كۇركiرەپ وتكەن كەشەگى سوعىستىڭ ماڭگi ۇمىتىلماس، جانىڭدى ماڭگi سىزداتار قاسiرەتi بار ەكەن. مەن وسى بiر قاسiرەتتi جاستايىمنان سەزiپ ءوستiم.

كوكتەم شىعىپ، 9 مامىرداعى ۇلى جەڭiس مەيرامى جاقىنداعان سايىن اكەم كوپ كۇرسiنەتىن دە، اقىر سوڭىندا توسەك تارتىپ، جاتىپ قالاتىن. قايران اكەم ءۇشىن قاندى مايدان دالاسىنداعى قىرعىننان ورالماعان ءوزiنiڭ ءتورت بiردەي تۋعان باۋىرى – ەكى اعاسى مەن ەكى ءىنىسىنىڭ قايعىسى مەن قاسiرەتiن كوتەرۋ، ارينە، وڭاي بولماعانى انىق.

– بارىپ دۇعا قىلايىن دەسەم، قا­بىرى جوق، وقيىن دەسەم، حاتى جوق باۋىرلارىمنىڭ، – دەپ ەگiلەتiن قايران اكەم.

جەڭiس كۇنi اكەمiزبەن بiرگە بiز دە ەگiلەتiنبiز، بiز دە كۇرسىنەتىنبىز. سوعىس دالاسىنان قايتپاي قالعان اكەمنiڭ ەكi اعاسى مۇقامەتقالي مەن نۇرعالي، ەكi iنiسi نابiعالي مەن قيناياتقالي جۇمجۇماۇلدارىن iزدەستiرiپ، سولار جايلى دەرەكتەر جيناۋعا اكەمنiڭ وسى ءبىر جان كۇيزەلiسi اسەر ەتكەن ەدi. بiر قىزىعى، وسى اعالاردىڭ قازاسى جايىندا ەلگە بiردە-بiر «قارالى قاعاز» كەلمەگەن كورiنەدi. الايدا، بەرتىن، ەل ۇلكەندەرىنىڭ ايتۋىنشا، سوعىستا حابارسىز كەتكەن اعالاردىڭ قارالى قاعازدارى ەلگە كەلگەن دە دەسەدى. سول كەزدەگى كولحوز باسشىلىعىندا جۇرگەن شولاق بەلسەندىلەر: «قاجى موللانىڭ ءۇيى ەلدى جيناپ الىپ، دۇعا وقىتىپ، كولحوزدىڭ جۇمىسىنا كەدەرگى جاسايدى، قارالى قاعازدى سوعىس بىتكەن سوڭ بەرەرمىز»، دەپ پىشەدى. بىراق سوعىس بىتكەننەن كەيىن كولحوزدىڭ كەڭسەسى، سونداعى بارلىق قۇجاتتار ورتەنىپ كەتكەن كورىنەدى.

مەنىڭ اتام جۇمجۇما موللا ءدىني ءبىلىمى كۇشتى جانە ءتۇرلى قاسيەتتەرى دە مول جان بولاتىن. ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ كەز كەلگەن ادامى ەڭ اۋەلى ءبىزدىڭ ۇيگە باس سۇعىپ، نان اۋىز ءتيىپ، اتامنىڭ باتاسىن الىپ قانا جولعا شىعادى ەكەن. جارىقتىق سول اتام ءوز بالالارىنىڭ وققا ۇشقاندىقتارىن تۇسىمەن-اق ءبىلىپ وتىرعان دەسەدى.

