– ءسىزدى قىتايدا حور قىزىنداي كورەر ەدى، – جاسىرىپ قايتەيىن، قۇلاعىما مايداي جاعىپ بارادى. ميللياردتىق ۇلتتىڭ قوس وكىلىنەن بىلگەنىم، قىتايلىق وتاعاسى بۇگىندە ءۇيدى دە جيناپ قويادى.

رەسەي، ۋكراين نەكە اگەنتتىگى سايتتارى، قىتاي عالامتور-رەسۋرستارى وسى ماندەس سوزدەرگە تۇنىپ تۇرعانىن كەيىن ءبىلدىم. نەكە جاسىنداعى ەرلەر مەن ايەلدەر سانى اراقاتىناسىنىڭ تەپە-تەڭسىزدىگى قىتاي قوعامىندا وتكىر تۇيتكىل بولىپ ۇلگەرگەن. جانە الداعى وتىز جىلدا شەتەلدەن قىز اكەلگەننەن وزگە شەشىمى جوق.

kitajskij-muzh.ru سايتىنان سكرينشوت

«كۇيەۋىڭ كۇرەپ اقشا تابادى»

سولايى سولاي شىعار، دەگەنمەن، قىتايدى ەۋروپامەن شاتاستىرماعان ءجون.

مۇندا ەركىنسي المايسىز. ماسەلەن، كوممۋنيستىك پارتيا 27-دەن اسقان قىز-قىرقىندى «قالدىق» دەۋدى ۇسىنۋى مۇڭ ەدى، قىتاي قوعامى مۇنى ەش قىسىلماستان ءىلىپ اكەتكەن. قىتاي مەنتاليتەتىنىڭ ءبىر قىرى.

قىزداردى كۇندىز شاممەن ىزدەپ تاپپاۋ – قاراگوزدەرىمىزدىڭ كوڭىلىنە بەك قونۋى مۇمكىن. بىزدە ءجىبى ءتۇزۋ جىگىت از، قىزدىڭ قادىرىنە جەتپەي ءجۇر دەگەندەيىن.

الايدا، قىتايدىڭ قىزعا زارۋلىگى سونشالىق، ءتىپتى سۇيەك ەكەش سۇيەگىنەن باس تارتپايتىن كورىنەدى. شاڭىراق كوتەرمەستەن جان تاپسىرعان جىگىتكە دە قالىڭدىق ىزدەيدى. و دۇنيەدە قىزمەت كورسەتۋى ءۇشىن. سوڭعى جىلدارى بەيكۇنا قىزداردىڭ جانىن قيعان بىرنەشە ۇيىمداسقان قىلمىس اشىلدى. ءبىر ايەلدىڭ ايتۋىنشا، «تۇسىندە مارقۇم ءىنىسى قالىڭدىق سۇراپ مازا بەرمەگەن». وسىدان سوڭ، قىتايدىڭ مىنەز-قۇلىعىن ەسكەرمەي كورىڭىز.

قوساعىڭمەن قوسا، كورگە كىر...

قازاق دا، قىتاي دا ءداستۇرلى پاتريارحاتتىق ۇستانىمداعى حالىقتار. قىتايدىڭ اتا-انانى الپەشتەۋىن دە ءبىزدىڭ قىزدار تۇسىنەدى. بىراق، تەرەڭ ۇڭىلگەنگە ۇلتتىق بولمىستاعى ايىرماشىلىقتى اڭعارۋ قيىن ەمەس.

اياقتى بينتپەن تاڭۋ. كit.ai سايتىنان الىندى

– ء…بىز سونشالىق جامان ەمەسپىز، – دەدى ءسوز سوڭىندا سۇقباتتاسىپ وتىرعان قىتايلىق ازاماتتىڭ ءبىرى. – عالامتوردا جازىلعانعا نانباڭىز، باتىستىڭ قىتايدى قارالاماق نيەتى.

قازاقستاندىق قىزدارعا ۇيلەنگەن تانىستارى تۋرالى سۇرادىم.

– الماتىدا قازاق قىزعا ۇيلەنگەن قىتاي اسپازدى بىلەمىن. بىراق قىز ونىمەن تەك اقشا ءۇشىن ءجۇر، – دەدى ەرەسەكتەۋ كەلگەنى قاباعىن شىتا...

