ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 30 ناۋرىزىندا «نۇر وتان» پارتياسى رەسپۋبليكالىق قوعامدىق قابىلداۋ بولمەسى جانە ايماقتىق فيليالدارىنىڭ قوعامدىق قابىلداۋ بولمەلەرىندە «كوش كولىكتى بولسىن!» اكتسياسى وتكىزىلىپ، تاۋەلسىزدىك جىلدارى الىس-جاقىن شەتەلدەردەن كوشىپ كەلىپ، ءالى كۇنگە دەيىن قۇجاتسىز جۇرگەن نەشە مىڭداعان قانداستارىمىزدىڭ قۇجاتتاندىرۋ ماسەلەسى تالقىعى تۇسكەن ەدى.

اتالعان اكتسياعا قر ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ، ىشكى ىستەر، سىرتقى ىستەر، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ادىلەت مينيسترلىگى جانە استانا مەن الماتى قالاسى، وبلىس، قالا جانە كوشى-قون پوليتسياسىنىڭ قۇرىلىمدىق بولىمشەلەرىنىڭ جاۋاتى وكىلدەرىمەن بىرگە «abai.kz» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ سول كەزدەگى باس رەداكورتى داۋرەن قۋات تا قاتىسىپ، «قۇجاتسىز قازاقتار: ولار ساندا دا، ساناتتا دا جوق» اتتى ماقالا جازىپ، جاريالان بولاتىن.

وكىنىشكە وراي، قۇجاتسىز جۇرگەن قانداستارىمىزدىڭ سول ماسەلەسى ءالى كۇنگە دەيىن شەشىلمەپتى. اكتسياعا قاتىسقان ورالمان اعايىندار تەلەفون سوعىپ، جانايقايىن جەتكىزۋمەن كەلەدى.

ەستىسەك، بۇگىن «نۇر وتان» پارتياسى رەسپۋبليكالىق قوعامدىق قابىلداۋ بولمەسىندە قر ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى، پوليتسيا گەنەرال-مايورى ەرلان تۇرعىمباەۆ قابىلداۋ وتكىزەدى ەكەن.

وسى ورايدا ءبىز اتالعان ماقالانى قايتا جاريالاپ، قۇزىرلى مينيسترلىك پەن ۇكىمەتتىڭ نازارىنا سول ساندا دا، ساناتتا دا جوق قازاقتاردىڭ ماسەلەسىن تاعى ءبىر سالۋدى ءجون كوردىك.

قۇجاتسىز قازاقتار: ولار ساندا دا، ساناتتا دا جوق

ءيا، ولار ساندا دا، ساناتتا دا جوق. سان مەن ساناتتا قايدان بولسىن، ويتكەنى: شەتىنەن قۇجاتسىز. قازاق، بىراق، قازاقستاننىڭ ازاماتى ەمەس. «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ پارمەنىمەن ءوتىپ كەلە جاتقان «كوش كولىكتى بولسىن!» رەسپۋبليكالىق اكتسياسىنىڭ ءۇشىنشى وتىرىسى، مىنە، وسى ماسەلەگە ارنالدى. ايتا كەتەيىك، اكتسيا «نۇر وتاننىڭ» استاناداعى قابىلداۋ بولمەسىنەن باستالىپ، الماتى قالاسىندا، سونداي-اق وبلىس ورتالىقتارى مەن اۋدانداردا تىكەلەي بايلانىس جەلىسى ارقىلى جالعاسىپ جاتتى.

