(جالعاسى. باسى مىنا سىلتەمەدە: http://abai.kz/post/66357) 

سۇراق:  ءامينا اپامىزدىڭ انشىلىك ونەرىمەن قاتار، حالىق مۋزىكاسىن عىلىمي تۇرعىدان زەرتتەپ، ۇلكەن عالىم بولعانىن دا بىلەمىز. ول كىسىنىڭ كولەمدى دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىن تەك كوزى كەتكەن سوڭ عانا كىتاپ ەتىپ، باستىرىپ شىعارۋعا مۇمكىندىگىمىز بولدى دەدىڭىز. وسىنى ءبىراز تارقاتىپ ايتىپ بەرسەڭىز...

 (1979-80جج. قىزدار پەداگوگيكالىق ينستيتۋتى)

(1976جج. الماتى)

ب.ن.: ءيا، انام 1971-ءشى جىلى ماسكەۋدە «قازاق ورتا ءبىلىم بەرۋ مەكتەپتەرىندەگى بالا داۋىسىنىڭ تاربيەسى» اتتى تاقىرىپتا كانديداتتىق ديسسەرتاتسياسىن قورعاپ، دوتسەنت عىلىمي اتاعىن العان. 1986-شى جىلى «قازاقتىڭ انشىلىك ءداستۇرى» اتتى دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىن ەكى تىلدە جازىپ بىتىرگەن جەرىنەن، «جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىسقان ۇلتشىل» دەگەن جەلەۋمەن، سول تۇستا ءوزى ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى تەاتر جانە كوركەمسۋرەت ينستيتۋتىنىڭ «ونەر جاناشىرلارى» اناما دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىن قورعاتتىرماي تاستاعان. ۇلتشىلدارعا عىلىم مەن ونەردە ورىن جوق ەكەن-مىس... كەيىننەن، انامنىڭ كوزى كەتكەن سوڭ، كەزىندە انامنىڭ ءوزى جازۋ ماشينكاسىمەن باسقان 500 بەتتەن استام دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىن ءوزىم قولعا الىپ، 2008-ءشى جىلى تۇتاستاي كومپيۋتەرگە كوشىرىپ باسىپ، ەلەكتروندىق نۇسقاسىن دايىندادىم. سودان انامنىڭ اينىماس ۇزەڭگىلەس دوسى بولعان، ەلىمىزگە تانىمال ەتنوگراف-عالىم، مارقۇم جاعدا بابالىقۇلى اتامىز مۇرىندىق بولىپ، سول كەزدەگى قر مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى بولعان مۇحتار قۇل-مۇحاممەد اعامىزعا «جاس الاش» گازەتى بەتىندە، ءامينا نۇعماننىڭ وسىنداي قۇندى مۇرالارى جارىق كورۋگە ءتيىس دەگەن ارىز-ماقالاسىن جاريالاتىپ، اقىرى مۇحتار قۇل-مۇحاممەد اعامىزدىڭ تىكەلەي نۇسقاۋىمەن انامنىڭ «قازاقتىڭ انشىلىك ءداستۇرى» اتتى دوكتورلىق مونوگرافياسى 2009 جىلى «ارىس» باسپاسىنان جارىق كوردى. ءبىر وكىنىشتىسى، وسى ەڭبەكتىڭ «پەۆچەسكيە تراديتسي ي وتراجەنيە