قامشى - قازاق حالقىنىڭ با­يىرعى كەزدەگى شارۋاشىلىق، ما­دەني ومىرىندە اسا كەڭ تارا­عان، «كولىكتى ايداپ جۇرگىزۋ ءۇشىن قولدانى­لا­تىن، تاسپادان ءارتۇرلى نۇسقادا ءتۇيىپ، توبىلعى نەمەسە باسقا زاتقا ساپتاپ جاساعان ەجەلگى ات ايداۋىش قۇرالداردىڭ ءبىرى، ەر-تۇرماننىڭ ءبىر قۇرامى». بىراق قازىرگى كەزدە وسىنداي قاراپايىم قامشىنىڭ ءوز «قۇپياسى» بارىن كوبىمىز اڭعارا بەرمەيتىن ءتارىزدىمىز. «قامشى» ۇعىمىنىڭ قۇرىلىمدىق مازمۇنى ايتارلىقتاي كۇردەلى، ويتكەنى اتالمىش ۇعىمنىڭ اتاۋى رەتىندەگى بۇل ءسوز، ءبىر جاعىنان، تىلدىك تاڭبالار جۇيەسىنىڭ بىرلىگى (ەدينيتساسى) بولسا، ەكىنشى جاعىنان، ەتنومادەني جۇيەنىڭ بىرلىگى (ەدينيتساسى) بولىپ تابىلادى. ءسويتىپ، تىلدىك تاڭبا مەن مادەني تاڭبانىڭ توعىسىنداعى بۇل ۇعىمدى الدىمەن تىلدىك جۇيەنىڭ بىرلىگى رەتىندە تاريحي جانە قازىرگى كەز تۇرعىسىنان قاراستىرۋعا بولادى.

قامشى - قازاق حالقىنىڭ با­يىرعى كەزدەگى شارۋاشىلىق، ما­دەني ومىرىندە اسا كەڭ تارا­عان، «كولىكتى ايداپ جۇرگىزۋ ءۇشىن قولدانى­لا­تىن، تاسپادان ءارتۇرلى نۇسقادا ءتۇيىپ، توبىلعى نەمەسە باسقا زاتقا ساپتاپ جاساعان ەجەلگى ات ايداۋىش قۇرالداردىڭ ءبىرى، ەر-تۇرماننىڭ ءبىر قۇرامى». بىراق قازىرگى كەزدە وسىنداي قاراپايىم قامشىنىڭ ءوز «قۇپياسى» بارىن كوبىمىز اڭعارا بەرمەيتىن ءتارىزدىمىز. «قامشى» ۇعىمىنىڭ قۇرىلىمدىق مازمۇنى ايتارلىقتاي كۇردەلى، ويتكەنى اتالمىش ۇعىمنىڭ اتاۋى رەتىندەگى بۇل ءسوز، ءبىر جاعىنان، تىلدىك تاڭبالار جۇيەسىنىڭ بىرلىگى (ەدينيتساسى) بولسا، ەكىنشى جاعىنان، ەتنومادەني جۇيەنىڭ بىرلىگى (ەدينيتساسى) بولىپ تابىلادى. ءسويتىپ، تىلدىك تاڭبا مەن مادەني تاڭبانىڭ توعىسىنداعى بۇل ۇعىمدى الدىمەن تىلدىك جۇيەنىڭ بىرلىگى رەتىندە تاريحي جانە قازىرگى كەز تۇرعىسىنان قاراستىرۋعا بولادى.

بۇگىنگى كۇن تۇرعىسىنان قاراعان­دا، قامشى ءسوزىنىڭ ءتۇبىر مەن قوسىمشا­دان قۇرالعانى بايقالا بەرمەيدى. ال تاريحي تۇرعىدان بۇل ءسوزدىڭ ءتۇبىرى - قام; ال -شى (مالشى، ەگىنشى ءتارىزدى سوزدەردە كەزدەسەتىن) قوسىمشا. الايدا قازىرگى قازاق تىلىندە قام ءتۇبىرى جەكە قولدانىلمايدى. ال ورتا عاسىر تۇركى تىلدەرىندە، سونداي-اق قازىرگى تۋىستاس تىلدەردىڭ كەيبىرىندە (تۋۆا، توفالار، التاي، سارى ۇيعىر، حاكاس، ت.ب.) قام «باقسى» دەگەندى بىلدىرەدى. قارايىم تىلىندە قامشى ءسوزى «شا­مان» ماعىناسىندا جۇمسالادى. بۇل سالىستىرۋلاردان «باقسى» ماعىناسىن بىلدىرەتىن ءسوزدىڭ ەرتەرەكتە بىردە قام، بىردە قامشى تۇرىندە ايتىلعانىن بايقايمىز. وسىلايشا ەكى ءتۇرلى تۇلعادا جارىسا قولدانىلاتىن سوزدەر وقتا-تەكتە كەزدەسىپ وتىرادى، مىسالى، ديقان-ديقانشى; مەر­گەن-مەرگەنشى، «جۇزدەن ­جۇيرىك، مىڭنان ­ مەرگەنشى» دەيدى قازاق ماقالى. اۋەلدە قامشى ءسوزى قازاقتاردا دا «باقسى، شامان» ماعىناسىندا جۇمسالا كەلىپ، ەكىنشى ءبىر زاتتىڭ اتاۋىنا كوشكەن بولۋ كەرەك دەپ جورامالدايمىز. بۇلاي بولۋى، ارينە، كەزدەيسوق ەمەس. وعان سەبەپ، بايىرعى كەزدە قامدار نەمەسە قامشىلار (قازىرگىشە ايتساق - باقسىلار) قولدارىنا كوبىنە شىبىرتقى الىپ وينايتىن بولعان. ونى قامنىڭ نەمەسە قامشىنىڭ شىبىرتقىسى دەپ اتاعان. بىرتە-بىرتە قامشى ءسوزى ءارى «باقسى»، ءارى «شىبىرتقى» ماعىناسىندا قولدانىلا باستاعان. ۋاقىت وزا كەلە كەيبىر تۇركى تىلدەرىندە، ونىڭ ىشىندە قازاق تىلىندە، قامشىنىڭ «شىبىرتقىمەن ويىن سالۋشى ادام» دەگەن باستاپقى ماعىناسىنىڭ قولدانىستان شەتتەي ءتۇسۋىن پارسى تىلىنەن ەنگەن باحشى، قازاقشا باقسى ءسوزى جەدەلدەتە تۇسسە كەرەك.
