(نوۆەللا)

جازۋشى ءوزىن ەليتالى توپتىڭ ادامىنداي كورسەتەدى. كوشەگە شىقسا،  بار ادەمى كيىمىن كيىپ، توزىعى جەتكەن قارا ەتىگىن مايلاپ شىعادى. ۇستىنە سوناۋ كەڭەس زامانىنان قالعان سۇر پلاششىن ءىلىپ، اياعىن الشاڭ باسىپ كوشە باسىنان قاراسى كورىنە سالا بۇل كوشەنىڭ تۇرعىندارى (قولى بوس ايەلدەردەن باسقاسى) جىم-جىرت بولا قالاتىن. ءتىپتى، ءبىر-بىرىمەن اعاشتان ويىپ جاسالعان ويىنشىق ءۇشىن تالاسىپ، شىر-پىر بولعان مۇرىنبوق بالالار دا شۋىلىن باسا قوياتىن.

بىراق، نەگە وسى كىسى الىستان كورىنە بەرە ادامدار موماقان بولا قالاتىنىن وزدەرى دە تۇسىنبەيتىن. بار بىلەتىندەرى، جازۋشىنىڭ ءبىر اۋىز ءسوز ايتىپ، كەز كەلگەنىنىڭ جۇرەك تۇكپىرىن تىلگىلەپ، شالقاسىنان تۇسىرەتىن قۇدىرەتتىلىگى بار ەكەندىگىن سەزەتىن.

ومىردە تىم كوپ سويلەمەيدى. وتىرىستاردا ادامدار ەكەۋارا كۇربىڭ كۇربىڭ سويلەسە قالسا، جازۋشى ءبارىن سىرتتاي باقىلاپ، ەشكىممەن شارۋاسى جوق ادامداي وتىرادى دا قويادى. بارشا جانعا كوز قيىعىمەن قاراپ، مىرس ەتەدى دە جونىنە كەتە بەرەدى. ۇنامايتىن الدەبىرەۋ الدىنان كەسە كولدەنەڭ شىقسا، ءسوز تالاستىرۋعا ءوزىن عانا ەمەس، ءسوزىن دە، جۇيكەسىن دە ايايدى.

كوپشىلىك جينالىپ، ارنارسەنى ءسوز قىلۋعا كوشكەندە، كىتاپحانانىڭ سوڭعى سورەسىنەن تاۋىپ العان جىرىم-جىرىم كىتابىن بەتىنە جاۋىپ، ەشتەڭە ەستىمەگەن، ۇيقىسىراپ وتىرعان جانداي سەلسوق كۇي تانىتادى. داراقى كۇلكىگە باسقان توبىردىڭ جاعىمسىز، ءارى جيىركەنىشتى ۇنىنەن دەنەسى ءبىر ساتكە تىتىركەنە قالادى دا،  بويىن تەز جيىپ الا قويادى.

انە، سول جازۋشى ۇزىن كوشە بويىمەن بارشا كورشىلەرىن ارتىنان قاراتىپ، قولىنا كىتاپ سالعان كەنەپ قابىن ارقالاپ، بازبىرەۋلەرگە بەلگىسىز جاققا اسىعىپ بارادى. ونىڭ كۇندە وسى قالپىمەن تاڭ اتقاننان كەش باتقانشا قايدا بارىپ كەلەتىنىن ەشكىم بىلمەيدى. تالاي جان سىرت كوزگە  قۇپيا كورىنەتىن جازۋشىنى اڭدىپ دا، ءتۇنى بويى شام جارىعىمەن پاتەرىن تورۋىلداپ تا كورگەن. بىراق، باسقالارعا قاۋىپتى، سەلك ەتكىزەر جاعدايدى بايقاماعان سوڭ باياعىشا جايباراقات كۇيگە كوشكەن.

ءبىر كەزدەرى ونىڭ سىرتىنان «ول قۇپيا بارلاۋ ۇيىمىنىڭ مۇشەسى ەكەن، قىزمەتى قاتال، قيىن، اسا كوپ تەكسەرۋدى، قاۋىپسىزدىكتى قاجەت ەتەتىن بولعاندىقتان تۋىستارىمەن، وتباسىمەن ارالاسپاي كەتىپتى» دەگەن اڭگىمەنى دە كورشىلەرى تاراتقان.