نەگىزى، ۇلتتىق پسيحولوگيا ۇعىمى قىتايعا كوپ ءتان. وتكەن عاسىردىڭ باسىنا دەيىن ورتاعاسىرلىق دۇنيەتانىمىنان اجىراعان جوق. تانىمال اۆتورلاردىڭ ەڭبەگىن زەردەلەي كەلە، بو ياننىڭ تۇجىرىمىنا توقتالۋعا بولادى. بىرىنشىدەن، بو يان – ەتنيكالىق قىتاي، ەكىنشىدەن ونىڭ اتىشۋلى «ەتي وتۆراتيتەلنىە كيتايتسى» (1984) كىتابى قىتايدا تاريحي مادەنيەتتى ەش سىنسىز قابىلداۋ ءۇردىسىن بۇزدى:

«بۇل قۇبىلىستى مەنىڭ دە كوزىم كوردى، – دەپ جازادى پۋبليتسيست. – مادەنيەتىمىزدە مۇنداي قايىرىمسىز عۇرىپ قالاي ورنىققان؟ بۇل ءراسىم قىتايدىڭ جارتى تۇرعىنىنا جاسالدى: ايەلدەردىڭ تابانىن قاتتى تاڭعانى سونشالىق، ءجيى سىنۋ مەن شىرۋگە دەيىن اپاراتىن بولعان، كەيدە ايەلدەر ءتىپتى جۇرە الماي قالعان! وسىلاي ءبىر مىڭ جىل بويى جالعاستى!».

ەرتەدەگى سالتقا سايكەس، ايەل ادام و دۇنيەدە دە كۇيەۋىنىڭ جانىنان تابىلۋى كەرەك-تۇعىن (ۇندىستانداعىداي). بۇل شەشىمىن تۋعان-تۋىس، كورشى-قولاڭعا جاريالاپ، ولار مۇنى ەرلىككە بالاعان. كەيبىرى اپيىن قابىلداپ، مارقۇمنىڭ جانىنا جايعاسقان. ەندى ءبىرى اشىعىپ، سۋعا باتىپ نە ۋ ءىشىپ ولگەن. تاعى ءبىر امال، ءۇي ىشىندە نەمەسە جاقىن جەردە جۇرتتىڭ كوزىنشە اسىلىپ ءولۋ. ءبىرى شىنىمەن قوساعىن قيماسا، ەندىگىلەرى مۇندايعا امالسىزدان، وتباستارى كەدەي، ادال جولمەن اقشا تابۋ مۇمكىن بولماعاننان بارعان. ءجيى قايىنجۇرتتىڭ دورەكىلىگى يتەرمەلەگەن.

الايدا، 1368-1644جج. مين اۋلەتى باسقارعان تۇس (نەگىزىن قالاۋشىلار ەلدى جاۋلاعان موڭعول نە مانجۇرلەر ەمەس، ەتنيكالىق قىتايلاردىڭ ءوزى) كۇڭدەرىن يمپەراتورمەن بىرگە جەرلەۋ ءداستۇرى قايتا جاندانادى: «بىرتىندەپ شەڭبەرى كەڭەيىپ، قۇرباندار سانى ارتا بەردى. كوپ ۇزاماي پاتشا سارايىنا ەلىكتەگەن ءىرى شەنەۋنىكتەر دە بۇل قاندى ءراسىمدى وتكىزەتىن بولدى: قاتىگەزدىگى جاعىنان يمپەراتوردى باسىپ وزاتىن»، – دەيدى تاريح كوزدەرى.

ال، ەكىنشى تۇرمىس قۇرۋ قاي زاماندا دا اۋىر قىلمىس ەسەپتەلىپ كەلگەن. ارينە، سوڭعى ءجۇز جىلدا كوپ نارسە وزگەردى. كەزەڭ-كەزەڭمەن ايەل قاۋىمنىڭ جاعدايىن جاقسارتقان زاڭدار قابىلداندى. دەگەنمەن، سوڭعى الەۋمەتتىك زەرتتەۋلەر قازىردىڭ وزىندە اجىراسقان ايەلدى جۇمىسىندا كەمسىتەتىن جازىلماعان ەرەجە بارىن ايتادى.

