ەلىمىزدىڭ سولتۇستىگىندە جۇمىسقا تۇرعىسى كەلەتىن وڭتۇستىك تۇرعىندارىنىڭ سانى جىل ساناپ ارتىپ كەلەدى. 2018 جىلى رەكوردتى كورسەتكىشكە جەتۋى مۇمكىن. وسىعان وراي 2015 جىلدان بەرى قولعا الىنعان كۇنگەي جۇرتىن تەرىسكەيگە الدىرتىپ، سونداعى تىرشىلىك قازانىن قايناتۋدى كوزدەگەن وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە قونىس اۋدارۋ جوباسى ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگىنىڭ حالىق سانى تەپە-تەڭدىگىن قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك تۋردىراتىن بىرەگەي باعدارلاما ەكەنى ءسوزسىز.

بۇل جوبانىڭ باستى ماقساتى وڭتۇستىك وڭىرلەردە حالىق سانى تەز ءوسىپ، ەڭبەككە جارامدى ادامداردىڭ جۇمىس تابۋى قيىنعا سوعاتىن، ال سولتۇستىك وڭىرلەردە جۇمىس كۇشى جەتىسپەيتىن جاعدايدى جونگە سالۋ. قازاقستاننىڭ سولتۇستىك وڭىرلەرىندە كادر تاپشىلىعى سەزىلۋ سەبەبى حالىقتىڭ وزگە جاققا قونىس اۋدارۋى سالدارىنان بولسا كەرەك. ال وزگە جاققا كەتكەن سول مامانداردىڭ ورنىن وڭتۇستىك تۇرعىندارى باسۋى مۇمكىن.
قازاقستان ستاتيستيكالىق كوميتەتىنىڭ دەرەكتەرىنە جۇگىنسەك، 90-شى جىلداردىڭ ورتاسىنان 2000 جىلداردىڭ باسىنا دەيىن ەلدەن كوشىپ كەتۋشىلەر سانى سىرتتان كەلگەندەر سانىنان الدەقايدا كوپ بولاتىن. جالپى، تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى ون ەكى جىل ىشىندە قازاقستان حالقىنىڭ سىرتقا اعىلۋ قارقىنى تولاستامادى: 1991-2003 جىلدار ارالىعىندا ەل اۋماعىنان 2,7 ميلليون ادام شەتەل اسقان. تەك 2004 جىلدان باستاپ قانا يمميگراتسيا كورسەتكىشى ەميگرانتتار سانىنان استى. مۇنىڭ ءوزى جاقسىلىققا جورۋعا تاتيتىن جاڭالىق ەدى. 2011 جىلعا دەيىن جىل سايىن قازاقستانعا 110 مىڭ ادام قونىس اۋدارعان. تەك سوڭعى بەس-التى جىلدا سىرتقا كەتۋشىلەر قاتارى قايتادان ارتا ءتۇستى. اسىرەسە، سوڭعى ءبىر جىلدا ورىس ۇلتى وكىلدەرىنىڭ كوشىپ كەتۋ كورسەتكىشى كۇرت وسكەن كورىنەدى.

1991-2004 جىلدار ارالىعىنداعى حالىق ميگراتسياسىنىڭ وزگەرىس ديناميكاسىن قاراساق، ەميگراتسياعا كەتكەندەردىڭ 91 پايىزى كورشىلەس مەملەكەتتەرگە، 9 پايىزى الىس شەتەلگە قونىس اۋدارعان. سونداي-اق، وسى ارالىقتا قازاقستانعا كوشىپ كەلگەندەردىڭ باسىم بولىگى، ياعني 70,9 پايىزى كورشى ەلدەردىڭ ازاماتتارى بولسا، 29,1 پايىزى الىس ەلدەردىڭ تۇرعىندارى ەدى.