– قۇلىنىم-اي، ءوتىپ كەتكەن ەكەنسىڭ-اۋ»، – دەپ اھ ۇرىپ، توسەگىنەن تۇرادى ەكەن دە، قۇرانىن باعىشتايدى ەكەن.ءتورت بىردەي ۇلدارىنىڭ سوعىستان ورالۋىن زارىعا توسىپ، كۇنى-ءتۇنى جىلاۋمەن بولعان اجەم ءجۇرسيلا شەگەنقىزىنىڭ ەكى كوزى سۋ قاراڭعى سوقىر، اتام ەكى اياعىنان جۇرە الماي سال بولىپ وتىرىپ قالعان-دى. مۇنىڭ بارلىعىن ماعان بيكەن اجەم ايتاتىن. بۇل كىسى سوعىسقا دەيىن اكەمنىڭ تۋعان اعاسى مۇقامەتقاليدىڭ ايەلى بولعان. ەرى سوعىستان قايتپاعان سوڭ ۇلكەندەر جاعى نەمەرە اعامىز عابدىلحاميتكە امەڭگەرلىك جولمەن قوسقان كورىنەدى. جالپى، سول تۇستا سوعىستان قايتپاعان كوپتەگەن ازاماتتاردىڭ جەسىرلەرىن قايىندارى مەن ءوز اعايىندارىنا قوسۋ ەل ىشىندە كوپ بولعان كورىنەدى. نەمەرە اعامىز ءبىرىمجان وقاسۇلى سوعىستا وققا ۇشقان ءوزىنىڭ تۋعان اعاسى كارىمجاننىڭ ايەلى لاتيپانى العانى بار. سول اعامىز: «ماسقارا، اعامنىڭ ايەلىن الىپ قويدىم عوي، اعام كەلىپ قالسا مەن نە قىلامىن؟! مەن وندا اۋىلدان قاشىپ كەتەمىن، – دەپ ازىلدەپ بولسا دا ايتىپ وتىراتىندىعىن دا ەستىپ وستىك.

اجەم ءجۇرسيلا 1945 جىلدىڭ سوڭىن الا قايتىس بولىپتى. توسەك تارتىپ جاتقانىندا اقىرعى دەمى ۇزىلگەنشە ءوزىنىڭ كىشى ۇلى قيناياتتى (قيناياتقاليدى) سۇراپ جاتتى دەسەدى.

– كەلدى مە، قيناياتجان كەلدى مە؟ بار، قاراپ كەلىڭدەرشى، قيناياتىم كەلدى عوي دەيمىن! كەلدى مە؟ – دەپ كەيۋانا زارىعىپ دۇنيەدەن وزىپتى.

بۇرىنعى كوكشەتاۋ وبلىسىنىڭ كراسنوارمەيەتس اۋداندىق اسكەري كوميس­سارياتىنداعى (قازىرگى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، تايىنشا اۋدانى) ارحيۆتە وتىرىپ، شاڭ باسقان پاپكiلەردi اقتارعانىمدا دا اعالارىم جايىندا ەشبiر دەرەك تابا المادىم.

– ولار تiرi, كەلiپ قالادى. مەن ءولىپ قالىپ، ولار ۇيگە كەلىپ قالسا، سەندەر تانىماي قالىپ جۇرەر مە ەكەنسىڭدەر؟!» – دەپ اكەم اۋىر كۇرسىنىپ بىزگە وسىنى ايتاتىن دا، ەكى اعاسى مەن ەكى ءىنىسىنىڭ ءتۇر-ءتۇسىن، ءبىزدىڭ قايسىمىزدىڭ سولاردىڭ قايسىسىنا ۇقسايتىندىعىمىزدى كوزi جۇمىلعانشا سانامىزعا سىڭىرۋمەن بولدى. ءوز باۋىرلارىن تiرiلەر قاتارىندا ساناپ، جىل سايىن تورتەۋiنە تيەسiلi پiتiر ساداقاسىن دا ءوزi بەرiپ جۇرەتiن. ەندى ويلاپ وتىرسام، اكەم ءوز باۋىرلارى ءوزى جوقتا كەلىپ قالسا، ءبىز تانىماي قالا ما دەپ الاڭداعان دا ەكەن-اۋ!

