ەۋروپا كەڭەسى پارلامەنتتىك اسسامبلەياسىنىڭ بەكبولات تىلەۋحانعا جاۋابى!
كۇنى كەشە ءماجىلىس دەپۋتاتى بەكبولات تىلەۋحان ۇكىمەتتەن ءدارۆيننىڭ ەۆوليۋتسيالىق تەورياسىنىڭ مەكتەپتەردە وقىتىلۋىنا تىيىم سالۋدى ەتتى.
اسىرە دىنشىلدەر مەن كرەاتسيونيستەردىڭ عىلىمعا شابۋىلى ۇدەپ بارا جاتقانعا ۇقسايدى. كۇرەس قاراپايىم ءۇي ىشىندەگى اڭگىمەدەن پارلامەنت مىنبەرىنە دەيىن جەتىپ وتىر. بۇل وتە قاۋىپتى تەندەنتسيا!
وسىعان وراي بىزدەر وسىدان ءۇش جىل بۇرىن ەۋروپا كەڭەسىنىڭ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسى قابىلداعان ء«بىلىم بەرۋدەگى كرەاتسيونيزمنىڭ قاۋپى تۋرالى» اتتى قاراردى اۋدارىپ بەرگەندى ءجون ساناپ وتىرمىز.
«اباي-اقپارات»
ەۋروپا كەڭەسىنىڭ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسىنىڭ № 1580/2007 قارارى
ء«بىلىم بەرۋدەگى كرەاتسيونيزمنىڭ قاۋپى تۋرالى»
1. بۇل قاراردىڭ باستى ماقساتى دىنگە كۇمان تۋعىزۋ نەمەسە وعان قارسى كۇرەس جۇرگىزۋ ەمەس، سەبەبى ءدىني سەنىم بوستاندىعى بۇعان جول بەرمەيدى. ونىڭ ماقساتى - عىلىم مەن ءبىلىمدى ءدىني سەنىممەن اۋىستىرۋ ارەكەتتەرىنەن ساقتاۋ. ءدىني سەنىم مەن عىلىمدى ايىرا ءبىلۋ قاجەت. ولار ءبىر-بىرىنە قايشى كەلمەيدى جانە ءبىر-بىرىمەن بەيبىت ءومىر سۇرە الادى. عىلىمدى دىنگە قارسى ايداپ سالۋعا بولمايدى، الايدا، ءدىننىڭ دە عىلىمدى جوققا شىعارۋىنا جول بەرمەگەن ءجون.
كۇنى كەشە ءماجىلىس دەپۋتاتى بەكبولات تىلەۋحان ۇكىمەتتەن ءدارۆيننىڭ ەۆوليۋتسيالىق تەورياسىنىڭ مەكتەپتەردە وقىتىلۋىنا تىيىم سالۋدى ەتتى.
اسىرە دىنشىلدەر مەن كرەاتسيونيستەردىڭ عىلىمعا شابۋىلى ۇدەپ بارا جاتقانعا ۇقسايدى. كۇرەس قاراپايىم ءۇي ىشىندەگى اڭگىمەدەن پارلامەنت مىنبەرىنە دەيىن جەتىپ وتىر. بۇل وتە قاۋىپتى تەندەنتسيا!
وسىعان وراي بىزدەر وسىدان ءۇش جىل بۇرىن ەۋروپا كەڭەسىنىڭ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسى قابىلداعان ء«بىلىم بەرۋدەگى كرەاتسيونيزمنىڭ قاۋپى تۋرالى» اتتى قاراردى اۋدارىپ بەرگەندى ءجون ساناپ وتىرمىز.
«اباي-اقپارات»
ەۋروپا كەڭەسىنىڭ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسىنىڭ № 1580/2007 قارارى
ء«بىلىم بەرۋدەگى كرەاتسيونيزمنىڭ قاۋپى تۋرالى»
1. بۇل قاراردىڭ باستى ماقساتى دىنگە كۇمان تۋعىزۋ نەمەسە وعان قارسى كۇرەس جۇرگىزۋ ەمەس، سەبەبى ءدىني سەنىم بوستاندىعى بۇعان جول بەرمەيدى. ونىڭ ماقساتى - عىلىم مەن ءبىلىمدى ءدىني سەنىممەن اۋىستىرۋ ارەكەتتەرىنەن ساقتاۋ. ءدىني سەنىم مەن عىلىمدى ايىرا ءبىلۋ قاجەت. ولار ءبىر-بىرىنە قايشى كەلمەيدى جانە ءبىر-بىرىمەن بەيبىت ءومىر سۇرە الادى. عىلىمدى دىنگە قارسى ايداپ سالۋعا بولمايدى، الايدا، ءدىننىڭ دە عىلىمدى جوققا شىعارۋىنا جول بەرمەگەن ءجون.
