چيتال يا سلادوستنىي كوران

                                                 ******
مۋجايسيا ج، پرەزيراي وبمان،
ستەزەيۋ پراۆدى بودرو سلەدۋي،
ليۋبي سيروت، ي موي كوران
دروجاششەي تۆاري پروپوۆەدۋي

                                                                                              ا.س.پۋشكين

ءبىز يسلامدى بەرىك ۇستانعان، شاريعاتتىق ەل ەمەسپىز، كونستيتۋتسيالىق نورمالار  بويىنشا دەموكراتيالىق، زايىرلى ەلمىز. ادامزات تىرشىلىگى  بارىسىندا جاقسى مەن جاماننىڭ، اق پەن قارانىڭ، ادال مەن ارامنىڭ اراسىندا كۇرەسىپ كەلەدى، ول كۇرەس قازىردە جالعاسۋدا. رۋحاني دۇنيەلەردىڭ ىشىندەگى ەڭ قۇدىرەتتىسى – ادامنىڭ  سەنىمىن، ونىڭ رۋحىن قالىپتاستىراتىن ىلىمدەر سانالادى.

يسلام ءدىنىنىڭ كيەلى قۇران كارىم كىتابى ادامدى زۇلىمدىقتان، سۇرقيالىقتان، كۇنادان، قاتەلىكتەردەن، كەمشىلىكتەردەن ساقتاندىراتىن ىلىمدەر جيناعى. قۇران  كارىمنىڭ  قازاقشا اۋدارماسىن جاساعان حاليفا التاي: «قۇران كاريم. قازاقشا ماعىنا جانە تۇسىنىگى»  العى سوزىندە: قۇران كارىم اللا تاعالانىڭ ءسوزى. حازىرەت مۇحاممەدكە (ع.س.) جەبىرەيىل (ع.س) ارقىلى بۇكىل ادام بالاسىنا تۋرا جول كورسەتۋ ءۇشىن اراپ تىلىندە ءبولىم – بولىممەن  جيىرما ءۇش جىلدا تۇسكەن بولاتىن. باقارا سۇرەسىنىڭ ەكىنشى اياتىندا: «راسىندا بۇنى اراپشا قۇران تۇرىندە تۇسىردىك. ارينە تۇسىنەرسىڭدەر» دەلىنگەن. تاعى ءىسرا سۇرەسىنىڭ ءجۇز التىنشى اياتىندا: «قۇراندى ادامدارعا كىدىرىپ، وقۋىڭ ءۇشىن ءبولىم-بولىممەن  تۇسىردىك» دەلىنگەن بەينەدەگى باسقا دا وسى ءتارىزدى اياتتاردان كورۋگە بولادى»، - دەپ جازادى.

مۇسىلمان بالاسى  ءۇشىن اراب تىلىندەگى قۇران ءماتىنى كيەلى، باسقا تىلدەگى اۋدارماسى ماعىناسىن تولىق تۇسىندىرە المايدى، جەتكىزە المايدى (يسلامدا قۇران اۋدارماسى شەشىلمەيتىن ۇلكەن ماسەلە) دەپ سانالادى.

قازىر يسلامعا بۇرىلعان ادامداردىڭ ءبارى دەرلىك ونىڭ باستى ۇستانىمدارىن،  قۇران كارىمنىڭ نەگىزگى ماعىنالارى مەن تۇسىنىكتەرىن ارابشا وقي الماۋى مۇمكىن، مۇنداي شەكتەلۋ، اللا تاعالانىڭ ايتپاق ويىنا تەرەڭ ەنە المايدى دەگەننەن تۋىنداسا كەرەك. سوندىقتاندا قۇراندى قازاق ءتىلى اۋدارماسىندا  ءتۇسىنىپ وقىعان  حارام سانالمايتىن شىعار.

مۇسىلمان قازاق  بالاسى رەتىندە  قۇران كارىمدى (حاليفا التاي اۋدارماسىندا) قازاق تىلىندە وقيمىن، قۇران وقىعاندا سۇرە اياتتارىن جازىپ وقيتىن كەزدەرىم دە بولادى، ونداي ساتتەرىم شاتتىققا بولەنەدى. قۇران كارىمنەن  كوشىرىپ  جازعاندارىمدى  سىزدەرمەندە  بولىسكەندى ءجون كوردىم.

اسا قامقور، ەرەكشە مەيىرىمدى اللانىڭ اتىمەن باستايمىن.

اللا تىم جارىلقاۋشى، ەرەكشە مەيرىمدى!