اعالار جايلى ناقتىلى بiر دەرەك بولماعاننان كەيىن سول كەزدەگى كەڭەستەر وداعىنىڭ قورعانىس مينيسترلiگiنiڭ ورتالىق ارحيۆiنە سۇراۋ سالىپ حات جازۋعا تۋرا كەلدi. 1983 جىلدىڭ 21 ساۋiرىندە ورتالىق ارحيۆتەن الىنعان №85359 جاۋاپتا 1904 جىلى تۋعان قاتارداعى جاۋىنگەر مۇقامەتقالي جۇمجۇماۇلى 1942 جىلدىڭ شiلدە ايىندا، 1906 جىلى تۋعان نۇرعالي 1942 جىلدىڭ قازان، 1916 جىلى تۋعان نابiعالي 1943 جىلدىڭ قاراشا، ال 1919 جىلى تۋعان قيناياتقالي 1943 جىلدىڭ ناۋرىز ايلارىندا حابارسىز كەتكەندىگى جازىلىپتى.

مىنە، ءبىر ءۇيدىڭ ءتورت بىردەي ازاماتىنىڭ جانە اكەمنىڭ ءتورت بىردەي باۋىرىنىڭ، مەنىڭ اعالارىمنىڭ تاعدىرى وسىلاي بولعان ەكەن. قورعانىس مينيسترلiگiنەن الىنعان وسى بiر جان سىزداتار قارالى حاباردى اكەمە ايتا المادىم. بۇل جايىندا اكەم مۇلدەم بiلمەي ءوتتi دۇنيەدەن. اكەمنiڭ «ولار تiرi, كەلەدi ءالi, مەن جوقتا كەلiپ قالسا، تانىماي دا قالاسىڭدار-اۋ» دەپ وتىرار ءتاتتi بiر سوڭعى ءۇمiتiن ۇزگiم كەلمەدi. ءومiردiڭ ءتۇرلi-ءتۇرلi قاسiرەتiنەن ونسىز دا مۇقالىپ جۇرگەن ءارi ءوزiنiڭ ءتورت بiردەي تۋعان باۋىرىن زارىعا توسقان اكە جانى كۇيزەلمەسە ەكەن دەدiم.

مىنە، وسى ارادا نابىعالي اعامنىڭ مايداننان جازعان ءبىر ولەڭىندە:

تۇسىمنەن قيناياتجان شىقپاي-اۋ ءجۇر،

بىلمەيمىن بۇل كۇندە نە بولعانىن؟ – دەپ كۇڭىرەنگەنى ويعا ورالارى بار. سوندا جارىقتىق نابىعالي اعام ءوزىنىڭ تۋعان باۋىرى قيناياتقاليدىڭ 1943 جىلدىڭ ناۋ­رىزىندا وققا ۇشقاندىعىن تۇسىندە سەزگەن ەكەن عوي دەپ ويلاسام بولدى، جۇرەگىم جىلايدى. ال «تۇسىمنەن قيناياتجان شىقپاي-اۋ ءجۇر»، – دەپ سىز وكوپتا وتىرىپ مۇڭ جىرىن جازعان نابىعالي اعامنىڭ ءوزى 1943 جىلدىڭ قاراشاسىندا وققا ۇشقان ەدى.

اكەمنىڭ ءتورت بىردەي باۋىرلارىنىڭ، ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ءتورت بىردەي ارىستاي-ارىس­تاي ازاماتتارىنىڭ وسى ءبىر «حابارسىز كەتكەندىكتەرى» ءبىر كەزدەگى ءبىزدىڭ قاسيەتتى شاڭىراعىمىزدىڭ كەيىنگى قاسىرەتى دە بولىپ، ەڭ اياعى سوعىستان كەيىن تۋعان ءبىزدىڭ دە تاعدىرىمىزدى مۇزداتقاندىقتارى از بولمادى.

