ابايدىڭ تۇڭعىش جيناعى جارىق كورگەنىنە بيىل 100 جىل تولىپ وتىر. تاۋبە، اباي قازاق مادەنيەتىنىڭ رەنەسسانستىق تۇلعاسى، ال اتال¬مىش كىتاپ كۇللى ۇلى دالا وركەنيەتى تاري¬حىن¬داعى سونى قۇبىلىس دەپ اشىق ايتاتىن زا¬مانعا دا جەتتىك.  ءيا، ۇلت رۋحىنىڭ جاڭعىرۋى، قازاق رەنەسسانسى ابايدان باستالاتىنى كۇ¬مان¬سىز.  ايتالىق، ابايدىڭ العاشقى كىتابى مەن “ويانۋ ءداۋىرى” ءدوپ كەلۋى، ەكەۋىنىڭ اراسىن¬داعى تىعىز بايلانىس بۇگىنگى ۋاقىت بيىگىنەن قاراعاندا تىپتەن دە كەزدەيسوقتىق ەمەس. جۇقا¬لاڭ عانا كىتاپ ۇلتتىق ويانۋعا، مادەني قوزعا¬لىسقا وزگەشە اسەر ەتكەن قۇدىرەتتىڭ ءبىرى. 
سونىمەن، تاريحي جيناق قالايشا جارىق كورگەن ەدى؟ 
جاقىن تۋىستارى اباي قازاسىنان كەيىن، ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ كەڭەسى بويىنشا اقىننىڭ اسىل مۇراسىن جيناستىرىپ، باسپاعا ازىرلەۋگە كىرىسكەنى ءمالىم. بۇل تۋرالى قۇندى دە¬رەكتى 1915 جىلى “قازاق” گازەتىندە جاريا¬لان¬عان كاكىتايدىڭ قازاسىنا بايلانىستى جاز¬عان  ماقالاسىندا: “1904 جىلى اباي مار¬قۇمنىڭ ولەڭىن كىتاپ قىلىپ باسىڭدار دەپ، بالالارىنا حات جازدىم” دەپ الەكەڭنىڭ ءوزى جەتكىزەدى (اباي دۇنيەدەن وتكەندە العاش رەت ورىس تىلىندە قازانامانى جازعان دا الەكەڭ ەكەنى بەلگىلى).

ابايدىڭ تۇڭعىش جيناعى جارىق كورگەنىنە بيىل 100 جىل تولىپ وتىر. تاۋبە، اباي قازاق مادەنيەتىنىڭ رەنەسسانستىق تۇلعاسى، ال اتال¬مىش كىتاپ كۇللى ۇلى دالا وركەنيەتى تاري¬حىن¬داعى سونى قۇبىلىس دەپ اشىق ايتاتىن زا¬مانعا دا جەتتىك.  ءيا، ۇلت رۋحىنىڭ جاڭعىرۋى، قازاق رەنەسسانسى ابايدان باستالاتىنى كۇ¬مان¬سىز.  ايتالىق، ابايدىڭ العاشقى كىتابى مەن “ويانۋ ءداۋىرى” ءدوپ كەلۋى، ەكەۋىنىڭ اراسىن¬داعى تىعىز بايلانىس بۇگىنگى ۋاقىت بيىگىنەن قاراعاندا تىپتەن دە كەزدەيسوقتىق ەمەس. جۇقا¬لاڭ عانا كىتاپ ۇلتتىق ويانۋعا، مادەني قوزعا¬لىسقا وزگەشە اسەر ەتكەن قۇدىرەتتىڭ ءبىرى. 
سونىمەن، تاريحي جيناق قالايشا جارىق كورگەن ەدى؟ 
جاقىن تۋىستارى اباي قازاسىنان كەيىن، ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ كەڭەسى بويىنشا اقىننىڭ اسىل مۇراسىن جيناستىرىپ، باسپاعا ازىرلەۋگە كىرىسكەنى ءمالىم. بۇل تۋرالى قۇندى دە¬رەكتى 1915 جىلى “قازاق” گازەتىندە جاريا¬لان¬عان كاكىتايدىڭ قازاسىنا بايلانىستى جاز¬عان  ماقالاسىندا: “1904 جىلى اباي مار¬قۇمنىڭ ولەڭىن كىتاپ قىلىپ باسىڭدار دەپ، بالالارىنا حات جازدىم” دەپ الەكەڭنىڭ ءوزى جەتكىزەدى (اباي دۇنيەدەن وتكەندە العاش رەت ورىس تىلىندە قازانامانى جازعان دا الەكەڭ ەكەنى بەلگىلى).
