(اڭگىمە)

ول كەلدى… كەلەرىنە سەنىمدى بولسام دا، كوبىنە كەرىسىنشە ورىندالاتىن تىلەكتەرىمنىڭ ءبىرى شىعار دەگەن كۇدىك تە قىلاڭ بەرىپ، كۇنى بويى مازام قاشىپ ەدى. ەسىكتىڭ قوڭىراۋىن ءۇزىپ-ءۇزىپ ەكى رەت باستى. ونىڭ بويىندا دا كۇمان مەن كۇدىك ارالاسقان سەنىمسىزدىك پەن ءۇمىتتىڭ ادەمى ارپالىسى بولىپ جاتقانىن سەزدىم. قوڭىراۋ سوعىسىنان-اق. ەسىكتى قالاي اشاتىنىمدى، ونى قالاي قارسى الاتىنىمدى كۇنى بويى كوز الدىما ميلليون رەت ەلەستەتىپ، ءبىر نارسە جەتىسپەي تۇرعانداي بولىپ، كوز الدىمداعى كورىنىستى ميلليون رەت وزگەرتتىم. ەندى ميلليون ءبىرىنشى كورىنىس شىنىمەن جۇزەگە اسقالى تۇر. ەسىكتى اشتىم، ول كىردى:

- مازاڭدى العان جوقپىن با؟ - دەدى.

سالەمدەسۋدى ابىرجىپ تۇرىپ، ۇمىتسا كەرەك.

- ۇيىقتاعالى جاتىر ەدىم…

(قايداعى ۇيقى… 1 اپتادان بەرى كۇتتىرگەن كەش ەمەس پە ەدى).

- الدىمەن حابارلاسىپ الۋىم كەرەك ەدى، ىڭعايسىز بولدى-اۋ. قولىنداعى جىلتىر قاعازدى پاكەتىن قولىما ۇستاتا سالدى. اياق كيىمىنىڭ باۋىن شەشۋگە ىڭعايلاندى. وسىنشاما ءبالسىنىپ تۇرعانىما ەندى ءوزىم وكىنە باستادىم:

- قوش كەلدىڭ، تورلەت.

جۇزىنە نۇر جۇگىرىپ جىميدى دا، ەسىكتىڭ كوزىنەن تورگە قاراي وزدى. ەكى ادام قاتار سىيمايتىن تار دالىزبەن الشاڭ باسىپ بارا جاتىپ قابىرعاعا سۇيەنىپ تۇرعان مەنى جاناي ءوتتى. ۇستىنە سەۋىپ العان جاعىمدى ءيىسسۋىنا ارالاسقان از عانا مولشەردە ىشىلگەن شاراپتىڭ ءيىسى بويىما قۇمارلىق پەن قۇشتارلىق وتىنىڭ ءالسىز شوعىن تاستاپ ۇلگەردى. شاراپتى باتىلدىق ءۇشىن ىشكەنىنە سەنىمدىمىن. جۇقا جىبەك كويلەكپەن تۇرعان مەنىڭ كەۋدەمدى يىعى جاناپ وتكەن ساتتە ونىڭ قانداي سەزىمدە بولعانىن بىلگىم كەلىپ كەتتى.

- جاڭا جولداس جىگىتتەرمەن وتىرىپ قالىپ ەدىم.

تىم كوپ كۇتتىرىپ قويعانىنا كىنالى ادامداي جىميدى. تورگى بولمەگە كىرىپ وتىرعانىمەن ۇيگە كۇندە كەلىپ جۇرگەن ادامداي جان-جاعىنا نازار  اۋدارمادى. ەكى كۇننەن بەرى بولمەنىڭ تۇسقاعازى مەن جەردەگى كىلەمدەردى اۋىستىرىپ تاستاپ ەدىم. انشەيىندە گۇل وسىرۋگە جەلكەم جار بەرمەيتىن. بۇل كەلەدى دەپ ەڭ ادەمى دەگەن گۇلدەردى ساتىپ اكەلىپ قۇلپىرتىپ قويعان ەڭبەگىمنىڭ بىرەۋىنە دە ءمان بەرمەگەنىنە وكىنىپ قالدىم. قورقىنىشقا ۇقساس قۇشتارلىق پەن ىنتىزارلىق سەزىممەن بىرگە "وسىنشاما تىراشتانۋدىڭ قاجەتى دە جوق ەكەن عوي" دەگەن وي ميىمدا جىلت ەتە قالدى. بولمەگە وسىرۋگە لايىقتى ەمەس بولسا دا ادەمىلىكتى ەسەلەۋ ءۇشىن اكەلىنىپ قويىلعان، قۇمىراعا وتىرعىزىلعان راۋشان گۇلگە قاراپ مىرس ەتىپ جىميدىم. "راۋشان گۇل، مۇڭايماشى..."