ەتيچەسكيح-ەستەتيچەسكيح ۆوززرەني ۆ پرويزۆەدەنياح كازاحسكيح نارودنىح كومپوزيتوروۆ ءحىح ۆەكا» اتتى ورىسشا نۇسقاسى بەلگىسىز ءبىر سەبەپتەرمەن تەندەرگە ۇسىنىلماي قالعان. وسى جاعداي ارقاما ايازداي باتىپ ءجۇرۋشى ەدى. سودان تاياۋ كۇندەرى، نۇروتان پارتياسىنىڭ ورتالىق اپپاراتىنىڭ قوعامدىق قابىلداۋ بولمەسىندەگى اۋىت مۇقيبەك سىندى جاناشىر ازاماتتاردىڭ كومەگىمەن، قر مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەديۇلىنىڭ قابىلداۋىندا بولدىم. انامنىڭ دوكتورلىق مونوگرافياسىنىڭ ورىسشا نۇسقاسى مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن جارىق كورسە دەگەن ءبىر عانا تىلەك ايتىپ ەدىم، مينيستر مىرزا: «ءامينا اپامىزدىڭ بۇدان باسقا دا عىلىمي ەڭبەكتەرى، ماقالالارى قىرۋار عوي، سولاردىڭ دا ەلەكتروندىق نۇسقاسىن جاساپ، باس-اياعىن تۇگەندەپ، سۋرەتتەرىمەن قوسا تەزدەتىپ دايىنداپ بەرىڭىز، سونى قازىرگى تاڭدا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان ەلباسىمىزدىڭ رۋحاني جاڭعىرۋ باعدارلاماسى اياسىندا ۇلكەن جيناق ەتىپ شىعارىپ بەرەيىك، ءامينا اپامىزدىڭ ورنىن جوقتاتپاي، مۇرالارىن ساقتاپ، جارىققا شىعارۋ ءۇشىن جۇگىرىپ جۇرگەن سىزگە قايتا ءبىز العىس ايتۋعا ءتيىسپىز» دەپ، توبەمدى كوككە جەتكىزگەندەي، كوڭىلىمدى ءبىر ءوسىرىپ تاستادى. كەلەسى كۇنى-اق انامنىڭ دوكتورلىق مونوگرافياسىنىڭ ورىسشا نۇسقاسىن مينيسترلىككە اپارىپ بەردىم، ەندى ول قۇداي بۇيىرسا بيىلعى جىلدان قالماي، جارىق كورەتىن بولدى. سول ءۇشىن قر مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەديۇلى مەن ول كىسىنىڭ قابىلداۋىنا كىرۋىمە مۇمكىندىك جاساعان نۇروتان پارتياسىنىڭ ورتالىق اپپاراتىنىڭ قوعامدىق قابىلداۋ بولمەسىندەگى ازاماتتارعا شەكسىز العىسىمدى بىلدىرەمىن. وسى ورايدا، انامنىڭ ونەر جولىنداعى مۇرالارىنا قاتىستى تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن تىلەگىم – انامنىڭ ورىنداۋىنداعى قازاق راديوسى مەن تەلەديدارىنان بەرىلىپ، جارىق كورگەن كوپتەگەن اندەرىن قوسا وتىرىپ، انامنىڭ ءومىر جولى تۋرالى ءبىر 15-20 مينۋتتىق دەرەكتى فيلم تۇسىرىلسە دەپ ارماندايمىن. وسىنى قازىرگى «قازاقستان» رترك» اق باسشىسى ەرلان قارين باۋىرىمىزعا قۇلاققاعىس ەتىپ ايتقىم كەلەدى...

