بۇل وقيعا ەستىگەن جاننىڭ جاعاسىن ۇستاتتى. «ادام الاسى ىشىندە..» دەگەن راس ەكەن. بيىل ءساۋىر ايىندا الماتى وبلىسىنىڭ پانفيلوۆ اۋدانىنداعى شولاقاي اۋىلىندا جەرگىلىكتى مەكتەپتىڭ دەنەشىنىقتىرۋ ءپانىنىڭ مۇعالىمى شۋحرات امراەۆ جۇرتتىڭ كوز الدىندا قاراپايىم ادامي قاسيەتتەن جۇرداي بولدى. 40 جاستاعى سوقتالداي پەندە (ازامات دەۋگە اۋىز بارمايدى) ءوزى ساباق بەرەتىن 14 جاسار مەكتەپ وقۋشىسىن كۇش قولدانىپ زورلاعان.
وقيعانىڭ قالاي ورىن العانى ءباسپاسوز بەتتەرىندە جان-جاقتى تاپىشتەلىپ جازىلدى. شاكىرتىن ەڭبەك ساباعىنان قولىنان جەتەكتەپ الىپ كەتىپ، ەركىنەن تىس، قورقىتىپ-ۇركىتۋ ارقىلى مەكتەپتىڭ سپورت زالىندا جىنىستىق قاتىناس جاساۋى جانە بۇل تۋرالى قىز بالانىڭ ەشكىمگە شاعىمدانباۋىن قاتاڭ ەسكەرتىپ، وعان قوقان-لوقى كورسەتىپ قورلاۋى بارىپ تۇرعان ازعىنداۋ، باسقا تۇك ەمەس. امراەۆقا قاتىستى قر قك-ءنىڭ 122-بابى بويىنشا قىلمىستىق ءىس قوزعالدى.
بىراق كىشكەنتاي قىزدىڭ جۇرەگىنە وشپەستەي داق سالىپ، پسيحولوگيالىق ورنى تولماس وكىنىش پەن ۋايىم اكەلگەن وسى قىلمىسقا كىنالى جاننىڭ لايىقتى جازاسىن الارىنا جۇرت سەنۋدەن قالىپ بارادى. سەبەبى، شۋحرات امراەۆ جۇمىستان بوساعانى بولماسا، مۇرتىن بالتا شاپپاي ەركىندىكتە ءجۇر.

بۇل وقيعا ەستىگەن جاننىڭ جاعاسىن ۇستاتتى. «ادام الاسى ىشىندە..» دەگەن راس ەكەن. بيىل ءساۋىر ايىندا الماتى وبلىسىنىڭ پانفيلوۆ اۋدانىنداعى شولاقاي اۋىلىندا جەرگىلىكتى مەكتەپتىڭ دەنەشىنىقتىرۋ ءپانىنىڭ مۇعالىمى شۋحرات امراەۆ جۇرتتىڭ كوز الدىندا قاراپايىم ادامي قاسيەتتەن جۇرداي بولدى. 40 جاستاعى سوقتالداي پەندە (ازامات دەۋگە اۋىز بارمايدى) ءوزى ساباق بەرەتىن 14 جاسار مەكتەپ وقۋشىسىن كۇش قولدانىپ زورلاعان.
وقيعانىڭ قالاي ورىن العانى ءباسپاسوز بەتتەرىندە جان-جاقتى تاپىشتەلىپ جازىلدى. شاكىرتىن ەڭبەك ساباعىنان قولىنان جەتەكتەپ الىپ كەتىپ، ەركىنەن تىس، قورقىتىپ-ۇركىتۋ ارقىلى مەكتەپتىڭ سپورت زالىندا جىنىستىق قاتىناس جاساۋى جانە بۇل تۋرالى قىز بالانىڭ ەشكىمگە شاعىمدانباۋىن قاتاڭ ەسكەرتىپ، وعان قوقان-لوقى كورسەتىپ قورلاۋى بارىپ تۇرعان ازعىنداۋ، باسقا تۇك ەمەس. امراەۆقا قاتىستى قر قك-ءنىڭ 122-بابى بويىنشا قىلمىستىق ءىس قوزعالدى.