2. كەيبىر ادامدار ءۇشىن ءدىني سەنىمنىڭ دىڭگەگى بولىپ تابىلاتىن جاراتىلىس ءىلىمى ءومىردىڭ ءمانى بولىپ تابىلادى. دەگەنمەن دە، پارلامەنتتىك اسسامبلەيا كرەاتسيونيزم يدەيالارىنىڭ ءبىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەلەرىنىڭ ىشىنە ەنۋ مۇمكىندىگى مەن بۇنىڭ ءبىزدىڭ دەموكراتيالىق مەملەكەتتەردىڭ بولاشاقتىعى ءۇشىن تيگىزەر كەسەلدەرى تۋراسىنداعى الاڭداۋشىلىعىن بىلدىرگەندى ءجون ساناپ وتىر. ەگەر بىزدەر قاجەتتى قادامداردى ىسكە اسىرماساق، كرەاتسيونيزم ەۋروپا كەڭەسى ءۇشىن ماڭىزدى بولىپ تابىلاتىن ادام قۇقىقتارى ماسەلەسىنە قاۋىپ ءتوندىرۋى ىقتيمال.
3. ادامزات ەۆوليۋتسياسىنىڭ تابيعي سۇرىپتاۋ ناتيجەسىندە پايدا بولعانىن تەرىسكە شىعارۋ ماقساتىندا پايدا بولعان كرەاتسيونيزم ءىلىمى ۇزاق ۋاقىت بويى تەك قانا تازا امەريكاندىق فەنومەن بولعانى حاق. بۇگىن كرەاتسيونيزم يدەيالارى ەۋروپاعا جول سالىپ، ەۋروپا كەڭەسى مۇشەلەرى بولىپ تابىلاتىن كەيبىر مەملەكەتتەردى قامتىپ وتىر.
4. باسىم كوپشىلىگى حريستيان نەمەسە مۇسىلمان ءدىنىن ۇستاناتىن بۇگىنگى كرەاتسيونيستەردىڭ باستى نىساناسى - ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى. ولار ءوز يدەيالارىنىڭ مەكتەپتىڭ ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىنا ەنگەنىن قالاپ، سول ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتۋدە. الايدا، كرەاتسيونيزمنىڭ عىلىمي ديستسيپلينا ەمەس ەكەندىگى انىق.
5. كرەاتسيونيستەر بەلگىلى ءبىر عىلىمي سالالاردا جيناقتالعان ءبىلىم جيىنتىقتارىن جوققا شىعارىپ، ەۆوليۋتسيالىق تەوريانى باسقالارىمەن بىردەي ينتەرپرەتاتسيانىڭ ءبىرى دەپ تۇسىندىرگىسى كەلەدى. ولار عالىمدارعا ەۆوليۋتسيالىق تەوريانىڭ عىلىميلىعىن دالەلدەيتىن نانىمدى دالەل كەلتىرمەيسىڭدەر دەپ ايىپ تاعادى. كەرىسىنشە، ولاردىڭ وزدەرى عىلىمي دالەل رەتىندە ۇسىنعان تۇجىرىمدارىنىڭ ءبىرى دە وبەكتيۆتى تالداۋعا توزە المايدى.
6. بىزدەر عاسىرلار بويى سۇرىپتالىپ، تابيعات، ەۆوليۋتسيا، ءبىزدىڭ شىققان تەگىمىز بەن الەمدەگى ورىنىمىز تۋرالى عىلىمي دالەلدەنگەن پايىمدارىمىزدى جوققا شىعاراتىن ويلاۋ جۇيەسىنىڭ كەڭىنەن تاراپ جاتقانىنىڭ كۋاگەرىمىز.