«نۇر وتاننىڭ» الماتىداعى فيليالىنا ءبىز باس سۇققاندا ءبىراز ادام 201-بولمەدە جيىن وتىر ەكەن. تانىسىپ، ءجون سۇراسىپ ۇلگەرگەن جوقپىز، اشىق ەفيردە اكتسيا باستالدى دا كەتتى. مودەراتور، ياعني، «نۇر وتان» پارتياسى رەسپۋبليكالىق قوعامدىق قابىلداۋ بولمەسى مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى ارىستانعالي سانسىزباەۆ بۇگىنگى اكتسيانىڭ ماقساتىنا از كەم توقتالا كەلىپ، العاشقى ءسوزدى ءزۇلفيا جارىلقانوۆاعا بەردى. ءزۇلفيا الماتى وبلىسىنىڭ اۋماعىنداعى ەلدى مەكەندەردىڭ ءبىرى نۇرا اۋىلىندا تۇرادى ەكەن. ولاردىڭ وتباسىنداعى التى ادامدا ازاماتتىق جوق. بۇنىڭ سەبەبىن ءزۇلفيا بىلاي دەپ ءتۇسىندىردى:

- 1990 جىلى انامىز قازاقستانعا كوشىپ كەلىپ، قايتادان وزبەكستانعا كوشىپ كەتەدى. وزبەكستان تاراپى اناما 5 جىلدىق قىزىل پاسپورت بەرگەن ەدى، ونى انامىز جوعالتىپ قويادى. سودان ول كىسى 2012 جىلعا دەيىن قۇجاتسىز جۇرەدى دە، ازاماتتىعى جوق دەگەن انىقتاما الىپ، قازاقستانعا ورالادى. بۇل جەرگە كەلگەن سوڭ ءبىر ايعا تىركەۋگە تۇرىپ، قايتا تىركەلمەگەن. سول سەبەپتى اعام، مەن جانە مەنىڭ ءۇش بالام قۇجاتسىز ءجۇرمىز. ەش جەردە تىركەۋدە جوقپىز. مەن ءوزىم 1995 جىلى قىركۇيەك ايىنىڭ 29 كۇنى دۇنيەگە كەلگەنمىن.

بۇل سوزدەن ۇققانىمىز: ءزۇلفيا اناسىنىڭ قۇجاتقا سالاقىتىعى مەن سالعىرتتىعىنان، تۋراسىنا كوشسەك، ساۋاتسىزدىعىنان زارداپ شەگىپ جۇرگەنگە ۇقسايدى. ساۋاتسىزدىق پەن سالاقتىقتىڭ سىباعىسى سول – قازىر ءبىر ۇيدە التى بىردەي ادام، جوعارىدا ايتقانىمىزداي، ساندا دا، ساناتتا دا جوق.

وسى كەزدە اكتسياعا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنان گاۋحار وتەمۇراتوۆا قوسىلدى. گاۋحار اشىربايقىزى 1969 جىلى 9 قىركۇيەكتە تۋىپتى. قازىر وقو-نىڭ سارىاعاش اۋدانىندا تۇرادى. ونىڭ دا ازاماتتىعى جوق. ول 2010 جىلى وزبەكستاندا تۇرعان تۇرعىلىقتى مەكەنىنەن تىركەۋدەن شىققان سوڭ سارىاعاشقا كەلىپ تىركەلگەن. بىراق، وزبەكستاننىڭ تولقۇجاتىن جوعالتىپ العان. زاڭ بوينشا گاۋحار ءور-ءدىڭ تولقۇجاتىن وزبەكستاننىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگىنە نە كونسۋلدىعىنا اپارىپ تاپسىرۋى كەرەك ەكەن. تولقۇجاتتى جوعالتقان سوڭ گاۋحار اشىربايقىزى نە اندا جوق، نە مىندا جوق، ءارى-ءسارى كۇيدە قالعان. سول اۋرە سارساڭمەن ازاماتتىق الا الماي ءالى ءجۇر.