اقيقات ومىردەگى ۇنەمى قايتالانىپ وتىراتىن جايتتار (ستەرەوتيپتى سيتۋاتسيالار) سانادا ورنىعا كەلىپ، ەكىنشى ءبىر رەتتە­گى اتالىمعا (نوميناتسياعا) نەگىز بولادى. ءبىر نارسەنى قامشىمەن سالىستىرۋ، اتقا قامشى ۇراتىن جاق، اتقا مىنەتىن جاق، ت.ب. قامشى بويى، قامشىلارجاق، اتتانارجاق ءتارىزدى ولشەم، باعىت-باعدار اتاۋلارىنىڭ جاسالۋىنا، ياعني ەكىنشى رەتتەگى اتالىمعا ۇيىتقى بولعان.
قامشىعا بايلانىستى ايتىلاتىن ماقال-ماتەلدەر مەن تۇراقتى ءسوز ورام­دارىنىڭ، پرەتسەدەنتتەردىڭ تىلدە ءجيى كەزدەسۋى ونىڭ ەتنوس ومىرىندە اسا ماڭىزدى ورىن العاندىعىن بايقاتادى. بۇل اي­تىلعاندى تومەندەگىدەي تىلدىك ماتەريالدان اڭعارۋعا بولادى:
باسىنا [توبەسىنە] قامشى ويناتتى «قورلىق، زورلىق-زومبىلىق كورسەتتى»; بيلىك قامشىسى «بيلىك يەسىنىڭ قولىنداعى كۇش»; داۋ ءتورت بۇرىشتى، قامشى ەكى ۇشتى «داۋدىڭ سەبەبى ارقيلى، بىراق شەشىمى نە «اق»، نە «قارا» (ايىپسىز ءۇشىن «اق»، ايىپتى ءۇشىن «قارا»); قامشى بىلەمدەدى ا) «قامشىنىڭ سابى مەن ءورىمىن قوسىپ، ەكى بۇكتەپ ۇستادى، سالماقتادى»; ءا) قىر كورسەتتى، جۇدىرىق كورسەتتى، قوقاڭدادى، كىجىڭدەدى»; قامشى بوپ ءتيدى «جانىنا قاتتى باتتى»; قامشىعا قامشى قايتاردى «كۇشكە كۇش كورسەتتى»; قامشى جەدى [كوردى] «سوققى كوردى، تاياققا جىعىلدى»; قامشى جۇمسادى «سابادى، سوقتى»; قامشى قۇرلى كورمەدى «ەش اۋىرسىنبادى»; قامشىنىڭ استىنا الدى «قاتتى سابادى، سوقتى، ۇردى»; قامشىسىنان قان سورعالاعان [تامعان] «قاتىگەز، قاتاڭ، قاھارى كۇشتى»; قامشىسىنىڭ ۇشىن بەرمەدى «بولىسپادى، جاردەم ەتپەدى، قارايلاسپادى; جاماندىق جاسادى، وپاسىزدىق ىستەدى»; قامشى سىلتەپ كەلدى «تالايدان بەرى ەگەسىپ كەلدى»; قامشى تاستادى [تاستاستى] «داۋلاسقان، تالاسقان ەكى جاق ءبيدىڭ الدىندا جەرگە قامشىلارىن تاستاپ، ءسوز كەزەگىن الۋى»; قامشى تۇتەدى «تاياق جاۋىپ كەتتى، سوققىلاعان قامشى جاۋدى»; قامشى ۇرعىزدى «تاياقتادى، ۇردى، سوقتى; دۇرە سوقتى»; قامشى ۇردى «كۇش سالدى»; قامشى ءۇيىردى [ويناتتى] ا) «ساباۋعا ىڭعايلانىپ، قامشىنى شىر اينالدىرا ەسىپ قورقىتتى، ۇرەيلەندىردى»; ءا) «جان القىمعا الدى، قاۋىپ ءتوندىردى»; قارا قامشى «قارا كۇش يەسى، قاھارلى، وكتەم ادام»; قامشىداي ءتيدى «قاتتى باتتى»; سەگىز ءورىم قامشى «سەگىز تاسپادان ورىلگەن قامشىنىڭ ءتۇرى»; قىرعىز ءورىم قامشى «وتە تىعىز ەتىپ، جىڭىشكە تاسپادان جۇمىرلاپ ورىلگەن قامشى»; ءبۇزاۋتىس قامشى «جالپاقتىعى 60-70 ميلليمەتردەي تاسپادان ورىلگەن، ون ەكى ورىمدىك دىراۋ قامشى»; يمانىنا قامشى باسپادى «رەنىش-وكپەسى بولسا دا، اتاق-ابىرويىن سىيلادى»; كوزگە قامشى تيگەندەي «شىر كوبەلەك اينالدى، شىجبالاڭدادى»; [اتىنا] قامشى باستى [سالدى] ا) «قامشىلادى، قامشى استىنا الدى»; ءا) «كۇش سالدى، نازار اۋداردى، قولعا الدى، كىرىستى»; قامشى سالدىرمادى ا) «يەسىنىڭ ويىن قامشى باسپاي-اق ءتۇسىندى، زۋلادى»; ءا) «ءبىر ءىستى ورىنداۋعا كەلگەندە ءسوز ايتقىزباي، ءوز بەتىمەن ىستە­دى، ىنتا-جىگەرىمەن ورىندادى»; قامشى بويى «قامشىنىڭ سابى مەن ءورىمىنىڭ ۇزىندىعىنداي قاشىقتىقتى بىلدىرەتىن حالىقتىق ولشەم»; قامشى سالىم جەر «وتە جاقىن قاشىقتىقتى بىلدىرەتىن حالىقتىق ولشەم»; قامشى بولدى «سەبەپ بولدى، تۇرتكى بولدى»; قامشىنىڭ ۇشىن جالعادى «ات ءىزىن سۋىتپادى، حابارلاسىپ تۇردى»; قامشى سالدىردى «بولدىردى، شارشادى»; قامشى سالمادى «قامشى تيگىزبەي ءجۇرىپ وتىر­دى»; قامشىسىن الىپ كەلۋگە [بەرۋگە] جارامادى «شىرىك، بىلجىر، قولىنان دانەڭە كەلمەيتىن كىسى ماعىناسىندا»; قامشى تيگىزبەدى ا) «استىنداعى اتىنا قامشى سالمادى، ۇرمادى»; ءا) «قامشى سالدىرمادى، زۋلادى، زاۋلادى»; قامشى تيمەگەن «اساۋ ات تۋرالى»; قارا ءسوزدى قامشى قىلدى «سوزگە دەس بەرمەي سويلەدى»; قاتىن ءولدى - قامشىنىڭ سابى سىندى «ايەلى ءولىپ، ءومىر بويعى سەرىگىنەن ايىرىلعان ەر ادام تۋرالى»; سالت باستى، ساباۋ قامشىلى «سىباي-سىلتاڭ جالعىز باستى، ۇيلەنبەگەن بويداق (ادام)»; ساۋىرىنا قامشى ءتيدى «ءومىر، تۇرمىس قىسىمشىلىعىن كوردى، تاۋقىمەت تارتتى»; ءسوزى قامشى بولدى «ايتقانى تۇرتكى بولدى، اسەر ەتتى»; قامشىگەر «قامشى ۇرىسىنا مىقتى، قانىق ادام، سويىل سوققىش، سويىلعا شەبەر»; قامشىگەرلىك «قامشى ۇرىسىنا مىقتىلىق، سويىل سوققىشتىق; قامشى سايىسىنا ءتان شە­بەرلىك»; اعاش قامشى كوپ بولار، اتتاناردا جوق بولار «جايشىلىقتا كوپ، ىزدەگەندە جوق»; بالاعا تاربيە، قامشىعا بۇلدىرگە كەرەك «ونەگە-تاربيە بولماسا، بالا قولدا تۇرماي بەتىمەن كەتەدى، قايىسباۋى بولماسا، قامشى قولدا تۇرمايدى».
