جۋىردا قازاقستاننان قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنا بۇقارالىق ديپلوماتيا وكىلدەرى ارنايى ىسساپارمەن بارىپ قايتتى. وسى توپتىڭ جەتەكشىسى ءومارالى ادىلبەكۇلىنىڭ جۇڭگو مەملەكەتىنىڭ استاناسى  بەيجىڭ قالالىق پارلامەنتىنىڭ كەڭەسشىسى ەكەنىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلە قويماس. سول ومەكەڭ ماسكەۋدە قۇرىلعان ايگىلى «جاس تۇلپار» ۇيىمىنا ۇقساس بەيجىڭدەگى قازاق جاستارىنىڭ «جاس قانات» قوزعالىسىنىڭ باسىندا بولىپ ەدى.

1985 جىلى بەيجىڭدەگى جوو-دا وقيتىن قازاق ستۋدەنتتەرى ورتالىق ۇلتتار ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جانىنان “جاس قانات” دەگەن ۇيىم قۇردى. ونىڭ اتاۋى سول تۇستاعى تسەنزۋراعا بايلانىستى تىركەۋدەن وتپەي قالدى دا، “شىنجاڭ مالشارۋاشىلىق وڭىرلەرىنىڭ وقۋ-اعارتۋىن دامىتۋ قوعامى” دەگەن شۇبالاڭ اتپەن تىركەلدى. قوعامدى قۇرۋدىڭ ارعى كومەيدە قۇمىعىپ جاتقان اڭسارى –ەركىندىك پەن ازاتتىققا دەگەن سۋساۋ بولسا، بەرگى ماقساتى – قارلىعاشتىڭ بالاپانىنا سۋ تاسىعانداي بولسا دا، تۋعان ۇلتقا قىزمەت كورسەتۋ ەدى. ۇيىمنىڭ ماقساتى مەن سيپاتى، ءادى جەتكەنشە جاساعان قىزمەتى سوناۋ 60-جىلدارى مۇرات اۋەزوۆ، باقتيار تايجان اعالارىمىز ماسكەۋدە قۇرعان “جاس تۇلپارمەن” قانداي ۇندەسىپ جاتقانىنا تاڭ قالاسىڭ. ۇرىستا تۇرىس جوق، ۇيىم بولعان سوڭ ءبىر جۇمىسقا ۇيىسۋ كەرەك. ويلانا، ەكشەي كەلە، قولدان كەلەرى دە، ەڭ پايدالىسى دا جوو-عا تۇسەتىن كەلەشەك ستۋدەنتتەرگە كومەكتەسۋ دەپ شەشتىك. وعان سەبەپ تە بار-دى: ول كەزدە قىتايدا مامىر ايىندا مەكتەپ ءبىتىرۋشى تۇلەكتەردەن ىرىكتەۋ ەمتيحانى الىنىپ، ودان وتكەن وقۋشىلار عانا جوعارى وقۋ ورىندارىنا ەمتيحان تاپسىرۋ قۇقىن يەلەنەتىن. ال بۇكىل قىتاي بويىنشا بەيجىڭدەگى حايديان ورتا مەكتەبىندە ەلدەن ءبىر اي بۇرىن ىرىكتەۋ جۇرگىزىلەتىن دە ەمتيحان سۇراقتارى تۇتاس ەل بويىنشا ىرىكتەۋ ەمتيحاندارىنىڭ ۇلگىسى بولاتىن-دى. ءبىز وسى حايديان مەكتەبىندەگى ىرىكتەۋ وتكەن كۇنى-اق ەمتيحان سۇراقتارىن قولعا تۇسىرەتىنبىز دە، سول كەشتەن كىرىسىپ، توپ-توپقا ءبولىنىپ، كۇندى تۇنگە جالعاپ (ساباق “دەم الا تۇراتىن”), قازاق تىلىنە اۋدارىپ، ماي باسپامەن باسىپ شىعارىپ، ءتورتىنشى كۇنى شىنجاڭداعى 100 مەكتەپكە پوچتادان سالىپ ۇلگەرەتىن ەدىك. وعان قارجى جيناۋ ءۇشىن ساۋداعا ەبى بارلار كاۋاپ ساتاتىن. اراعا ءۇش اي سالىپ، ءبىزدىڭ جىبەرگەن سۇراقتارىمىزدىڭ قانداي كومەگى بولعانىن ايتىپ، بەيجىڭگە ءىنى-قارىنداستارىمىز جەتەتىن! ال وسى شارالاردىڭ باسىندا    ەسىمدەرى ەلگە تانىلعان ازاماتتار:   اسقار جاكۋلين (مارحۇم), راقىم ايىپۇلى، ءومارالى ادىلبەكۇلى، ايدىن ورازانبايۇلى، ءبازارالى ءارىپۇلى جۇرەتىن-ءدى.

