-... وسكەندە كىم بولاسىڭ؟

- مەن وسكەندە دارىگەر بولامىن. انامدى ەمدەيمىن. بالالاردى ەمدەيمىن. جانە ديپيكتولو (دەفەكتولوگ دەگەنى) بولامىن.

- دەفەكتولوگ؟ ول كىم؟ ونى قايدان بىلەسىڭ؟

- مەنىڭ انام سونداي. ول ادامدارعا كومەكتەسەدى...

بۇل – كىشكەنتاي ديماشتىڭ ارمانى. ول ويى تۇنىق، ارمانى اسقاق بالا. وسكەندە دارىگەر بولامىن، ءوزىم سياقتى دەرتكە شالدىققان بالالاردى ەمدەيمىن دەپ الدىنا ماقسات تا قويعان. دارىگەر مەن مۇعالىمنىڭ ايتقانىن قالت جىبەرمەي تىڭداپ، جاتتىعۋلارىن اينا-قاتەسىز ورىنداۋعا تىرىسادى. ەگەر دەنساۋلىعى قالىپقا كەلسە، الداعى جىلى مەكتەپكە بارادى دەپ ۇمىتتەنەدى تاربيەشىلەرى. سەبەبى ازداپ ءتىلىنىڭ مۇكىستىگى مەن فيزيكالىق مۇمكىندىكتەرىندەگى شەكتەۋلەرى بولماسا، وي-ءورىسى، تانىم-تۇيسىگى جاقسى دامىعان.

بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدە ەرەكشە ءبىلىم الۋ قاجەتتىلىكتەرى بار  144 783 بالا بار. ولاردىڭ  96 555-ءى مەكتەپ جاسىندا، ال  48228 بالا مەكتەپكە دەيىنگى جاستا ەكەن. وكىنىشكە قاراي، ولاردىڭ ۇشتەن ءبىرى عانا ينكليۋزيۆتى ءبىلىم جۇيەسىمەن وقىپ جاتىر. ياعني، كادىمگى وقۋشىلارمەن قاتار، ءبىر سىنىپ، ءبىر پارتادا. قوعام بۇل ۇردىسكە ەندى ۇيرەنىپ كەلەدى. اۋەلى "مەنىڭ بالام كەمتار بالامەن ءبىر كابينەتتە وتىرۋى ءتيىس ەمەس" دەپ تۋلاعان اتا-انا دا كوپ بولدى. ساۋ بالاسىنىڭ كەمتار بالانى كورىپ، كوڭىلدەرىن تۇسىرگەندەرىن قالامادى. ونداي بالالاردىڭ ارنايى مەكەمەدە وزدەرى بولەك وقىعاندارىن قۇپ كوردى. بۇگىندە قوعامدىق پىكىر، كوزقاراس وزگەرە باستاعانىن ايتادى ماماندار. الايدا، كەلەسى ماسەلەلەر شەشىمىن تاپپاي وتىر...

ەلىمىزدە سال اۋرۋىنا شالدىققان بالالار كوپ.  وكىنىشتىسى، ولارعا ارنالعان بالاباقشا جوقتىڭ قاسى.  رەسپۋبليكا بويىنشا تەك استانا قالاسىنداعى  «اسىل بوبەك»  بالاباقشاسى  تىرەك-قيمىل جۇيەسى بۇزىلعان بالالارعا مەديتسينالىق-پەداگوگيكالىق جانە الەۋمەتتىك-پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتەدى. التى جاسار دىنمۇحامەدتى  اناسى كۇن سايىن وسى بوبەكجايعا اكەلەدى.  تۋمىسىنان سال اۋرۋىنا شالدىققان بالا ءۇشىن بۇل جەر دەنساۋلىعىن وڭالتاتىن مەكەمە عانا ەمەس، كوڭىلىن كوتەرىپ، ءومىر سۇرۋگە قۇلشىنىسىن ارتتىراتىن رۋحاني  ورتالىق ىسپەتتى.

بالاباقشا ماماندارى  ءار بالانىڭ اۋرۋ تۇرىنە  قاراي ارنايى جاتتىعۋ جاساتادى. لوگوپەد، دەفەكتولوگ، پسيحولوگ ماماندارمەن قاتار، مەكتەپ باعدارلاماسىنا بەيىمدەيتىن مۇعالىمدەر جۇمىس ىستەيدى. 3 جىلدان بەرى وسى بالاباقشاعا كەلىپ جۇرگەن دىنمۇحامەدتىڭ بويىندا دا ۋاقىت وتپەي وڭ وزگەرىستەر بايقالعان. «بالام قازىر ءارىپ تانىپ، ساناۋدى دا ۇيرەنىپ الدى»،- دەيدى اناسى.

