ەرەيمەنتاۋلىقتار 15-16 قىركۇيەكتە اۋداندارىنىڭ قۇرىلعاندارىنا 90 جىل تولعانىن اتاپ وتپەكشى. وسى تويعا تارتۋدىڭ «كوكەسىن» وبلىستىڭ اكىمى الدىن-الا بەرىپ قويعانعا ۇقسايدى - قازاقتىلدى اۋداننىڭ اكىمدىك قىزمەتىنە قازاق تىلىنەن ماقرۇم جاندى تاعايىنداپتى.

اۋداننىڭ اتقامىنەر ازاماتتارى ءالى ەستەرىن جيناي الماي وتىر. ۇيالعان تەك تۇرماس دەگەندەي، ءورىستىلدى جاڭا اكىم مەن ورىس ءتىلىن بىلمەيتىن اۋىل اكىمىنىڭ اراسىندا بولعان اڭگىمەنى انەكدوتقا اينالدىرىپ، بىزگە دە ايتىپ بەردى. نە كۇلەرىمدى نە جىلارىمدى بىلمەي مەن تۇرمىن.

وكىنىشكە وراي، بۇل – ەتىمىز ۇيرەنىپ كەتكەن، قالىپتى وقيعا سياقتى. مەملەكەتتىڭ ءتىلىن بىلمەيتىن مىڭداعان باسشىلار ارقالارىن كەڭگە سالىپ، قىزمەتتەرىن اتقارىپ، جايباراقات ءجۇرىپ جاتىر. ءوز مەملەكەتىنىڭ ءتىلىن بىلمەيتىن پارلامەنت دەپۋتاتتارى، سەناتورلار بار، تىلدەرىن شايناپ سويلەيتىن مينيسترلەر مەن اكىمدەر دە جەتەرلىك. «ارحيتولەرەنتتى» مەملەكەتتىڭ «ارحيتولەرانتتى» («نامىسسىز» دەگەن ءسوزدىڭ بالاماسى دەپ تۇسىنىڭىزدەر) قازاقتىلدى ازاماتتارىنىڭ ءبىر بولىگى بۇل جاعدايعا ءمان بەرمەۋگە تىرىسىپ، ورىسشاعا باس شۇلعۋدان جازباسا («باستىعىڭ سوقىر بولسا، ءبىر كوزىڭدى قىسىپ ءجۇر» دەگەن ۇستانىم), تاعى بىرەۋلەرى ەرتەڭگى كۇنى مەن قىزمەتىن ويلاپ ىشتەن تىنىپ ءجۇر. قۇدايعا شۇكىر، قازاقتىلدى ازاماتتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى قوستىلدى جاندار، ولارعا ورىس ءتىلىن ءتۇسىنۋ قىيىندىق كەلتىرمەيدى. ال «مەنىمەن قارىم-قاتىناس جاساۋ ءۇشىن سەندەر مەنىڭ ءتىلىمدى ۇيرەنىپ الىڭدار، ال مەن سەندەردىڭ تىلدەرىڭدى ۇيرەنىپ اۋرە بولمايمىن» دەيتىندەر، وسىنى جاقسى پايدالانۋدا.