7. بۇگىنگى كۇنى سەنىم-نانىم، ءارتۇرلى يدەالدار جانە عىلىم اينالىساتىن ماسەلەلەر اراسىنداعى قايشىلىقتار ءالى قاتپاعان مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ ويلاۋ قابىلەتىنە تەرىس اسەرىن تيگىزۋ قاۋپى بار. «بارلىق زاتتار تەڭ» دەگەن ۇستانىم تارتىمدى جانە تولەرانتتى بولىپ كورىنگەنىمەن، شىن مانىندە زياندى بولىپ تابىلادى.
8. كرەاتسيونيزمنىڭ ىشتەي قاراما-قايشىلىعى كوپ. مىسالى، كرەاتسيونيزمنىڭ جاڭارتىلعان ءتۇرى بولىپ تابىلاتىن «پاراساتتى پايىم» ("intelligent design") تەورياسى ەۆوليۋتسيانى بەلگىلى دارەجەدە مويىندايدى. دەي تۇرعانمەن بارىنشا عىلىميلانعان «پاراساتتى پايىم» تەورياسى ءوز ۇستانىمدارىمەن عىلىمي جەتىستىكتەر مەن ءبىلىمدى اۋىستىرعىسى كەلەدى. ونىڭ قاۋىپتىلىگى وسىندا.
9. اسسامبلەيا قاشاندا عىلىمنىڭ ايرىقشا ماڭىزدىلىعىن ايتىپ، دالەلدەپ كەلەدى. بۇگىنگى عىلىم ادامنىڭ ءومىرى مەن ەڭبەگىن ەداۋىر جەڭىلدەتىپ، ەكونوميكالىق، تەحنولوگيالىق جانە الەۋمەتتىك دامۋىنىڭ ماڭىزدى فاكتورى بولىپ تابىلادى. ەۆوليۋتسيا تەورياسى عىلىمي فاكتىلەرگە نەگىزدەلگەن جانە ونىڭ ءدىني ايانعا ەشقانداي قاتىسى جوق.
10. كرەاتسيونيزم ءوز ۇستانىمدارىنىڭ عىلىمي دالەلدەنگەندىگىن ۇنەمى الدىعا تارتادى. شىندىعىندا، كرەاتسيونيستەردىڭ بارلىق تاسىلدەرى ءۇش تۇرگە بولىنەدى:
- تازا دوگماتيكالىق دۇنيەلەردى قايتالاۋ;
- ارنايى بۇرمالانعان عىلىمي دەرەكتەردى قايتالاۋ مەن ولاردى عاجايىپ سۋرەتتەرمەن كومكەرۋ;
- ەكى-ۇش اتى شىققان، الايدا وسى سالانىڭ مامانى ەمەس عالىمداردىڭ ايتقاندارىن قايتالاۋ.
وسى تاسىلدەردى پايدالانۋ ارقىلى كرەاتسيونيستەر كوپىشىلىكتىڭ نازارىن وزدەرىنە اۋدارىپ، جۇرتشىلىقتىڭ باسىن اينالدىرۋدى كوزدەيدى.
11. ەۆوليۋتسيالىق تەوريا تەك قانا ادامزاتتىڭ ەۆوليۋتسياسى ماسەلەلەرىمەن شەكتەلمەيدى. ونى جوققا شىعارۋ ءبىزدىڭ قوعامداردىڭ دامۋىنا تەرىس اسەرىن تيگىزۋى مۇمكىن. ەگەر ەۆوليۋتسيا پرينتسيپتەرىن جوققا شىعاراتىن بولساق، وندا ادامزاتقا قاۋىپ ءتوندىرىپ وتىرعان قاتەرلى ىسىك، سپيد سياقتى ينفەكتسيالىق اۋرۋلارمەن كۇرەستى ماقسات ەتكەن مەديتسينانىڭ دا جەتىستىكتەرىن جوققا شىعارۋعا تۋرا كەلەدى. ەۆوليۋتسيا مەحانيزمدەرىن دۇرىس تۇسىنبەسەك بيوالۋاندىلىقتىڭ جويىلۋى مەن كليماتتىق وزگەرىستەر سياقتى كەشەندى قاۋىپ-قاتەرلەردىڭ الدىن الۋ، زەرتتەۋ ماسەلەلەرىن شەشە المايمىز.
