زاڭ، قۇقىق تۋرالى قازىرگى كەزدە كىم بولماسىن تالقىلاۋعا اۋەس. ول دۇرىس تا. زاڭ عىلىم رەتىندە ءاۋ باستان قوعامدىق عىلىمدار قاتارىنا جاتادى. قازاقستان جاعدايىندا قۇقىققا قاتىستى اڭگىمە نەگىزىنەن نەگاتيۆكە قۇرىلعانى انىق بايقالادى. ەلدە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا، سوتقا دەگەن سەنىم جوق دەسەدە بولادى. وعان تەك قانا سوت جۇيەسىنىڭ السىزدىگى سەبەپ بولا المايدى.

قوعامدا ادىلەتتىڭ ۇستەمدىك قۇرۋىنا ىقپال ەتەتىن بىردەن-ءبىر فاكتور – ادىلەتكە قۇرىلعان قۇقىق جۇيەسى، ونىڭ ىشىندە تاۋەلسىز سوت بولسا، ونىڭ ءوزىنىڭ دە «اتا جاۋى» بار. ول – ساياساتتى جەلەۋ ەتكەن بيلىك ورگاندارى مەن ىقپالدى ادامداردىڭ قۇقىق جۇيەسىنە ارالاسۋى، ونى ءوز مۇددەلەرىنە (جەكە، كلاندىق ت.ب.) پايدالانۋى. حالىق تىلىمەن ايتقاندا «تەلەفون قۇقىعىنىڭ» بەلەڭ الۋى.

دەگەنمەن، بيتكە وكپەلەپ تونىمىزدى وتقا جاققانداي بولماي، زاڭ-قۇقىق الەمىندەگى نەگىزگى تۇسىنىكتەر نەمەسە بولىپ جاتقان جاڭالىقتار تۋرالى جازىپ وتىرعاننىڭ ارتىقتىعى بولماس دەپ شەشتىم.

سەبەبى، ەرتە مە، كەش پە يا بيلىكتىڭ يا حالىقتىڭ ىقپالىمەن ءبارىبىر قۇقىقتىق جۇيە وزگەرمەي قويمايدى. قازاقستان حالقى جالپى ساۋاتتى. ونىڭ ىشىندە مەملەكەت قۇراۋشى – قازاق ۇلتى، تابيعاتىنان مومىن، قۇقىقبۇزۋشىلىققا بەيىم ەمەس (مىسالى، كەڭەس زامانىندا كاۆكاز حالىقتارى قىلمىسقا بەيىم دەپ رەسمي/بەيرەسمي ايتىلا بەرەتىن) ۇلتتار قاتارىنا جاتادى.

سونىمەن، العاشقى تاقىرىبىم ءوزىمنىڭ قازىرگى ماماندىعىم بويىنشا ادۆوكاتۋرا سالاسىن قامتيدى. ونىڭ ىشىندەگى العاشقىسى "Pro bono" جۇيەسى تۋرالى بولماق.

بيىلعى ادۆوكاتۋرا تۋرالى قازاقستان زاڭىنا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەردىڭ ءبىرى، وسى - "Pro bono" جۇيەسى بولىپ وتىر. شەتەلدىك تەرمين دەمەسەك، جالپى تابيعاتى وزىمىزگە ءتان، بۇرىننان قولدانىستا بار دۇنيە.

2008 جىلى حالىقارالىق زاڭگەرلەر قاۋىمداستىعىنىڭ قاعيدالارىندا "pro bono" نەگىزىندە زاڭ كومەگىن كورسەتۋ - سىياقى تولەنبەستەن نەمەسە سىياقى كۇتپەستەن حالىقتىڭ الەۋمەتتىك قورعالماعان، وسال توپتارىنا، سونداي-اق ولارعا قولداۋ كورسەتەتىن قوعامداستىقتار مەن ۇيىمدارعا ساپالى زاڭ كومەگىن ۇسىنۋ دەپ تۇسىندىرىلگەن.

بيىلعى جىلدىڭ 5 شىلدەسىندە قابىلدانعان «ادۆوكاتتىق قىزمەت جانە زاڭ كومەگى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ 19-بابىندا "pro bono" - كەشەندى الەۋمەتتىك زاڭ كومەگى دەپ اتالعان ەكەن.

جالپى "pro bono" جۇيەسىنىڭ پايدا بولۋ تاريحىن تارقاتاتىن بولساق، ول ەۆروپادا XIII-XIV عاسىرلاردا باستالعان يگى ءىس ەكەن! سول كەزدەردىڭ وزىندە اق فرانتسۋز ادۆوكاتتار گيلدياسى (batonnier) بارلىق زاڭگەرلەرگە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانە جاعدايى تومەن ادامدارعا مەيلىنشە تەگىن، اقىسىز قىزمەت ەتۋگە ۇندەيدى. ناتيجەسىندە، بۇل بۇكىل ەۆروپا زاڭگەرلەرى اراسىندا جاقسى ۇردىسكە اينالادى، قازىرگى كەزدە ەۆروپا مەن امەريكاداعى بەلدى زاڭ كومپانيالارى مەن ادۆوكاتتىق كەڭسەلەر، ءوز رەگلامەنتتەرىندە حالىققا كورسەتىلەتىن اقىسىز قىزمەت تۇرلەرىن بەلگىلى-ءبىر پايىزبەن بەكىتىپ قويۋدى تاجىريبەگە ەنگىزگەن.

دەگەنمەن، قۇقىق سالاسىنداعى وسى ءبىر ىزگى نورمانىڭ ءبىزدىڭ زاڭنامادا كەش كورىنىس تاپقانىنا قاراپ، قازاقستان ادۆوكاتتارى وسى كەزگە دەيىن حالىققا تەگىن قىزمەت كورسەتپەدى دەۋگە بولمايدى. مەن بىلەتىن ءبىراز ادۆوكاتتار ەلگە قولدارىنان كەلگەنشە تەگىن قىزمەتتەرىن ۇسىنۋدا، ءوز باسىما كەلەر بولساق، 2006 جىلى پروكۋراتۋرادان جەكە قىزمەتكە كەتسەم، 2007 جىلدان باستاپ ۋاقىتىمنىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىن ەلگە تەگىن قىزمەت كورسەتۋگە ارناپ كەلەمىن. بۇل سالادا نەگىزگى اتقارعان جۇمىستارىم – قازاق ءتىلىنىڭ زاڭمەن بەكىتىلگەن مارتەبەسىن ءتۇرلى مەملەكەتتىك ورگاندار مەن سوت الدىندا قورعاۋ بولدى.
بۇل جەردە ايتا كەتەتىن ءبىر ماسەلە - "pro bono" نەگىزىندە تەگىن زاڭ كومەگىن كورسەتۋ، ادۆوكاتتارعا زاڭمەن مىندەتتەلە المايدى، الايدا، وسىنداي يگى ىستەردە كوزگە تۇسكەن ادۆوكاتتار ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان ءتۇرلى كوتەرمەلەۋ شارالارى كوزدەلگەن.

ابزال قۇسپان

زاڭگەر

Abai.kz