ءسويتىپ، كاكىتاي مەن تۇراعۇل 1905 جىلدىڭ قىسى مەن جازعىتۇرىمىندا ابايدىڭ ولەڭ¬دەرىن، قاراسوزدەرىن جيناپ، تۇگەندەيدى. ال، جا¬دىراپ جاز كەلگەندە بۇل ەكەۋى اباي مۇرا¬سىن كورشى ءارى تۋىسقان ەسەبىندە بولعان ءمۇر¬سەيىت بىكە بالاسى دەگەن مولدانىڭ قولىنا بە¬رىپ، ادەمىلەپ كوشىرىپ جازۋدى تاپسىرادى. كوركەم (ەسكىشە حۇسني) جازۋدىڭ حاس شەبەرى مۇرسەيىت مولدا، ءارحامنىڭ كۋالىگىنشە، ار¬نايى تىگىلگەن قوستا وتىرىپ، ءوز جۇمىسىن ءبىر ايدا اياقتاپ شىققان ەكەن.
اعا بۋىن زەرتتەۋشىلەر كوپ زەردەلەگەن بۇرىننان ءمالىم ماعلۇماتتاردى  قايتالاپ جاتۋدىڭ قاجەتى شامالى.  “ابايدىڭ العاشقى جيناعى باسپاعا قالاي ازىرلەندى؟” دەگەن سۇ¬راق¬تىڭ،  بىزدىڭشە، بۇگىنگى كۇنى ءبىر عانا استارى قالعان سياقتى. ول – اتالمىش جيناقتىڭ شىعۋىنا شاكىرتى شاكارىمنىڭ قوسقان ۇلەسى   قانداي ەدى دەگەن ماسەلە. تومەندە وسىعان باسا نازار اۋدارماقپىز.
بىردەن ايتايىق، اباي ولەڭدەرى مەن قارا¬سوزدەرىن جيناستىرۋ بارىسىندا شاكارىم مىناداي ىستەردى اتقاردى دەپ سانامالاپ ءوتۋ قيىنعا سوعادى.
جالپىسىندا بەلسەندىلىك تانىتا الدى ما؟ ەگەر جوق دەسەك، ونىڭ سەبەبى نەدە؟ باسى اشىق نارسە، سول كەزدەردە شاكارىم “قازاقتىڭ دانا¬سى، جاسى ۇلكەن اعاسى” بولعان ابايدىڭ ور¬نىن باستى. ياعني، بۇل تۇستا ءىنى اقىن قىر ءومىرى ءۇشىن تىم سيرەك قۇبىلىس – ۇلكەن شىعار¬ماشىلىق يەسىنە اينالدى. سونىمەن بىرگە، وزىنە قاراستى الدەنەشە اۋىلدىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىن باسقارۋ، رەتتەۋ اكەسى قۇدايبەردى دۇنيەدەن وتكەننەن بەرىدە شاكارىمنىڭ موي¬نىندا ەدى.  اقىن ءارى بي بولعان اعانىڭ جۇگى قاندايلىعىن ىنىلەرى (كاكىتاي شاكارىمنەن 11, ال تۇراعۇل 17 جاس كىشى) جاقسى بىلگەنى ءسوزسىز. تاعى ءبىر ءومىر شىندىعى، شاكارىمنىڭ قىستاۋى مەن اباي اۋىلدارى اراسى كۇندەلىكتى ارالاس-قۇرالاسقا كەلمەيتىندەي قاشىق-تۇعىن.
ال كاكىتاي مەن تۇراعۇل اباي اۋىلىنىڭ ءوز كىسىلەرى، ابايدىڭ مۇراسىن تۇگەندەۋ دە نەگىزىنەن وسى ازاماتتارعا قاراستى اۋىل تۇر¬عىن¬دارى اراسىندا (سەبەبى، باستاپقىدا اباي¬دىڭ ىرىكتى، تاڭدامالى شىعارمالارى عانا جي¬ناقتالدى) جۇرگىزىلگەن بولاتىن. “اباي ولەڭ¬دەرىنىڭ العاشقى جيناعى” اتتى ماقالاسىندا جازعانداي (اباي. — 1992. — №3) جازۋشى ر.مۇ¬ساۇلىنىڭ: “مۇنداي ۇلكەن يگى ىسكە بۇكىل اۋىل-ايماق تۇگەل تىلەۋلەس بوپ، شاما-شارىق¬تارى جەتكەنشە قول ۇشىن بەرىپ، ات سالىسۋىنا ءسوز بار ما؟” دەگەن پىكىرىنە ءبىز دە قوسىلامىز.