اقيقات دۇنيەنىڭ ۇزىگى رەتىندەگى قامشىنىڭ سانادا ساۋلەلەنگەن قاراپايىم بەينەسىنىڭ (وبرازىنىڭ) ويسۋرەت (كارتينا) تۇرىندە جارىققا شىعۋىن مىنا ءبىر ءماتىن جولدارىنان ايقىنىراق اڭعارۋعا بولادى.
قاراعايلى كودىك بويىندا،
قامشىم قالدى ويىندا:
بۇلدىرگەسى - بۇلان تەرىسى
ءورىمى - قۇنان ءبىلدىڭ قايىسى
شىرماۋىعى - التىن،
سابى - جەز، -
دەيدى XV عاسىردا ءومىر سۇرگەن دوسپانبەت جىراۋ [«الداسپان»، 1971]. بايىرعى اقىننىڭ وسى ولەڭىنەن قامشىنىڭ ءورىم، ساپ، شىرماۋىق (بۇركەنشىك), بۇلدىرگە (بۇلدىرگى) ءتارىزدى بولىكتەردەن تۇراتىنىن بايقايمىز. قامشى ۇستاپ كورگەندەر بۇلدىرگەنىڭ «قايىسباۋ» ەكەنىن جاقسى بىلەدى. بۇل جەردە بۇلدىرگە ءسوزىنىڭ دە ءتۇپ-توركىنىنە نازار اۋدارا كەتۋگە بولادى. اۋەلدە بۇل ءسوز بىلەك+ىلدىرگى تۇرىندە ايتىلسا كەرەك. دىبىستىق جاقتان ىقشامدالىپ وزگەرگەن سوزدەر تىلىمىزدە از كەزدەسپەيدى. مىسالى، كەيبىر پىكىرلەرگە قاراعاندا، ەكى سوزدەن قۇرالعان بىلەك+جۇزىك تىركەسىنىڭ ىقشامدالۋى ناتيجەسىندە بىلەزىك اتاۋى پايدا بولعان.
قامشىنىڭ بۇدان باسقا دا كەكىلدىك (شاشاق), باۋىرداق ءتارىزدى بولىكتەرى بار:
جىلقىنىڭ سۇلۋ بولار سۇرتەكتىسى،
سۇلۋدىڭ قاسقايادى كۇرەك ءتىسى.
قامشىنى باۋىرداقتى ەكى بۇكتەپ،
جىگىتتىڭ ۇيگە كىرەر جۇرەكتىسى [«قازاق ءتىلىنىڭ تۇسىندىرمە سوزدىگى»، 1976.].
قامشى تۋرالى ءبىرشاما جيناقتالعان اقپاراتتاردى «قازاق سوۆەت ەنتسيكلوپەدياسىنان» (قسە) كەزدەستىرە الامىز. جۇمسالۋ ورنىنا قاراي ول ات قامشى، اربا قامشى، تۇيە قامشى، سوقا قامشى دەپ اتالسا، ورىمىنە قاراي ءتورت تاسپا قامشى، بەستاس­پا قامشى، سەگىز ءورىم، قىرىق ءورىم قامشى، ون ەكى تاسپا قامشى دەپ اتالادى [قازاق سوۆەت ەنتسيكلوپەدياسى، 1975.].
قامشىنىڭ كىشكەنە شاعىنداۋ ءتۇرىن ايماقتىق تىلدە تاي قامشى دەپ اتايدى: «توبەسىندە تۇلىمشاعى بار دوڭگەلەك تاقياسى، قولىنا ۇستاعان تاي قامشىنىڭ سابىنان ءسال ۇزىن جىڭىشكە قارا تاياعى وزىنە عانا جاراسقان» (ەسەنجول دومباي. «جامان جاۋتىك»، 1980, 205-6.).

قۇرىلتايشى اكادەميك ءى.كە­ڭەس­باەۆ­تىڭ «قازاق ءتىلى­­نىڭ فرا­زەولوگيالىق سوزدىگىن­دە» [1977] قامشىمەن بايلانىستى تۇ­راق­تى ءسوز ورامدارى، سونداي-اق اكاد. ش.ش.سارىباەۆ، پروفەسسور و.نا­قىسبەكوۆ، ع.قاليەۆ سىندى ديالەكتولوگ عالىمداردىڭ جيناپ، جا­ريالاعان ەڭبەكتەرىندە قامشى جانە ونىڭ تۇرلەرىنە قاتىستى سوزدەر، مىسالى، ەسپە، ساپالىق تارىزدىلەر، سونداي-اق قام­شىنىڭ اتجۇرگىش، سالت قامشى، اتسوعار، شىبىرتقى سەكىلدى تۇرلەرىن بىلدىرەتىن جەرگىلىكتى اتاۋلار مولىنان كەزدەسەدى. سونداي-اق پروف. ش.ش. سارىباەۆتىڭ عىلىمي باسقارۋىمەن باسپاعا دايىن­دالعان «قازاق ءتىلىنىڭ ايماقتىق سوز­دىگى» [2005] دەگەن كولەمدى ۇجىمدىق ەڭ­بەكتە قامشىمەن بايلانىستى ەداۋىر ەتنومادەني دەرەكتەر كەزدەسەتىنىن اتاپ ايتۋعا بولادى. ءبىز بۇل جەردە جەرگىلىكتى اتاۋلارعا توقتالىپ جاتپايمىز.