سۇراق: اناڭىزدىڭ دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىن قورعاتتىرماي تاستاعان سوڭ نە بولدى؟

ب.ن.: جوعارىدا انامدى ءومىر قۇرىشتاي شىڭدادى دەدىم عوي... وعان دەيىن قياناتتىڭ تالايىن كورگەن اناشىم مۇنداي ماستەكتەرگە بوي بەرۋشى مە ەدى؟ (كۇلەدى) قايتا ەكىلەنە ءتۇسىپ، بۇرىننان كوكەيىندە ارمان بولىپ جۇرگەن،  1982-ءشى جىلداردان اقىرىنداپ جوسپارىن جاساپ، بىرتىندەپ قولعا العان شارۋاسى – «حالىق ءانى» كافەدراسىن قۇرۋعا قايتا بىلەك سىبانا كىرىسەدى. قاجىماي-تالماي، 6 جىل بويى ورتالىق كوميتەتتىڭ تابالدىرىعىن توزدىرىپ ءجۇرىپ، تاباندى كۇرەستىڭ ارقاسىندا اقىرى 1988-ءشى جىلى قازاقتىڭ قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتورياسىنان «حالىق ءانى» كافەدراسىن اشادى. قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءان ورىنداۋشىلىق مەكتەپتەرىنىڭ وكىلدەرىنەن ەكى-ەكىدەن ستۋدەنت قابىلدايدى. ياعني ارقا اندەرىن ورىندايتىن ەكى ستۋدەنت، سىر ءوڭىرى جىرشىلارىنان ءتىپتى ۇشەۋ، باتىس ايماعىنان ەكەۋ، جەتىسۋ جەرىنەن ەكەۋ، بارلىعى توعىز ستۋدەنت قابىلداعان. سول ستۋدەنتتەرىنىڭ ءبىرى ءھام بىرەگەيى – بەكبولات تىلەۋحان، قازىرگى تاڭدا ءماجىلىس دەپۋتاتى، ەندى ءبىرى – جەزتاڭداي ءانشى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى، ەلىمىزدىڭ اياۋلى قىزى گۇلبارشىن تەرگەۋبەكوۆا. سىر وڭىرىنەن قابىلدانعان ستۋدەنتتىڭ ءبىرى – سىر سۇلەيى – كوشەنەي جىراۋ رۇستەمبەكۇلىنىڭ ارتىندا قالعان تۇياعى، اسىلدىڭ سىنىعى – ارنۇر كوشەنەيۇلى  ەدى. ەكىنشىسى دە بۇگىنگى كۇنى ەلگە تانىمال تۇلعا، تاماشا تەرمەشى، ونەر زەرتتەۋشى ەلمۇرا جاڭابەرگەنوۆا بولاتىن. ءۇشىنشىسى - ەلىمىزگە بەلگىلى جىرشى – بەرىك ءجۇسىپوۆ ەدى. باتىس مەكتەبىنىڭ ورىنداۋشىسى رەتىندە قابىلدانعان ستۋدەنتتىڭ ءبىرى – ساۋلە جانپەيىسوۆا ەدى. ساۋلە ءوزى وڭتۇستىكتىڭ تۋماسى بولعانىمەن، عاريفوللا قۇرمانعاليەۆتىڭ باتىس ءان ءداستۇرى بويىنشا كلاسىن تامامداعاندىقتان، باتىس اندەرىنىڭ ورىنداۋشىسى رەتىندە ستۋدەنت بولىپ قابىلدانعان. ساۋلە جانپەيىسوۆا دا ەلىمىزگە كەڭىنەن تانىمال تۇلعا، كەيىنگى ءبىر جىلدارى اتالمىش كافەدرانىڭ مەڭگەرۋشىسى دە بولعان. قالعاندارىنىڭ اتى-جوندەرى ەسىمدە بولماي تۇر. انام وسى كافەدرانى اشىپ، ستۋدەنتتەر قابىلداپ، بار جۇمىسىن جولعا قويىپ بەرىپ، كەيىننەن 1990-شى جىلى قازاقستان مۇسىلمان ايەلدەرى وداعىن قۇرىپ، قوعامدىق جۇمىسقا اۋىسقان سوڭ كافەدرانى باسقارۋدى مارقۇم جانىبەك كارمەنوۆ اعامىزعا امانات ەتكەن. بىراق كوپ ۇزاماي، سۇم اجال