ءسويتىپ، شاكارىمنىڭ 1905 جىلدىڭ قىسى مەن كوكتەمىندە اباي مۇراسىن جيناستىرۋعا بەلسەندى تۇردە ارالاسا قويماعاندىعى وسى ايتىلعان تۇرمىس-تىرشىلىكتىڭ قاراپايىم ءتۇيت¬كىلدەرىمەن ءوز تۇسىنىگىن تابادى دەگەن ويدامىز. بۇل  پارىزدان شاكارىمدى ەكى ءىنى وزدەرى بو¬ساتقان دەسەك تە قاتە بولا قويماس.
ەندى ماسەلەنى جيناقتالعان اباي مۇراسىن كىم¬دەر رەتتەپ، ءبىر جۇيەگە سالدى دەگەن قىرى¬نان ساراپتايىق. ويتكەنى، شاكارىمنىڭ وسى ىسكە انىق قاتىسقانىنا دالەل بولاتىن ءبىر قۇندى ەستەلىك بۇگىنگى كۇنگە جەتىپ وتىر.
ابايتانۋ عىلىمى ءۇشىن ءماندى دەرەكتەردى ارحامقىزى ءمىناش اپايدىڭ “كاكىتاي” اتتى ماقالاسىنان (اباي. – 1995. —№1-2.),  دالىرەك ايتقاندا وسى ماقالادا كەلتىرىلگەن كاكىتاي¬دىڭ ايەلى ءبيبى اجەيدىڭ ەستەلىگىنەن كەزدەس¬تىردىك. جوعارىدا مۇرسەيىت بىكەۇلى اباي ولەڭ¬دەرىن ءبىر ايدىڭ ىشىندە كوشىرىپ جازىپ، قاعاز بەتىنە تۇسىرگەن دەدىك. ال، ودان كەيىنگى بىرەر ايدا اباي جيناعىن ازىرلەۋ قالاي دامى¬دى؟  مىنە، جاڭاعى ەستەلىك وسىعان ساۋلە ءتۇسى¬رەدى.
ءبىرىنشى دەرەك: ءبيبى اجەي ءتورت كىسى بولىپ ء(وزى جانە تۇراعۇل، شاكارىم، كاكىتاي) “اكەم¬نىڭ (اباي اتام) جىلىن بەرەمىز دەپ دايىن¬دالىپ جۇرگەندە كەرەك-جاراق الامىز دەپ سە¬مەيگە بارىپ جاتتىق” دەيدى. وسى ءبىر اۋىز ءسوز بۇگىنگى زەرتتەۋشى ءۇشىن اسا باعالى! ول شاكا¬رىم باس بولىپ، تۋىستاردىڭ ابايدىڭ جىلىن وتكىزۋگە قاجەتتى كەرەك-جاراقتى الۋعا سەمەي شاھارىنا 1905 جىلدىڭ ماۋسىم ايىنىڭ ورتاسىندا كەلگەنىن انىقتاۋعا مۇمكىندىك بە¬رە¬دى (اباي 1904 جىلدىڭ 23 ء–شى ماۋسىمىندا قايتىس بولعان).
ءبيبى اجەيدىڭ ەكىنشى دەرەگى: ءۇش تۋىس ء(شا¬كارىم، كاكىتاي، تۇراعۇل) ابايدىڭ قولجازبا جيناعىن وزدەرىمەن بىرگە سەمەيگە الا باردى دەيدى.
حوش، ولار قولجازبانى قالاعا قانداي ماقساتپەن اپارعان؟ گاپ وسى ارادا: ومبىنىڭ تۇرعىنى ءا. بوكەيحانوۆ ءۇش تۋىستى سەمەيدە قارسى العان (ساياسي احۋالعا وراي، مامىر ايى¬نان باستاپ الەكەڭ سەمەيدە ءالىپتىڭ ارتىن با¬عىپ، ءوزى ايتقانداي “بۇعىپ” جۇرگەن بولاتىن). نەگە؟ اباي ولەڭدەرىنىڭ العاشقى جيناعىن ءبى¬رىگە قاراپ، بىرلەسە ويلاستىرۋ ءۇشىن. شىڭعىس¬تاۋدان سەمەيگە جەتكەن توپ ءا.بوكەيحانوۆپەن كەزدەسىپ، كەلەلى ءماسليحات قۇرادى. مۇنى دا ەستەلىك يەسىنىڭ ءوز اۋزىنان ەستيمىز. “بۇل كىسى كىم؟” دەپ سۇراعانىمدا، وقىعان اقىلدى كىسى، اباي اعامنىڭ ولەڭدەرىن قاراتتىق دەگەن”، - دەيدى ءبيبى اجەي. جانە، سول كۇنى: “دوستار تاڭ اتقانشا اكەمنىڭ (اباي اتام) ولەڭدەرىن وقىپ، ءان سالىپ وتىردى. تاڭ قىلاڭ بەرگەندە عانا قوناقتى ۇشەۋى شىعارىپ سالدى”. اسا قۇندى فاكتى ەمەي نە!