بۇعان دەيىن، ياعني كەڭەس وكىمەتى ورناعان زاماندا باي-قاجىنىڭ تۇقىمدارى رەتىندە كوزگە تۇرتكى بولعاندى بىلاي قويىپ، مەنىڭ اتام جۇمجۇما موللانىڭ تۋعان اعاسى بابانازار قاجىنىڭ ورىس پاتشاسىنا قارسى جۇمىستار جۇرگىزدى دەگەن ايىپپەن سىبىرگە جەر اۋدارىلعان ناۋان حازىرەتتى ەلگە قايتارۋ جانە دە دالا گەنەرال-گۋبەرناتورىنىڭ امىرىمەن كوكشەتاۋ وڭىرىندە جابىلىپ قالعان مەشىتتەر مەن ءدىني مەدرەسەلەردى قايتا اشىپ، تىيىم سالىنعان ءدىني سالت-داستۇرلەردى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ جونىندە ورىس پاتشاسى نيكولاي ەكىنشىگە حات جازعاندىعى تاريحتا بار جاي. مەنىڭ اتام بابانازار قاجى اق پاتشانىڭ الدىندا بولىپ، ارىزدانىپ، ناۋان حازىرەتتىڭ سوڭىنان ىزدەپ بارىپ يت جەككەن جەر دەيتىن يركۋتسكىدەن ەلگە امان-ساۋ الىپ قايتتى. بۇل جايىندا جازۋشى اعامىز سارباس اقتاەۆ ءوزىنىڭ ناۋان حازىرەت جايىنداعى زەرتتەۋ ەڭبەگىندە دالەلدى ايتا ءبىلدى. بۇل جايعا مەنىڭ قولىمداعى ومبىداعى دالا گەنەرال-گۋبەرناتورىنىڭ پاتشا كەڭسەسىنە 1903 جىلدىڭ 9 قاراشا ايىندا ءتۇسىپ، تىركەلگەن مىنا ءبىر انىقتاما ايعاق بولارى دا انىق. «اسا مارتەبەلىم! سىزگە قىرعىزدار بابانازار جاڭاباتىروۆ پەن ءابۋتالىپ باكيزيننىڭ جانە دە باسقالاردىڭ جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتىڭ قۇزىرىمەن جابىلعان مەدرەسەنى اشۋ جانە سىبىرگە جەر اۋدارىلعان موللا تالاسوۆتى بوساتىپ، قايتارۋ جونىندەگى اقمولا وبلىستىق اسكەري گۋبەرناتورىنىڭ اسا ماڭىزدى ىستەر جونىندەگى شەنەۋنىگى ياحونتوۆتىڭ، مۇسىلماندارمەن حات الىسىپ، حات الماسۋشى ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى گەنەرال-مايور رومانوۆتىڭ ايعاقتارى مەن تۇسىنىكتەرى بويىنشا بار جاعدايدى تىكەلەي وزىڭىزگە جەتكىزۋدى ۇيعارىپ وتىرمىن»، – دەپ قول قويىلعان تاريحي قۇجات ايعاق بولارى بار.

قاجى اتامنىڭ اق پاتشانىڭ قابىل­داۋىندا بولعاندىعى جانە سىيلىققا وقالى شاپان مەن التىن ساعات العاندىعى ءبىزدىڭ اۋلەتتىڭ كەشەگى كامپەسكەنىڭ تىزىمىنە  دە ىلىگۋىنە سەبەپ بولىپ، جان ساقتاۋ ءۇشىن ءبىر تۇندە سىبىرگە قاشىپ كەتكەندىگى دە ۇرپاقتار ساناسىندا قالدى.

كەڭەس وكىمەتىنىڭ ءبىزدىڭ اۋلەتكە دەگەن اۋەلگى وسى ءبىر سەنىمسىزدىگى مەن كۇدىكتەرىنە ەندى كەلىپ، ءتورت بىردەي جاننىڭ سوعىستا حابارسىز كەتۋى كەلىپ قوسىلدى دا، مۇنىڭ سوڭى ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنىڭ ۇدايى جاسىرىن باقىلاۋدا بولۋىنا اكەلىپ سوقتى. اسىرەسە، نۇرعالي اعامنىڭ جاۋعا «بەرىلىپ كەتتى» دەگەن كۇدىكتى جاي كوپ بولعان كورىنەدى. اكەمنىڭ ايتۋىنشا، نكۆد-نىڭ جاندايشاپتارىنىڭ ءبىزدىڭ ءۇيدى سىرتتان تورۋىلداۋلارى مەن اڭدۋلارى حرۋششەۆتىك «جىلىمىق» ورناعانشا توقتاماسا كەرەك. ءتىپتى وسى ءبىر اڭدۋدان زارەزاپ بولعان اكەم 1971 جىلى كەڭەس اسكەرى قاتارىنداعى جاۋىنگەرلىك مىندەتىمدى اتقارۋعا اتتانعالى تۇرعان ساتىمدە مەنى وڭاشا شىعارىپ الىپ:

– مۇمكىندىك بولىپ جاتسا، اسكەردە جۇرگەن جاعىڭدا پارتياعا ءوتىپ كەل. سەنى بۇل جاقتا وتكىزبەيدى، – دەپ ايتقانىنىڭ سىرىن دا كەيىن ءتۇسىندىم. اكەمنىڭ سول كەڭەسىمەن مەن ەلگە اسكەردەن كومپارتيا مۇشەلىگىنە كانديدات بولىپ ورالعان ەدىم.

– ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا ەسىك-تەرەزەنى تاس قىمتاپ الىپ، شاي-سۋىمىزدى ءىشىپ، ءبىر-بىرىمىزبەن سىبىرلاسىپ سويلەسسەك تە، تاڭەرتەڭىنە ءبىز نە ءىشىپ-جەدىك، نە دەدىك سونىڭ بارلىعىن دا كولحوز كەڭسەسىندەگىلەر ءبىلىپ وتىراتىن، – دەپ اكەم وسى جايدى قامىعىپ ايتاتىن.

سونداي ءبىر اڭدۋدىڭ سالدارىنان كولحوز ەگىستىگىنەن سۋى اعىپ تۇرعان ءبىر شەلەك قارا بيداي الىپ كەلگەن مەنىڭ انام ءۇمىتجان ۋاليقىزى دا 1946 جىلى ون جىلعا سوتتالىپ كەتە باردى. ۇيدەگى مايداننان ورالماعان ءتورت بىردەي جاۋىنگەردىڭ سال بولىپ قالعان اكەلەرىنىڭ،  ياعني مەنىڭ اتامنىڭ دا جاعدايىنا، ونى قويىپ، بەسىكتەگى التى ايلىق بالاسىنا دا قاراماستان، ون كەلى قارا بيداي ءۇشىن سوت ءوز ۇكىمىمەن مەنىڭ اناما ون جىلدى كەسىپ بەرگەن ەدى. سوت ۇستىندە انامنىڭ:

ەتەگى كويلەگىمنىڭ باسەڭ دەيمىن،

بالاسى شاكىروۆتىڭ ەسەر دەيمىن.

قارالاپ سەن ءىسىمدى بەرگەنمەنەن،

ءادىل سوت بۇل ءىسىمدى شەشەر دەيمىن، – دەگەن سوڭعى ءبىر ءۇمىتى دە اقتالمادى. شاكىروۆ دەگەن سول كەزدە ميليتسيا تەرگەۋشىسى بولسا كەرەك.

مەن بۇگىن ايدالارمىن، سور كەشەرمىن،

بۇل جولدان نە قايتپاسپىن،

نە كەلەرمىن؟!

ءوزىڭدى كورىڭدە دە قارعاپ وتەم،

قىزىعىن جالعىزىڭنىڭ كورسەتپەسىن، – دەپ قايران انام جىلاي-جىلاي ەتاپپەن كراسنويار ولكەسىندەگى كىلەڭ ايەلدەرگە ارنالعان كولونياعا ءتۇسىپ، سونداعى كىرپىش زاۋىتىندا جۇمىس ىستەگەن ەكەن.

گۋدوگى ايعايلايدى ساعات سايىن،

ءاردايىم بارىپ تۇرام، پوشتا دايىن.

پوشتادا ءبىر مىڭداعان حات جاتادى،

وقيمىن سونىڭ ءبارىن شىقپايدى اتىم.

انادان جەتىم قالعان مەن ءبىر مۇڭدى،

جۇرەمىن جالعىز باسىم، سارى ۋايىم.

سىزدەرمەن حات ارقىلى سويلەسكەنمەن،

ىشتەگى تارقامايدى قالىڭ قايعى، – دەپ باستالار انامنىڭ سول ايداۋدا ءجۇرىپ ەلگە جازعان كوپ ولەڭدەرىنىڭ وسى ءبىرىن وقىعان سايىن عازيز انامنىڭ تىم بولماسا بەينەسىن دە كوز الدىما اكەلە الماي قينالامىن دا، جانارىما جاس ءۇيىرىلىپ، جۇرەگىم قان جىلاپ تۇرارى بار. سونداي-اق، نابىعالي اعامنىڭ قان مايداننىڭ ورتاسىندا ءجۇرىپ:

قادiرلi ەل iشiنiڭ جاستارىنا،

ءارتۇرلi مەكەمەنiڭ باستارىنا.