ول اعامىزدى دا ارامىزدان جۇلىپ كەتكەن سوڭ، كافەدرانى ءبىراز جىل الماس الماتوۆ اعامىز باسقارعان. قىزىق بولعاندا، انام قوعامدىق جۇمىستارعا اۋىسقان سوڭ،  وزىنىڭ 6 جىل!!! كۇرەسىپ ءجۇرىپ اشقان كافەدراسىن اياق استىنان كولدەنەڭ كوك اتتىلار «اشىپ، قۇرعان» بولىپ شىعا كەلدى! ءتىپتى انامنىڭ كوزى تىرىسىندە-اق، 1998 جىلى كافەدرانىڭ قۇرىلعانىنا 10 جىل تولۋ مەرەيتويىنا انامدى شاقىرىپ، قاتىستىرۋ بىلاي تۇرسىن، مەرەيتويعا ارناپ شىعارعان بۋكلەتتەرىندە  باتتيتىپ تۇرىپ: ««حالىق ءانى» كافەدراسىن قۇرعان دۇيسەن قاسەيىنوۆ، ال ونىڭ جۇمىسىن جولعا قويۋعا اتسالىسقاندار...دەپ، مەنىڭ انامنىڭ اتى-ءجونىن ءتىزىمنىڭ ەڭ سوڭىنا، ءامينا نۇعمانوۆالار دەپ جازىپ قويىپتى! كەيىننەن انامنىڭ كوزى كەتكەن سوڭ، 2008-ءشى جىلى، كافەدرانىڭ 20 جىلدىعىنا سول بۋكلەتتى داتالارىن عانا وزگەرتىپ، اينا-قاتەسىز كوشىرىپ باسا سالىپتى. سول جولى مەن مۇنداي ادىلەتسىزدىككە شىداي الماي، الدىمەن كونسەرۆاتوريانىڭ وزىنە بارىپ، باسشىلارىنىڭ الدىنان ءوتىپ، ولار اسا ەلەڭ ەتپەگەن سوڭ «جاس الاش» گازەتىنىڭ تۇتاستاي ءبىر بەتىن الاتىن ««حالىق ءانى» كافەدراسى تۋرالى شىندىق نەمەسە تۇرىكسوي باسشىسى دۇيسەن قاسەيىنوۆ مىرزا ارۋاق سىيلاۋدى بىلمەي مە؟» دەگەن ماقالا جاريالادىم. سودان كەيىن عانا كونسەرۆاتوريا باسشىلارى مەنى قايتا شاقىرتىپ، ءبىر جاعىنان رەنىش ءبىلدىرىپ، ءبىر جاعىنان ءجاي اۋىزشا عانا كەشىرىم سۇراعانداي بولىپ ەدى. ءالى كۇنگە دەيىن سول «حالىق ءانى» كافەدراسى تۋرالى اڭگىمە بولا قالسا مەنىڭ انامنىڭ اتى اتالماي قالادى... وسى جەردە انامنىڭ حالقىنا سىڭىرگەن، قازاق ادەبيەتىنە سىڭىرگەن تاعى ءبىر ۇلكەن ەڭبەگىن اتاپ وتكىم كەلەدى. وزدەرىڭىزگە ءمالىم، 1988 جىلدىڭ سوڭىن الا الاش ارىستارى تولىقتاي اقتالىپ، سولاردىڭ ارتىندا قالعان ادەبي مۇرالارى ۇكىمەت تاراپىنان قولعا الىنىپ، باسپادان جارىق كورە باستاپ ەدى عوي. عىلىم اكادەمياسىنىڭ ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ سول كەزدە قازاق سوۆەت ادەبيەتى ءبولىمىن باسقارعان مارقۇم ءمۇسىلىم  بازارباەۆ اعامىز اناما حابارلاسىپ، ءسۇيىنشى سۇراپ، ارىستارىمىزدىڭ ادەبي مۇرالارىن اراب گرافيكاسىنان كيريلل الىپبيىنە كوشىرىپ بەرۋگە اتسالىسۋىن وتىنگەن ەدى. انام مارقۇم ءبىر جاعىنان سەنەر-سەنبەسىن بىلمەي، ءبىر جاعىنان وشكەنىمىز جانىپ، ولگەنىمىز ءتىرىلدى عوي، وسىنى كوزىمنىڭ تىرىسىندە كورسەتكەنىنە قۇدايعا مىڭ دا ءبىر شۇكىر دەپ، قۋانعاننان جىلاپ، دەرەۋ مەنى جەتەكتەپ، ينستيتۋتقا تارتىپ وتىردىق. مەنى ەرتە بارعان سەبەبى – انام ماعان اراب گرافيكاسىمەن وقىپ-جازۋدى 6 جاسىمدا، مەكتەپكە بارماي تۇرعاندا ۇيرەتكەن بولاتىن. سودان ينستيتۋتپەن اۋىزشا عانا كەلىسىپ، شاكارىم قۇدايبەردىۇلىنىڭ، ا.