سونىمەن، ابايدىڭ ولەڭدەرىن بولىك-ءبو¬لىككە ءبولىپ، جۇيەگە سالۋ، سونداي-اق، العاشقى جيناقتىڭ جالپى قۇرىلىمىن انىقتاپ، ونىڭ سوڭىنا ابايدىڭ ءومىربايانىن بەرۋ سياقتى ءماندى ماسەلەلەردى شەشۋگە كىمنىڭ قاتىسقانىن تۇڭعىش رەت ەستىپ، ءبىلىپ وتىرمىز. ءۇش كىسىنىڭ ۇلەسى بۇرىننان-اق ءمالىم بولعانىمەن دە، ءماس¬ليحاتتىڭ ۋاقىتى مەن ورنى (سەمەي مە، الدە ومبىدا ما) بەلگىسىز-ءدى. سونداي-اق، شاكا¬رىمنىڭ ەسىمى بۇرىن-سوڭدى سولاي شىعار دەپ بولجانعانىمەن، ناقتى اتالىپ كورگەن ەمەس.
ءتورت دوستىڭ باس قوسىپ، كەڭەسۋى ءناتي¬جەسىندە اباي جيناعى قۇرىلىمىنىڭ  قان¬داي بولماعى شەشىلدى دەدىك. سول شە¬شىمگە سايكەس سوڭعى قولجازبا نۇسقانى ازىرلەۋ، ياعني جاڭادان كوشىرتۋ، ارينە، تاعى دا مۇرسەيىت بىكەۇلىنا تاپسىرى¬لادى.  بۇل تۋرالى: “وقىلىپ، تەكسەرىلگەن سوڭ قايتا كوشىرتىپ، ءبىر اي شاماسىندا دايىنداتىپ الىپ، كاكىتاي سەمەيگە الىپ ءجۇردى، — دەپ جازادى ءارحام اقساقال. – جول راسحوتىنا ساتۋعا ەكى سەمىز ات، ەكى سە¬مىز تۇيەسىن اكەتتى. كاكىتاي مالىن اقشا¬لاپ الىپ، ومبى قالاسىنا كەتتىم دەپ حات جازدى”. كاكىتايدىڭ بۇل ساپارى جايلى الەكەڭ بىلاي دەيدى: “1905 جىلعى ءشىل¬دەنىڭ اياعىندا كاكىتاي ابايدىڭ قولجاز¬باسىن الىپ، ومبىداعى ماعان كەلدى. كاكىتاي ءبىزدىڭ ۇيدە بىرەر جۇماداي جاتتى. اباي، پۋشكين، لەرمونتوۆ سوزدەرىن بىرگە وقىپ، ءماز-ءمايرام بولدىق”. بۇدان بايقايتىنىمىز، ابايدىڭ قولجازباسىن ازىرلەۋ، ونى جۇيەلەۋ مەن ءبولىم-بولىمگە سالۋ توڭىرەگىندە اڭگىمە بولماعان. ونىڭ سەبەبى، ومبىعا كاكىتاي سوڭعى نۇكتەسى قويىلعان دايار قولجازبامەن كەلگەن.
ابايدىڭ جىلدىق اسى ماۋسىمنىڭ سو¬ڭىندا جيدەبايدا بەرىلدى، ال كاكىتاي اباي¬دىڭ جيناعىن الىپ، ومبىداعى الە¬كەڭە شىلدە ايىنىڭ سوڭىندا عانا اتتانا¬دى. ءارحامنىڭ قولجازبانى ء“بىر اي شاما¬سىندا دايىنداتىپ” دەۋىنىڭ ءمانىسى وسى. بۇل رەتتە “كاكىتاي نەلىكتەن جىلدىق اس¬تان سوڭ بىردەن اتتانباعان، ءبىر ايدان استام ۋاقىت نە ءۇشىن قاجەت بولعان؟” دەگەن سۇ¬راق¬تىڭ تۋى زاڭدى.  بۇل مەرزىمنىڭ قول¬جازبانى قايتا كوشىرىپ شىعۋ ءۇشىن ءمۇر¬سەيىتكە دە، سونداي-اق، العاشقى جيناقتىڭ سوڭىندا باسىلعان ابايدىڭ تۇڭعىش ءومىر¬بايانىن جازىپ شىعۋ ءۇشىن كاكىتايدىڭ وزىنە دە قاجەت بولعانى كۇمان تۋعىزباسا كەرەك-ءتى.