قامشى سابىنىڭ توبىلعى، ىرعاي، ەلىكتىڭ سيراعى ءتارىزدى ت.ب. زاتتاردان جاسالاتىنى بەلگىلى. اسىرەسە، توبىلعى ساپتى قامشى ءجيى كەزدەسەدى، ونىڭ سەبەبى توبىلعىنىڭ ەرەكشە مىقتىلىعىنا، ونى ەتنومادەني ۇجىمنىڭ ساناسىندا ەرەكشە قادىر تۇتاتىن زات ەكەنىنە بايلانىستى بولۋى مۇمكىن. قانشا جۇيرىك بولسا دا، قا­زاناتقا باپ كەرەك، قاسيەتتى قامشىعا تو­بىلعىدان ساپ كەرەك دەيتىن ءسوز ورامى وسىنى اڭعارتادى (بۇل ماقالدى بەلگىلى پە­داگوگ-عالىم رىسباي ساتىمبەكوۆتەن ەستىدىك).
كەيبىر ورىمشىلەر ات قامشىنىڭ سابىن قايىستىڭ وزىنەن تىعىز ەتىپ ورەدى. ونى ورمە ساپتى قامشى دەيدى. قامشىنى، نەگىزىندە، مىقتى قايىستان ورەدى. تۇيەلى ەلدە شىدەر، شىلبىر، قامشى، ت.ب. تۇيەنىڭ قۇيىرشىعىنان ىستەلەدى. ال قۇيىرشىق دەگەنىمىز - «تۇيەنىڭ ۇزىن قۇيرىق تەرىسىنىڭ ورتاسىنان تىلگەندەگىسىندەي ەتىپ بولەك العان تەرى» [سەبەپوۆ عۇلامقايىر. تۇيە جانە ونىڭ ابزەلى تۋرالى قىسقاشا اتاۋلار // يزۆەستيا كاز. فان سسسر. سەر. يازىكا ي ليتەراتۋرى. 1944, № 1]. قامشى ءورۋدىڭ شەبەرلەرىن قازاقتار ءورىمشى دەپ ارنايى اتاعان. كەيبىر ورىمشىلەر ادەتتە ءورىمنىڭ ۇزىندىعىن قامشى يەسىنىڭ تۇتامىنا لايىق ورۋگە تىرىسقان. ورىم­شىلىكتە ايتىلاتىن مىنا ءسوز وسى ءبىر ەرەكشەلىككە بايلانىستى بولۋى كەرەك:
- اسسالاۋماعالەيكۇم (1-تۇتام)
- الىكاسسالام! (2-تۇتام)
- جول بولسىن! (3-تۇتام)
- الەي بولسىن! (4-تۇتام)
- قايدا باراسىڭ؟ (5-تۇتام)
- توبىلعى سايعا بارامىن. (6-تۇتام)
- وعان نەگە باراسىڭ! (7-تۇتام)
- قامشى ساپقا بارامىن. (8-تۇتام).
بۇدان بايقايتىنىمىز، «سەگىز اۋىز ءسوز» - «سەگىز تۇتام» - ورىمشىلەردىڭ ورتاق ولشەمى. ورىمشىلىك - ەرەكشە ونەر.
قامشىنىڭ قىرعىز ءورىم، قىرىق سەگىز تاسپا دەيتىن تۇرلەرى بار. بەس تاس­پا قامشىنى كەي جەرلەردە بەسقاسقا دەپ اتايدى. قامشىنىڭ تاسپادان وزەك سالىنعان تۇرلەرى: دويىر قامشى، ءبۇزاۋتىس سارى الا قامشى، دىراۋ قامشى. سوڭعى تىركەستەگى دىر ءسوزىن دىرداي جىگىت دەگەن تۇراقتى تەڭەۋ قۇرامىنداعى دىر سىڭارىمەن توركىندەس دەۋگە بولادى.
دىر قامشى، دىراۋ قامشى دەگەن تۇراقتى تىركەستىڭ ماعىناسى «ۇلكەن»، «مىقتى» قامشى دەگەندى بىلدىرەتىنى بەلگىلى. بىراق دىر، دىراۋ سوزدەرىنىڭ جەكە العانداعى ماعىناسى تۇسىنىكسىز. ءبىزدىڭ بايقاۋىمىزشا، بۇل سوزدەردىڭ ءتۇپ-تور­كىنى (ەتيمولوگياسى) دۇرە سوعۋ، دۇرە سالۋ دەگەندەگى دۇرە سوزىمەن بايلانىستى. مۇنداعى دۇرە - پارسىنىڭ دۇررە «قامشى» دەگەن ءسوزى. ءتىل-تىلدە ءسوزدىڭ ماعىنا­لىق رەڭكىن كۇشەيتۋ ءۇشىن ماعىنالارى ماندەس سوزدەردى قاباتتاستىرا جۇمساۋ ءتاسىلى (پلەونازم) كەزدەسىپ وتىرادى: سامال جەل، ىستىق اپتاپ، اق قار، كوك مۇز، اق شاڭقان (شاڭقان - «اق» دەگەن ءسوز), ت.ب. اۋەلدە وسىلار ءتارىزدى دۇرە قامشى تۇرىندە ايتىلىپ، كەلە-كەلە دىبىستىق وزگەرىستەرگە ۇشىراعان. ءسوزدىڭ دۇرە دەگەن جىڭىشكە ءتۇرى جۋان دىبىستالاتىن قامشى سوزىمەن دىبىستىق ءبىر ىرعاقتا ايتىلۋ بارىسىندا دىراۋ، دىر بولىپ جۋانداعان. كوركەم ادەبيەتتە، سويلەۋ تىلىندە دىراۋ قامشى دا، دىر قامشى دا ءجيى قولدانىلادى:
مىناۋ، مىناۋ، مىناۋىم،
سەكسەۋىلدەن بۇراۋىم.
الىسقاندا شاق كەلمەس
الىبىڭ مەن دىراۋىڭ (I. جانسۇگىروۆ).