سالەمiم، بارلىعىڭا اماناتىم،

الىڭدار ءبىزدىڭ ءۇيدى ەستەرىڭە، – دەپ قان مايداننىڭ ورتاسىندا ءجۇرىپ جازعان ۇزاق ءبىر جىرىن اۋىلداعى سول كەزدەگى جارىقتىق انالارىمىز كوز جاستارىن سىعىپ، سىڭسىپ وتىرىپ اندەتىپ ايتاتىندىقتارى دا وسى كۇندەرى سانامدا قايتا ءبىر جاڭعىرىپ تۇرىپ الاتىنى بار. سول ءوز ۇيىنە كۇنى بۇگىنگە شەيىن ورالا الماي جۇرگەن قايران اعامنىڭ: «الىڭدار بiزدiڭ ءۇيدi ەستەرiڭە!» – دەگەنى ءبىزدىڭ اۋلەتتى وزدەرى جوقتا تاعى دا «جاۋ»، «دۇشپان» ەسەبىندە جاندايشاپ پىسىقتاردىڭ الەككە سالارلارىن سەزدى مە ەكەن؟! ويتكەنى، نابىعالي اعامنىڭ دا وتىزىنشى جىلدارى ۇستالىپ، تۇرمە ازابىن تارتقانى بار ەكەن.

جاتىرمىن قىزىلجاردىڭ تۇرمەسىندە،

ادامنىڭ باسىنا مۇنى بەرمەسىن دە، – دەپ جازعان جىرى دا وسىعان ايعاق بولسا كەرەك.

القيسسا، نۇرعالي اعامنىڭ «جاۋعا بەرىلىپ كەتىپتى» دەگەن ناقتىلى انىقتال­ماعان كۇدىكتى جاي بەرتىن كەلە ءبىزدىڭ دە جانىمىزعا قاتتى باتاتىن. كەڭەستىك جۇيە «وتانىن ساتقاندار» مەن جاۋ قولىندا تۇتقىن بولعانداردى اياماعاندىقتارىن، ءتىپتى ولاردىڭ ءۇرىم-بۇتاعىنا دەيىن سە­­نىم­­­سىز «ەلەمەنتتەر» رەتىندە ەسەپتە ۇستا­عاندىقتارىن بۇگىنگى اعا ۇرپاق وكىل­دەرى بىلەدى.

ءبىزدىڭ اۋىلدا ءبىر اياعىن سوعىستا بەرىپ كەلگەن زەينەش سالىقباەۆ دەگەن اعامىز بولدى. بۇل كىسىنىڭ ءبىر ۇلى وسەرباي ەكەۋمىز ون جىل مەكتەپتە بىرگە وقىدىق. كەيىن گازەتتە ءتىلشى بولىپ جۇرگەنىمدە وسى زەينەش اقساقالمەن ۇزاق اڭگىمەلەسىپ، قارت جاۋىنگەر جايلى سۋرەتتەمە دە جازدىم. سول اڭگىمەنىڭ ۇستىندە زەينەش اقساقال:

– سەنىڭ نۇرعالي اعاڭدى نەمىستەرگە بەرىلىپ كەتتى دەپ جۇرگەندەردىكى بەكەر. بوس ءسوز. ءبىز ءبىر اۋىلدىڭ التى ازاماتى ستالينگراد تۇبىندەگى ءبىر الاپات شايقاستا ءبىر وكوپتا قاتار جاتتىق. سودان ءبىر كەزدە جاۋ جاعىنان ارتيللەريادان سنارياد قارشا بورادى دا، ىلە جاۋ ۇشاقتارى بومبانىڭ استىنا الدى. استان-كەستەنى شىققان دۇنيە ءبىر جارتى ساعاتتان كەيىن تىنا قالدى. ەسىمىزدى جيىپ، اينالاعا بارلاي قاراساق، قىرىلىپ قالعان ەكەنبىز. جاڭاعى ءبىر اۋىلدىڭ التى ازاماتىنان وكوپتان باس كوتەرگەن نۇرعالي ەكەۋمىز عانا ەدىك. جاۋدىڭ جاياۋ اسكەرى انتالاپ قاپتاپ كەلەدى. «كەيىن شەگىنىڭدەر» دەگەن بۇيرىق جەتتى. شەگىنە بەرىپ، ءبىر كەزدە نۇرعالي «انالار توپىراقتىڭ استىندا بەتتەرى جابىلماي قالىپ قويدى اۋ»، دەپ جاۋ انتالاپ كەلە جاتقان بەتكە ۇمتىلدى. «قايت كەيىن» دەپ جانىم ىشقىنا ايقاي سالعانىمدى بىلەمىن. سودان كەيىن نۇرعاليدى كورگەن جوقپىن. بومبانىڭ استىندا قالعان اۋىلدىڭ بىرگە وسكەن ازاماتتارىن قۇتقارامىن دەپ جاۋعا قارسى جۇرگەن سەنىڭ اعاڭدى ءوزىمىزدىڭ، بولماسا نەمىستەردىڭ وعى الدى. بۇلاردىڭ نۇرعالي جاۋعا بەرىلىپ كەتتى دەپ ساندىراقتاپ جۇرگەندىكتەرى وسى شىعار. جوق، نۇرعالي جاۋ قولىنا تۇسكەن جوق، – دەپ «ماحوركاسىن» ۇزاق سورىپ وتىرىپ العان قارت جاۋىنگەردىڭ بەينەسى كوز الدىمدا ءالى دە تۇر.

مiنە، كەشەگi سوعىستىڭ بiزدiڭ ءۇيدiڭ ءتورت بiردەي ارىسىن جالماپ كەتكەن قاسiرەتi مەن مۇڭى ەندi كەلiپ، مەنiڭ جۇرەگiمدi سىزداتادى. اكەدەن قالعان جالعىز تۇياق، كەي-كەيدە مەن دە جالعىزدىقتى سەزiنiپ، جانى اشىر اعا، باۋىر iزدەر ساتتەرiمدە سوعىستان ورالماعان اعالارىمدى ويلاۋمەن كۇن كەشەمiن.

قايران سول ءتورت بiردەي اعالاردىڭ سوڭىنان، شiركiن-اي، تىم بولماسا بiر-بiردەن ۇل قالسا عوي، ولار دا ءوسiپ ءونiپ، ەندiگi بiز دە ءبىر قارالى ءۇي بولىپ وتىرار ەدiك-اۋ، دەپ وكىنەمىن. سول اعالارىمنىڭ سوڭىنان ۇرپاق قالسا عوي، كەشەگi كۇنi اكەم دۇنيەدەن وزعاننان كەيiن اتادان بالاعا مۇرا بولىپ كەلە جاتقان قارا شاڭىراقتىڭ ەسiگiنە جىلاي-جىلاي قۇلىپ سالىپ، ەگiلە كەتپەس ەدiم-اۋ ەلiمنەن دەپ تە مۇڭايامىن.

وكiنiش… مiنە، وسى بiر وكiنiش، سۇم سوعىس ويىپ تۇسكەن بiر شاڭىراقتىڭ قاسiرەتi ەت جۇرەگiڭدi تىرنالاپ، ءوز قاسiرەتiڭنiڭ يiرiمiنە باتىرا بەرەدi ءالi كۇنگە دەيiن.