قىپشاق دالاسى مەن اسپان استى ەلى حالىقتارىنىڭ مىنەز-قۇلقى ەرەكشەلىگى تامىرىن ەس بىلمەيتىن ەجەلگى زامانداردان تارتادى. «عۇنداردا، – دەپ جازادى berkovich-zametki.com سايتى، – ايەلدى مۇرالانۋ سالتى بولعان: ەر ادام قايتىس بولعاندا، ارتىندا جەسىرى قالسا، ايەل ۇرپاق سۇيە الۋى ءۇشىن مارقۇمنىڭ باۋىرى ۇيلەنۋى كەرەك بولعان. ۇلىنا شەشەسىنەن وزگە، اكەسىنىڭ ايەلدەرى ميراس قالعان. ءبىر جاعىنان بۇل ايەلدەردى قورعاۋ، اشتان ولتىرمەۋ ءۇشىن جاسالعان امال. وزدەرىنىڭ ايەلدەرى ءۇشىن اۋرەلەنە قويمايتىن قىتايلار، عۇن عۇرىپتارىن جانى سۇيمەگەن».

«باتپان قۇيرىق، ايدالادا جاتقان قۇيرىق»

بۇگىنگى دەموگرافيالىق احۋال سەبەپتى، قىتايدا قىز جىنىستىنى دارىپتەۋ شارالارى قولدانىلۋدا. ماسەلەن، جەر-جەردە «ۇل ما، قىز با – ءبارىبىر» نەمەسە «قىز دا ادام» دەگەن ءۇرانسوز ىلەدى.

ايەل تاعدىرى تۋرالى كوركەمدىك فيلمدەر تۇسىرەدى. بۇل ورايدا، «پوتەرياننىە ۆ پەكينە» (2007) كينوتۋىندىسى كوپ جايتتى اڭعارتادى. مازمۇنى ءبىزدىڭ دۇنيەتانىمعا جانتۇرشىگەرلىك جات: جاس جۇبايلار – ايەلى ماسساج جاساۋشى، كۇيەۋى ساۋلەتتى عيماراتتاردىڭ اينەگىن جۋشى، تار بولمەدە باقىتتى. كۇندەردىڭ كۇنىندە ايەلى باسشىسىنىڭ زورلىعىنا تاپ بولىپ، زايىبى كۋاگەر بولادى. بالا ءبىتىپ، «وتاعاسى» ونى جابىرلەۋشىگە ساتۋدىڭ امالىن جاسايدى. وزىنەن ەكەنىن بىلە تۇرسا دا، اقشا بەرىپ قان توبىن وزگەرتەدى. اقىر اياعىندا كەلىنشەك ءسابيىن الىپ باسى اۋعان جاققا كەتەدى.

اتاپ وتەرلىگى، ايەل ادامدى ويناسقورعا وڭاي اينالدىرۋ كوممۋنيزمگە دەيىنگى قىتايعا ءتان قۇبىلىس. كەدەي نە قىلمىستى تانىلعان وتباستارىنىڭ قىزدارى مۇندايعا ءجيى ۇشىراعان. قىزىن جەزوكشەلەر ۇيىنە ساتۋ ۇيرەنشىكتى ءىس بولعان.

«سى گان» قىتاي حالىق ءانىنىڭ ماعىناسى مىناداي:

ۇل تۋسا، ۇيىقتاسىن دەپ

قۇرمەتپەن كەرۋەتكە جاتقىزادى،

ارقايسىسىن ءساندى كيىندىرىپ،

ويىنشىق رەتىندە ياشما تاياعىن بەرەدى.

…ساعان قىز تۋىپ بەرسە،

تەزىرەك ولاردى جەرگە قوي،

شەشەسى جورگەككە وراپ،

قولىنا جابىنقىش سىنىعىن ۇستاتقىزسىن!..

PS: پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتە ەر ادامدار جەتىسپەۋشىلىگى پروبلەماسىن سوعىس، رەپرەسسيا جانە ت.ب. تۋعىزعانى ءمالىم. الايدا، كورشىنىڭ باسىنداعى دەموگرافيالىق احۋال سەبەپتەرى تۋرالى ويلانا بەرمەيمىز.

قىتايدا جالعىز بالا ساياساتى ميلليونداعان قىز جىنىستى ءسابيدى الدىرتۋعا، قىز بالانى ءولتىرۋ جانە ساتۋ جاعدايلارىنا اكەپ سوقتى. نەگە دەسەڭىز، قىتايدا ءالى دە «اتا-بابا ارۋاعى ۇلدان تۋعان ۇرپاقتا جاسايدى» دەگەن سوقىر سەنىم تىم كۇشتى.

جادىرا قانگەلدى

Abai.kz