سالىنعانىنا ون جىل بولماعان مەكتەپتىڭ توبەسى نەگە قۇلايدى، ساعاديەۆ مىرزا؟
كەشەدەن بەرى ءباسپاسوز بەتتەرىندە اقتوبە قالاسىنداعى №40 مەكتەپتىڭ توبەسى قۇلاپ، 9 وقۋشىنىنىڭ اۋرۋحاناعا تۇسكەنى جايلى اقپارات تارادى. اتالعان اقپاراتقا سۇيەنسەك، توبەسى قۇلاپ توعىز وقۋشىنىڭ دەنساۋلىعىنا زيان كەلتىرگەن مەكتەپ 2009 جىلى عانا پايدالانۋعا بەرىلگەن ەكەن. قابىرعاسى قالانعانىنا ون جىل تولماعان قۇرلىس ءاۋ باستا ساپالى سالىنعاندا بۇگىنگىدەي شۋ شىقپاس تا ەدى.
وكىنىشكە وراي، ەلىمىزدە سالىنعان ون قۇرلىستىڭ بەسەۋىنىڭ ساپاسى سىن كوتەرمەيدى. جەمقورلىق جايلاعان قازاق قوعامىندا بۇل دەرتپەن كۇرەسۋدىڭ وڭتايلى جولى تابىلماي تۇر. قۇرىلىس ۇيىمدارى باسشىلارىنان تارتىپ، جۇمىس جۇرگiزۋشiلەردiڭ جانە قۇرىلىستىڭ ساپاسىن باقىلاۋدى جۇزەگە اسىراتىن لاۋازىمدى ادامدارعا دەيىن سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ سىيىن كورگەن سوڭ قۇرلىستىڭ ساپاسى ەكىنشى ماسەلەگە اينالادى. ال ءبىرىنشى كەزەكتە مەملەكەت ەسەبىنەن قۇلقىننىڭ قۇدىعىن تولتىرۋ تۇرادى.
ەندى جاقىندا ءتۇرلى باق-تا جاريالانعان ساپاسىز قۇرلىستار جايلى اقپاراتتارعا كەزەك بەرەيىك:
قاراعاندىداعى كوپقاباتتى ءۇي تۇرعىندارعا قاۋىپ ءتوندىرىپ تۇر. (مامىر ايى)
ءبىز بۇل بىرنەشە مىسالدى ءسوزىمىز سۇيىق شىقاس ءۇشىن دالەل رەتىندە عانا الدىق. ايتپەسە، قازاقستاندىق ساپاسىز قۇرلىستار جايلى اقپاراتتان توم-توم كىتاپ قۇراستىرۋعا بولادى. كۇنى كەشە عانا ورىن العان وسى مىسالدار تۇرعاندا ءبىز ارحيۆ اقتارىپ، وتكەن جىلداردىڭ ەسىگىن قاققان جوقپىز. بولماسا الماتىداعى ورتاسىنان وپىرلىپ قۇرلىسشىنىڭ جانىن جالماعان كوپىر جايلى نەمەسە الەم الدىندا بەتقالقا ەتكەن «ەكسپو» كەزىندەگى قيىرعان كوپىر جايلى ءسوز ەتسەك ارىگە تەرەڭدەپ كەتۋگە تۋرا كەلەدى.
مەملەكەتتىك باعدارلامامەن سالىنعان وسىنداي ساپاسىز تۇرعىن ۇيلەردەن باسپانا كەزەگىندە 15-20 جىل بويى تۇرىپ پاتەر كىلتىن العاندار قۋانىپ تا ۇلگىرمەيدى. «ءوز ءۇيىم - ولەڭ توسەگىم» دەپ تورىنە جايعاسا بەرگەندە توبەسىنەن سۋ تامشىلاپ، قابىرعاسىنان جەل اڭىراپ تۇرادى. بۇل جاعدايلار ايتىلماي جاتقان جوق. اقپارات قۇرالدارىندا، پارلامەنتتە دە كوتەرىلدى. الايدا وزگەرگەن ەشتەڭە جوق.
ءماجىلىس دەپۋتاتى نۇرتاي سابيليانوۆتىڭ ايتۋىنشا، جۋىردا عانا سالىنعان قۇرلىستىڭ ساپاسىنا تەرىس اسەر ەتەتىن بىرنەشە سەبەپ بار. ولاردىڭ قاتارىندا تەندەر وتكىزۋ ءراسىمىنىڭ جاريا تۇردە جۇرگىزىلمەۋى، مەردىگەرلەردىڭ جۇمىسىن ادال اتقارماۋى، سونداي-اق ساپاسىز قۇرىلىس ماتەريالدارىن قولدانىلۋىن اتاۋعا بولادى. وسىنداي سەبەپتەردەن تەك 2017 جىلدا عانا ەلىمىز جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىك رەيتينگىسىنىڭ «جول ساپاسى» يندەكسى بويىنشا بىردەن سەگىز ساتىعا قۇلديلاعان ەكەن.
