«... بارلىق ادامداردى بىرىكتىرىپ، قوسىپ العاندا قۇدايدىڭ جەر ۇستىندەگى بەينەسى بولىپ شىعادى. قۇدايدىڭ سول بەينەسىنىڭ اتى – ەرتەڭ-قۇداي.

ءدال بۇگىنگى تىرشىلىگىڭ كادىمگى تىرشىلىك سياقتى; بىراق سول بۇگىنگى تىرشىلىگىڭ جان-جاقتى بولعان كۇننىڭ وزىندە، ايتەۋىر، ەرتەڭگى كۇنىم باسقا بولسا ەكەن، بۇگىنىمنەن دە جاقسىراق بولسا ەكەن دەپ تىلەپ تۇراسىڭ. انە، سوندىقتان ءبىزدىڭ كەۋدەمىزدە قۇدايدىڭ نۇر-ساۋلەسىندەي ماڭگى سونبەيتىن ءۇمىت وتى جانىپ تۇرادى. ەرتەڭ-قۇداي دەيتىنىمىز سول».

بۇل «جان پيدا» رومانىندا يسۋسستىڭ اۋزىمەن ايتىلعان شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ ءسوزى. قىرعىز جازۋشىسىنىڭ «ەرتەڭ-قۇدايى» ۋادەلىسى مەن دامەلىسىنە ەرتەڭ قول جەتكىزەتىندەي بولىپ تۇراتىن قازاق حالقى ءۇشىن دە الىس ەمەس. «تۇستىك ءومىرىڭ بولسا، كەشتىك مال جينا» دەگەن بابالارىمىز، «تاڭعى ءناسىپ تاڭىردەن» دەپ ەرتەڭگى كۇننىڭ ءناسىبىن جاراتۋشىنىڭ وزىنە تاپسىرىپ قويادى. بويىمىزعا بىتكەن بويكۇيەزدىك پە، سانامىزعا سىڭگەن سالعىرتتىق پا، ايتەۋىر بۇگىنگى ىستەلەتىن شارۋانى ەرتەڭگە قالدىرۋعا قۇمارمىز. ءبىزدىڭ بابالارىمىز باتىر بولعان، بي بولعان، تەكتى بولعان ت.ب. تولىپ جاتقان بولعانداردى ايتىپ وتكەندى ۇنەمى ماقتانىشپەن اڭساپ وتىراتىنداردى دا، ءبىدىڭ بولاشاعىمىز جارقىن، ءبىز كەرەمەت بولامىز، الەمدى اۋزىمىزعا قاراتامىز، تولاعاي تابىستارعا جەتەمىز، جەڭىستى كۇندەرىمىز كوپ بولادى دەپ ۇرانداتىپ ەرتەڭىنە كىلەڭ ۇمىتپەن قارايتىنداردى دا كورىپ ءجۇرمىز. بولعانبىز بەن بولامىزدىڭ ورتاسىندا وتكەنىنە وكىنشپەن، ەرتەڭىنە كۇدىكپەن قارايتىندار دا كەزدەسىپ قالادى. دەگەنمەندە ءومىرىنىڭ تەرىسكەيىنەن كۇنگەيىنە، قارا تۇننەن نۇرلى كۇنگە ەرتەڭ قادام باساتىندارىنا سەنەتىندەر كوپ.

مۇز-تاعدىردا تايىپ ءجۇرىپ وكشەم مىڭ،

مۇراتىما ەرتەڭ جەتەم دەپ سەندىم، - دەيدى تابىلدى دوسىموۆ. مۇراتقا جەتۋ تاعدىرىمىزعا جازىلدى ما، جازىلمادى ما ول جاعىن بىلمەسەك تە، بايانسىز جالعاننىڭ تۇمباسىنا شىم باتىپ، تۇمانىنا شىن اداسساق تا ەرتەڭنەن ءۇمىتتىمىز. ەرتەڭنەن باستاپ تۇساۋىن كەسكەن جورعاداي جورعالاپ، بۇراۋى كەلگەن دومبىراداي جوسىلىپ كەتەتىنىمىزگە سەنىمدىمىز. جالت-جۇلت ەتكەن جالعان دۇنيەنىڭ الدامشى ەكەندىگىن بىلسەك تە، بايلاۋسىز باقتىڭ باسىمىزعا ەرتەڭ قوناتىنىنان ءۇمىتتى ەكەندىگىمىزدى ەسەنقۇل جاقىپبەك «ونەر ادامى» دەگەن ولەڭىندە:  