ەكەۋمىز دە ءۇنسىزبىز… ۇزاق قاراپ وتىرىپ، ادەمى جىميدى:

- ۇيىقتاعالى جاتساڭ دا ادەمىسىڭ…

بەتىم ءورتى بولىپ، قىزارىپ كەتتىم. "ۇيىقتاعالى جاتىر ەدىم" دەپ بالسىنگەنىم قالاي، ەرنىمە القىزىل دالاپ جاعىم العانىم قالاي؟ دەگبىرسىزدەنە كۇتكەنىمدى سەزىپ وتىر. يىعىمنان سەنىمسىزدەۋ قۇشاقتاپ وزىنە قاراي اقىرىن تارتتى. وزىنە قاراي اقىرىن تارتتى دەگەنىم دە ارتىقتاۋ، ءتىپتى بىلىنبەيتىن كۇشپەن عانا تارتقان سياقتى، مۇمكىن جاي عانا يىعىما قولىن سالدى. ال مەن "وزىنە قاراي تارتتى" دەپ شارتتى رەفلەكسپەن ويلاسام كەرەك، يىعىنا باسىمدى قويدىم. تاپ-تازا، ۇقىپتى ۇتىكتەلگەن جەيدەسىنە باسىمدى سۇيەپ جاتىپ، بىلتىرعى تويدا كەزدەسكەندەگى جانىندا وتىرعان تولىقشا كەلگەن اقسارى ءجۇزدى جۇبايى كوز الدىما ەلەستەپ كەتتى. ۇقىپتى ايەل بولسا كەرەك.

- وتىزدان اسقانشا تۇرمىسقا شىقپاي جۇرگەن قىزداردىڭ ءوز ەسەبى بار. ولار قوعامعا قاۋىپتى، - دەگەن ءپالساپاسىنا:

- قوعامعا ما نەمەسە كۇيەۋىن قىزعىشتاي قوريتىن ايەلدەرگە مە؟ - دەدىم قيقارلانىپ.

- كۇيەۋىن قوريتىن ايەلدەرگە ەشقانداي قاۋىپ جوق، ءۇيىن شاتتىققا بولەپ وتىرعان ايەلىن ەشبىر ەركەك ۋاقىتپەن تەكەتىرەسىپ، قارتايماۋعا بار جانىن سالىپ، قارا باسىنىڭ قامى ءۇشىن عانا جۇرگەن وتىزدان اسقان قىزدارعا ايىرباستاي المايدى، ال قوعامعا قاۋىپتى. نە دەموگرافياعا ۇلەسى جوق، نە ەر ادامنىڭ جاعدايىن جاساۋعا اتسالىسپايدى، جاساعان ىستەرىندە ەش بولاشاق جوق، - دەدى نىق سەنىممەن. اڭگىمەنىڭ نۇكتەسىن قويدىم دەگەندەي، اينالاسىنا ماڭعازدانا قارادى. موينىنا تاققان التىن القانىڭ ۇساق جىلتىر كوزدەرى دە رەستوراننىڭ شامدارىنا شاعىلىسىپ، مەنىڭ الدىمداعى ونىڭ جەڭىسىن ودان ءارى قولپاشتاعانداي جالت-جۇلت ەتتى.

- تىم سەنىمدىسىز عوي...

بار ايتقانىم وسى ەدى. سەبەبى وزەۋرەپ ءسوز تالاستىرۋ جەڭىس ەمەس دەپ تۇيىندەدىم. جانىنداعى كۇيەۋىنە قارادىم. سۇڭعاق بويلى، قارا تورى كەلگەن جىگىت. ءبىزدىڭ ايەلدەرگە ءتان اڭگىمەمىزدى ەستىگەنىمەن، بارىنشا ءمان بەرمەۋگە تىرىسىپ، جانىنداعى جىگىتكە ماشينالاردىڭ قوسالقى بولشەكتەرى تۋرالى اقىلداسىپ جاتتى. جاڭاعى ايەلگە دەگەن ىشتەي پايدا بولعان قارسىلىعىما قوسا، كۇيەۋىنىڭ مىنا ۇساق اڭگىمەلەرگە نازار اۋدارماعان ارەكەتى جاعىمدى پىكىر قالىپتاستىرىپ، ويىما ادامي قاسيەتكە جاتپايتىن ازعىندىققا ۇقساستاۋ وي تاستاپ تا ۇلگەردى.