ال مۇنداي ورتالىق بولماسا، 200-دەن استام بالا قوعامنان الىستاپ ۇيىندە وتىرار ەدى. ويتكەنى، وزدىگىنەن جۇرە المايتىن بالانى ارى-بەرى شىعارىپ، ۇزبەي ەم الۋىن كەز-كەلگەن اتا-انانىڭ جاعدايى كوتەرە بەرمەيدى. ال دامۋى تەجەلگەن بالانى بىردەن مەكتەپ پارتاسىنا اپارىپ وتىرعىزا المايسىز. وعان ۇزاق ۋاقىت بەيىمدەلۋ كەرەك. ال بەيىمدەلۋ ءۇشىن ارنايى بالاباقشالار تاپتىرماس ورىن.

الايدا ەلىمىزدەگى 8 مىڭنان استام مەكتەپتىڭ 97-ىندە  25 مىڭعا جۋىق وقۋشى  ءبىلىم الادى. بۇل تەڭىزگە تامعان تامشىداي عانا. ياعني، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردىڭ 3 پايىزى عانا جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپكە بارادى.

ديماش سياقتى ارناۋلى بالاباقشاعا باراتىن بالالار سانى دا كوڭىل كونشىتپەيدى. قازاقستاندا 42 ارنايى بالاباقشا جۇمىس ىستەسە، وعان باراتىندار سانى 13 مىڭعا جۋىق، ال ونىڭ قاجەتتىلىگىنە سۋساپ وتىرعان بوبەكتەر سانى ەلۋ مىڭنان استام.

  ءبىلىم بارشاعا ورتاق دەسەك تە...

بۇگىندە ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماعىندا مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردى جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردە وقىتۋ ءۇردىسى ەندى-ەندى قولعا الىنا باستادى.  ينكليۋزيالىق  بىلىم بەرۋ  ماسەلەسى شەت ەلدەردە 1970 جىلدان باستاۋ السا، 90-شى جىلدارعا قاراي اقش پەن ەۋروپا وزدەرىنىڭ ءبىلىم بەرۋ ساياساتىنا بۇل باعدارلامانى تولىق ەنگىزدى. ءبىزدىڭ ەل بۇل ءۇردىستى 2002 جىلدان باستاپ قولعا الا باستادى.  وكىنىشكە قاراي، 2000 جىلداردىڭ باسىندا پەداگوگتاردىڭ 80%-ى بۇل جۇيەگە قارسى بولسا، 2007 جىلى 49% قولدادى. بۇگىنگى تاڭدا بۇل جۇيەنى پەداگوگتار قاۋىمى تولىق قولداپ، جۇمىس ىستەپ جاتىر.

مەملەكەت مىندەتتەگەنىمەن، مەكتەپتەر بۇل مىندەتتى موينىنا الۋعا قۇلىقتى ەمەس سياقتى. ەندى وسىنى سارالايىق. نەگە قارسى؟  ويتكەنى، جۇمىسى كوپ. بىرىنشىدەن، دايىن مامان جوق. ەكىنشىدەن، قالا مەكتەپتەرىندە ونسىز دا بالا كوپ. ەگەر، قالىپتى سىنىپقا مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ەكى بالا قوسىلسا، ولاردىڭ جانىنا كومەكشى-تاربيەشى جانە قوسىلادى. بالالاردىڭ كوڭىلىن الاڭداتىپ، ساباق وتكىزۋ بارىسىنا دا كەدەرگى كەلتىرەدى. قولارباداعى مۇگەدەك بالا مەكتەپكە كەلسە، وعان ارنايى پاندۋس سالۋ كەرەك، ارنايى دارەتحانا جاسالۋ قاجەت. مەكتەپ بيۋدجەتى ونى كوتەرە المايدى.

ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى اياسىندا اشىلعان ورتالىقتار ءبىر ەمەس، بىرنەشە الەۋمەتتىك ماسەلەنى شەشىپ وتىر. قالاي دەسەك تە، قامكوڭىل بالا قاتاردان قالماۋى ءتيىس.

زارينا ادىلبەك

Abai.kz