سونداي اللا سەندەردى توپىراقتان، سوسىن مانيدەن، سوسىن ۇيىعان قاننان جاراتىپ، كەيىن بوبەك قىپ شىعارىپ، سوڭىندا ەرجەتكىزىپ كارتايتەدى.  كەيبىرەۋلەرىڭدى (ەرجەتۋدەن بۇرىن) ولتىرەدى. كەيبىرىڭ بەلگىلى مەرزىمگە جەتەرسىڭدەر. ارينە ويلانارسىڭدار.

اللا دا وتە تازا بولۋشىلاردى جاقسى كورەدى.

اللا كىمدى تۋرا جولعا سالسا، وندا ول تۋرا جول تاپقان بولادى. جانە كىمدى اداستىرسا، سوندا ولار زيانعا ۇشىراعاندار.

اللا ۇكىم بەرگەنگە دەيىن سابىر ەتىڭدەر. ول ۇكىم بەرۋشىلەردىڭ جاقسىسى.

ول سونداي اللا، تىرىلتەدى ءارى ولتىرەدى.

قاشان ءبىر ءىستى بۇيىرعىسى كەلسە، شىن مانىندە وعان: «بول» دەيدى. سوندا ول بولا قالادى.

اللا كىمدى اداستىرسا وعان تۋرا جول كورسەتۋشى بولمايدى.

اللا كىمدى قالاسا اداستىرادى دا كىمدى قالاسا تۋرا جولعا سالادى.

بەينەتكە سابىر ەتىپ، نىعمەتكە شۇكىرشىلىك ەتۋشىلەر ءۇشىن ونەگەلەر بار.

اللا قالاعانىن وشىرەدى دە قالدىرادى.

راسىندا اللا كىمدى قالاسا اداستىرادى دا وزىنە بۇرىلعاندى تۋرا جولعا سالادى.

نەگىزىندە اۋىرلىقپەن بىرگە جەڭىلدىك بار.

شىن مانىندە قيىنشىلىقپەن بىرگە وڭايلىق بار.

كوڭىلىڭدى اشپادىق پا؟

جۇگىڭدى تۇسىرمەدىك پە؟ سونداي بەلىڭدى قايىستىرعان.

سەنىڭ ابىرويىڭدى كوتەرمەدىك پە؟

اللا وتە ۇستەم، ءوش الۋ كۇشىنە يە

اللا تاۋبەنى قابىل ەتۋشى.

نەگىزىندە اللا، ارنارسەنى ەستۋشى، ءبىلۋشى.

ەگەر ءمۇمىن بولساڭدار اللادان قورقىڭدار.

اللانىڭ ارنارسەگە تولىق كۇشى جەتۋشى.

راسىندا اللا يگىلىك ىستەۋشىلەردى سۇيەدى.

اللاعا سەنىپ وعان جابىسقانداردى  ءوز تاراپىنان مارحامەت  جانە ىلتيپاتقا بولەيدى دە، وزىنە باراتىندى  تۋرا جولعا سالادى.

اللا قاسىندا كوپتەگەن ولجالار بار.

راسىندا اللا اسا كەشىرىمدى، تىم جارىلقاۋشى.

اللا ارنارسەنى  باقىلاۋشى.

نەگىزىنەن اللا  تاۋەكەلشىلدەردى جاقسى كورەدى.

اللا  شۇكىرلىكتى باعالاۋشى، وتە جۇمساق.

كومەستى دە كەرنەۋدى دە ءبىلۋشى. ۇستەم حيكمەت يەسى.

قاشان بىرەۋدىڭ اجالى كەلسە، اللا ونى استە كەشىكتىرمەيدى جانە اللا ىستەگەندەردى تولىق بىلەدى.

31 –لۇقمان سۇرەسى

«ادامداردى پاڭسىپ، قىرىنداما دا، جەردە كەردەڭدەپ، جۇرمە. راسىندا اللا، بۇكىل داندايسىعان ماقتانشاقتى جاقسى كورمەيدى» (18) جۇرىسىڭدە ورتاشا بول دا،  داۋسىڭدى باسەڭدەت.. ءسوز جوق، داۋىستاردىڭ ەڭ جامانى ەسەكتىڭ داۋىسى» (19). ادامدارعا  اتا – اناسىنا قارايلاسۋدى  بۇيىردىق. ماعان  جانە اكە شەشەڭە شۇكىر ەت. قايتار ورنىڭ مەن جاق (14).