الدىمىزدا جالت-جۇلت ەتىپ وت شىراق،
انە-مىنە باق قونارداي بوپ تۇراد – دەپ جەتكىزەدى. انە-مىنە دەپ جالعاننىڭ جالىنان ۇستايتىنداي اسىعامىز. الايدا، «...سەن اسىققان ەكەن دەپ اللا ءامىرىن وزگەرتپەس» دەيدى اباي. ءبىز قانشالىقتى اسىققانىمىزبەن، ەرتەڭنەن ەسەلەپ ۇمىتتەنگەنىمىزبەن كەشەگىمىزدى قاۋزايتىن، ەرتەڭىمىزدى ەكشەيتىن بۇگىنىمىزدەن اتتاپ كەتە المايمىز. ادام بالاسىنىڭ بارشا بولمىسى وتكەن ءومىرىنىڭ اياسىندا قالىپتاسادى دەگەنىمىزبەن وتكەننىڭ ءوزى بۇگىننەن باستالادى. قازىر دەگەنىمىز قاس قاعىم ءسات بولسا، ونىڭ دا وتكەنگە اينالۋى تەز.   

«ەرتەڭ-قۇداي دەيتىنىمىز – ماڭگىلىك رۋح، ال تۇتاستاي العاندا – بارلىق ءمان-ماعىنا، ادامداردىڭ كۇللى تىرشىلىگى مەن ماقسات-مۇراتىنىڭ جيىنتىعى سوندا» - دەيدى رومان كەيىپكەرى. ياعني ەرتەڭگى ماقسات-مۇراتتىڭ باستاۋى بۇگىندە. ال ماقسات - ادامدى الدىعا جەتەلەيتىن قۋات، ەرتەڭگە دەگەن ءۇمىتتىڭ ۇزىلمەيتىن جىبەك ءجىبى. ونىڭ ءبىر دالەلى رەتىندە سۇرقيا زاماننىڭ قان تولعان سۇماقاي كوزىنە تۋرا قاراپ «..ويلايتىن دا مەن ەمەس ءبىر كۇنگى ءىسىن، جۇرت ۇقپاسا، ۇقپاسىن، جابىقپايمىن، ەل بۇگىنشىل، مەنىكى ەرتەڭ ءۇشىن» دەپ ۇلتتىڭ ەرتەڭى ءۇشىن ەڭبەك ەتكەن احمەت بايتۇرسىنوۆ سياقتى الاش قايراتكەرلەرىن ايتۋعا بولادى. ەرتەڭنىڭ ىرگەتاسىن بۇگىن قالاۋ كەرەكتىگىنىڭ ءبىر كورسەتكىشى وسى. ال ءدىن عالىمى يمام عازالي: "ەرتەڭ ولەتىندەي، مۇشەلەرىڭدى حارامنان ساقتا! "كەيىن تاۋبە ەتىپ، ساليح امال جاسايمىن!" - دەسەڭ، ءولىم ودان دا بۇرىن كەلۋى مۇمكىن. ەرتەڭ تاۋبە ەتۋدى بۇگىن تاۋبە ەتۋدەن وڭاي دەپ ويلاساڭ، قاتەلەسەسىڭ." – دەيدى. ارمانىڭ ىشىڭدە، بارماعىڭ تىسىڭدە كەتپەۋدىڭ امالىن بۇگىن جاساۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتىپ وتىر.  ش.ايتماتوۆ تا ءوزى ويىن « سوندىقتان دا ەرتەڭ-قۇداي قانداي بولماق – تاماشا بولا ما، جوق دالباسا بولا ما، ىزگى جۇرەكتى بولا ما، جوق قارا نيەتتى بولا ما – مىنە، بۇل ادامداردىڭ وزدەرىنە بايلانىستى» - دەپ تۇيىندەيدى.

ەرتەڭگى كۇنىمىزدىڭ ەرتەگىدەي بولۋىنىڭ ءبىر كەپىلى بۇگىنگى كۇننىڭ بيىگىنە شىعۋدى ەرتەڭگە قالدىرماۋ. ياعني، ەرتەڭنىڭ جاقسىلىعى مەن جاماندىعى، جەتىستىگى مەن كەمشىلىگى تىكەلەي وزىمىزگە بايلانىستى ەكەن. سولاي ەكەنىن بىلسەك تە وتكەنىمىز ءوتتى، كەشكەنىمىز كەتتى دەپ كورەرىمىزدى «ەرتەڭ-قۇدايعا» تاپسىرامىز.

جۇماحمەت جايلاۋباەۆ

Abai.kz