مەن ونى اڭدي باستادىم. باعانادان بەرى قالاي نازار اۋدارماعانمىن؟! كەڭ ماڭدايى – كەڭ پەيىلدىلىگىن، قوڭىرقاي ءجۇزى مەن قالىڭ قاباعى – ناعىز ەركەككە ءتان ايباتتى، قىرى شىققان مۇرىنى – سىمباتتىلىعىن، جىميعاندا بىرگە كۇلىمدەيتىن قوڭىر كوزى – اقكوڭىلدىلىگىن ەشكىم ايتپاسا دا ۇقتىرىپ تۇرعانداي.

قادالىپ قاراعانىم ايەلىنە كۇمان تۋدىرىپ، ودان سايىن مەنىمەن تاجىكەلەسە مە دەگەن ويمەن كوزىمدى تايدىرىپ اكەتتىم. ونى تانۋ ءۇشىن 4-5 سەكۋند قانا جەتتى. بارلاپ، ىشتەي ول جايلى پىكىر قالىپتاستىرىپ تا ۇلگەردىم. ال، وعان قاراعان وسىنشالىقتى قىسقا عانا سەكۋندتار ىشىندە ايەلدىك قىراعى كوزدەر سەزىپ تە ۇلگەردى. مەن ونىڭ كۇيەۋىن بارلاپ، ال ايەلى مەنىڭ كوزقاراسىمنان مەنىڭ ويىمدى دا وقىپ ۇلگەردى. ءان ايتىلدى. باياۋ ىرعاق باستالىسىمەن جاڭاعى اقسارى ءجۇزدى ايەلدى وڭ جاق جانىندا وتىرعان ەر ادام جۇپ-جۇمىر بىلەكتەرىنەن ۇستاپ، بيگە الىپ كەتتى. ووو، ەندى قاراپ قالماۋ كەرەك.

- بيلەپ قايتساق داۋ شىعا قويماس، - دەدىم جىميىپ. ول كۇتپەسە كەرەك، ابىرجىپ كۇلىپ، باسىن يزەي بەردى.

جۇقا كاپرون كويلەگىمنەن قولدارىنىڭ ىپ-ىستىق تابى سەزىلىپ تۇردى. سۋىق ءتيىپ اۋىرعاندا اجەمنىڭ بەلىمە، اياعىما، ىشىمە باساتىن، جانىما جايلىلىق ورناتاتىن ىستىق بۇلاۋى ەسىمە ءتۇسىپ كەتتى. مەنىڭ دە دىرىلدەي شىققان ىپ-ىستىق دەمىم وعان مەيلىنشە جاقىن سەزىلىپ تۇرعان ەدى. جانىندا ۋاقىتشا تاتتىلىك سىيلاپ تۇرعانىن دا سەزىندىم. بيلەي ءجۇرىپ، جۇمىسىم جايلى،ءوزىم جايلى سۇرادى. شىعارماشىلىقتىڭ ادامى ەكەنىمدى ءبىلىپ، قىزىعۋشىلىعى ارتا ءتۇستى. نە جايلى جازاتىنىمدى ايتتىم. ەرەكشە تاقىرىپقا اۋىسقىم كەلەتىنىن، ادەبيەتكە تىڭ ويلار اكەلگىم كەلەتىنىن، كوپ ەشكىم ايتا قويمايتىن تىيىم سالىنعان تاقىرىپتاردا اشىق وي قوزعاعىم كەلەتىنىن بىلگەن ول 4 مينۋتتىق بي ۋاقىتىنىڭ ازدىق ەتكەنىن ۇعىندى. ونىڭ قىزىعۋشىلىعى ارتىپ، ارى قارايعى ويىمدى بىلگىسى كەلە تۇسەتىنىنە سەنىمدى ەدىم. قولى تيگەندە جۇمىس جاعىما سوعىپ كەتەتىنىن دە ايتتى.

ىزعارلى كوز سىرتىمنان دالدەنىپ تۇرعانىن، قاراماسام دا سەزدىم، قىزعانىش پەن شامالى ۋاقىتتىڭ ىشىندە عانا پايدا بولعان ەرەگەس وتىنىڭ دا تابىن سەزدىم. ەندى قالۋدىڭ رەتى كەلمەيتىنىن ءبىلىپ، توي يەلەرىمەن قوشتاسىپ شىعىپ كەتتىم.