بايتۇرسىنۇلىنىڭ، م.دۋلاتۇلىنىڭ، م.جۇمابايۇلىنىڭ، ج.ايماۋىتۇلىنىڭ ادەبي مۇرالارىن انام ەكەۋمىز ەكى جاقتاپ، كيريلل الىپبيىنە كوشىرىپ بەردىك. مەن ول كەزدە، ياعني 1989-شى جىلى مەكتەپتى ەندى عانا ءبىتىرىپ، قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنە سىرتتاي وقۋعا تۇسكەن ەدىم، سىرتتاي وقۋعا تۇسكەنىم جاقسى بولدى، ارىستارىمىزدىڭ ادەبي مۇرالارىن كيريلل الىپبيىنە كوشىرۋگە مول مۇمكىنشىلىگىم بولدى. جەكە ءوزىم ج.ايماۋىتۇلىنىڭ «پسيقالوعيا» («پسيحولوگيا») اتتى، 400 بەتتەن تۇراتىن فوتوكوپيا تۇرىندەگى عىلىمي-زەرتتەۋ ەڭبەگىن كيريلل الىپبيىنە نەبارى ءبىر جارىم ايدىڭ ىشىندە كوشىرىپ بەردىم. كەيىننەن سول كىتاپ جارىق كورگەندە كيريلل الىپبيىنە كوشىرگەن بالەنشە دەپ، مۇلدەم باسقا ادامنىڭ اتى-ءجونى جازۋلى تۇرعانىن كورگەندە قاتتى نالىدىم. ارىستارىمىزدىڭ ادەبي مۇرالارى جارىق كورگەندە دە كيريلل الىپبيىنە كوشىرىپ بەرگەن ءامينا نۇعمان دەپ، جەكە جازىلمادى، ءجاي عانا ءىشىنارا ءامينا نۇعمانعا العىسىمىزدى بىلدىرەمىز دەپ جازعان ەدى. وندا دا ءبىر كىتاپتا عانا! سول كەزدە ارىستارىمىزدىڭ ادەبي مۇرالارى جارىق كورەدى دەگەنگە قۋانىشىمىز قوينىمىزعا سىيماي، ينستيتۋتپەن كەلىسىم-شارت جاساسۋ دەگەن ءتىپتى ويىمىزعا دا كەلمەپتى. كيريلل الىپبيىنە كوشىرگەندە بارلىق ادەبي مۇرالاردى جازۋ ماشينكاسىمەن ءتورت دانامەن باسىپ وتىردىق. جۇمىستاردى اپارىپ تاپسىرعانىمىزدا بارلىق ءتورت دانانى دا تاپسىرۋىمىز تالاپ ەتىلگەن ەدى. سويتسەك بار گاپ سوندا ەكەن عوي. كەيىننەن جۇمىستى اتقارعانىمىزدى دالەلدەي الماۋىمىز ءۇشىن. بىراق، شىنى كەرەك، جۇمىسىمىز ءۇشىن تولەنۋگە ءتيىس قالاماقىمىزعا قيانات جاسالىنعان جوق، كۇنى-ءتۇنى جان اياماي ەڭبەكتەنگەنىمىزگە تاتىدى دەۋگە بولار. وعان وكپە-رەنىشىمىز جوق. الايدا ادال ەڭبەكتى باعالاپ، كىمنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەنىن جازۋ كەرەك ەمەس پە! سول جولى دا انام ەكەۋمىز سونداي قيانات كورگەن ەدىك. بىراق اتىمىزدىڭ اتالماي قالعانىنا مارقۇم ءمۇسىلىم بازارباەۆ اعامىزدىڭ ەشقانداي قاتىسى جوق، قايتا قالاماقىمىزعا قيانات جاسالماعانى سول كىسىنىڭ ارقاسى ەدى! بىزگە قيانات جاساعاندار باسقا ادامدار، بىراق ەشقايسىنىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەمەي-اق قويايىن. ىشتەي قاتتى نالىدىم، كەشىرمەدىم...