جۋرناليست گ.وماردىڭ جازۋىنشا، بىلتىر جۇرگىزىلگەن سوتسيولوگيالىق زەرتتەۋلەر ەل تۇرعىندارى اراسىندا، اسىرەسە، جاستار اراسىندا ميگراتسيالىق كوڭىل-كۇيدىڭ قۇبىلىپ تۇرعانىنان حابار بەرەدى. ياعني، قازىرگى جاستار جاقسى قىزمەت، جايلى تۇرمىس تابۋ ءۇشىن اۋىل نە اۋداننىڭ اۋماعىنان شىعۋدان قايمىقپايدى، ءتىپتى شەكارا اسىپ، بوتەن ەلگە بارۋعا دايىن. ەكى قولعا ءبىر كۇرەك ىزدەگەن جاس ماماندار جاڭا قونىس ىزدەپ، ورىندارىنان جەڭىل كوتەرىلەتىن بولدى. ەل ءىشى بىلاي تۇرسىن، الىس شەتەلدەرگە، ونىڭ ىشىندە وڭتۇستىك كورەياعا، اقش-قا، ءتىپتى، الىس اۆسترالياعا ەڭبەك ميگرانتى رەتىندە بۋىنىپ-ءتۇيىنىپ، وتباسىمەن ساپارلاتقانداردىڭ قاتارى كوبەيىپ كەلەدى.

مىسالى، 2017 جىلى قازاقستاننان 37 704 ادام سىرتقا كەتكەن. ال ەلگە كوشىپ كەلگەندەر سانى – 16 081. شەتەلگە قونىس اۋدارعاندار اراسىندا قاراعاندى، شىعىس قازاقستان، قوستاناي وبلىستارىنىڭ حالقى كوش باستاپ تۇر.  نەگىزگى باعىت – رەسەي. البەتتە، ەميگراتسياعا كەتكەندەر ىشىندە سولتۇستىك ايماقتاردان تاريحي وتانىنا ورالۋعا شەشىم قابىلداعاندار دا، وقۋعا اتتانعاندار دا، ناپاقا ىزدەپ، ەڭبەك ميگرانتى ەسەبىندە شەكارا اسقاندار دا بار. وسى ارالىقتا ىشكى ميگراتسيانىڭ كورسەتكىشى – 74 780 ادام. ءبىر عاجابى، ەل اۋماعىن تاستاپ كەتۋشىلەر اراسىندا وڭتۇستىك تۇرعىندارى وتە از ەكەن.

ىشكى ميگراتسياعا قاتىستى ستاتيستيكالىق دەرەكتەر 1991 جىلى 166 739 ادامنىڭ ءبىر وبلىستان ەكىنشى وبلىسقا قونىس اۋدارعانىن باياندايدى. ودان كەيىنگى ون جىلدا ەل ىشىندەگى ميگراتسيا قارقىنى كۇرت تومەن ءتۇستى. بۇل كەزەڭ ەل ەكونوميكاسىنىڭ داعدارىستان تەپەرىش كورگەن اۋىر جىلدار بولعانى بەلگىلى. دەگەنمەن حالىقتى وڭتۇستىكتەن سولتۇستىك ايماقتارعا قاراي قونىستاندىرۋدى كوزدەگەن مەملەكەتتىك باعدارلاما قابىلدانعالى ىشكى ميگراتسيا قايتادان سەرپىن الدى، وبلىسارالىق كوشى-قون قارقىنى وسە ءتۇستى. راسىندا، سوڭعى جىلدارى ەل ىشىندە ءارى-بەرى قوزعالىس كوپ. ماماندار ەل ىشىندەگى ىشكى ميگراتسيانىڭ قارقىن الۋىن ەكونوميكانىڭ دامۋى ءۇشىن يگى نىشانعا بالايدى.

كەي دەرەكتەرگە قاراعاندا، قازاقستانداعى ىشكى ميگراتسيانىڭ قارقىنى 5 پايىز شاماسىندا، ال باتىس ەلدەرىندە بۇل كورسەتكىش 20 پايىزدان اسادى. ياعني، ەل ىشىندەگى بارىس-كەلىس كوبەيگەن سايىن ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ بويىنا قان جۇگىرەدى دەگەن ءسوز.

حالىق وسىمىنە ايتارلىقتاي ۇلەس قوسىپ تۇرعان ەكى وبلىس پەن ءبىر قالا: تۇركىستان وبلىسى، الماتى وبلىسى جانە الماتى قالاسى. ايتكەنمەن، الماتى مەن استانانىڭ ءوسىمى تەك تابيعي ەمەس، وعان ىشكى ميگراتسيانىڭ اسەرى بار ەكەنىن ەسكەرۋ كەرەك. ەلدىڭ ەكى باس قالاسى – ارمان قۋعان، ءبىلىم قۋعان، قىزمەت قۋعان جاستاردىڭ جان-جاقتان اعىلىپ، جاڭا تۇراق ەتەر مەكەنى.