ءسويتىپ، قايتالاپ ايتايىق، سەمەي قا¬لا¬سىندا ء(ا.مولداباەۆتىڭ ۇيىندە) ماۋسىم ايى ورتاسىنان اسقاندا  ءاليحان، شاكا¬رىم، كاكىتاي جانە تۇراعۇلدىڭ سوڭعى قول¬جازبا نۇسقانى تالقىعا سالعانى ناقتىلى دايەكتەلىپ وتىر.
بىرەۋ بىلەدى، بىرەۋ بىلمەيدى، 1909 جىلى پەتەربوردا جارىق كورگەن تۇڭعىش جي¬ناقتا اباي ولەڭدەرى 17 بولىككە توپتاس¬تىرىلىپ، ءاربىر بولىككە جەكەلەي تاقىرىپ (“حالىق تۋرالى”، “ولەڭ تۋرالى”، ء“وزى تۋ¬را¬لى”، “عاشىقتىق تۋرالى”، “وي تۋرا¬لى” دەگەن سياقتى) قويىلعان ەدى. “اقىن شىعارمالارىن وسىلايشا جىكتەپ، شارتتى تۇردە بولسا دا، تاقىرىبىنا قاراي توپتاپ باستىرۋ، – دەپ جازادى ابايتانۋشى عا¬لىم ق.مۇحامەتحانوۆ، – سول زامانداعى وقىرمان قاۋىمعا ابايدىڭ اقىندىعىن تانىتۋ جولىن جەڭىلدەتۋ ماقساتىنان تۋ¬عان بولادى” (ابايدىڭ اقىن شاكىرتتەرى. –الماتى، 1994. 
بۇل جىكتەۋلەر بۇعان دەيىن ابايتانۋ عىلىمىندا الەكەڭنىڭ كومەگىمەن “كاكى¬تاي جاساعان جىكتەۋلەر” (اۋەزوۆ)  دەلىنىپ كەل¬دى. ەندى مىنە،  بۇل ماۋسىم ايىندا  سە¬مەيگە جينالىپ، كەڭەس قۇرعان تورتەۋدىڭ ور¬تاق جۇمىسى ءھام شەشىمى ەكەنىن  ناقتى ءبىلۋ¬دىڭ ءساتى ءتۇسىپ وتىر. بۇل، ءسوز جوق، ءۇل¬كەن ولجا.
ايتپاقشى، سەمەيدە كەزدەسىپ، بىرەر كۇن كوڭىل كوتەرىپ، شات-شادىمان بولعان  دوستار بىرگە سۋرەتكە تۇسەدى. بۇل سۋرەتتى كوزى كورگەن كاكىتاي نەمەرەسى ءمىناش اپاي بىلاي دەپ جازادى: “سول سۋرەتتە اجەمنىڭ ءبىر جاعىندا بەتى بويالعان كىسى، ءبىر جاعىندا كاكىتاي اتام، سىرتىندا تۇراش اعام، ەكىنشى جاعىندا كاكىتايدىڭ يىعىنا قولىن سالىپ، شاكارىم اتام تۇر ەدى”. ءا.بوكەيحانوۆقا “حالىق جاۋى” دەگەن جالا جابىلعاندىقتان ساقتىق جاساپ، بەتىن بوياپ تاستاعان سياقتى. ءبىر اتتەگەنايى، بۇل سۋرەت ساقتالماعان، الاساپىران زاماندا جوعالعان.
ءارحام كاكىتايۇلى ابايدىڭ جيناعىن ازىرلەۋگە شاكارىمنىڭ ات قوسقانىن ءبىل¬مەيدى ەمەس، ارينە، بىلگەن. ول قولجازبا “وقى¬لىپ تەكسەرىلگەن سوڭ قايتا كوشىرتىپ، ءبىر اي شاماسىندا دايىنداتىپ” دەي وتىرىپ، كىم-كىمنىڭ “تەكسەرگەنىن” اتاماي، اتتاپ وتەدى. سەبەپ سول:  تەكسەرگەندەردىڭ ۇشەۋىنە ء(اليحان، شاكارىم، تۇراعۇل) ءبىر¬دەي “حالىق جاۋى”  دەگەن پالە جابىلعان جاعدايدا وزگە امالىڭ قايسى.      