ەندى رەسمي مالىمەتتەرگە كەزەك بەرىپ كورەيىك، باس پروكۋراتۋرانىڭ قۇقىقتىق ستاتيستيكا جانە ارنايى ەسەپكە الۋ جونىندەگى كوميتەتىنىڭ دەرەكتەرىنە سايكەس، 2012 جىلى ءارتۇرلى وبەكتىلەردىڭ ساپاسىز سالىنۋىنىڭ 6 فاكتىسى، 2013 جىلى – 5, 2014 جىلى – 3, 2015 جىلى – 7, 2016 جىلى – 7 جانە 2017 جىلى 3 فاكتىسى تىركەلدى. ساپاسىز سالىنعان قۇرىلىس پەن جوندەۋ فاكتىلەرىنە تۇرعىن ۇيلەردى، سونداي-اق، قۇرىلىستىڭ باسقا دا وبەكتىلەرىن (كوپىرلەردى، اۆوكولىك جولدارىن جانە ت.ب.) سالۋ كەزىندە دە جول بەرىلگەن. جاۋىردى جابا توقۋعا اۋەس مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قاشانعى ادەتى بۇل. بۇكىل حالىق كورىپ-ءبىلىپ وتىرسا دا جاماندىقتى جاسىرىپ، جاقسىلىقتى اسىرىپ كورسەتۋگە بەيىم. ەلدەگى ساپاسىز سالىنعان قۇرلىستار سانى جوعارداعىداي از دەگەنگە جاس بالا دا سەنبەيتىنى ءسوزسىز.
مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن سالىنعان قۇرلىستىڭ ساپاسىز بولۋىنىڭ باستى سەبەبى «تەندەر» ماسەلەسى بولسا كەرەك. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، قۇرلىستاعى سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ باسى ءدال وسى تەندەردەن باستالادى. ءبىزدىڭ شەندىلەر ءۇشىن تەندەر بيۋدجەتتەن بولىنگەن قارجىنى بولىسكە سالۋدىڭ تاماشا تاسىلىنە اينالعان كورىنەدى. تارقاتىپ ايتار بولساق، بەلگىلى قۇرىلىس نىسانىن سالۋ قۇقىعىن تەندەردە جەڭىپ الۋ كەرەك. ال سول تەندەردە جەڭىسكە جەتۋ ءۇشىن الدىن الا شەنەۋنىكتەردىڭ، تەندەرلىك كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ كوڭىلىن تاپپاي تاعى بولمايدى. بۇل جولدى باسىپ وتپەي ءبىردە-ءبىر مەملەكەتتىك تەندەر وتكىزىلمەيتىنىن مينيستردەن باستاپ، قاراپايىم قۇرىلىسشىعا دەيىن بىلەدى.
تەندەر وتكىزۋدىڭ ءاۋ باستاعى ماقساتى بولاشاق نىساندى سالاتىن مەردىگەر ۇيىمنىڭ تاپسىرمانى ورىنداي الاتىن الەۋەتىن انىقتاۋ بولادى. مۇندا «مەردىگەر قۇرىلىس كومپانياسىنىڭ نىساندى ساپالى ءارى دەر كەزىندە سالۋعا ەكونوميكالىق، تەحنيكالىق مۇمكىندىگى جەتە مە»، «ماتەريالدىق جانە قارجىلاي قۋاتى جەتكىلىكتى مە» وسىنى انىقتاۋ كەرەك. مىنە، قولىنا وسىنداي مول مۇمكىندىك تيگەن تەندەرلىك كوميسسيا مۇشەلەرى قۇرلىستىڭ ساپاسىن ەمەس، ءوزىنىڭ قالتاسىن ويلاي باستايدى. ءسويتىپ، مەملەكەتتىك ماڭىزى بار جۇمىستاردى اتى بار، زاتى جوق كومپانيالارعا بەرەدى. ارينە، بۇل «ەڭبەگى» ءۇشىن مول سىياقى الادى. وسىنداي جىمىسقى جولمەن جالپى قۇنى جۇزدەگەن ميلليون تەڭگە تۇراتىن قۇرىلىس نىسانىنىڭ زاڭدى تۇردە باس مەردىگەر ۇيىمى قۇقىعىنا يە بولعاندار ءۇشىن قۇرلىستىڭ ساپاسى ەش ماڭىزدى ەمەس. ولار ەندى جۇمىستى شالا-شارپى ءبىتىرىپ، قۇرىلىستىڭ ساپاسىن باقىلاپ، تەكسەرىپ وتكىزىپ الاتىن قىزمەتكەرلەردىڭ قۇلقىنىن تولتىرۋعا كىرىسەدى. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، بىزدە قۇرىلىس نىسانىن سالۋعا بولىنگەن سمەتالىق قارجىنىڭ جارتىسى وسىنداي «جول-جوسىنعا» جۇمسالادى ەكەن. وسىدان قالعان از قارجى قۇرىلىس نىسانىن سالۋعا جەتىمسىز بولعاندىقتان مەردىگەر ۇيىمدار بارلىق مۇمكىن بولعان جاعدايدان ۇنەمدەپ، مەيلىنشە، ارزان ءارى ساپاسىز قۇرىلىس ماتەريالدارىن پايدالانادى. قۇرىلىسشىلاردىڭ جالاقىسىنان دا جونىپ-جىمقىرىپ، ءتىپتى، از-مۇز اقشا تولەپ، گاستاربايتەرلەردى كوپتەپ تارتادى. ناتيجەسىندە، ەلىمىزدىڭ قۇرىلىس الاڭدارىندا ءتيىستى تاجىريبەسى مەن كاسىبي ماماندىعى جوق ادامدار جۇمىس جاسايدى ەكەن.
مىنە وسىنداي بۇرالاڭ جولداردى باسىپ وتكەن ءبىزدىڭ تۇرعىن ۇيلەر مەن جولداردىڭ ساپاسى قايدان وڭسىن. بۇنداي باسسىزدىقتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىك تە قاراستىرىلعان. الايدا سول زاڭدى اتقارۋشىلاردىڭ ءوزى جوعاردا ءبىز ءسوز ەتكەن شىم-شىتىرىق قاتىناستىڭ شىرماۋىنا ءتۇسىپ شىعا الماي قالادى. ءسويتىپ، زاڭدا انىق جازىلعان قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك قۋزاستىرىلمايدى. قازىر قولدانىستاعى قىلمىستىق زاڭنامادا ساپاسىز سالىنعان تۇرعىن ءۇي عيماراتى مەن باسقا دا قۇرىلىس وبەكتىلەرى ءۇشىن جاۋاپكەشىلىك قر قىلمىستىڭ كودەكىسى 2014 جىلعى 3 شiلدەدەگى № 226-V زاڭى 278-بابى بويىنشا قۋزاستىرىلادى:
1. قۇرىلىس ۇيىمدارى باسشىلارىنىڭ، جۇمىس جۇرگiزۋشiلەردiڭ جانە قۇرىلىستىڭ ساپاسىن باقىلاۋدى جۇزەگە اسىراتىن لاۋازىمدى ادامداردىڭ ساپاسىز سالىنعان، اياقتالماعان نەمەسە شارتتىڭ جانە جوبالاۋ قۇجاتتاماسىنىڭ تالاپتارىنا سايكەس كەلمەيتiن عيماراتتار مەن قۇرىلىستاردى، اۆتوموبيل جولدارىن، توننەلدەردi, ەلەكتر ستانتسيالارىن، تۇرعىن ۇيلەردi نەمەسە وزگە دە قۇرىلىس وبەكتiلەرiن پايدالانۋعا تاپسىرۋى جانە (نەمەسە) قابىلداۋى، سول سياقتى ولاردى ساپاسىز جوندەۋi, ەگەر بۇل ابايسىزدا ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا اۋىر نەمەسە اۋىرلىعى ورتاشا زيان كەلتiرۋگە اكەپ سوقسا، – بەلگiلi بiر لاۋازىمداردى اتقارۋ نەمەسە بەلگiلi بiر قىزمەتپەن اينالىسۋ قۇقىعىنان ءۇش جىلعا دەيiنگi مەرزiمگە ايىرا وتىرىپ نەمەسە ونسىز، ەكى مىڭ ايلىق ەسەپتiك كورسەتكiشكە دەيiنگi مولشەردە ايىپپۇل سالۋعا نە سول مولشەردە تۇزەۋ جۇمىستارىنا نە ەكi جىلعا دەيiنگi مەرزiمگە باس بوستاندىعىن شەكتەۋگە نە سول مەرزiمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا جازالانادى.