43- زۇحراف سۇرەسى

كۇدىكسىز قۇران، سەن ءۇشىن ءارى ەلىڭ ءۇشىن ءبىر ۇگىت. كەلەشەكتە سۇرالاسىڭدار. (ونى باعالاۋ، ارداقتاۋ جانە ونىڭ شۇكىرلىگىن ورىنداۋعا جاۋاپكەرسىڭدەر) (44)

57 –حاليد سۇرەسى

بىلىڭدەر! شىن مانىندە  دۇنيە تىرشىلىگى ءبىر ويىن، ەرمەك، ءسان جانە ماقتانىسۋ، سونداي-اق مالداردى، بالالاردى كوبەيتۋ عانا. (3-س.14-ا)

61 –تاعابۇن سۇرەسى

ءسوزسىز ايەلدەرىڭنەن، بالالارىڭنان وزدەرىڭە دۇشپان بولاتىندار دا بار. ولاردان ساقسىنىڭدار. ەگەر ولاردى كەشىرىم ەتسەڭدەر، شىعىسسىڭدار، جارىلقاساڭدار، شەكسىز اللا  وتە جارىلقاۋشى، ەرەكشى مەيىرىمدى (14). شىن مانىندە مالدارىڭ، بالالارىڭ ءبىر سىناق. ۇلكەن سىيلىق اللانىڭ قاسىنداعى.

68 - قالام سۇرەسى

ەندى تاياۋدا سەندە كورەسىڭ، ولار دا كورەدى (5)  جىندىلىق قايسىلارىڭدا ەكەن؟ (6) كۇدىكسىز راببىڭ كىمنىڭ جولىنان اداسقانىن جاقسى بىلەدى. جانە تۋرا جولداعىنا دا بىلەدى. (7) ەندەشە، وتىرىكشىلەرگە بوي ۇسىنبا. ەگەر سەن بوساساڭ سوندا ولاردىڭ بوساعىلارى كەلەدى. (ولاردى بۇتتاردان تىيماساڭ سوندا ولاردا جۇمسايدى ب.م.) (9) (مۇحاممەد ع.س.) ءاربىر كوپ انت ىشكەن ىنجىقتارعا بوي ۇسىنبا; (10) وتە ايىپتاعىش، وسەك تاسىعىشقا دا، (11) جاقسىلىققا  تىيىم سالۋشى، شەكتەن شىعۋشى كۇناكارلارعا دا، (12)  سوتقار، سونداي-اق تەكسىزگە دە، (مۇعايارا ۇلى ءۋالىد) بوي ۇسىنبا (13).

 103  - عاسىر سۇرەسى

زاماناعا سەرت. (1) نەگىزىنەن ادام بالاسى زياندا. (2) بىراق سونداي يمان كەلتىرىپ، ىزگى ءىس ىستەگەندەر، بىر–بىرىنە شىندىقتى ۇگىتتەسىپ، سابىردى ۇگىتتەسكەندەر; ولار زيانعا ۇشىرامايدى. (3)

يسلام تاربيەسىندەگى ەڭ باستى ماسەلە - ادامداردىڭ ادالدىعى مەن جۇرەكتەرىنىڭ  تازالىعى.  پايعامبارىمىز مۇحاممەد (ع.س.)  قۇران  اياتتارىندا اللا تاعالا الدىندا ادالدىققا شاقىرىپ:  «ولارعا ءبىر اللاعا ادال قىزمەت ەتىپ، قۇلشىلىق ەتۋ بۇيىرىلدى»، - دەيدى. قۇران  اركىمگە جۇرەگىن تازا ۇستاۋ ءۇشىن، رۋحىن تۇسىرمەۋ ءۇشىن كەرەك. قۇراندى وقىعان سايىن ونىڭ تۇڭعيىعىنا ەنىپ، قۇدىرەتىنە  باس يەمىز، جانىمىز رۋحاني تىنىشتىق تاۋىپ، ءوزىمىزدى  رەتكە كەلتىرەمىز، كۇش - قۋات جينايمىز.

يسلام دايەكشىلەرىنىڭ ءبىرى  ابۋ حاميد ءال –عازالي: «شىراعىم، ادام كەلەمەج ءۇشىن، نە كەزدەيسوق جاراتىلماعان.... ادام ماڭگىلەردەن بولماسا دا، وسى كۇنگە دەيىن ءتىرى، سوندىقتاندا ماڭگى. ونىڭ ءتانى توپىراقتان، قارا جەردەن جاراتىلسا دا، ونىڭ رۋحى بيىك، ول قۇداي جاراتقانداي كەرەمەت»، - دەپ جازدى.

قۇران اللا تاعالانىڭ ءسوزى  ادامدارعا وقۋ ءۇشىن ءتۇسىرىلدى.

سالاۋات كارىم

Abai.kz