دىراۋ قامشى مەن دىر قامشىنىڭ ماعىناسى بىردەي، تەك ءبىرىنشىسى - جال­پى­حالىقتىك سيپاتتاعى، ەكىنشىسى - اي­ماقتىق قولدانىستاعى اتاۋلار: «قاديشا دىر قامشىنى بىلەمدەپ الدى دا، ماي قۇي­رىقتىڭ تۇسىن شامالاپ: «كەت!» - دەپ تارتىپ كەپ جىبەردى (اسقار توق­ما­عام­بەتوۆ). مىسال «قازاق ءتىلىنىڭ تۇ­سىندىرمە سوزدىگىنەن» [5-توم، 1980] الىندى.
سوعىس-ۇرىس قارۋى رەتىندە قول­دا­نىلاتىن قامشىنىڭ دىراۋ، ءبىرتار­تار، بەسقاسقا ءتارىزدى، سونداي-اق قازۇيالى قام­شى دەگەن تۇرلەرى بار. قازۇيالى قامشى «قيسسا نارىكباي شورا» جىرىندا كوك قارۋ (ۇرىس-سوعىس قارۋى) رەتىندە ايتىلادى:
قازۇيالى قامشىمەن
كەلتىرىپ باسقا سالادى.
باستان اققان قارا قان
ومىراۋىن جابادى [بابالار ءسوزى. ا.، 2002].
قامشى قىلىش، الداسپان ءتارىزدى ت.ب. ۇرىس قارۋى ساناتىنا جاتاتىندىقتان، حان ورداسىنا قامشىمەن كىرگىزبەيتىن بولعان.
ءاليحان بوكەيحاننىڭ تۋعان ءىنىسى سىماحان بوكەيحان تورە شەجىرەسىندە تولەبايدىڭ قامشىسى دەگەن اتاقتى قامشى بولعاندىعىن ايتادى. زامانىندا تولەباي باتىر، ەرجۇرەك بولعان. شەجىرەدەگى دەرەكتە تولەبايدىڭ اكەسى - جانعوزى، ونىڭ اكەسى - مەيرام; مەيرامنىڭ اكەسى - قاراقوجا. قاراقوجا التى الاشقا ءمالىم ارعىن دايىرقوجا ءبيدىڭ بالاسى دەلىنەدى.
«تولەبايدىڭ قامشىسى 7 قاداق، تۇيە تەرىسىنەن جاسالعان، ءبىر شەگەسى جوق. وسى كۇنى تاشكەنت مۋزەيىندە» كورىنەدى [«جۇلدىز»، 2003, № 3]. 7 قاداق، قازىرگىشە ايتساق - 4,5-5 كەلى. وسى شەجىرەدە ايتىلعان اۋەزەگە قاراعاندا، تولەباي تورە ايگىلى قامشىگەر بولعان. قامشى سايىسىنا مىقتى ادامدى قامشىگەر دەپ اتايدى. قارسىلاس ادام قامشىگەردىڭ وڭ جاعىنا شىقپاۋعا تىرىسادى.
بۇل ايتىلعاندار - قامشىنى ۇرىس قۇرالى رەتىندە كورسەتەتىن اۋەزە ءماتىن. اۋەزەدەگى تولەبايدىڭ قامشىسى دەگەن تۇراقتى قۇرىلىم - قامشى يەسىنىڭ الەۋمەتتىك مارتەبەسىنىڭ ەرەكشە ەكەنىن كورسەتەتىن مادەني ماندىلىك.
قامشىنى اڭشىلىقتا دا قولدانا­دى. «قاسقىرعا قىرىق سەگىز تاسپا قام­شىدان ارتىق قارۋدىڭ كەرەگى جوق» (ع.مۇسىرەپوۆ). تاسپالارىن ءتورت قىرلاپ ءتىلىپ، اراسىنا تاسپادان وزەك سالىپ ورگەن قامشى اڭشىنىڭ قۇرالى رەتىندە قولدانىلادى.
اڭشىلىق كەزىندە، ۇرىس-سوعىستاردا قامشى سالىپ، ولجا تۇسىرگەن قامشىگەرگە قامشى سىباعاسى بەرىلەتىن بولعان. مۇنداي قۇقىقتىق سالت - قازاقتاردىڭ ءداستۇرلى مادەنيەتىندەگى كومەسكى كوم­پونەنتتەردىڭ ءبىرى. جوعارىدا اي­تىل­عاندارعا سۇيەنە وتىرىپ، قامشىگەر لەكسەماسىنىڭ مازمۇنىندا «قامشى سايىسىنا مىقتى ادام» دەگەن ۇعىمعا قوسا قامشى يەسىنىڭ ەرەكشە الەۋمەتتىك مارتەبەسىن بايقاتاتىن ەتنومادەني اق­پاراتتىڭ بار ەكەنىن اڭعارۋعا بولادى.
قامشىمەن بايلانىستى لين­گۆو­سەمانتيكالىق تاڭبانىڭ ماز­مۇنىندا قۇقىقتىق قا­تىناستاردى رەتتەۋگە بايلانىستى اق­پاراتتار دا بار. سولاردىڭ ءبىرى قامشى قازىلىق دەپ اتالادى [قايدار ا. ت. تىسياچا مەتكيح ي وبرازنىح ۆىراجەني. الما­تى، 2003]. بايىرعى اقيقات ومىردە بيگە جۇگىنۋگە كەلگەندەر ءبيدىڭ الدىنا قامشى تاستايتىن بولعان. اتالمىش ۇيرەنشىكتى، داعدىلى جاعدايات (ستەرەوتيپ-سيتۋاتسيا) قۇرىلىم تۇرىندە ۇجىمدىق سانادا ورىن تەپكەن. ساناداعى وسى تانىمدىق قۇرىلىم قامشى قازىلىق دەگەن تىلدىك تاڭبا ارقىلى وبەكتيۆتەنگەن. بۇل ءسوزدىڭ ءمانى (سەمانتيكاسى) داۋ-دامايدى «ۇرىس-سوعىسسىز»، بيگە جۇگىنۋ ارقىلى شەشۋگە بولادى دەگەندى اڭعارتادى. حالىقتىق يۋريسپرۋدەنتسيادا ايتىلاتىن تۇراقتى تىركەستىڭ ءبىرى - كوز قۇنى. كوز قۇنى قامشى سىلتەپ ويناعاندا، يا بولماسا توبەلەسكەندە كوزگە قامشى­نىڭ ۇشى ءتيىپ، قارسىلاسىنىڭ كوزىن اعىزسا، قامشى سىلتەگەن ادام كوز قۇنىن تولەيتىن بولعان. قۇقىقتىق سالاداعى داۋ-دامايدىڭ بۇل ءتۇرى كوز قۇنىن تولەۋ ارقىلى رەتتەلىپ وتىرادى. سوندىقتان كوز قۇنى مادەني سەمانتيكالىق جۇيەدەگى بىرلىكتىڭ تاڭباسى دەپ تانىلادى.