بۇل كەزدەسۋدىڭ قالاي باستالعانى دا ەسىمنەن شىعا باستاعان ەكەن. يىعىنا باسىمدى قويىپ جاتىپ، جەيدەسىنىڭ جاعاسىنان ساۋساقتارىمنىڭ ۇشىمەن عانا ايالاي سيپادىم. "سەن تازالاپ، ۇتىكتەگەن جەيدەنى ءدال قازىر مەن يەلەنىپ وتىرمىن!". بۇل ايەل زاتىنىڭ ەڭ وسال تۇسى بولسا كەرەك، وزگە ويلارعا جول بەرىلمەيتىن قاتتى قۋانىشتا دا، وتە اۋىر قايعىدا دا، ەڭ جاۋاپتى ساتتەردە دە وزىنە ءتان جىمىسقى ويلارىنان ەشقاشان اجىراعان ەمەس. ەسى شىعىپ قاتتى قۋانىپ جاتىپ تا، جانىنداعىلاردى كوزىمەن ءبىر ءسۇزىپ شىعىپ، قۋانىشىنا ورتاقتاسىپ تۇرعان ايەلدەردى بارلاپ شىعۋى مۇمكىن. رياسىز كۇلىپ تۇرعان قۇربىسىنىڭ ەرنىنە جاعىلعان پومادانىڭ تىسىنە جۇعىپ قالعانىن كورىپ، مىسقىل وي پايدا بولۋى مۇمكىن. انەبىر شەتتە زورلانا جىميىپ تۇرعان تاعى ءبىر قۇربىسىنىڭ قاتتى كۇلسە بەتىندە پايدا بولاتىن ۇساق اجىمدەرىنەن ىڭعايسىزدانىپ تۇراتىنىن دا ۇعىپ قالۋى مۇمكىن. ايتپەسە، ءدال قازىر ەرەگەس ويلارعا جول بەرەتىن ءسات ەمەس ەدى. كوپتەن اڭساپ جۇرگەن باقتى ۋىسىما تۇسىرگەندەي، راحاتتانا كوزىمدى جۇمدىم.

سۇق ساۋساعىنا سالىنعان نەكە جۇزىگى بولمەنىڭ شامىنا شاعىلىسىپ، بەتىمە تۇسكەن شاشىمنان سيپاپ ىسىردى. شامعا شاعىلىسقان نەكە جۇزىگى ء"بارى دە ۋاقىتشا عوي، ەسىڭدى جيساڭشى..." دەپ ورتامىزعا جىك سالعىسى كەلگەنمەن، مەن ۋاقىتشا باقتىڭ بولسا دا ءدامىن سەزىنگىم كەلگەندەي، اياۋلى ساتتەن اجىراپ قالماۋ ءۇشىن ونىڭ قۇشاعىنا تىعىلا ءتۇستىم.

- نە ءۇشىن شاقىردىڭ؟

- ۇناتتىم، مەنى دە ۇناتاتىنىڭدى سەزدىم.

ماڭدايىمنان ءسۇيدى. ۇشى قيىرى جوق ساحارانى كەزىپ كەلىپ، ابدەن شولىركەگەن ەرىن مەن تاڭداي ءبىر تامشى عانا ءمولدىر سۋدى كورسە قالاي ىنتىعاتىنى بەلگىلى عوي. مۇلگىگەن تىنىشتىقتى دامىلسىز دۇرسىلدەپ تۇرعان مەنىڭ جۇرەگىمنىڭ ءۇنى عانا بۇزىپ تۇرعانداي بولدى. ەرنىمنەن سۇيگەنشە عاسىر ۋاقىت ءوتىپ كەتكەندەي بولدى، ماڭدايىمنان كەيىن ەرنىمنەن سۇيەتىنىن الدىن الا سەزىپ، كۇتىپ وتىرسام كەرەك. جاۋىرىنىمنان قاپسىرا ۇستاعان ىپ-ىستىق الاقاندارى، دەنەمدى كۇيدىرىپ بارا جاتىر، كۇيدىرگەنى بىلاي تۇرسىن كۇل قىلىپ ورتەپ جىبەرسە دە كونۋشى ەدىم.