سالقىنقاندىلىق پەن ۇستامدىلىق بويىن ابدەن بيلەپ العاندىعى سونشالىق، جۇرت جاپاتارماعاي كىنالاپ، بالاعاتتاپ جاتسا، دا توقمەيىلسۋمەن ءوزىن باساتىن.  سەبەبى، توبىردىڭ جەڭىل سوزگە، جالپاق ۇرانعا اۋەس ەكەندىگىن جاقسى بىلەتىن. كەزىندە ءوزى دە سول توبىرلارشا ويلاپ، سولارشا ءومىر كەشكەندىگىن ەسىنە السا تۇلا بويى جيىركەنىش سەزىمىنە تولا باستايدى. ءسال كىتاپ وقىپ، قارا قالاممەن قاعاز بەتىنە الدەنەنى شيمايلاي باستاعاندا كوڭىلى جايلاناتىن.

جاز كەلسە ساسىق يىستەن باسى اينالاتىن ەسكى ءۇيدىڭ تۇرعىندارى كوشە باسىنداعى شاعىن كولەمدى بىرنەشە ۇستەلدەردى جاعالاي  كەشقۇرىم جينالىپ وتىراتىن. تاڭعا دەيىن ىستىعى باسىلا قويمايتىن بۇل اۋماقتىڭ اۋا-رايىنا ەتتەرى ۇيرەنگەن ولار، باستارى قوسىلا قالسا جازۋشى شالدىڭ جايىن ءسوز ەتەدى.

– بايعۇس كەشە ءتۇنى بويى كوز ىلمەي شىقتى. انا ەسكى كەنەپ قابىنا سالىپ اكەلگەن كىتاپتارىن ءارى-بەرى اقتارۋمەن بولدى. سولاردى قاراعاننان بىردەڭە تاباتىنداي نەسىنە وقي بەرەدى ەكەن؟! – دەدى ءۇيى جازۋشى پاتەرىنە قارسى تۇراتىن جاس كەلىنشەك.

– ءيا، قىز-اۋ، شىنىمەن كىتاپ اقتارىپ، ەسكى قولجازبالاردى اقتارعاننان بىرەۋ بىردەڭە بەرەدى دەيدى مە ەكەن؟ بالا-شاعاسىنىڭ ورتاسىندا نەمەرەلەرىنىڭ قىزىعىنا تويماي جۇرەتىن شاعىندا ەسكى جازبالاردىڭ بەتىنە شۇقشيىپ وتىرادى دا قويادى،  – دەدى تاعى ءبىر ايەل

– وسى شال نەمەنەسىنە جەتىسىپ كەرديىپ جۇرەدى ەكەن؟ ءۇيىنىڭ جوندەۋ كورمەگەنىنە نەشە جىل بولدى، قابىرعالارى سارعايىپ، تۇسقاعازدارى تۇرتسەڭ بەتىڭە جالپ ەتەتىن ءتۇرى بار. ونىمەن قويماي، جۇرتقا اقىل ايتقاندا بالەدەي. اقىلدى بولسا نەگە باي ەمەس؟ – دەپ بىرىنەن سوڭ ءبىرى دابىرلاسا جونەلدى.

بۇل ساتتە جاندارىنان  ءوتىپ بارا جاتقان جازۋشى شالدى سوزقۇمار كەلىنشەكتەر بايقاپ قالدى. سىرتىنان ايقايلاپ:  «ءاي، شال كوشەدە نە بار ساعان، وداندا پالسافالىق كىتاپتارىڭدى وقىساڭشى»، – دەگەن.

جازۋشى موينىن ءسال ارتقا بۇرىپ: «كوپ وقىعان زيان، ءىلىم ۇرىپ كەتۋى مۇمكىن. سول سياقتى قاتتى پىسىق بولعان دا زيان، كوز ءوتىپ كەتۋى مۇمكىن»،  – دەدى دە شارۋاسىمەن كەتە باردى.