سۇراق:  ءامينا اپامىزدىڭ ونەر جولىن ءبىراز اڭگىمەلەگەن سياقتىمىز. ەندى اپامىزدى قوعام قايراتكەرى رەتىندە تانىساق...

ب.ن.: 1990-شى جىلدارى، كەڭەستىك بوداندىقتىڭ شەڭگەلى السىرەي باستاسىمەن-اق، ءامينا اپاڭىز جانىنا مازا بەرمەي، ءومىر بويى كوكەيىندە جۇرگەن اسىل ماقساتىن اقىرى ىسكە اسىرا الدى. بۇل اسىل ماقساتى – ار مەن ۇياتقا، يماندىلىق پەن ىزگىلىككە سۋساعان قوعامعا اللانىڭ اق جولى ارقىلى ءنار تامىزسام دەگەن نيەتى ەدى. ويتكەنى اتا-بابا تاريحىندا بولماعان تاستاندى بالا مەن جۇگەنسىز كەتكەن قىز-كەلىنشەكتەر ماسەلەسى ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولدى. اقىرى قولىنان كەلگەن بار مۇمكىندىگىن سارپ ەتىپ، قازاقستان مۇسىلمان ايەلدەرى وداعىن قۇردى.

(2002 ج. عالىمدار ۇيىندەگى ءماۋلىت مەرەكەسىنىڭ اشىلۋ سالتاناتى)

جاسىنىڭ ەگدە تارتقانىنا قاراماستان، اللانىڭ بەرگەن بار كۇش-قۋاتىن وسى جولعا ارنادى. بۇل - ءامينا نۇعمان ءۇشىن ارماننىڭ شىڭى، ماقسات-مۇددەنىڭ وزەگى بولدى. وسىنداي تاماشا يگى باستاما ءوز ەلىمىزدە تالاي توسقاۋىلدارعا ۇشىراسا دا، الىس-جاقىن شەتەلدەردەگى مۇسىلمان باۋىرلارىمىزدىڭ، ءتىپتى مۇسىلمان ەمەستەردىڭ دە زور ىقىلاسىنا بولەنىپ، ۇلكەن ابىرويعا يە بولدى. ءتىپتى مۇحيتتىڭ ارعى جاعىندا شىعاتىن بىرقاتار باسىلىمدار مۇنداي باستامانى «مۇسىلمان ايەلىنىڭ ەرلىگى» دەپ، اسا جوعارى باعالادى. تۇركيانىڭ سەلدجۋك ۋنيۆەرسيتەتى مەن گەرمانياداعى تۇرىكتەردىڭ ۇلتشىلدار ۇيىمىنىڭ شاقىرتۋىمەن، اتى كۇللى الاش جۇرتىنا ايگىلى، بار عۇمىرى «ەلىم-ايلاپ» وتكەن ءور تۇلعا، مارقۇم حاسەن ءورالتايدىڭ جەكە شاقىرتۋىمەن انام 1991-ءشى جىلى الدىمەن تۇركيادا، ارى قاراي گەرمانيانىڭ كيولن شاھارىندا بولىپ، سول جەردە وتكەن، 3 مىڭ ادام قاتىسقان تۇرىك ۇلتشىلدارىنىڭ 6-شى قۇرىلتايىنا قاتىسىپ، ءسوز سويلەدى. ايتقان ءاربىر ءسوزى تۇرىك ۇلتشىلدارىنىڭ جۇرەگىنەن تەرەڭ ورىن العانى سونشا، ولار ءامينا نۇعماننىڭ يگى باستاماسىن «70 جىلدىق توڭدى جارىپ شىققان راۋشان گۇلى» دەپ باعالاپ، 1997-ءشى جىلى تۇرىك ۇكىمەتى انامدى «جىلدىڭ تاڭداۋلى اناسى» دەگەن قۇرمەتتى اتاققا ۇسىندى.

(1991 ج. تۇركيا، انكارا. حاسەن ءورالتاي جانە نامىك كەمال زايبەكپەن بىرگە)

(1991 جىل، تۇركيا، كونيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى حاليل دجين مىرزامەن (سول جاقتا ءبىرىنشى) جانە ۇستازدار ۇجىمىمەن كەزدەسۋدە)

(1991 جىل، گەرمانيا، گەتە اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتە تۇرىك ستۋدەنتتەرىمەن كەزدەسۋ)

سول جىلدارى يران يسلام رەسپۋبليكاسى دا يمام حومەينيدىڭ 100 جىلدىعى مەن ءارتۇرلى حالىقارالىق ايەلدەر كونفەرەنتسيالارىنا بىرنەشە مارتە قۇرمەتتى قوناق رەتىندە شاقىردى.