سوعىستان قايتپاي جۇرگەن اعالا­رىمنىڭ تۋعان ەلدەگi, تۋعان توپىراقتاعى iزi وشپەسiن دەگەن نيەتپەن اكە قابىرىنىڭ باسىنا ورناتىلعان قۇلپىتاسقا دا ءتورت اعالارىمنىڭ اتتارىن، قورعانىس مينيسترلiگiنiڭ ارحيۆiنەن الدىرعان انىقتاما بويىنشا تۋعان جانە سوعىستا حابارسىز كەتكەن جىلدارىن تاسقا قاشاپ، جازعىزىپ قويدىم. اعالار سوعىسقا اتتانعان قارا شاڭىراق – ەلدەگi قاراشا ءۇيدi دە ەشكiمگە بەرمەستەن، بولماسا قۇلاتپاستان، وزدەرi ءدام تاتقان قازان-وشاقتارى مەن داستارقانىن دا شاشاۋ شىعارماي ساقتاپ وتىرمىن ازiرگە. بالكiم، كەلiپ تە قالار…

اعالار تاعدىرىنا الاڭداعان كوڭiلiم­مەن دەرەكتەر جيناستىرا ءجۇرiپ، بiزدiڭ شاعىن عانا – قاراعاش اۋىلىنان سوعىسقا 125 ەر-ازاماتتىڭ اتتانىپ، سولاردىڭ 68-i مايدان دالاسىنان قايتپاعاندىعىن، قارالى قاعاز كەلگەندiگiن، حابار-وشارسىز كەتكەندiگiن انىقتادىم. وتان ءۇشiن وت كەشكەن اعالاردىڭ 45-i عانا ەلگە امان-ساۋ ورالىپ، تۋعان ەلiنەن ءدام تاتۋدى جازعان ەكەن جاراتقان يەمىز!

سوعىستان ورالماعان ءتورت بiردەي اعام­نىڭ ازiرگە ەكەۋiنiڭ عانا فوتوسۋرەتiن قولعا ءتۇسiردiم. نابiعالي (ەل iشi نابiكەن دەگەن) سۋرەتكە كولحوز باسقارماسىنىڭ مۇشەسi, پارتيا ۇيىمىنىڭ مۇشەسi, پارتيا ۇيىمىنىڭ حاتشىسى بولىپ جۇرگەن كەزiندە، ياعني سوعىستىڭ الدىندا تۇسكەن كورiنەدi. ال قيناياتقالي سوعىسقا كوك­شەتاۋداعى قازاق پەدۋچيليششەسiن بiتiرiپ كەلiپ، ورتاق اۋىلىندا مۇعالiم بولىپ جۇرگەن جەرiندە الىنعان كورiنەدi. سەيiل ءاۋشاماۇلى بiزگە جيەن. جۇمجۇما اتامىزدىڭ iنiسi ءاۋشامانىڭ (تەنتاعا) قىزى راحيما اپامىزدان تۋعان ۇل. بiراق تەنتاعانىڭ ۇل بالاسى بولماعاندىقتان، سەيiلدi باۋىرىنا باسىپ، اسىراپ العان كورiنەدi. سەيiلدi بiلەتiن، كورگەن ادامدار ونىڭ دەنە تۇرقىنىڭ iرiلiگiن، ازاماتتىق قادiر-قاسيەتiن ايتىپ، كۇنi بۇگiنگە دەيiن تامسانىپ وتىراتىندارى بار. سول سەيiل اعام سوعىستان امان-ساۋ كەلiپ، انە-مiنە ۇيلەنەمiن دەپ جۇرگەندە، سوعىستان جازىلماي قايتقان جاراسى اسقىنىپ كەتiپ دۇنيە سالىپتى.

دۇنيە دوڭگەلەنiپ، شىر اينالىپ تۇرعان ساتتە سوعىس سالعان جارا تالايلاردىڭ جا­نىن سىزداتار ءالi. مايدان دالاسىنان قايتپاي جۇرگەن قايران اعالارىم، سەندەردiڭ جۇرەگiمدەگi دە، ومiرىمدەگi دە ورىندارىڭ ماڭگiلiك تولار ەمەس. بالكiم، ول مەنiڭ جانىمنىڭ جازىلماس ماڭگى جاراسى، ايىقپاس مۇڭى مەن ساعىنىشى بولىپ قالاتىن دا شىعار. دۇنيە-اي، شىركىن!..

جابال ەرعاليەۆ، جازۋشى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، پارلامەنت سەناتىنىڭ V-VI شاقىرىلىم دەپۋتاتى

Abai.kz