ءدال سول ساتتە جازۋشى ۇزاق جىلدار بويى تىراشتانعان ەڭبەگى باعالانىپ، سونىڭ ماراپاتتاۋىنا اسىعىپ بارا جاتقان ەدى. ەرتەسىنە ول تۇراتىن بۇكىل شاعىن اۋداننىڭ تۇرعىندارى قولدارىنا ونىڭ سۋرەتى باسىلعان جىلتىراق ادەبي جۋرنالدى الىپ، تاماسانا، ءارى ماقساتىنىشپەن قاراپ وتىرعان.  ءسوز اراسىندا «بۇل ءبىزدىڭ قۇداي كورشىمىز، وتە تاتۋ-ءتاتتى تۇردىق، ءتىپتى، الىستاعى ايعايىنىمىزدان جاقىن سىيلاس، سىرلاس بولدىق» دەپ ايتىپ قويادى.

ءبىرى «وسى جەردە بىزبەن كورشى تۇرعاندا-اق ءوزىن باسقالاردان ەرەكشە ۇستايتىن ەدى. مۇرنىن شۇيىرگەندە، نەمەنەگە جەتىسىپ بويىن اسقاق ۇستايدى ەكەن دەپ قارايتىن ەدىك. سويتسەك، بۇل شال اتاق مەن ماراپات الاتىنىن سەزىپ جۇرگەن ەكەن عوي. كىم بىلەدى الدىن-الا جوعارى جاقتان ءبىر دوكەيدى سايلاپ قويعان شىعار. ايتپەسە، ايدالادا جازۋشىلار ورتاسىنان تىس جۇرگەن بەيباقتى كىم ەلەپ، ەسكەرە قويسىن؟! تامىر-تانىستىق قولۇشىن سوزعانى انىق»، –  دەپ كۇڭكىلدەپ قويادى.

بۇگىن ەلگە بەلگىلى وتاندىق ارنادان جازۋشىنىڭ شىعارماشىلىق كەشى كورسەتىلەدى. ونى بۇرىنعى كورشىلەرى كورۋگە ءبىر ۇيگە جينالىپ وتىر. مەجەلى ۋاقىت بولعان. جازۋشى كەشىندە ادەبيەت سالاسىنىڭ نەبىر ۇزدىكتەرى ءسوز سويلەدى. قازاقستان جازۋشىلارى ونىڭ قالامىنىڭ ۇشقىرلىعىن ءسوز ەتتى. ەكراننىڭ بەرگى جاعىنان قاراپ وتىرعان بۇرىنعى كورشىلەرى دە قولشاپالاقتاپ:  «جارادىڭ، جازۋشى، ەركەكسىڭ»، – دەپ قويادى ءوزى قۇرالپى ازاماتتار.

***

جازۋشى 10 جىل عۇمىرىن ماراپات العان شىعارماسىن جازۋ ءۇشىن الماتىدان شاعىن قالاعا قونىس اۋدارعان. شاعىن قالانىڭ كوزگە تۇسە بەرمەيتىن اۋدانىنان ەسكى پاتەردى جالعا الىپ، 10 جىل بويى شىعارماشىلىقپەن اينالىسقان بولاتىن. قازىر سونشا جىل بويى جالعىزدىعىمەن قاراپايىم ءومىرىن قىمبات قۇرىلىس زاتتارىنان سالىنعان ءزاۋلىم ۇيدەگى باقىتتى شاعىنا الماستىرعان. كوشەگە شىقسا ەشكىم سىرتىنان «بايعۇس شال، سەنىڭ جازعاندارىڭ وزىڭنەن باسقا كىمگە كەرەك»،  – دەپ عايباتتامايدى. ءبارى تانيدى. ءوز جولىمەن ءوتىپ بارا جاتقان تاكسيستەر دە بارار جەرىنە تەگىن جەتكىزىپ تاستايدى. نەمەرەلەرىنە ەرتەگى ايتادى. قازاق باتىرلارىنىڭ جىرلارىن جاتقا سوعادى.

بىراق، بۇرىنعى ومىرىنەن سارقىنشاق قالعان. ول – سۇر پلاششى. بۇل كيىمدى تاستاۋ – جازۋشى ءۇشىن ازاپ. ەسكى سۇر كەبىنە وعان شابىت بەرەتىندەي. قايدا بارسا دا ونى ۇستىنەن تاستامايتىن قاريانى وقىرمان قاۋىم «سۇر پلاششتاعى جازۋشى» دەپ اتاپ كەتكەن.

شاپاعات سەردالىقىزى

Abai.kz