اكتسياعا ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمنىڭ وكىلى، ءارى Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ ءتىلىشىسى رەتىندە قاتىسقان ءبىز تىكەلەي ەفيردە ءسوز سۇراپ ۇمتىلعان گۇلجاحاندى اڭگىمەگە تارتتىق (سۋرەتتە). گۇلجاحان دا وزبەكستاننان كوشىپ كەلگەن باۋىرىمىز ەكەن. «مەن – قازاقپىن، ادايمىن»، - دەيدى گۇلجاحان. گۇلجاحان وسى كۇندەرى الماتىنىڭ ىرگەسىندەگى ءالي دەيتىن اۋىلدا (ىلە اۋدانى) ەكى بالاسىمەن تۇراتىن كورىنەدى. الەۋمەتتىك احۋالى – جالعىز باستى انا. بىراق، گۇلجاحاندا الەۋمەتتىك مارتەبە تۇگىلى، ازاماتتىق  مارتەبە اتىمەن جوق. ازاماتتىعى بولماعان سوڭ الەۋمەتتىك مارتەبەسى قايدان بولسىن؟..

- گۇلجاحان-وۋ، - دەيمىن مەن، - وزبەكستاننان كەلگەن بەتتە نەگە ازاماتتىق الۋعا ارىز بەرمەدىڭ؟

- بەردىك قوي، - دەيدى ول مۇڭايىپ، - بىراق، ارىزىمىزدى ەش جەر قابىلداماي قويدى. ءبارى بەدىرەيىپ وتىرىپ اقشا سۇرايدى. بىزدەردە قايدان اقشا بولادى-ەي،ا؟ جوق اقشا، جانىمىزدى ارەڭ باعىپ كۇنەلتىپ ءجۇرمىز.

- قازىرگى قارەكەتتەرىڭ نە سوندا؟

- كارىستەردىڭ «پوليالارىندا» ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن توڭقاڭداپ جۇمىس ىستەيمىز. سوندا كۇندەلىكتى بەرەتىندەرى – 500, كەيدە 1000 تەڭگە. ونىڭ ءوزىن كوشى-قون پوليتسياسىنىڭ ادامدارى كەلىپ سىپىرىپ الىپ كەتەدى. بەرمەسەك ءبىزدى اپارىپ قامايدى. – وسىنى ايتىپ گۇلجاحان ماعان كۇدىكتەنە قارادى:

-ءسىز مەنى تەرگەپ وتىرعانعا ۇقسايسىز. مەنى قاماپ تاستامايسىز با؟

- جوق مەن قامايمىن. مەن سەنىڭ، سەندەردىڭ باسىڭداعى مىنا ءبىر جايسىز احۋالدىڭ شەشىمى تابىلسا ەكەن دەپ جۇرگەن اداممىن. ءجۋرناليستپىن.

- اعا، سوندا جۋرناليست ءبارىن شەشە مە؟ ءسىز مىسالى، ليۋبوي ماسەلەنى شەشەسىز بە؟

- باعانادان ءوزىڭ كورىپ وتىرسىڭ، اكتسياعا وتە جاۋاپتى ورىنداردان لاۋازىمدى ادامدار قاتىسۋدا. ءبىز سولارمەن بىرىگىپ ءبىراز ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن تارقاتا الامىز. ال ەندى ايتشى، بالالارىڭ مەكتەپتە وقي ما؟

- وقيدى. بىراق، ينن دەگەن پالە كەرەك ەكەن عوي مەكتەپكە، سول ينن بولماعاندىقتان بالام، ايتەۋىر، مەكتەپكە قارا تانۋ ءۇشىن عانا بارىپ كەلىپ ءجۇر. ۇلكەن قىزىم جەرگىلىكتى جىگىتپەن باس قۇراعان-دى. ءسابيلى بولىپ ەدى، پەرزەنتحانادان 200 مىڭ تەڭگەنىڭ ۇستىندە اقشا بەرىپ ارەڭ شىعارىپ الدىق.