جىلقىشىلار شارۋاشىلىق ۇيىم­داستىرۋدا قامشىنى اساۋ ۇيرەتۋدىڭ قۇرالى رەتىندە قولدانعان. اساۋ اتتىڭ ۇستىڭگى ەرنىنە قامشىنىڭ بۇلدىرگەسىن كيگىزىپ، سابىمەن بۇراۋ سالادى. مۇنى شۇرا سالۋ دەيدى. شۇرانى ادەتتە شۋ اساۋعا سالادى. ۇلى سۋرەتكەر م.اۋەزوۆتىڭ «اباي جولىندا» وسپاننىڭ اساۋ تايدى ۇيرەتەتىن تۇسىندا شۇرايلاپ دەگەن ءسوز بار. شۇرا سالۋدى جازۋشى شۇرايلاۋ دەگەن نۇسقادا قولدانعان: «بىراق وزگە اساۋدان كورمەگەن ىزانى كورىپ، ەكى جىعىلىپ العان ماساقباي اق تايعا قاتتى ىزالانىپ العان. قۇلاقتان باسىپ، بۇعالىقپەن بۋىندىرىپ، ەكى ەزۋىن شۇرايلاپ، تايدى ولەردەي جازالاعان» (م.اۋەزوۆ. شىعارمالار جيناعى، 3-ت. 205-ب.) بۇل جەردە بەلگىلى جازۋشى نۇرقاسىم قازىبەكتىڭ «شۇرا» (الماتى: جالىن، 1980 ج.) دەپ اتالاتىن پوۆەسىنىڭ بار ەكەنىن وقىرماندار ەسىنە سالا كەتكەنىمىز ءجون.
قامشىنىڭ ەگىندى اۋىلدا قول­دانىلاتىن ءبىر ءتۇرى بالاقپان دەپ اتالادى. جەرگىلىكتى ءتىل ەرەكشەلىكتەرىن زەرت­تەۋشىلەردىڭ كورسەتۋىنشە، بالاقپان «ۇرعاندا تارسىلدايتىن ۇزىن قول بيشىك» [قازاق ءتىلىنىڭ ديالەكتولوگيالىق سوزدىگى، 1969.] ~ بالاقپانمەن تارى پىسكەن كەزدە ەگىنگە تۇسكەن قۇستى ۇركىتەدى. قامشى ءتۇرىنىڭ بالاقپان اتالۋ سەبەبى: كايىستىڭ ۇشىنا اتتىڭ بىرەر قىلىن جىڭىشكە ەتىپ ءورىپ، بايلاپ قويادى. وسى بايلانعان با­لاق ءجىپ قامشىنى وسا تارتقاندا تارس ەتكەن اششى دىبىس شىعارىپ، تارى اتاۋلى­نىڭ قاس جاۋى شىمشىق، تورعايلاردى ۇركىتەدى. شىمشىق موماقانسىپ ءجۇرىپ، ءبىر مويىن جەردى جەپ قويىپتى دەگەن تۇراقتى ءسوز وسى ورايدا ايتىلسا كەرەك. مۇنداعى ءبىر مويىن جەر - تارى ەگىستىگىنىڭ ولشەمى. ءبىر مويىن جەر - ءبىر ءۇيلى جاننىڭ ءىشىپ-جەمىنەن ارتىلاتىنداي تارى الىناتىن ەگىستىك جەر دەگەن ەتالوندىق ولشەم. بۇل جايت «قامشى» ۇعىمىنىڭ تەك مالمەن عانا ەمەس، تانىمدىق سانادا بەينەلەنگەن اقيقات دۇنيەنىڭ وزگە دە ۇزىكتەرىمەن سىبايلاس بايلانىسىن كورسەتەدى.
بايىرعى كەزدەگى تىلدىك-مادەني قوعامداستىقتا قامشى تاڭباسىنىڭ سەمانتيكاسىندا ەتيكەتتىك ءارتۇرلى اقپاراتتاردىڭ بار ەكەنى بايقالادى. مىسالى، ەرتەرەكتە «ۇيگە قامشىنى بۇكتەپ الىپ كىرۋ» ادەپتىلىكتى بايقاتادى دەپ ەسەپتەگەن [بۋداگوۆ ل. سراۆنيتەلنىي سلوۆار تۋرەتسكيح نارەچي. ت. 2. سپب.، 1871]. قامشىنى سالاقتاتىپ نەمەسە شوشايتىپ كىرۋدى ادەپتىلىككە بالاماعان، ونداي ادامنىڭ وزىنەن بۇرىن قامشىسى ۇيگە كىرگەندەي جاعىمسىز اسەر قالدىرادى. بۇل ايتىلعاندار قامشى­مەن بايلانىستى ادەپتىلىك نورماسىن بايقاتاتىن تىلدىك ەمەس، ەتيكەتتىك تاڭبا بولىپ سانالادى.
ءۇي يەسى جولاۋشىلاپ كەتكەن ۇيگە كەلگەن بوگدە ەر ادام ادەتتە قونۋعا باسقا ۇيگە بارادى، بىراق «قايتا سوعاتىنىن» ءبىلدىرىپ، قامشىسىن تاستاپ كەتەدى. ءۇي يەسى كەلگەن سوڭ، الگى ادامنىڭ قامشىسىنا قاراپ كىم ەكەنىن جورامالدايدى، ارنايى شاقىرىپ، كەل­گەن شارۋاسىن، بۇيىمتايىن سۇرايدى. ەل اراسىنداعى ادەپكە بايلانىستى بۇل سالتتى قامشىتاستار دەپ اتايدى.
قامشىنىڭ سابى سىندى، قامشى تاياندى دەگەندەر - «ۋايىم»، «قايعى» ۇعىمىن وبەكتيۆتەندىرىپ تۇرعان تاڭبالار. سون­دىقتان جاسى ۇلكەن ادامدار: قامشى تايانباس بولار دەپ بالالارعا ەسكەرتىپ وتىرادى. بۇل ەتيكەتتىك تاڭبانىڭ تى­يىممەن بايلانىستى اقپاراتتىق ءمانى بار ەكەنى اڭعارىلادى.