ال قاراعاندى، قوستاناي، پاۆلودار، سولتۇستىك قازاقستان، شىعىس قازاقستان وبلىستارىندا دەموگرافيالىق ءوسىم جوقتىڭ قاسى. ونىڭ ۇستىنە، بۇل ايماقتاردا اۋىلدىق جەردەگى حالىق سانى كەمىپ بارادى. جالپى، قازىر حالىقتىڭ جارتىسىنا جۋىعى، ناقتىراق ايتقاندا، 47,6 پايىزى وڭتۇستىكتەگى بەس وبلىستا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. سوڭعى ون شاقتى جىلدان بەرى قالىپتاسقان جاعداي وسى: 2000 جىلدارى وڭتۇستىكتەگى حالىق سانى رەسپۋبليكا تۇرعىندارىنىڭ 42,1 پايىزىن قۇرايتىن. وسى ەكى كورسەتكىشتىڭ ءوزى ەلدەگى دەموگرافيالىق كارتانىڭ بىركەلكى ەمەستىگىن اڭعارتادى.

سوندىقتان حالىقتى قونىستاندىرۋ ءىسىن رەتتەۋدە وڭتۇستىكتەن سولتۇستىك ايماقتارعا كوشۋدى ىنتالاندىرۋعا باعىتتالعان مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ماڭىزى زور. قازاقستانداعى تۇرعىن حالقى ەڭ كوپ قونىس اۋداراتىن بەس وبلىستىڭ تورتەۋى – وڭتۇستىكتە. ەلدەگى دەموگرافيالىق احۋالدى ودان ءارى جاقسارتۋ ءۇشىن ءارى كوشى-قوندى رەتتەۋ ءۇشىن ۇكىمەت بىلتىر 2017-2021 جىلدارعا ارنالعان ميگراتسيالىق ساياسات تۇجىرىمداماسىن قابىلداعان بولاتىن. ونىڭ باستى ماقساتى – ەڭ اۋەلى ىشكى ميگراتسياعا كوڭىل ءبولۋ. بۇدان بولەك، جاڭا ميگراتسيالىق تۇجىرىمداما قانداستاردىڭ تۋعان وتانىنا ورالۋى مەن ساپالى كادرلاردىڭ سىرتقا اعىلۋ ماسەلەلەرىنىڭ شەشىمىن تابۋدى كوزدەيدى. بۇل قۇجاتتا: «قازاقستان رەسپۋبليكاسى شەتەلدىك جۇمىس كۇشىن تارتۋ ارقىلى ۋاقىتشا ميگراتسيا، سونىمەن قاتار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ورالعان ەتنيكالىق رەپاتريانتتارعا قاتىستى ۇزاق مەرزىمدى تۇراقتى ميگراتسيالىق ستراتەگيا ۇستانادى» دەپ انىق جازىلعان. ميگراتسيا كلاسسيفيكاتسياسىنا سايكەس، ەرىكتى تۇردە ۇزاق مەرزىمگە جاسالاتىن ساياسي جانە ەكونوميكالىق ميگراتسيا باسقا ەلدەردەن كوشىپ كەلەتىن قانداستار سانىن ارتتىرۋدى مەڭزەيدى.

ەڭ باستىسى، مەملەكەتتىك ساياسات رەسپۋبليكا حالقىنىڭ جارتىسىنا جۋىعىن قۇراپ وتىرعان وڭتۇستىكتەگى بەس وبلىس پەن دەموگرافيالىق كورسەتكىشى جىلدان جىلعا تومەندەپ بارا جاتقان سولتۇستىكتەگى ايماقتار اراسىنداعى تەڭسىزدىكتى جويۋعا باعىتتالىپ وتىر. سەبەبى دەموگرافيالىق اركەلكىلىك كەي ايماقتاردا جۇمىسسىزدىقتىڭ بەلەڭ الىپ، ال باسقا جاقتا، كەرىسىنشە جۇمىس كۇشىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىن تۋدىرادى. وسى ورايدا، ءبىر عانا قوستاناي وبلىسىنا بەس جىل ىشىندە وڭتۇستىكتەگى بەس وبلىستان 10 مىڭ وتباسىن كوشىرۋگە شەشىم قابىلدانعان. البەتتە، جوسپارلى كوشى-قون ەرىكتى تۇردە، تەك ىنتالاندىرۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى.  جاڭا قونىس ىزدەگەندەرگە جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتەر جەر الىپ، ءۇي سالۋعا نەمەسە ساتىپ الۋعا قارجىلاي كومەك بەرىپ، ءبىر رەتتىك اقشالاي جاردەماقى تولەپ، جۇمىس ورنىمەن قامتاماسىز ەتەدى.