- نەگە اقشا بەردىڭدەر؟

- ويتكەنى ونىڭ دا ازاماتتىعى جوق. ازاماتتىقتىڭ جوقتىعى قيىن ەكەن: ءبىز قازاقستانداعى بارلىق الەۋمەتتىك جەڭىلدىكتەردەن قاعىلعان قاۋىمبىز. بىزگە جاردەماقى بەرىلمەيدى، اۋرۋحانا تەگىن ەمدەمەيدى، ەشقانداي مەكەمە زەينەتاقى تاعايىندامايدى. قۇجاتسىزدىقتان قۇقايدى كورىپ-اق ءجۇرمىز. – كوڭىل جابىرقاتار جايتتاردى ايتىپ اقتارىلعان گۇلجاحان ماعان سۇراق قويدى:

- قازاقستانعا قازاق كەرەك پە وسى؟ گۇلجاحان اڭگىمەسىن اياقتاپ ۇلگەرگەن جوق: «مەنىڭ ءوزىم قازاق، جەتى اتام، جەتپىس پۇشتىم تۇگەل قازاق، بويىم دا، سويىم دا قازاق»، - دەپ كوپشىلىك ورتاسىن كيىپ جارعان كەيۋانانىڭ سوزىنە كوڭىلىمىز اۋا بەردى. بۇل – كاليمان اجە ەكەن. اۋعاننان اتاجۇرتىنا جەتكەن بەيباق. كەۋدەسىندە قازاقستاننىڭ «باتىر انا» دەيتىن مەدالى جارقىرايدى. جاسى جەتپىستىڭ ەكەۋىندە ەكەن. ايتسە دە، تىڭ، شيراق. ەتى ءتىرى، وجەت ادام ەكەندىگى بىردەن بايقالادى. ول كىسى كۇيەۋبالاسىنا ازاماتتىق اپەرۋدىڭ قامىمەن كەلىپتى اكتسياعا. كۇيەۋبالانىڭ ءتۇبى قىزىلوردا وبلىسى، جاڭاقورعان اۋدانىنان بولىپ شىقتى. بىراق، كۇيەۋ اۋعان جەرىندە دۇنيەگە كەلگەن. قازاقشا ءتىل بىلمەيدى. ەنەسى كۇيەۋ جىگىتتى: «اينالايىن ءبىر جاقسى بالا، تىنشىپ اققان سۋدان دا تىنىش. شاتاققا ۇرىنبايدى» دەپ القاپ وتىردى. ارينە، اۋعانستاننان كەلگەن كۇيەۋدىڭ «تىنشىپ اققان سۋدان دا تىنىش» بولعانى ءبىر عانيبەت قوي! كاليمان اجە قازاقستانعا ورالعان قىزى مەن كۇيەۋىنىڭ عانا ەمەس، الىستا قالعان باۋىرلارىنىڭ دا قامىن جەپ قايعىرادى. «ءۇيباي-اۋ، ول جەردە ساعات سايىن پومبا جارىلىپ جاتادى عوي. سول پومبانىڭ ورتاسىندا وت كەشىپ ءجۇر قازاقتار»، - دەپ شىرىلايدى كەيۋانا. باقساق، اجەمىزدىڭ ارەكەتى مەيىلىنشە ورىندى ەكەن ءارى زاڭعا دا سىيىمدى. «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ شەتەلدەردە تۇراتىن ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ اراسىنان تۋىستارىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا وتباسىنا بىرىكتىرۋ ماقساتىندا قونىستاندىرۋ ءۇشىن شاقىرۋلارىن قاراۋ جانە كۋالاندىرۋ قاعيدالارىن بەكىتۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ ءمينيسترىنىڭ م.ا. 2016 جىلعى 13 قاڭتارداعى № 13 بۇيرىعى بار. بۇل بۇيرىق ادىلەت مينيسترلىگىندە تىركەلگەن زاڭدى قۇجات. الگى بۇيرىق بويىنشا، كاليمان اجە جەرگىلىكتى اكىمىشىلىككە ءوتىنىش جازىپ، ءتيىستى قۇجاتتارىن كورسەتسە بولدى، اۋعاندا وت پەن سۋدىڭ اراسىنداعى ارپالىستان كوز اشپاعان باۋىرلارىن ەلگە الدىرا الادى.