تۋرا سول جىلى تاعى وسى جىگىتتەر قازىر تۇركيادا تۇراتىن قۇرمەتتى ۇستازىمىز زەينەش سىمايىلۇلىنىڭ باستاماشىلىعىمەن بەيجىڭدە تۇڭعىش رەت   بۇتىن شىعىس حالىقتارىنىڭ باسىن قوسىپ، ناۋرىز مەرەكەسىن ۇيىمداستىردى. سونداعى شۇار-دى 30 جىل باسقارعان، سول تۇستا بۇكىلقىتايلىق حالىق قۇرىلتايى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى مىندەتىن اتقارعان سەيفۋدين ءازيزدىڭ ورتاق مەرەكەنى بارىنەن بۇرىن قولعا العان قازاق باۋىرلارىنا ريزاشىلىعىن بىلدىرگەنى جانە قۇتتىقتاعانى ەستە قالىپتى. ءبىز ۇلتتى ءسۇيۋدى جانە وعان قىزمەت ەتۋدى وسىلاي ءتۇسىنىپ، وسىنداي شىنايى، قاراپايىم ىستەردەن باستادىق.

ەل تاۋەلسىزدىگىن جاريالاپ، قاسيەتتى قازاق توپىراعىنا دۇركىرەي بەت العان ساناسىندا جىلتى بار توپتىڭ ىشىندە ءومارالى ادىلبەكۇلى بولدى. 1994 جىلى اتاجۇرتقا قر ۇعا-نىڭ اسپيرانتى بولىپ اياق باسقان ول، كەيىن ەلگە قىزمەت قىلۋدىڭ باسقا جولىنا ءتۇستى. سول جىلداردان بەرى ومەكەڭنىڭ فيرماسى تاپسىرعان سالىقتان قانشاما مۇعالىم مەن دارىگەر جالاقى الىپ، بالا-شاعاسىن كيىندىرگەنى سالىق مەكەمەلەرىنە عانا ءمالىم.

ادىلبەكۇلىنىڭ قوعامدىق-الەۋمەتتىك، يگىلىكتى-ىزگىلىكتى شارالاردا توبە كورسەتپەگەن جەرى جوق. حالىقتىڭ رۋحىن جاڭعىرتىپ، نامىسىن قايرايتىن بابالار اسىندا; ونەر ادامدارىنىڭ ەڭبەگىن باعالاپ، قاناتتاندىراتىن شارالاردا; ومىردە ءتۇرلى قىيىندىقتارعا تاپ بولىپ جاردەمگە مۇقتاج جاندارعا قول ۇشىن بەرۋدە – ومەكەڭنىڭ ازاماتتىق تانىتپاعان، جومارتتىق بىلدىرمەگەن كەزىن كورمەدىك، كەرىسىنشە، وسى باستامالاردىڭ ۇيىستىرۋشى-ۇگىتشىسى بولىپ كەلە جاتقانىنىڭ كۋاسىمىز. ەل ىسىنە، ورتاق يگىلىككە سەپتەسىپ كومەك ەتۋدىڭ قاراپايىم ۇلگىسى دەگەن وسى شىعار.