جالپى، وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە كوشىپ بارعان وتباسىلارعا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن بەرىلەتىن ءبىر رەتتىك جاردەماقى كولەمى جان باسىنا – 84 175 تەڭگە. بۇدان بولەك، 12 ايعا دەيىن جالعا الىنعان باسپانانىڭ تولەماقىسى مەن ونىڭ ءبىر جىلدىق كوممۋنالدى شىعىندارىنىڭ قارجىسى قوسا بەرىلەدى. باسپاناعا تولەنەتىن قارجىنى تۇگەل الىپ، بىردەن ءۇي ساتىپ الۋعا دا بولادى. جەرگىلىكتى اكىمشىلىك جاڭادان كوشىپ كەلگەندەردى جۇمىسپەن قامتۋعا مىندەتتەلگەن. جۇمىس دەمەكشى، قازىرگى كەزدە سولتۇستىككە قونىس اۋدارعاندار ىشىندە ەگىن ەگىپ، مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسىپ، شارۋاسىن دوڭگەلەتىپ جاتقاندار جەتەرلىك. ايتكەنمەن، مۇندا بىلىكتى ماماندارعا دەگەن سۇرانىس كوپ، ونىڭ ىشىندە مۇعالىم، دارىگەر، مەيىربيكە، ەلەكتر مامانى، اگرونوم، مال دارىگەرى، ساتۋشى، كولىك جۇرگىزۋشىسى سياقتى ماماندىق يەلەرىنە جۇمىس تابۋ قيىن ەمەس.

بىلتىر وڭتۇستىكتەگى بەس وبلىستان سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا – 184, شىعىس قازاقستان وبلىسىنا – 98, پاۆلودار وبلىسىنا – 69, قوستاناي وبلىسىنا – 30 وتباسى كوشىپ بارعان ەكەن. ال بيىل قونىس اۋدارۋشىلارعا ارناپ سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا – 690, شىعىس قازاقستان وبلىسىنا – 364, پاۆلودار وبلىسىنا – 380, قوستاناي وبلىسىنا – 272 كۆوتا بولىنگەن. دەگەنمەن كۆوتادان تىس قونىس اۋدارۋشىلار دا جەتەرلىك.

جالپى، ساۋاتتى جۇرگىزىلگەن مەملەكەتتىك ساياسات ميگراتسيالىق تولقىندى رەتكە كەلتىرىپ، ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا وڭ ىقپال ەتە الادى. سەبەبى مامانداردىڭ ايتۋىنشا، الەمنىڭ ەشبىر ەلىندە ميگرانتتار ماقساتسىز كوشىپ-قونبايدى، ولار قاي جەردە جۇمىس كۇشىنە سۇرانىس بولسا، سول ايماققا شوعىرلانادى ەكەن. ياعني، مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ ارقاسىندا سولتۇستىككە باعىتتالعان كوش داڭعىل جولعا ءبىر تۇسسە، كەيىن تابيعي تۇردە ۇزدىكسىز جالعاسۋى ابدەن مۇمكىن. ەڭ باستىسى، ادامدار ساناسىندا وزگەرىس تۋدى. تۇرمىسىن تۇزەپ، جاعدايىن جاقسارتقىسى كەلگەن نەمەسە ءومىرىن جاڭا ارناعا بۇرىپ، تىڭ جەتىستىكتەرگە جەتۋدى اڭساعان جاستار سولتۇستىك وڭىردەگى مول مۇمكىندىكتى يگەرۋگە بەل بۋاتىن بولادى.

ەرلان ابىكەنۇلى

Abai.kz