(1996ج. قاجىلىق ساپارى)

1996-شى جىلى انام ءاربىر مۇسىلمان بالاسىنىڭ ارمانى – قاجىلىققا قول جەتكىزدى. قازاقستان مۇسىلمان ايەلدەرى وداعى تۇركيانىڭ يولتۋر تۋريستىك فيرماسىمەن بىرىگىپ، قازاقستاننان 40 ادامدى مەككە مەن مادينەگە اپارىپ، قاجىلىق پارىزدارىن وتەپ قايتتى.

(1998 جىل، 70 جاسقا تولۋ مەرەيتويىمەن قاجىمقان ءماسىموۆ قۇتتىقتاۋدا)

(1998 جىل، 70 جاسقا تولۋ مەرەيتويىمەن س. ۇمبەتوۆ قۇتتىقتاۋدا)

(1998 جىل، 70 جاسقا تولۋ مەرەيتويىمەن م. تۇرلىحانوۆا قۇتتىقتاۋدا)

 1998-ءشى جىلى انامنىڭ 70 جاسقا تولۋ مەرەيتويى سالتاناتتى تۇردە اتاپ ءوتىلدى. ۇكىمەت ادامدارى، ۇزەڭگىلەس دوستارى، قىزمەتتەستەرى، اسپيرانتتارى، شاكىرتتەرى، تۋعان-تۋىستارى، وتباسى ىستىق ىقىلاستارىن ءبىلدىرىپ، الىس-جاقىن شەتەلدەردەن قۇتتىقتاۋلار كوپتەپ كەلدى. شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ ءۇرجار اۋدانىنىڭ سول كەزدەگى اكىمى دە مەرەيتويىنا وبلىس باسشىسىنىڭ ارنايى قۇتتىقتاۋىمەن كەلىپ، اناما «ءۇرجار اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى» دەگەن قۇرمەتتى اتاعىن تابىستادى.

(1999ج. اقش، ۆاشينگتون قالاسى)

(1999 جىل، سول كەزدەگى قازاقستاننىڭ مالايزيا كورولدىگىندەگى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى بولاتحان تايجانمەن جانە مالايلىقتارمەن بىرگە)

 (1999 جىل، مالايزيا كورولدىعىندا، اعىلشىن مۇسىلمان ايەلىمەن بىرگە)    

1999-شى جىلى انام امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ استاناسى ۆاشينگتون قالاسىندا وتكەن وكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ حالىقارالىق كونفەرەنتسياسىنا دوكلادپەن بارىپ قايتتى. اراعا ءبىر اي سالىپ، مالايزيا كورولدىعىندا وتكەن قۇران كارىمدى جاتقا جانە مانەرلەپ وقۋدان حالىقارالىق جارىسقا قازاقستاننان شاكىرت اپاردى. تۇركىستاندىق جانات الدياروۆا دەگەن قىزىمىز جۇلدەلى ورىن يەلەنىپ، اقىرى سول مالايزيا كورولدىعىنىڭ ىرگەلى ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ بىرىنەن ءبىلىم الىپ قايتتى.

سۇراق:       ءامينا اپامىزدىڭ تۇتاستاي دەرلىك تۆورچەستۆولىق پورترەتىن قالىپتاستىرىپ، ءومىر جولىن قامتىعان سياقتىمىز. تۇسىنە بىلگەن، تۇيسىنە بىلگەن سانالى وقىرماننىڭ زەردەسىنە توقىپ الار تالاي ءسوز ايتىلدى دەپ ويلايمىن. ەندى وزىڭىزگە، ءامينا اپامىزدىڭ ارتىندا قالعان جالعىز تۇياعى، جالعىز پەرزەنتى رەتىندە ءبىر جەكە ساۋال قويعىم كەلەدى. اناڭىزدى ادام رەتىندە، انا رەتىندە، تۇلعا رەتىندە ءۇش-اق اۋىز سوزبەن قالاي سۋرەتتەر ەدىڭىز؟

