تەلەديداردى قوسسام جەرگىلىكتى ارنادان «مەن - چەمپيونمىن» اتتى سپورتتىق حابار كورسەتىلىپ جاتىر. ورىستىڭ شيكىلسارى بالاسى قازاقشا ساڭقىلداپ مۇدىرمەي سويلەپ تۇر: «وسى جارىسقا قاتىسۋدى كوپتەن بەرى ارمانداپ ءجۇر ەدىم. بۇگىن سول ارمانىم ورىندالدى. جۇلدەلى ورىننان ءۇمىتىم بار»، دەيدى بالالىق الابۇرتقان كوڭىلمەن. سۋبتيترگە كوز سالسام،  ەسىمى يليا كۋزمين ەكەن. ءوزىمىزدىڭ قىزىلجار قالاسىنان. ءتىلشىنىڭ «سونىمەن كىم چەمپيون بولادى؟ دەگەن سۇراعىنا ەش مۇدىرمەي:  «ارينە، مەن چەمپيون بولامىن!» دەپ ساڭق ەتە ءتۇستى. ەگەر تەلەديداردىڭ سۋرەتىن كورمەي دىبىسىن عانا ەستىسەم سويلەپ تۇرعان قازاق بالاسى دەپ ويلار ەدىم.

جالپى ءبىزدىڭ وڭىردە ورىس ازاماتتارىنىڭ قازاق تىلىندە ەركىن سويلەۋى تاڭقالارلىق جاي بولۋدان قالعان. سولتۇستىك قازاقستان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قازاق ءتىلى فيلولوگياسى كافەدراسىندا ءدارىس العان تالاي ورىس جاستارى قازاق مەكتەپتەرىندە قازاق تىلىنەن ساباق بەرىپ ءجۇر. باسقالارىن تىزبەكتەپ ايتپاعاندا وبلىستىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىندە قازاق تىلىندە ەركىن سويلەيتىن ورىس جىگىتتەرى مەن قىزدارىن، قىزىلجار قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ەۆگەني گلوتوۆتى تىڭداعاندا ءوزىنىڭ ەمشەك سۇتىمەن بەرىلگەن انا تىلىندە ەكى ءسوزدىڭ باسىن يكەمگە كەلتىرە الماي تەرشىپ، مىڭگىرلەپ تۇراتىن قانداستارىم كوز الدىما كەلىپ جەرگە قارايمىن. ولاردىڭ انا تىلىنەن ماقۇرىم قالىپ، وسىنداي بەيشارالىق حالگە قالاي تۇسكەنىن تۇسىنە المايمىن!

ارينە، قازاق ءتىلىنىڭ، جالعىز قازاق ءتىلى ەمەس، «مىزعىماس وداققا» كىرگەن بارلىق ۇلتتاردىڭ انا ءتىلىنىڭ ءورىسىن تارىلتقان كەڭەس ءداۋىرى رۋحاني دۇنيەمىزدى ويسىراتىپ كەتتى. بىراق كەڭەستىڭ كەلمەسكە كەتىپ، قازاق ءوز تاعدىرىن وزىنە العالى دا شيرەك عاسىردان اسىپ كەتتى عوي. بۇل جوعىمىزدى تۇگەندەپ، بارىمىزدى ورىنىنا قويۋعا ابدەن جەتەتىن تۇتاس ءبىر تاريحي ءداۋىر! الايدا، قازاق باسپاسوزىنەن وقيتىنىڭ باياعى ءبىر «بارىنە كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ ورىستاندىرۋ ساياساتى كىنالى» دەگەن جاتتاندى سارىن، جىلاپ-سىقتاۋ، ويبايلاۋ.

ەگەر سول جىلاۋىقتار ماڭگىرگەن باسىن كوتەرىپ اينالاسىنا بايىپتاپ قاراسا قازاقتىڭ مارتەبەسىن كوتەرىپ جۇرگەندەر «ۇلتشىلمىن» دەپ اۋىزىنان كوبىگى اعىپ بوسەتىن سۋدىرلار ەمەس، ەلباسى ءادىل باعالاپ، لايىقتى ماراپاتتاعان گولوۆكين سياقتى ورىس وتانداستارىمىز ەكەنىن كورەر ەدى. جۋىردا WhatsApp جەلىسىنەن ءبىر بەينەكورىنىس كەلدى. «ەسىمىم ەۆگەنيا ۆيكتورقىزى. رۋىم  -نايمان. اباي اتامدى دۇنيەگە كەلتىرگەن قاسيەتتى توپىراقتا تۋىلعانىمدى ماقتان ەتەمىن» دەيدى سەمەيلىك ورىس بويجەتكەنى.

