جۇما, 29 ناۋرىز 2024
ءبىرتۋار 5281 2 پىكىر 15 تامىز, 2018 ساعات 14:19

قازاقتىڭ تۇڭعىش قارجى ءمينيسترى

قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرامىنداعى شىنجاڭ ولكەسىندە، وتكەن عاسىردا تاۋەلسىز شىعىس تۇركىستان رەسپۋبليكاسىن قۇرۋ جولىندا ولىمگە باس تىگىپ، وتارشىل-اكىمشىل كۇشتەرگە قارسى ۇلت-ازاتتىق كۇرەسىن جۇرگىزگەن قازاق قاھارمانى وسمان باتىرمەن تاعدىرلاس تۇلعا قاجى جانىمقان تىلەۋبايۇلى 1951 جىلى، 4 ءساۋىر كۇنى ءۇرىمشى قالاسىندا اتىلدى. ال وسپان باتىر بولسا، 25 كۇننەن كەيىن 29 ءساۋىر كۇنى اتىلعان ەدى.

جانىمحان تىلەۋبايۇلى 1946 جىلى قۇرىلعان شىنجان ولكەلىك ۇكىمەتىندە قارجى ءمينيسترى بولىپ، سول ۇكىمەتتە قىزمەت اتقارعان 1946-1949 جىلدارى اراسىندا كوپتەگەن قاعاز اقشاعا توتە ارىپپەن “جانىمحان” دەپ قولىن قويعان ەدى. بۇل قازاق تاريحىندا زاماناۋي اقشادا قولى بولعان تۇڭعىش قازاق قارجى ءمينيسترى.

ءبىز اڭگىمە ەتكەلى وتىرعان جانىمحان 1888 جىلى التاي ايماعىنىڭ سارىسۇمبە اۋدانىندا تىلەۋبايدىڭ شاڭىراعىندا دۇنيە كەلدى. 23 جاسىنا قاراعان شاعىندا اكەسىنىڭ قايتىس بولعاننان سوڭ كوپشىلىك تاراپىنان تىلەۋبايدىڭ ورنىنا “زالىڭ” ەتىلىپ بەلگىلەنگەن جانىمحان مەيرىمدىلىگى، پاراساتتىلىعى جانە كىشى پەيىلدىلىگىنە بايلانىستى حالىقتىڭ قۇرمەتىنە بولەندى. شىنجاڭدى تۇنشىقتىرىپ، قاندى قولمەن باسقارعان شىڭ شى ساي تۇسىنداعى ادىلەتسىز، زورلىق-زومبىلىق ساياسات-شارالارى جەرگىلىكتى حالىقتاردىڭ اشۋ-ىزالارى مەن نارازىلىقتارىن تۋدىرۋمەن بىرگە كوتەرىلىستىك ارەكەتتەردىڭ پايدا بولۋىنا سەبەپ بولدى. مۇنداي الاساپىراندىق، تۇراقسىز جاعدايلاردى بەيبىت جولدارىمەن شەشۋ جونىندەگى ءىس-ارەكەتتەرگە، كەلىسسوزدەرگە ات سالىسقان جانىمحان قاجى الدىمەن 1940 جىلى التاي گۋبەرناتورى، كەيىن 1946 جىلى ۇرىمشىدە قۇرىلعان “شىنجاڭ ارالاس ولكەلىك ۇكىمەتتە” قارجى ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالدى. 1946-1949 جىلدارى شىققان ولكەلىك قاعاز اقشالاردا قارجى ءمينيسترى رەتىندە قول تاڭباسىن قويىپ وتىرعان.

بىراق وكىنىشكە وراي وسپان باتىر جەتەكشىلىگىندەگى انتي-كوممۋنيستىك قوزعالىستىڭ اسكەري كۇش-قۋاتىنىڭ ازدىعى، دۇشپان قۋاتىنىڭ باسىمدىلىعى سالدارىنان وسپان باتىردىڭ سىرتىنداعى باسشىلار “ازات دۇنيەگە” كوشۋگە بەل بايلادى. كوش جولىندا 1950 جىلى 1 شىلدە كۇنى بيسان تاۋىنىڭ داراقتى دەگەن اۋدانىندا جانىمحان تىلەۋبايۇلى قىزىل اسكەرلەر جاعىنان قولعا تۇسىرىلەدى. ءبىرشاما ۋاقىتتان كەيىن وسپان باتىر دا قولعا تۇسەدى. ۇرىمشىگە اپارىلىپ تەرگەلىپ سوتتالعان جانىمحان تىلەۋبايۇلى مەن وسپان باتىر 1951 جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا اتىلادى. اقپارات بويىنشا، جانىمحان قاجى 1951 جىلدىڭ ءساۋىر ايىنىڭ ءتورتىنشى كۇنى، ال وسپان باتىر بولسا ءساۋىر ايىنىڭ 29-ءى كۇنى اتىلىپ ءشايىت بولدى. وتانى ءۇشىن قىرشىن ەتكەن ەسىل ەرلەردىڭ جاتقان جەرى تورقا، بارعان جەرى ۇجماق بولعاي!

جانىمحان قاجىنىڭ ونەرحان، سەتەرحان، حاميت، دالەلحان، ءماجيت جانە شاپاعات اتتى التى ۇلدارىنان تاراعان ۇرپاقتارى قازىرگى تاڭدا شىعىس تۇركىستان، قازاقستان، تۇركيا جانە ەۋروپا ەلدەرىندە ءومىر سۇرۋدە.

ءاليحان جانالتاي جانىمحانۇرپاعى

ميۋنحەن - گەرمانيا

Abai.kz

2 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1583
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2283
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3621