12. ءبىزدىڭ زاماناۋي الەمنىڭ ۇزاق تاريحىنداعى عىلىم مەن تەحنولوگيانىڭ دامۋى ەرەكشە ءرول اتقارادى. دەي تۇرعانمەن كوپتەگەن عىلىمي ماسەلەلەردىڭ ءوزىنىڭ وڭ شەشىمىن تابا الماۋى، سوڭىنا دەيىن شەشىلمەگەندىگى فۋندامەنتاليزم مەن ەكسترەميزمنىڭ بارلىق ءتۇرىنىڭ كەڭىنەن تاراۋىنا جول اشىپ تۇر. عىلىمدى ءۇزىلدى-كەسىلدى جوققا شىعارۋ - ادام جانە ازامات قۇقىقتارىنا كەلىپ تۇرعان ەڭ زور قاۋىپتەردىڭ ءبىرى ەكەنى انىق.
13. ەۆوليۋتسيا تەورياسى مەن ونىڭ جاقتاستارىنا جاريالانعان سوعىس كوبىنەسە ءدىني توزىمسىزدىك فورماسىنا ەنىپ، نەگىزىنەن ەكسترەميستىك وڭىشىل راديكال توپتاردىڭ قولىمەن جۇزەگە اسىرىلادى. كرەاتسيونيستىك قوزعالىستىڭ بۇگىنگى كۇنى ىقپالدى ساياسي كۇشكە اينالعانى حاق. كرەاتسيونيزمدى قورعاۋشىلاردىڭ دەموكراتيالىق قوعامنىڭ ورنىنا تەوكراتيانى ورناتۋعا دايىندىعى وسىنىڭ ايقىن دالەلى.
14. بۇگىنگى كۇنى نەگىزگى مونوتەيستىك دىندەردىڭ بارلىعى وسى ماسەلەدە بايسالدى ۇستانىمدارعا توقتاعان. مىسالى، پاپا بەنەديكت XVI-شى، ونىڭ الدىنداعى پاپا يوانن پاۆەل II-شىلەر عىلىمنىڭ ادامزات ەۆوليۋتسياسىنداعى ءرولىن مويىنداپ، ەۆوليۋتسيا تەورياسىنىڭ «جاي عانا بولجامنان ۇلكەندىگىن» اشىق ايتىپ وتىر.
15. ءبىزدىڭ قوعامدار مەن دەموكراتيالىق مەملەكەتتەرىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن ەۆوليۋتسيونيزمنىڭ فۋندامەنتالدى عىلىمي تەوريا رەتىندە وقىتىلۋى ايرىقشا ماڭىزعا يە بولىپ وتىر. وسىعان بايلانىستى ەۆوليۋتسيالىق تەوريا وقۋ جوسپارلارىن دايىنداۋ مەن عىلىمي ديستسيپلينالاردى وقىتۋدا نەگىزگى ماسەلە بولىپ تابىلادى. سەبەبى باسقا دا عىلىمي تەوريالار سياقتى بۇل تەوريا كەز-كەلگەن عىلىمي تەكسەرۋدەن، زەرتتەۋدەن وتە الادى. ەۆوليۋتسيا ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا ورىن الىپ وتىر. قاراپايىم عانا مەديتسينا سالاسىنداعى انتيبيوتيكتەردى كوپتەپ قولدانۋعا شىدامدىلىق تانىتىپ جاتقان باكتەريالار مەن اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى زيانكەستەردىڭ پەستيتسيدتەرگە ەتى ۇيرەنۋىنەن باستاپ بارلىعى دا ەۆوليۋتسيا زاڭدارىنىڭ قاۋقارىن دالەلدەپ وتىر.
16. ەۋروپا كەڭەسى مادەنيەت پەن ءدىننىڭ وقىتىلۋىن دا ماڭىزدى دەپ ەسەپتەيدى. ءسوز جانە وي بوستاندىعىن قامتاماسىز ەتۋ تۇرعىسىنان كرەاتسيونيزم يدەيالارىنىڭ باسقا دا تەولوگيالىق ءدىني پايىمدارمەن قاتار مادەني جانە ءدىني ءبىلىم بەرۋدىڭ قوسىمشا باعىتى بولۋىنا قاقىسى بار. الايدا، بۇل يدەيالاردى قولداۋشىلار عىلىمي ءبىلىمنىڭ ورنىن الۋ ارەكەتتەرىنەن باس تارتۋى ءتيىس.