قامشىمەن بايلانىستى اۋەزە ءما­تىننىڭ ەسكىدەن كەلە جاتقان ءبىر ءتۇرى - باقسىلىق ويىنمەن بايلانىستى. ش.ءۋاليحانوۆ جازىپ العان دەرەككە قاراعاندا، «باعانالى قويلىباي قارا سۋدى تەرىس اعىزاتىن، قوبىزىن اتبايگەگە قوساتىن» [ۆاليحانوۆ چ.سوبرانيە سوچينەني ۆ پياتي توماح. 1984] اتاقتى ءداۋپىرىم باقسى بولعان. جەر-جەردەن، ەل-ەلدەن شاقىرۋ كەلگەندە، ءوزى بارا الماعان جەرگە قام­شىسىن بەرىپ جىبەرەدى ەكەن. ولاي بولاتىنى، قامشىمەن بىرگە باقسىنىڭ جاماندىقتى قۋاتىن جىندارى قوسا بارادى. ميفولوگيالىق سانامەن بايلانىستى وسى ايتىلعان اۋەزە ماتىندەگى - قويلىبايدىڭ قامشىسى دەگەن تۇراقتى تاڭبانىڭ مادەني سەمانتيكاسى قامشى يەسىنىڭ الەۋمەتتىك مارتەبەسىنىڭ ەرەكشە ەكەنىن كورسەتەدى. بايىرعى كەزدە باقسىلار سارى ات ءمىنىپ، سارى ءتۇستى كيىم كيىنىپ، قولىنا سارالا قامشى ۇستايتىن بولعان. ال سارالا قامشى اتتىڭ تەرى سىڭگەندىكتەن جىن-شايتاندى جولاتپايدى، اتتىڭ تەرىندە ەرەكشە قاسيەت بار دەگەن تۇسىنىكتى اڭعارتادى.
قامشىمەن بايلانىستى ايتىلاتىن تۇراقتى ءسوز ورامدارىنىڭ ءبىرسىپىراسى ميفولوگيالىق سانامەن بايلانىستى. سولاردىڭ ءبىرى - ورىمشىلەردىڭ «بايگە الاتىن جۇيرىكتىڭ ساۋىرىنا تي، ۇل تاباتىن ايەلدىڭ جاۋىرىنىنا تي» [«جاس الاش»، 1996, 16 قاراشا] دەيتىن ءسوزى. بۇدان، ميفو­لوگيالىق سانا بويىنشا، قامشىنىڭ سەرتكە ورىلەتىنىن بايقايمىز.
حالىق داناگويى ءماشھۇر ءجۇسىپ بابامىزدىڭ جيعان-تەرگەن مول مۇرا­سىنىڭ ىشىندە «ادام اتا مەن شايتان» تۋرالى اڭىز-ولەڭ بار ء[ماشھۇر ءجۇسىپ. شىعارمالارى. 4-توم، 2004].
ولەڭ-اڭىزدىڭ قىسقاشا ماز­مۇنى مىناداي: شاي­تاننىڭ حانناس دەگەن بالاسى بولادى. ادام اتامىز ءبىر جاققا كەتكەندە حاۋا انامىزدى ازعىرۋ ءۇشىن مالعۇن شايتان ونىڭ قاسىنا بالاسى حانناستى قالدىرىپ كەتەدى. ادام اتا كەلە قالسا، الگى حانناس حاۋا انامىزدى توڭىرەكتەپ، حايۋان كەيپىندە ءجۇر ەكەن. ادام اتا دەرەۋ قىلىشىمەن پارشەكتەپ تۋراپ تاستايدى. ادام اتا تاعى دا ءبىر جاققا كەتكەندە شايتان بالاسىن ءتىرىلتىپ الىپ، تاعى دا حاۋا انانىڭ جانىنا تاستاپ كەتەدى. مۇنى كورگەن ادام اتا قاتتى اشۋلانىپ، قولىنا قامشى الادى:
جەتىپ كەپ ادام اتا قاتۋلاندى،
حاۋاعا قاھارلانىپ قامشى سالدى.
بىلسەڭىز، اشۋلانىپ قاتىن ۇرماق،
ميراس بوپ كەيىنگىگە سودان قالدى، -
دەيدى ءماشھۇر ءجۇسىپ اڭىز-ولەڭىندە.
سونىمەن ادام اتا شايتاننىڭ بالاسى حانناستى قىلىشىمەن تۋراپ، قايناپ تۇرعان قازانداعى سۋعا سالىپ اس قىلادى، حاۋا ەكەۋى ەتىن جەپ تىنادى. ادام اتا جوق كەزدە بالاسىن ىزدەپ كەلگەن مالعۇن شايتان: «بالام، قايداسىڭ؟» دەپ شاقىرادى. «مەن ىشتەمىن» دەيدى حانناس داۋىستاپ. سوندا شايتان بالاسىنا: «سەن دۇرىس جايعاسقان ەكەنسىڭ، بالام، مەن ادامداردى سىرتتان ازعىرسام، سەن ىشتەن ازعىراتىن بول»، - دەيدى. سونىمەن ادام اتا مەن حاۋا انانى اللا تاعالا جۇماقتان جەرگە جىبەرگەن كەزدەن بەرى قامشى ەڭ ءبىرىنشى حاۋا انانىڭ جاۋى­رىنىنا تيگەن ەكەن.
حالقىمىزدىڭ بايىرعى تۇرمىس سالتىندا قامشىمەن، وزگە دە ات ابزەلدەرىمەن بايلانىستى ءارتۇرلى ىرىمدار بولعانىن بايقايمىز. شارۋا ادامى جۇگەن، ومىلدىرىك، قۇيىسقان ءتارىزدى ەر ابزەلدەرىن كۇتىمەلدەپ، ارا-تۇرا مايلاپ ۇستاعان. الايدا جۇگەن مايلاسا - ىرىس، قامشى مايلاسا - ۇرىس دەپ، قامشى مايلاعاندى جاقسى ىرىمعا بالاماعان. بۇدان ميفولوگيالىق ۇعىممەن بايلا­نىستى مادەني سەمانتيكالىق اقپاراتتى بايقايمىز.