بىراق كىشكەنتاي قىزدىڭ جۇرەگىنە وشپەستەي داق سالىپ، پسيحولوگيالىق ورنى تولماس وكىنىش پەن ۋايىم اكەلگەن وسى قىلمىسقا كىنالى جاننىڭ لايىقتى جازاسىن الارىنا جۇرت سەنۋدەن قالىپ بارادى. سەبەبى، شۋحرات امراەۆ جۇمىستان بوساعانى بولماسا، مۇرتىن بالتا شاپپاي ەركىندىكتە ءجۇر.
بۇل نە؟ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىلمىستى دالەلدەۋگە بىلىكتىلىگى جەتپەي، دارمەنسىزدىك تانىتۋى ما، الدە قالاي سالسا، سولاي يلەنەتىن زاڭىمىزدىڭ وسالدىعى ما؟ حالىق وسىنى تۇسىنە الماي الەك. ويتكەنى، بۇعان دەيىن الاكول اۋدانىندا بالالار ۇيىندەگى كامەلەتتىك جاسقا تولماعان قىزدى ءبىر جىلداي جىنىستىق قاتىناسقا تۇسىرگەن ءبىر مالعۇننىڭ قياناتى دالەلدەنبەي، قىلمىستىق ءىس توقتاتىلعان. بۇل ءالى ەستەن كەتە قويعان جوق. سودان شوشىنعان شولاقاي اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى بالالارىن كەشكى ساعات 8-دەن كەيىن كوشەگە جىبەرمەي وتىر.
قازاقستاندا سوت جانە پروكۋراتۋرا ورگاندارىنىڭ دەرەكتەرىنە قاراعاندا، زورلاۋ وقيعالارىنا قاتىستى قىلمىس دەڭگەيى ازايماي وتىر. ءتىپتى، مۇنداي قىلمىستىق ارەكەتكە اقىل-ەسى دۇرىس، جاپ-جاقسى قىزمەتى بار، «ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل» ادامداردىڭ وزدەرى دە دايىن تۇرادى. قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعانداردىڭ 50 پايىزدايى قالىپتى، جاقسى وتباسىندا تاربيەلەنگەندەر، بىراق زاڭدى، ادامداردىڭ قۇقىن اياق استى ەتۋگە كەلگەندە قارا سالدىرمايدى.
مامانداردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا مۇنداي قىلمىسقا جۇيكە جۇيەسى اۋىراتىن، ماسكۇنەمدىككە سالىنىپ، ناشا قولداناتىن ادامدار دا ءجيى بارادى.
شولاقاي اۋىلىنداعىداي قىلمىستىق وقيعا وتكەن جىلى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ قاراتوعاي اۋىلىندا دا ورىن العانى بەلگىلى. اۋىل مەكتەبىندە تاريح پانىنەن ساباق بەرەتىن 25 جاسار مارات سەرىكوۆ 11 جاسار وقۋشى قىزدى ۇيىنە قوسىمشا ساباق ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن شاقىرىپ الىپ، زورلاعان. شوشىنىپ-شىڭعىرىپ، قارسىلاسقان بالاعا قول جۇمساپ، «اتا-اناڭا ايتساڭ، ولتىرەمىن» دەپ قورقىتقان. وقۋشى قىز پسيحولوگيالىق زارداپ شەككەنى بىلاي تۇرسىن، باس سۇيەگىنە، كوزىنە زاقىم كەلىپ اۋرۋحاناعا تۇسەدى. بالانىڭ اناسى دا جۇرەگى اۋىرىپ، دارىگەرلەر كومەگىنە جۇگىنۋگە تۋرا كەلدى. وسى وقيعا كەزىندە شىعىس قازاقستان وبلىستىق ىشكى ىستەر باسقارماسىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى حابارلاعانداي، الگى سۇمىرايدىڭ 2004 جىلى قىز زورلاۋ قىلمىسى بويىنشا ءۇش جىلعا سوتتالىپ كەتىپ، قايتىپ كەلگەن سوڭ قايتادان مەكتەپكە مۇعالىم بولعانىن انىقتادى. جەرگىلىكتى جەردە ونى قالاي مەكتەپكە جۇمىسقا العان؟
وسى جەردە ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى رەسپۋبليكا مەكتەپتەرىندەگى وسىنداي كەلەڭسىز جاعدايلاردى بىلە مە، قاراتوعاي مەن شولاقاي اۋىلدىق مەكتەپتەرىندەگى مۇعالىمدەردىڭ قىلمىستىق ارەكەتتەرىنەن قانداي قورىتىندى جاساماق دەگەن ورىندى سۇراق تۋادى.
ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قىلمىستىق ىستەرمەن كۇرەسەتىن ورگانداردىڭ مالىمەتىنە كوز جىبەرسەك، تەك بيىل قاڭتار ايىنىڭ وزىندە عانا رەسپۋبليكا بويىنشا 237 زورلاۋ وقيعاسى تىركەلگەن. سونىڭ 87-ءسى ايەلدەر مەن قىزدارعا قاتىستى بولسا، 16-سى كامەلەتتىك جاسقا تولماعاندارعا بايلانىستى.
ەلىمىز زاڭدىلىعى بويىنشا كامەلەتتىك جاسقا تولماعاندارعا كۇش كورسەتىپ زورلاعان قىلمىسكەر جاساعان قىلمىسىنىڭ سيپاتىنا بايلانىستى جازالانادى. ياعني، ول 6 ايدان 15 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرىلادى.
وسى جەردە ايتا كەتۋ كەرەك، بىرقاتار شەتەلدەردە مۇنداي قىلمىسكەرلەرگە وتە قاتاڭ جازا قولدانىلادى. ماسەلەن، گەرمانيا، قىتاي جانە بىرقاتار اراب ەلدەرىندە قىلمىسكەردىڭ ەركەكتىك بەزىنە حيميالىق كاستراتسيا ء(پىشۋ) جاساۋ جاعى دا قاراستىرىلعان.
وتكەن جىلى مامىر ايىندا يران يسلام رەسپۋبليكاسىندا 19-24 جاس ارالىعىنداعى بەس جىگىت دارعا اسىلدى. سەبەبى، ولار تۇرمىسقا ەندى شىققان جاس كەلىنشەكتى زورلاپ، سوڭىنان ىزدەرىن جاسىرۋ ءۇشىن ۇستىنە بەنزين قۇيىپ ورتەپ جىبەرگەن.
بۇل جايدى ءبىز نە ءۇشىن ايتىپ وتىرمىز؟ دەموكراتيالىق-قۇقىقتىق مەملەكەت ورناتىپ جاتقان قازاقستاندا ءولىم جازاسى الىنىپ تاستالعان. تەك سوڭعى كەزدەرى بالالاردى قاساقان ولتىرگەندەرگە ءولىم جازاسىن قولدانۋ كەرەك دەگەن ۇسىنىستى پارلامەنت دەپۋتاتتارى العا تارتا باستادى. وسى ورايدا، كامەلەتتىك جاسقا تولماعانداردى زورلاپ، قورلىق كورسەتكەن، ونىڭ ومىرىنە وشپەستەي تاڭبا سالعان قىلمىسكەرلەردى دە جازالاۋ شاراسىن قاتايتا ءتۇسۋ كەرەك.
ال يسلام دىنىندە نەكەسىز قوسىلۋدىڭ ءوزى ۇلكەن كۇنا سانالادى. شاريعاتتا ونىڭ جازاسى ايقىن كورسەتىلگەن. ماسەلەن، «تاسپەن بورانداتۋ» دەگەن ۇعىم بار. زورلاۋ اركەتىن جاساعان بويداق ادامعا 100 دۇرە سوعۋ، وتانىنان ايىرۋ، تاعى باسقا دا جازا قولدانۋ جاعدايلارى سوعان بايلانىستى ايتىلعان.
قالاي دەسەك تە زورلىق جاساۋ، كامەلەتتىك جاسقا تولماعان بالالاردى قاتىگەزدىكپەن كۇش كورسەتۋ ارقىلى جىنىستىق قاتىناسقا ءتۇسىرىپ، ساعاعىنان ۇزىلگەن گۇلدەي سولدىرۋ قۇداي الدىندا دا، ار الدىندا اقتاۋعا كەلمەيتىن جاماندىق. ىندەتتى جەردى ورتەپ تازارتادى. ەندەشە، ءبىزدىڭ قوعامعا دا مۇنداي كەسەلدى تۇبىرىمەن جوياتىن جول كەرەك.
ايتپەسە، «شولاقاي شۋحراتتارى» مەن «قاراتوعاي ماراتتارى» سياقتى «قوي تەرىسىن جامىلعان قاسقىرلار» ءورىپ ءجۇر.

عابدۋل مەرقۇرمان
«نۇر استانا» گازەتى 4 ماۋسىم 2009 جىل