17. عىلىم ءبىزدىڭ بويىمىزدا قاتاڭ ويلاۋ ءتارتىبىن قالىپتاستىرادى. ول «زاتتاردىڭ نەگە پايدا بولدى» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرمەسە دە، ولاردىڭ قالاي پايدا بولىپ، قالاي داميتىنىنا ناقتى جاۋاپ بەرەدى.
18. كرەاتسيونيزم يدەيالارىنىڭ ءوربۋىن زەرتتەي كەلە بىزدەر كرەاتسيونيزم مەن ەۆوليۋتسينيزمنىڭ اراسىنداعى قاقتىعىستاردىڭ ينتەللەكتۋالدىق تارتىس دەڭگەيىنەن باياعىدا-اق اسىپ كەتكەنىن كورىپ وتىرمىز. ەگەر بىزدەر بۇگىنگى كۇنى ناقتى ءىس-شارالاردى جۇزەگە اسىرماساق، وندا ەۋروپا كەڭەسى ءۇشىن اسا ماڭىزدى بولىپ سانالاتىن قۇندىلىقتاردى كرەاتسيونيستىك فۋندامەنتاليستەر اياققا تاپتاۋى ابدەن مۇمكىن. سوندىقتان ەۋروپا كەڭەسى پارلامەنتى دەپۋتاتتارىنىڭ باستى مىندەتى - ماسەلە ۋشىقپاي تۇرعان كەزىندە كورىپ، ونى شەشۋگە تىرىسۋ.
19. پارلامەنتتىك اسسامبلەيا ەۋروپا كەڭەسىنە كىرەتىن مەملەكەتتەردى، اسىرەسە ءبىلىم سالاسىنىڭ باسشىلارىن تومەندەگىگە ۇندەيدى:
19.1. عىلىمي ءبىلىمدى قورعاپ ونى دامىتۋ;
19.2. وبەكتيۆتى عىلىمي بىلىممەن قاتار عىلىمنىڭ نەگىزدەرىن، ونىڭ تاريحىن، ەپيستەميولوگياسىن جانە ءادىسناماسىن دۇرىس زەرتتەۋ جانە وقىتۋ ماسەلەلەرىنە ايرىقشا كوڭىل ءبولۋ.
19.3. عىلىمنىڭ بۇگىنگى الەمنىڭ دامۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى ەكەنىن كورسەتىپ، ونىڭ كەڭىنەن ناسيحاتتالۋىنا، وعان دەگەن قىزىعۋشىلىقتىڭ ارتۋىنا نازار اۋدارۋ.
19.4. كرەاتسيونيزمنىڭ مەكتەپتەردە ەۆوليۋتسيا تەورياسىمەن بىردەي دارەجەدەگى عىلىمي ديستسيپلينا رەتىندە وقىتىلماۋىن قامتاماسىز ەتۋ. كرەاتسيونيستىك يدەيالار تەك قانا ءدىني ديستسيپلينا رەتىندە وقىتىلا الاتىنىن اشىق ايتۋ.
19.5. ەۆوليۋتسيونيزمدى مەكتەپتىك وقۋ باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا تازا، سۇرىپتالعان فۋندامەنتالدى عىلىمي تەوريا رەتىندە وقىتۋ.
20. اسسامبلەيا ەۋروپا كەڭەسىنىڭ مۇشەسى بولىپ تابىلاتىن 27 مەملەكەتتىك عىلىم اكادەميالارىنىڭ 2006 جىلى ەۆوليۋتسيونيزمدى وقىتۋ قاجەتتىلىگى ءتىرالى دەكلاراتسياعا قول قويعانىن قۇپتاي وتىرىپ، قالعان مەملەكەتتەردىڭ بارلىعىن وسى دەكلاراتسيانى قولداۋعا شاقىرادى.
2007 جىلدىڭ 4 قازانى.
قاراردىڭ اعىلشىن تىلىندەگى تۇپنۇسقاسى مىنا جەردە - http://assembly.coe.int/Main.asp?link=/Documents/AdoptedText/ta07/ERES1580.htm