سونداي-اق ەجەلگى قازاق سالتىندا جاس بالا تۇندە ويانىپ، مازاسى كەتىپ جىلاي بەرسە، الىس ساپاردا جۇرگەن اكەسىنىڭ (اجەسى، اتاسى، اعاسىنىڭ) «قامشىسى ءتيدى، جاقىن ارادا كەلىپ قالار» دەپ جوريدى.
جاڭا تۇسكەن كەلىننىڭ بەتىن ۇكىلى، قوڭىراۋلى قامشىمەن اشادى. قام­شىمەن بەتىن اشقان كەلىن اعايىن-جۇرت­قا ءادىل، ال ودان تۋعان ۇل ەل بيلەيدى، ادىلەتتى بيلىك يەسى، ەل-جۇرتقا بەدەلدى بولادى دەپ ىرىمدايدى. بۇل جەردە قامشىنى بيلىكتىڭ سيمۆولى دەپ تۇسىنۋگە بولادى. ۇكىلى قامشى ميفولوگيالىق سانا بويىنشا اۋەلدە كوزگە كورىنبەيتىن زياندى كۇشتەردەن ساقتايدى. قامشىعا تاعىلاتىن ۇكى، قوڭىراۋ [شوقپارۇلى د. قوڭىراۋ // «ءبىلىم جانە ەڭبەك»، 1986, №7] ءبىر جاعىنان، كوركەمدىك ەستەتيكالىق قىزمەت اتقارسا، ەكىنشى جاعىنان، كە­لىننىڭ الەۋمەتتىك مارتەبەسىنىڭ جوعارى بولۋىن، ءتۇزۋ بيلىك ايتاتىن بەدەل يەسى بولۋى كەرەك دەگەنگە مەگزەيدى. ءسويتىپ، بەتاشار كەزىندە قولدانىلاتىن ۇكىلى قامشىنىڭ تاڭبالىق سەمانتيكاسى كوپ­ماندى بولىپ كەلەدى.
قامشى - وتە كونە زاماننان بەرى قولدانىلىپ كەلە جاتقان قۇرال. سون­دىقتان قامشى توڭىرەگىندە ايتىلاتىن ءارتۇرلى ادەت-عۇرىپ، سالتتىق ەرەك­شە­لىكتەر ءجيى كەزدەسىپ وتىرعان.
ءبىز ماقالامىزدا «قامشىمەن» بايلانىستى تىلدىك، تىلدىك ەمەس بىلىمدەر جۇيەسىن سارالاي وتىرىپ، ءداستۇرلى ما­دەنيەتتەگى بىرتە-بىرتە كومەسكىلەنىپ بارا جاتقان تىلدىك جانە ەتنومادەني اق­­پاراتتاردى جۇيەلەۋدى كوزدەدىك. بۇل رەتتە قامشى ءسوزىن بەلگىلى ءبىر ۇعىمنىڭ اتاۋى رەتىندە الا وتىرىپ، سول ءسوزدىڭ تىلدەگى ماعىناسىنا، اقيقات دۇنيەنىڭ «ۇزىگى» (فراگمەنتى) رەتىندە ساناداعى بەي­نەسىنە (وبرازىنا) جانە ول جونىندە سانادا جيناقتالعان اقپاراتتاردىڭ قايتا «وڭدەلىپ»، قايىرا اتاۋعا يە بو­لۋىنا تالداۋ جاساپ، اتالمىش ۇعىم­نىڭ مازمۇن قۇرىلىمىنداعى تىلدىك جانە ەتنومادەني ماندىلىكتەردى ايقىن­دادىق.

ءتۇيىنسوز

ءداستۇرلى قازاق قوعامىندا قامشى: 1) ءتىل; 2) زاتتىق مادەنيەت; 3) ەتي­كالىق، ەستەتيكالىق ماندىلىك; 4) الەۋمەتتىك مارتەبە; 5) ميفولوگيالىق نانىم-سەنىمنىڭ تاڭبالارى رەتىندە جۇمسالعان.
- قامشى اتاۋى تىرەك ءسوز رەتىندە الىنىپ، وسى اتاۋمەن بايلانىس­تى لەكسيكا-فرازەولوگيالىق، پارەميولوگيالىق، پرەتسەدەنتتى بىرلىكتەر جيناقتالىپ، تىلدىك كەڭىستىكتەگى سەمانتيكاسى اشىلىپ كورسەتىلدى;
- قامشى ۇعىمى تىرەك ۇعىم رەتىندە الىنىپ، وعان قاتىستى شاشىراڭقى ەتنومادەني اقپاراتتار «ءبىر نۇكتەگە» شوعىرلاندىرىلدى. ءسويتىپ، «كۇش»، «بيلىك»، «ەتيكالىق ۇستانىم»، ميفتىك، ءدىني نانىم-سەنىمدەرمەن بايلانىستى ماندىلىكتەردىڭ ەتنومادەني كەڭىستىكتەگى سەمانتيكاسى ايقىندالدى;
- وسىنداي ەكى كەڭىستىكتەگى - تىلدىك جانە ەتنومادەني كەڭىستىكتەگى - جارىسپالى سەمانتيكالىق جۇيەدەگى بىرلىكتەر جارىستىرىلا تالدانىپ، قامشى اتاۋىمەن جانە ۇعىمىمەن بايلانىستى شاشىراڭقى اقپاراتتار «ءبىر نۇكتەگە» شوعىرلاندىرىلدى. وسىلايشا زەرتتەۋ وبەكتىسى بولىپ وتىرعان قامشىنىڭ ۇعىمنان دا كەڭ ءارى كۇردەلى تانىمدىق قۇبىلىس، ياعني كونتسەپت ەكەنى انىقتالدى.
سونىمەن قامشى - اتاۋ رەتىندە ءتىلدىڭ، ۇعىم رەتىندە ويدىڭ (ويلاۋدىڭ فورماسى), ال كونتسەپت رەتىندە سانانىڭ بىرلىگى (ەدينيتساسى) دەپ تانىلدى.
ادەتتە، كۇن ساۋلەسىن ءبىر نۇكتەگە جيناقتاپ سىندىرۋ ارقىلى ەنەر­گيا كوزىنە اينالدىرۋعا بولاتىنى ءتارىزدى بەلگىلى ءبىر مادەني-تىلدىك اقپاراتتاردى ءبىر نۇكتەگە شوعىر­لاندىرۋ ارقىلى ەتنوستانۋدىڭ كوزىنە اينالدىرۋعا بولاتىنى بايقالدى.

نۇرگەلدى ءۋاليۇلى،
ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى

«انا ءتىلى» گازەتى