اكتسياعا اقمولا وبلىسىنان دا ءبىر اعايىنىمىز قاتىسىپ، ءسوز سويلەدى. ول كىسى قىتايدان كەلىپتى. وكىنىشتىسى، قىتايدان ورالعان وتاعاسى ناقتى ماسەلەدەن اۋىتقىپ، ماقال-ماتەل ايتىپ وتىرىپ الدى. ونىڭ باسىنداعى ماسەلە دە سول ازاماتتىق ەكەنىن ەپتەپ ۇقتىق. قازاقستانعا كەلگەن، تۇراقتى تىركەۋدە بار، بىراق، قحر-دىڭ ازاماتتىعىنان زەينەتاقى ءۇشىن شىقپاي جۇرگەن. ەندى قحر-داعى احۋال كۇردەلەنىپ تۇر. «ارعى بەتكە» وتسە، قىتاي ساقشىلارى ۇستاپ الىپ: «وسى ۋاقىتقا دەيىن قايدا ءجۇردىڭ؟» - دەپ قاماپ تاستاۋى ابدەن مۇمكىن. وتاعاسى وسىنى ويلاپ ۋايىمدايدى.

بۇل جايت قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس جونىمەن، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ دەڭگەيىندە شەشىلەدى دەپ توقتام جاساعان جاۋاپتى ازاماتتار «كوش كولىكتى بولسىن!» اكتسياسىنىڭ كەزەكتى ءۇشىنشى وتىرىسىن (30 ناۋرىز) قورتىندىلادى. اكتسياعا قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى، كونسۋلدىق قىزمەت دەپارتامەنتىنىڭ باسقارما باستىعى ايداشەۆ ايتجان ىدىرىسۇلى، قر ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى، ەڭبەك، الەۋمەتتىك قورعاۋ جانە كوشى-قون كوميتەتىنىڭ توراعاسى سارباسوۆ احمادي ءادىلۇلى، قر ىشكى ىستەر مينيسترلىگى كوشى-قون قىزمەتى كوميتەتىنىڭ ازاماتتىق جانە يمميگراتسيا باسقارماسىنىڭ باستىعى سەيتجانوۆ سابىرجان جارىلقاعانۇلى، قر دەنساۋلىق مينيسترلىگى، مەديتسينالىق كومەكتى ۇيىمداستىرۋ دەپارتامەنتى  ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى جانعاراشەۆا

گۇلنار حاسەنقىزى، ادىلەت مينيسترلىگى تىركەۋ قىزمەتى جانە زاڭ قىزمەتىن ۇيىمداستىرۋ دەپارتامەنتى ازاماتتىق حال اكتىلەرىن تىركەۋ جانە اپوستيل قويۋعا ادىستەمەلىك قامتاماسىز ەتۋ جانە باقىلاۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى حامزينا جانار عالىمجانقىزى قاتىسىپ، ساۋالدارعا جاۋاپ بەردى. ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردان        اتالعان اكتسياعا ورالمانداردىڭ «اسار» رەسپۋبليكالىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى بوداۋحان قايرات، «تاريحي-اتاجۇرت» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى پەرنەباەۆ عالىم جۇمابايۇلى ات سالىستى. كوش-قون توڭىرگەندىگى ماسەلەلەردى جاقسى بىلەتىن بۇل ازاماتتار لاۋازىم يەلەرىنە ءىس-تاجىريبە تۇرعىسىنان كەلەلى كەڭەس بەردى.

ءتۇيىن: تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ العاشقى جىلدارىنان باستاپ اتاجۇرتىنا ورالسا دا، ءالى كۇنگە دەيىن قازاقستان ازاماتتىعىن الا الماي جۇرگەن اعايىندارىمىزدىڭ سانى از ەمەس. سول ءۇشىن، جينالىس سوڭىندا اكتسياعا قاتىسقان بەس مينيسترلىك پەن مەملەكتتىك ەمەس ۇيىم جەتەكشىلەرى بۇل ماسەلە تولىق شەشىمىن تاپقانعا دەيىن ارەكەت ەتۋ ءۇشىن بىرلەسكەن كوميسسيا قۇرۋ  جونىندە ۋاعدالاستى.

د. قاسەنۇلى

Abai.kz