الايدا، بۇرىنعى كەڭەس وداعىندا بولعان ەلدەردىڭ دە، قازاق ەلىنىڭ دە تىلدىك جاعدايى جىل وتكەن سايىن وزگەرىپ كەلەدى. سوڭعى مالىمەتتەرگە قاراعاندا، وزبەك ازاماتتارىنىڭ 60 پايىزى، تاجىكتەردىڭ 67 پايىزى ورىس ءتىلىن مۇلدەم بىلمەيدى ەكەن. قىرعىز اعايىنداردىڭ دا تەڭ جارتىسى ورىس ءتىلىن «قاقپايدى». ال گرۋزيندەردىڭ ىشىندە ورىس ءتىلىن بىلەتىندەردىڭ سوڭعىلارى - 90-جىلدارى اسكەرگە بارعان جاندار... بالتىق جاعالاۋىنداعى ەلدەردى ايتپاي-اق قويالىق. ال قازاق ازاماتتارىنىڭ ىشىندەگى ورىس ءتىلىن بىلمەيتىندەر - 18 پايىز. سوندىقتان، مەنىڭ ويىمشا، ەرەيمەنتاۋداعى وقيعا – ءالى الدىمىزدان شىعاتىن، بۇگىننەن باستاپ ناقتى شەشىمىن تاپپاسا، تىلارالىق كيكىلجىڭگە الىپ كەلەتىن توتەنشە جاعداي. بۇگىنگى قوعامنىڭ تۇراقتىلىعىن ساقتاپ وتىرعان قوستىلدى قازاق قاۋىمى بىرتىلدىلىككە اۋىسقان ۋاقىتتا  (بۇل – تابيعي زاڭدىلىق، ونى توقتاتۋدىڭ جالعىز جولى – قازاق ءتىلىنىڭ ورنىنا ورىس تىلىنە مەملەكەتتىك ستاتۋس بەرۋ), ەكى تىلدىك توپتىڭ ءوزارا ءتۇسىنىسۋى – قوعامدىق-الەۋمەتتىك پروبلەماعا اينالادى. ەستۋىمشە، ەرەيمەنتاۋ اۋدانىنداعى ەكى اۋىلدىڭ اكىمى – كەزىندە ورالمان اتاعىن العان، «انا تىلىمدە ەركىن سويلەپ، ءومىر سۇرسەم ەكەن!» دەپ ەلىنە كەلگەن ازامات. ولار ورىس ءتىلىن بىلمەيدى جانە بىلۋگە دە مىندەتتى ەمەس. اڭگىمە ەكى اكىمدە دە ەمەس، سول جەردە ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان بارلىق قازاقتىلدى ازاماتتاردا، ولاردىڭ ءوزىنىڭ انا تىلىندە (جانە مەملەكەتتىڭ تىلىندە) سويلەۋ قۇقىعىندا بولىپ وتىر. (مەنىمەن پىكىرلەسكەن ازاماتاردان «ەندى نە ىستەيمىز، ورىس ءتىلىن ۇيرەنەمىز بە...» دەگەن سياقتى سوزدەردى دە ەستىپ قالدىم).

بۇل، وكىنىشكە وراي، - بۇگىنگى بيلىكتىڭ بولمىسى. قازاقتىلدى اۋدانعا قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن اكىمدى تاعايىنداعان باسشى – نە مەملەكەتتىڭ ساياساتتان ەشقانداي حابارى جوق ادام، نەمەسە اشىقتان-اشىق قازاق حالقىنا قارسى ارانداتۋ جاساپ وتىر. مەنىڭ باسقا بەرەر باعام جوق. ەڭ قورقىنىشتىسى - وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ، مەملەكەتتىڭ باسقا دا باقىلاۋ ورگاندارىنىڭ ءۇنسىز وتىرعانى...

ال ەرەيمەنتاۋلىقتاردىڭ الدىندا ەكى عانا جول تۇر: ءبىرى - وزدەرىنىڭ انا تىلدەرىندە سويلەپ، انا تىلدەرىندە جازۋدى جالعاستىرۋ دا، ەكىنشىسى – شەگە تاۋىپ الىپ، ءبىرىنىڭ كوزدەرىن ءبىرى شىعارۋ («باستىعىڭ سوقىر بولسا...»).

ايتپاقشى، ەرەيمەنتاۋدىڭ كىرەبەرىسىندە بوگەنباي باتىردىڭ ەسكەرتكىشى تۇر. ەرەيمەتاۋ – بارشا قازاقتىڭ قۇرمەت تۇتاتىن، جاۋدان بەتى قايتپاعان بوگەنباي باتىردىڭ ەلى.

دوس كوشىم، قوعام قايراتكەرى

Abai.kz