ۇزاق، ءتورت جىلعا سوزىلعان شىرعالاڭ¬نان سوڭ اقىرىندا ابايدىڭ العاشقى ولەڭدەر جيناعى 1909 جىلى باسىلىپ شىعادى. جيناقتىڭ باسقى بەتىندە: “قازاق اقىنى يبراھيم قۇنانباي ۇعىلىنىڭ ولە¬ڭى. باستىرعان: كاكىتاي، تۇراعۇل قۇ¬نان¬¬باي¬ۇعلاندارى. سپب.، ۆوستوچنايا ەلەك¬تروپەچاتنيا ي.بوراگانسكوگا، 1909” دەپ جازىلعان. سوندىقتان كىتاپتىڭ كاكىتاي مەن تۇراعۇلدىڭ ەڭبەگى ارقاسىندا جارىق كورگەنىنە ەشكىمنىڭ تالاسى جوق. الايدا بۇل ەكەۋىنە ءاليحان سياقتى اقىل-كەڭەسىن بەرىپ، كومەك قولىن سوزعان ءتورتىنشى ادام¬نىڭ دا  بولعانىن، ول شاكارىم ەكەنىن ەسكەرە جۇرسەك، عىلىمي اينالىمعا ەنگىز¬سەك، ۇلى رۋح الدىنداعى بورىشىمىز ءسال دە بولسا وتەلەر ەدى دەگەن پىكىردەمىز. 
سوڭعى ايتار جاي، ابايدىڭ قاراسوز¬دەرى تۇڭعىش جيناقتان سىرت قالدى. (وم¬بىدان قازان قالاسىنا كەلگەن كاكىتاي، ون¬دا ءىستىڭ رەتى كەلمەگەن سوڭ، ماسكەۋ اسىپ، قيانداعى سانكت-پەتەربۋرگ قالا¬سىنا دەيىن بارىپ، قارجى تاپشىلىعىنا تىرەلگەن ەدى.  مىسالى، پەتەربورعا “200 سوم جىبەردىك” دەيدى ءارحام. ەگەر كىتاپ قا¬لىڭدار بولسا، ارينە، شىعىن دا مولايا تۇسەر ەدى).
ابايدىڭ پروزامەن جازىلعان قولجازبا كىتابى ەكەۋ: ءبىرى – “عاقليا” (بۇل كىتابى تۋعان ۇلتىنا باعىتتاعان 40 عاقليا ءسوزدى قۇرادى), ەكىنشىسى – “عاقليات-تاسديقات” (قازىرگىشە 38-ءشى قاراسوز). ەگەر ابايدىڭ قوس كىتابى، اسىرەسە، سوڭعىسى تاۋەلسىز ەل¬دە، قالىپتى جاعدايدا زەردەلەنگەن بولسا، ۇلى اقىننىڭ قازاق ادەبيەتىمەن قاتار  ۇلتتىق فيلوسوفياسىنىڭ نەگىزىن قالا¬عانى، ءتىپتى الەم ويىنىڭ الىبى ەكەندىگى باياعىدا-اق دايەكتەلەر ەدى... 
كەمەل اباي بەس جىل عۇمىرىن سارقا جۇمساپ تامامداعان اتالمىش ۇلى مۇرانى يگەرۋ قاجەتتىگى سوڭعى جىلداردا قاي قى¬رى¬نان دا (بۇگىنگى قازاق فيلوسوفياسىنا جان ءبىتىرۋ، قازىرگى الەمدىك ءدىني-رۋحاني احۋالدى تەرەڭ ءتۇسىنۋ، سونداي-اق، قازاق رۋحىنىڭ بيىگىن وزگەلەرگە كورسەتۋ، تانىتۋ ت.ب.) عالامات ارتىپ وتىر. بۇگىنگى اباي¬تانۋ¬دىڭ اسا ءزارۋ ماسەلەسىنە جاڭا بۋىن فيلوسوف ماماندارىمىز قاشان بەت بۇرار ەكەن؟!.

اسان وماروۆ، ابايتانۋشى عالىم.
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى 3 ماۋسىم 2009 جىل