سوۆەتتىك شوۆنيزم يدەولوگياسى «كومسومولدىق داۋرەنىن» ساعىنا-سارعايعان بىرقاتار شال-شاۋقان، كەمپىر-كەشەكتەردىڭ ىقپالىمەن قازاق ەلىندە قايتا جاڭعىراتىن ءتۇرى بار. وعان الماتىدا، سەمەيدە جانە اتىراۋدا وتكەن ءتۇرلى جيىندار مەن ءىس-شارالار دالەل. ونىسى، ءالى دە جالعاسا بەرەتىن cەكىلدى.

تاۋەلسىزدىكتىڭ 27 جىلىندا جوعارى لاۋازىمدارىنان تۇسپەسە دە، ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانىپ، شالقىپ ءومىر ءسۇرىپ، زەينەتكەرلىك جاستان الدە قاشان اسىپ كەتسە دە جۇمساق ورىنتاقتارى مەن جوعارى جالاقىلارىن قيماي ءالى دە ءىلىنىپ-سالىنىپ كەلە جاتقان قاريالار «جاعالاۋدا تۇر». سوندا دا، كومسومولىن ساعىنا ەسكە الىپ قانا قويماي، رەتى كەلسە جاس بۋىننىڭ ساناسىنا ءوز يدەولوگيالارىن ءسىڭىرىپ، بوداندىقتىق بۇعاۋىنا قايتادان بايلاپ بەرىپ  كەتۋگە جانتالاسا كىرىسىپ جاتقانداي كورىنىستەر كوز الدىمىزدا ءوتىپ جاتىر. بۇل وقيعالاردى وسىلاي تۇسىنبەستەن وزگە امال جوق. ويتكەنى، تىم ناۋقانشىلدىقپەن قاتتى ەتەك جايىپ بارادى. ولارعا ءاي دەيتىن اجە، قوي دەيتىن قوجا دا كورىنبەيدى. ءتىپتى، كومسومولدىڭ قان قىزىل بەلگىسىنىڭ شەتىنە «رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ» ءرامىزىن سالىپ قويىپ ۇرانداتىپ جاتسا دا، ەشكىم ءتايت دەمەدى. سوندا، ءبىزدىڭ جاڭعىرامىز دەپ جۇرگەنىمىز سوۆەت وداعىنا قايتا ورالۋ عانا بولعانى ما؟

ءبىراز ادامدارمەن پىكىرلەستىم. جاستار عانا تەگەۋىرىندى قارسىلاسقانى بولماسا، اعا بۋىن اراسىندا ونى ەرسى كورەتىندەرى نەكەن ساياق. «سوۆەت كەزىندە جاقسى ەدى عوي. تالاي ءىس تىندىردىق، ەلدى دامىتتىق» دەپ كۇرسىنەتىندەر دە كەزدەستى.

جارايدى، تىندىرعان ەكەن. سوۆەت قوعامى قالاي دامىدى؟ قىسقاسى، ۇرلىق پەن توناۋ ارقىلى عانا يتشىلەپ 70 جىلدان استام عۇمىر كەشتى. ءاۋ باستا، بايلاردىڭ مال-مۇلكىن، التىن-جامبىسىن تارتىپ الىپ، قازاق دالاسىن قان قاقساتتى. قولدان اشتىق ۇيىمداستىرىپ اياۋسىز قىردى. وتىرىقشى ەلدەردەگى حالىقتاردىڭ جەرىن، وندىرىستەرىن، كاسىپتەرىن بولشەۆيكتەرگە تارتىپ الىپ بەردى. اينالاسىن اباقتىعا تولتىردى، جەر اۋدارىپ يتجەككەنگە ايدادى. ءسويتىپ ۇرلىق پەن توناۋمەن سوۆەتتىك ەكونوميكانىڭ نەگىزىن قالادى.

دۇنيەجۇزىلىك ەكىنشى سوعىس اياقتالعان سوڭ گەرمانيانىڭ كۇللى تەحنيكاسى مەن وندىرىستەرىن تۇگىن قالدىرماي توناپ، پويىزعا تيەگەن كومسومولدار ونى سوۆەت جەرىنە ورناتتى. تاعى دا ۇرلاۋ، توناۋ. ول تەحنيكاسى مەن تەحنولوگياسى دا ابدەن توزدى، ەسكىردى، ارتتا قالدى. سوعان قاراماستان قۇر بوسقا ۇرانداتىپ ءجۇرىپ قالاي توقىراۋعا ۇشىراعانىن گورباچەۆ ايتقاندا عانا سەزدى. بىراق، تولىق ۇققان دا جوق. اقىرى، «قىرعي-قاباق سوعىس» كەزىندە جانتالاسا قارۋلانعان اسكەري تەحنيكالارىن وت الدىرىپ تا، كالاشنيكوۆتارىن وقتاپ تا  ۇلگەرمەي وزدەرى ءبىر-اق جالپ ەتىپ قۇلاپ، قيراپ قالدى.

سوۆەت كومسومولدارىنىڭ ارتىندا «ءبىز تابيعات بايلىعىن كۇتىپ وتىرمايمىز، ونى تارتىپ الامىز» دەپ ۇرانداتۋلارىنىڭ سالدارىنان سۋى تارتىلىپ، كەۋىپ قالعان ارال تەڭىزى، بەيبەرەكەت جىرتىلىپ ەروزيا ۇشىراعان قازاقتىڭ قۇمدى دالاسى، وتالعان سەكسەۋىل، قىرىلىپ قالعان اڭ قۇس، كيىك، التىنىن العان سوڭ  ۇڭىرەيىپ قازىلىپ قالعان شاحتانىڭ ورىندارى، يادرولىق قارۋ سىناعىنىڭ اجال اپانى، ورىس اسكەرىنىڭ پوليگوندارى، قويشى، قايسىبىرىن ايتاسىڭ، جۇتاعان جۇرت قالدى.

كومسومولداردىڭ قىزىل ۇرانىمەن قازاقتىڭ تالاي دارىندى، ءبىلىمدار جاستارى اۋىلشارۋاشىلىعىنا لەك-لەگىمەن اعىلىپ، جاپپاي مال باقتى. ولاردى قالاعا «پروپيسكا» دەگەن جەلەۋمەن ەنگىزبەدى. قالاعا كەلسە، وركەنيەتكە بەت بۇرىپ، وزگە ۇلتتارمەن تەڭەسىپ كەتەدى دەپ شوۆنيستەر ولەردەي  ساقتانىپ، الماتىنى، وزگە دە وبلىس ورتالىقتارىن قىزعىشتاي قورىدى.

قالا دەمەكشى، سول كومسومولدار «ءبىز قازاقتارعا قالا سالىپ بەردىك» دەپ كوپىرمەي-اق قويسىن. ولاردىڭ سالعان حرۋششەۆكالارى، وزگە دە پانەلدىك تامدارى قازىر ونسىز دا قيراپ جاتىر. ونىڭ ورنىنا تاۋەلسىز ەلدىڭ جاستارى قانداي ءۇي كەشەندەرىن تۇرعىزىپ جاتقانىن كۇندە كورىپ ءجۇرمىز.

ال، سوندا كارى كومسومولشىلاردىڭ الدەقاشان قيراپ قالعان سوۆەتتىڭ جۇتاعان جۇرتىن كوكسەگەندەرى  قاي ساسقاندارى؟!

قۋاندىق شاماحايۇلى

Abai.kz