ءالسىز سەزىلەتىن شاراپتىڭ يىسىنە كومىلىپ، مەن دە ماس ادامداي مەڭ-زەڭ ەدىم. ونىڭ ءاربىر قيمىلىن، ءتىپتى قاراشىقتارىن قالاي قوزعالتقانىنا دەيىن ەسىمدە ساقتاپ قالۋعا تىرىستىم. وزىنە قاراي قاپسىرا قۇشاقتاعاندا ونىڭ بار دەنەسىن ءوزىمنىڭ تانىممەن، جانىممەن سەزىنگىم كەلدى، سەزدىم دە.

جەيدەسىنىڭ تۇيمەلەرىن اعىتا باستادىم، تار كوزدەرىنەن وتپەي تۇرعان الدە ءسۇيىر تىرناقتارىما ىڭعايسىز كەلىپ شەشىلمەي تۇرىپ العان ءبىر-ەكى تۇيمەسىنە ىشتەي «وشىگىپ» الدىم. ءتىپتى، تۇيمەلەرگە دەيىن ۇيىندەگى قوجايىننىڭ تىلەۋىن تىلەيتىندەي، ماعان قارسىلىق كورسەتىپ تۇرعانداي اسەر قالدىرىپ كەتتى.

سيقىرعا تولى راحاتتى سەزىنىپ تۇرىپ، مىناداي ۇساق ويعا جول بەرگەن مەنى «ايەل» دەمەي كورىڭىز. كويلەگىمنىڭ سىرماسىن اعىتا باستاپ ەدى، ءدال جانىمدا تۇرعان شامنىڭ تۇيمەسىن باسىپ وشىرە سالدىم. ورتاداعى ءدالىزدىڭ شامى بولمەگە ءالسىز عانا جارىق سىيلاپ تۇر ەدى. مويىنىمان، يىعىمنان سۇيگەندەرى بويىمدى سيقىرعا بولەگەندەي، بىرتىندەپ ءوز كۇشىمنەن اجىراپ بار جاتتىم. يىعىنان قاپسىرا قۇشاقتاعان دا، كەۋدەسىن ورتەي سۇيگەن دە، شەشىلگەن كويلەگىمدى كەيىنگە قاراي ىسىرعان دا، ونىڭ جەيدەسىن شەشكەن دە مەن ەمەس سەكىلدىمىن. ءوڭ مەن ءتۇستىڭ ورتاسىنداعى ءتاتتى كەزدەي ءوتتى. قۇشاعىنان شىعىپ كەتسەم، مىنا ەرتەگىگە ۇقساس كۇيدەن اجىراپ قالىپ، سۇپ-سۇر ورتادا اڭىراپ وتىرىپ قالاتىن كۇلشە قىزدىڭ كۇيىن كەشكەندەي بولاتىنىمدى ۇقتىم.

ول جينالا باستادى. ۋاقىتشا باقىتتىڭ بايانسىزدىعىنا وكپەلەپ تۇرعانىمدى سەزگەندەي، جۇباتقىسى كەلىپ، قاپسىرا قۇشاقتاپ، قۇشىرلانا ءسۇيدى:

- كورەمىز عوي ءالى…

مەن باسىمدى يزەدىم. بىراق كەيىن قايتالاناتىن كەزدەسۋلەر ءدال وسىنداي تولعاندىرىپ، ءدال وسىنداي سەزىمگە بولەرىنە سەنىمدى ەمەس ەدىم.

- جارايدى، ساۋ بول…

ەسىكتەن شىعارا سالا، جاڭاعى ءتاپ-ءتاتتى ۋاقىتتىڭ ءاربىر قاس-قاعىم ءساتىن جوعالتىپ الۋعا قيمايتىن ەڭ اياۋلى زاتىمداي ويىمدا كەرى قالىقتاتقىم كەلىپ، جاستىققا باسىمدى قويدىم.

… تاڭەرتەڭ قۇمىراعا وتىرعىزىلعان راۋشان گۇلىنىڭ بوزعىلت تارتقان ءتۇرىن كورىپ، كەۋدە تۇسىم شىمىر ەتتى. جۇباتقىم كەلىپ كۇلتەسىن ايالاي سيپاپ ەدىم، قاۋىزىنان بولىنگەن ءبىر تامشى ءسول جاپىراعىنا قاراي تامىپ بارا جاتتى…

دالانىڭ، جەردىڭ تابيعي توپىراعىنا جاراتىلعان ونىڭ تاعدىرى قۇمىراعا ءبارىبىر تەلىنبەيتىن ەدى…

جىلاپ تۇرعان راۋشان گۇلدى ەمەس، ءوزىمدى ايادىم…

Abai.kz