قايىرىمدىلىق قولعابىسىن سوناۋ قىزىلاعاش اپاتىندا 20 توننا استىق جەتكىزۋمەن باستاعان “جەبەۋ” رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنە (رقب) 2015-جىلدان بەرى جەتەكشىلىك ەتىپ كەلە جاتقان ءومارالى ادىلبەكۇلى ۇزىناعاش ىسىندە جاۋىزداردىڭ قولىنان قازا تاپقان قانداستار ءولىمىنىڭ ءادىل زاڭدىق-الەۋمەتتىك باعاسىن الۋىنا جۇرتتى ۇيىستىرا ءبىلدى، اسىراۋشىسىز قالعان ءۇش وتباسىنا ءبىر جىل بويى اي سايىن 70 000 تەڭگەدەن قايىرىمدىلىق كومەك بەرىپ تۇرۋدىڭ ءتارتىبىن جاساي ءبىلدى. ۇيىم باسشىلىعىنا كەلگەلى بەرى ءومارالانىڭ جەكە ءوزى، جانە “جەبەۋ” رقب-ءى قىتايداعى قانداستاردىڭ 2016 جىلدان باستالعان تاۋقىمەتتى تاعدىرىنا اراشا ءتۇسىپ-اق كەلەدى. وسى تۇستا سول ەلدىڭ   الماتىداعى قىتاي كونسۋلدىعىمەن قويان-قولتىق جۇمىس جاساپ كەلە جاتقانى تاعى شىندىق. بۇل دا بولسا، اناۋ وسپان باتىر ءىسلامۇلى ايتىپتى دەيتىن “قازاعىم ءۇشىن شايتانمەن دوستاسۋعا دەيىن بارامىننىڭ” كەرى. ونان ناتيجە دە جوق ەمەس! مىسالعا، 2016 جىلى قانداستاردىڭ قىتايدا قر ىقتيارحاتى مەن پاسپورتىنىڭ الىنىپ قويىلۋى، زەينەتكەرلەر زەينەتاقىسىنىڭ توقتالىپ قالۋى، قر-عا كەپىلدىكپەن عانا جىبەرىلۋى سىندى ماسەلەلەر توڭىرەگىندە ءومارالى ادىلبەكۇلى مەن ونىڭ ۇجىمىنىڭ تاباندى تالاپ ەتۋىمەن شۇار-دان الماتىعا ارنايى جۇمىس توبىنىڭ جىبەرىلگەنىن ايتساق تا جەتەر. اتالعان توپ الماتىداعى كونسۋلدىقتا قىيىندىققا دۋشار جانداردىڭ وكىلدەرىمەن كەزدەسكەن كۇننىڭ ەرتەسى-اق، شاعىمدانۋشىلاردىڭ ىقتيارحاتى قايتارىلىپ، پاسپورتتارى ۇلەستىرىلىپ، زەينەتاقىلارى قايتا جىبەرىلگەندىگى جانە اقيقات. سەرىكجان ءبىلاشۇلى باۋىرىمىز ۇنەمى ايتاتىنىنداي، كۇرەستە اركىمنىڭ قۇرالى ارقيلى بولۋى مۇمكىن، بىرەۋدە قانجار، بىرەۋدە ايبالتا دەگەندەي. ءومارالى بولسا، ءوزى جاقسى تۇسىنەتىن حالىقتىڭ بىزدەگى قۇزىرلى مەكەمەسىمەن كەلىسە-ارباسا، تىزەلەسە-تاجىكەلەسە جۇمىس جاساۋ ارقىلى قانداستاردىڭ جانايقايىنا جاردەم ەتكىسى كەلسە، ول ايىپقا سانالماسا كەرەك-ءتى. ءوستىپ ءجۇرىپ ومەكەڭ قحر بەيجىڭ قالالىق ساياسي ءماسليحاتىنىڭ (زاڭدارعا ۇسىنىستار دايىندايتىن كەڭەسشى ورگان، پارلامەنتتىڭ تومەنگى پالاتاسى) شەتەلدىك وكىلى بولدى. قازاقتىڭ ءبىر ۇلىنىڭ قىتاي سىندى الىپ ەلدىڭ پارلامەنتىندە وتىرعانى ەلىمىز ءۇشىن ۇتىس پا، الدە، ۇتىلىس پا؟ ءبىز بۇنى داۋ جوق ۇتىس دەر ەدىك.

رەتى كەلگەن سوڭ ايتا كەتۋگە تۋرا كەلدى. قىتاي قاتەرى دەگەن التىن تاپقانداي ازانداتاتىن جاڭالىق ەمەس، الىپپەنىڭ الفاۆيتىندەي انىق نارسە. ماڭگىلىك ەل بولامىز دەيدى ەكەنبىز، ول ماڭگىلىك بىزبەن بىرگە! ودان “جاۋ شاپتى، جاۋ شاپتى” دەپ وتباسىنداعى كۇلدى سابالاعان قاتىننىڭ تىرلىگىمەن قۇتىلا المايمىز. كوشىپ كەتە المايمىز، كوشىرىپ جىبەرە المايتىنىمىز جانە ايقىن. ەندەشە ونىمەن، بۇقارالىق ديپلوموتيانى قامتىعان، ساۋاتتى قارىم-قاتىناس جاساۋ ارقىلى عانا، ءوزىمىزدى سىيلاتۋعا، وزىمىزبەن ساناستىرۋعا، تەڭ تۇعىرلى ارىپتەستىك جاساتۋعا جول اشا الامىز.

قۇرمەت قابىلعازىۇلى

Abai.kz