شىنىمدى ايتايىن، مەن ءۇشىن وسى اقجارقىن ەۆگەنيا قارىنداسىم، گولوۆكين ءىنىم ءوزىم كورىپ جۇرگەن ۇرانشىل، ورەكپە، بوسكەۋدە قازاقتاردىڭ قاي قايسىسىنان دا ارتىق. جەرلەسىم الەكساندر ۆينوكۋروۆ حالىقارالىق ۆەلوسايىستا توپ جارىپ، قازاقستان كوكبايراعىن جەلبىرەتكەندە باتىس ەۋروپا «قازاق الەكساندر ۆينوكۋروۆ» دەپ شۋ ەتە تۇسكەنى ەسىمدە. «قازاق» دەگەن سوزگە ماساتتانىپ، جۇرەگىمدى قۋانىش كەرنەدى! ناعىز قازاق دەپ ۇلتىمىزدى الەم تۇعىرىنا كوتەرەتىن وسىنداي ازاماتتاردى ايتسا بولار! سول ۆينوكۋروۆتى «تەگى ورىس قوي، قايتەسىڭ ونى ماقتاپ» دەگەن قانداسىما: «ونى ورىس دەيسىڭ، ال قازاق بولىپ ءوزىڭ قازاق ءۇشىن نە تىندىردىڭ؟» دەپ ەدىم رەنجىپ قالدى.

قازىر الەمدىك كوشتىڭ، ءتىپتى ورتا ازيالىق كورشىلەرىمىزدىڭ كوشىنىڭ سوڭىندا قالماي، عىلىم مەن تەحنولوگيانى يگەرۋ ءۇشىن ءبىلىمدى ماماندار جەتىسپەيدى. قازاق جاستارىنا پايداسىز ولەڭ، كىتاپ جازۋ دەرتى مىقتاپ جۇققان. بۇل جاعدايدا وتاندىق ءوندىرىس قايدان دامىسىن! ينجەنەرلەردى ايتپاعاندا وسكەمەندە ەسكىرگەن ترامۆايلاردى، استانادا بۇزىلعان جەدەلساتىلاردى جوندەيتىن تەحنيكتەر تابىلماۋى كوپ جايدى اڭعارتادى اۋ. وزگە قالالاردى ءسوز ەتپەي-اق قويايىن، ءوزىمىزدىڭ قىزىلجاردا قاي كومپيۋتەر جوندەۋ شەبەرحاناسىنا باس سۇقساڭ دا ءبىر قازاقتى كورمەيسىڭ. تەحنيكاعا قاتىسى بار بارلىق ورىنداردا، اۆتوكولىك شەبەرحانالارىندا كىلەڭ ورىس ازاماتتارى. ادامزاتتىڭ داناسى اباي وسىدان ەكى عاسىر بۇرىن حالقىن عىلىمدى يگەرۋگە شاقىرسا دا ۇيقىشىل قازاق بۇگىن دە تويحانانى توڭىرەكتەپ، «ولەڭ» جازىپ مۇلگىپ ءجۇر.    

قازاقستاننىڭ سولتۇستىك وڭىرلەرىندە توقسانىنشى جىلداردىڭ ورتاسىنا دەيىن ورىس ۇلتشىلدارى سۋپرۋنيۋك، وچكاسوۆ سياقتى ەسەر شوۆينيستەردىڭ ىقپالىمەن قازاققا قارسى پيعىلداعى ارەكەتتەر ءورشىپ تۇردى. ۋاقىت وتە شوۆينيست بەلسەندىلەر رەسەيگە كەتىپ، ۇلتارالىق جاعداي قالىپتاسا باستادى. ورىس ۇلتشىلدىعىن ورشىتكەن نەگىزىنەن كەڭەس داۋىرىندەگى «راحات ءومىردى» اڭساعان، بۇرىن پارتيانىڭ لاۋازىمدى ورىندارىندا بيلەپ-توستەپ وتىرۋعا ۇيرەنىپ قالعان ورتا جانە ەگدە جاستاعى ورىستار ەدى. بىراق سودان بەرى تۇتاس ءبىر ۇرپاق اۋىستى. تاۋەلسىزدىك جىلدارى دۇنيەگە كەلگەن، قازاق تاريحىن، مادەنيەتىن، بويىنا ءسىڭىرىپ وسكەن ورىس جاستارى ەرتەڭگى قازاقستاننىڭ كىرپىشىن قالايتىن جاڭا ۇرپاق. تەك ولاردى جاتسىنباي باۋىرىمىزعا تارتايىق.

قازاق پەن ورىستىڭ اراسىن جىك سالىپ، قازاق ەلىنىڭ ىرگەتاسىن شايقالتۋعا كۇش سالىپ وتىرعان رەسەي شوۆينستەرى قازاقستاندا سەنىمدى وداقتاستارىن تاپقان سياقتى. ولاردىڭ وداقتاسى وزدەرىن «قازاق ۇلتشىلدارىمىز» دەپ ماقتاناتىن داڭعوي كوكاۋىزدار. ۇلتشىل ادام الاش ارىستارىنداي ۇلتىن ءسۇيۋى كەرەك، سولارداي عىلىم، بىلىمگە ۇمتىلىپ، ەل بولاشاعى ءۇشىن تەر توگىپ، ەڭبەك ەتۋى كەرەك. ولاي بولماسا قازاقتىعىڭ قايسى؟

مارات ەرمۇقانوۆ، 

قىزىلجار قالاسى

Abai.kz