ب.ن.:          مەنىڭ اسىل اناشىم – ءامينا نۇعمان – مەنىڭ عانا ەمەس، حالقىنىڭ ءازيز اناسى بولا ءبىلدى دەپ ماقتانىشپەن ايتا الامىن. بۇكىل سانالى عۇمىرىن حالقىنىڭ يگىلىگى ءۇشىن سارپ ەتكەن، حالقىنىڭ قالتقىسىز، شىنايى ىقىلاسى مەن سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەنگەن ءازيز انام - ءامينا قاجى نۇعماننىڭ نۇرلى بەينەسىن ۇرپاقتارى ءاردايىم جادىندا ساقتاماق دەپ سەنەمىن. انام كوزى تىرىسىندە ۇكىمەت تاراپىنان ءبىر دە ءبىر ءتوس بەلگى الىپ، مەملەكەتتىك ماراپاتتارعا يە بولىپ كورمەپتى. بىراق سوعان رەنجىپ، نالىعانىن ەشقاشان كورگەن ەمەسپىن. «مەن ءۇشىن ەڭ جوعارعى ماراپات – حالقىمنىڭ شەكسىز قۇرمەتى» دەيتىن. ال مەن رەنجىپ، ناليتىنمىن، انام ءۇشىن جۇرەگىم اۋىراتىن، ءالى دە اۋىرادى... اسىل اناشىم تۋرالى، ول كىسىنىڭ ونەر جولى مەن ءومىر جولى تۋرالى، ادامدىق قاسيەتتەرى تۋرالى كۇنى-ءتۇنى ايتۋعا بارمىن. انامنىڭ بويىنداعى ادامي، انالىق جانە تۇلعالىق قاسيەتتەرىن ءۇش-اق اۋىز سوزبەن سۋرەتتەۋ قيىن ارينە، دەگەنمەن ول كىسىنىڭ ايرىقشا قاسيەتتەرى – اسا سابىرلى، وتە كەڭ، مەيىرىمدى جانە كەشىرىمدى ەدى...

سۇراق:  اناڭىزدىڭ سول اسىل قاسيەتتەرىن ءوز بويىڭىزعا سىڭىرە الدىڭىز با؟

ب.ن.:  ءبىر كىسىدەي-اق سابىرلىمىن. ال ەندى كەڭدىك پەن كەشىرىمدىلىك... ماسەلەن انامنىڭ كورگەن قياناتتارىن كورسەم قيانات جاساعان ادامداردى كەشپەس ەدىم، ءدال انامداي كەڭدىك تانىتا الار ما ەدىم؟... ءاي، قايدام...

ءتىلشى: حالقىمىزدىڭ اياۋلى قىزى ءامينا نۇعمان اپامىز تۋرالى، اناڭىز تۋرالى اسا تەبىرەنىپ، اعىڭىزدان جارىلىپ، شىنايى سۇحبات بەرگەنىڭىز ءۇشىن سىزگە العىسىمىزدى بىلدىرەمىز، بايان. الاشتىڭ اقيىق اقىنى ماعجان جۇمابايۇلى اتامىز ءوزىنىڭ «باتىر بايان» جىرىنىڭ سوڭىندا:

...ەل ءۇشىن توككەن ەرلەر قانىن جۇتقان،

ەرلەردى ۇمىتسا دا ەل، جەر ۇمىتپاس.

قازاقتىڭ سەلى، جەلى، ءشولى، بەلى،

ەرلەردى ۇمىتپاسا ەل دە ۇمىتپاس!، - دەپ تولعايدى عوي. سول سياقتى، قازاق دەگەن ۇلتتىڭ ۇلتتىق قاسيەتتەرى بويىندا تۇرعاندا، ەلى ءۇشىن بۇكىل سانالى عۇمىرىن سارپ ەتىپ، ەلىنە ادال ەڭبەك ەتكەن ءامينا نۇعمانداي ءازيز انامىزدىڭ ەسىمى ەل جادىنان وشپەك ەمەس!

(سوڭى)

سۇحباتتاسقان زارينا ادىلبەك

Abai.kz