2. ابايسىزدا ادام ولiمiنە نەمەسە وزگە دە اۋىر زارداپتارعا اكەپ سوققان ءدال سول ءىس-ارەكەتتەر – بەلگiلi بiر لاۋازىمداردى اتقارۋ نەمەسە بەلگiلi بiر قىزمەتپەن اينالىسۋ قۇقىعىنان ءۇش جىلعا دەيiنگi مەرزiمگە ايىرا وتىرىپ نەمەسە ونسىز، التى جىلعا دەيiنگi مەرزiمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا جازالانادى.
3. وسى باپتىڭ بiرiنشi بولiگiندە كوزدەلگەن، ابايسىزدا ەكi نەمەسە ودان دا كوپ ادامنىڭ ولiمiنە اكەپ سوققان ءىس-ارەكەتتەر – بەلگiلi بiر لاۋازىمداردى اتقارۋ نەمەسە بەلگiلi بiر قىزمەتپەن اينالىسۋ قۇقىعىنان ءۇش جىلعا دەيiنگi مەرزiمگە ايىرا وتىرىپ نەمەسە ونسىز، ءۇش جىلدان سەگiز جىلعا دەيiنگi مەرزiمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا جازالانادى.
بۇعان قوسا 2016 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ كۇشىنە ەنگەن كەيبىر زاڭدار مەن كودەكستەر قاتارىندا: «ساۋلەت، قالا قۇرىلىسى جانە قۇرىلىسقىزمەتىن تۋرالى» زاڭى بويىنشا، جاڭا قۇرىلىسنىساندارىن ەندى مەملەكەتتىك كوميسسيا قابىلدامايدى. زاڭداعى جاڭا وزگەرىسكە سايكەس، نىساندى تاپسىرىس بەرۋشى، مەردىگەر، اۆتورلىق جانە تەحنيكالىق قاداعالاۋشى قابىلداپ الادى. ەگەر سالىنعان نىسان ساپاسىز بولىپ، تۇرعىنداردىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعىنا قاۋىپ تونسە، تاپسىرىس بەرۋشى، مەردىگەر، اۆتورلىق جانە تەحنيكالىق مەردىگەر اكىمشىلىك نەمەسە قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلاتىنى كورسەتىلگەن.
كەڭەس وداعى كەزىندە كىرپىشى قالانعان كەيبىر عيماراتتار ءالى ەڭسەسىن تىك ۇستاپ تۇرعاندا، تاۋەلسىزدىك جىلدارى سالىنعان قۇرلىستار ون جىل كەيدە بەس جىل وتپەي قابىرعاسى قاقىراپ قۇلاپ جاتادى. بۇل ارينە ماقتاناتىن كورسەتكىش ەمەس. كەشە سالعان مەملەكەتتىك باسپانامىزدىڭ توبەسىنەن بۇگىن سۋ سورعالاپ تۇرسا، پايدالانۋعا بەرىلگەنىنە ءبىر جىل تولماعان كوپىرلەر قۇلاپ، جولدار شۇرىق-تەسىك بولىپ جاتسا دامىعان وتىز ەلدىڭ كوشى بىزگە شاڭىن دا كورسەتپەس.
ءتۇيىن
اڭگىمە اقتوبەدەگى مەكتەپتىڭ توبەسى قۇلاعاننان باستالدى عوي. مەكتەپتىڭ توبەسى قۇلاپ 9 وقۋشى جاراقات الدى. قۇداي ساقتاسىن، سول وقۋشىلار كوز جۇمسا نە بولار ەدى؟ وعان كىم جاۋاپتى؟ ءبىلىم ءمينيسترى ساعاديەۆ "مەن ون جىل بۇرىن مينيستر بولعان جوقپىن" دەپ سىتىلىپ شىعا كەلەر. ءبىزدىڭ ەلدە جاۋاپكەرشىلىك ماسەلەسى ەشكىمدى تولعاندىرمايتىنى وكىنىشتى. سوندىقتان دا، بۇل ماسەلەگە اقتوبە وبلىسىنىڭ اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ پەن ءبىلىم ءمينيسترى ەرلان ساعاديەۆ جاۋاپتى بولىپ، كىنالىلەردى تابۋى كەرەك. توعىز جىل بۇرىن ساپاسىز مەكتەپ سالعانداردى تابۋ سونشالىق قيىن شارۋا ەمەس. سولاردى قر زاڭدارى اياسىندا جازالاپ، ساپاسىز قۇرىلىس سالۋدىڭ جازاسى قانداي بولاتىنىن ەل الدىندا ايگىلەۋى كەرەك.
قۋانىش قاپپاس
Abai.kz
