Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى جازۋشى جادىرا شامۇراتوۆانىڭ "سەكۋندتار اراسىنداعى شەكسىزدىك" اتتى نوۆەللاسىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىر. شىعارماعا سيرياعا جيھادقا كەتكەن قازاق جىگىتى مەن ونىڭ اناسىنىڭ باستان كەشكەن وقيعالارى ارقاۋ بولعان. ۇلتتىڭ باسىنا تۇسكەن ءار اۋىرتپالىق كوركەم ادەبيەتتە ءدال وسىلاي كورىنىس تاۋىپ وتىرۋعا ءتيىس دەپ ويلايمىز. 

Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى

"سەكۋندتار اراسىنداعى شەكسىزدىك"

(نوۆەللا)

اراسىندا ۇيىتقي سوعىپ كەتەتىن جەلدەن ءۇي الدىنداعى تەرەكتىڭ بۇتاقتارى شۋىلداسىپ، تورعاي شىقىلىقتاعانداي بولدى دا، قايتادان تىنىشتىق ورنادى، تەك اۋىل شەتىندەگى وزەننىڭ گۇرىلى عانا ەستىلىپ تۇردى. وسى اۋىلعا كەلىن بولىپ تۇسكەن كوكتەمدە دە وسىلاي گۇرىلدەپ، لەكىلدەپ ارناسىنان اسا جازدايتىن  وزەننىڭ مىنەزى سول ءبىر شۋاقتى كۇندەردە ءوزى جاس، الدان تەك شات-شادىمان شاقتاردى عانا كۇتكەن ءساليمانىڭ جۇرەگىن سەبەبىن ءوزى دە ءبىلىپ بولمايتىن قۋانىشقا تولتىراتىن. ودان بەرى دە قانشاما سۋ اقتى، اققان سۋ ساي-سالاعا سىڭگەن سايىن ءساليما دا جاس كەلىنشەكتەن جاسامىسقا، ەندى مىنە، ساليقالى ايەلگە اينالدى، سوندا دا كوكتەم سايىن وزەننىڭ گۇرىلىن ەستىگەنشە اسىعار ەدى، مۇنىڭ اقىلجانى قالاسىنا قايتقان سول كۇنى دە وزەن وسى ەرەكشە اۋەنىمەن شىعارىپ سالعان. قازىر ءساۋىردىڭ باسى بولعاندىقتان سۋدىڭ دەڭگەيى ءبىرشاما جوعارى، ءۇستى كوپىرشىكتەنىپ، الىستان قاراۋىتىپ كورىنەدى. وزەن جاعاسىنا كەلسە عانا ءساليمانىڭ كوپتەن كۇپتى بولعان كوڭىلى باياعى سابىرلى قالپىن تاۋىپ، جانى دا ازداپ تىنىشتىق تاباتىنداي.

***

جاتايىن دەسە ۇستىنەن باسىپ تۇنشىقتىرعانداي، تۇرىپ جۇرسە اياعىنان شالىپ جۇرگىزبەيتىن ءزىلماۋىر ويلاردان قۇتىلار كۇنى بار ما ەكەن ءساليمانىڭ؟ قازىر ونىڭ سەرىگى – جالعىزدىق قانا. ءۇش جىل، سەگىز اي، 14 كۇن. اقىلجاننىڭ ۇيدەن كەتكەنىنە وسىنشا ۋاقىت بولعان ەكەن. ءساليما بۇعان دەيىن جالعىز ۇلىنان ۇزاق ۋاقىت كوز جازىپ قالۋدىڭ نە ەكەنىن ءبىلدى مە ەكەن، ءتىپتى ءبىر ساتكە بولسىن، «ۇلىمدى جىلداپ كورمەيمىن اۋ» دەپ ويلاپ كوردى مە دەسەيشى. اكەسى جول اپاتىنان قايتقاندا مەكتەپكە ەندى ىلىككەن بالانىڭ ساباققا العىر بولعانى، ۇلكەندەردى اعالاپ، كوكەلەپ تۇراتىنى، كورشىلەردىڭ «اناۋ وزىڭدەي اقىلجانعا قارامايمىسىڭ، قانداي تاربيەلى، ۇلكەندى سىيلاۋى بولەك» دەپ ءوز بالالارىنا ۇلگى ەتەتىنى، ءبارى، ءبارى بەكەر بولعانى ما... ءساليما ءتۇن ورتاسىندا دا دامىلسىز كەشكەن وي اعىنىنا تويتارىس بەرە الماي زىركىلدەگەن شەكەسىن قولىمەن ۇستاپ جاتىپ، ۇلىنىڭ سوڭعى كەزدەردەگى كەلبەتىن، ەكەۋارا نە ايتقانىن تاپ كەشەگىدەي قاز-قالپىندا ەسكە تۇسىرمەك بولادى. ۇلى مەكتەپتە ۆولەيبولدى جاقسى وينايتىن، ۇنەمى تۋرنيككە تارتىلىپ، گير كوتەرىپ جۇرگەسىن بە تارالىپ ءوسىپ، كەلە-كەلە بۇلشىقەتتەرى ايقىندالىپ، سىمباتى كوز تارتارلىق جىگىتكە اينالدى. قاسى اكەسىنىكىندەي قالىڭ، ال مۇرىنى ناعاشى اتاسىنىكىندەي قىرلانىپ،  كىسىگە تىكە قاراعاندا جانارىنان ۇشقىن اتىپ تۇرادى. ءوزى كىشكەنتايىنان سەزىمتال بولدى، كەيدە مۇنىڭ نە ايتپاعىن، نە ويلاپ وتىرعانىن دا ءدوپ باساتىن. ءساليمانىڭ جالعىز ۇلىنان وزگە كىمى بار، ءۇيدىڭ بار شارۋاسىن ۇلىمەن اقىلداسىپ وتىراتىن بولدى. بۇلاردىڭ اۋىلى ۇلكەن جولدىڭ بويىنان بەس-التى شاقىرىم جولدا بولعاندىقتان قالاعا جەتىپ الۋ قيىن ەمەس، اقىلجان دا ۇيىنە جۇما سايىن كەلىپ تۇراتىن. سوڭعىدا وقۋىن ءبىتىرىپ، ەندى عانا قىزمەتكە تۇرعان ۇلىنىڭ ءبىرتۇرلى  ەسەيىپ، مىنەزىنىڭ تىم سالماقتانىپ كەتكەنىن ءساليما بايقاعان. جۇمىسقا تۇرعانى بار، ونىڭ ۇستىنە جاس جىگىتتىڭ قىزدى ۇناتىپ، عاشىقتىق سەزىمدى باستان كەشۋى دە مۇمكىن اۋ. كۇنى ەرتەڭ «ماما، جاقىندا كەلىنىڭدى كورسەتەم» دەيتىن شىعار»، دەگەندى ويلاعاندا ءساليمانىڭ كوڭىلى الىپ-ۇشىپ كەتەتىن. «ساپ، ساپ، اسىقپا، كۇنى ەرتەڭ ول كۇن دە كەلەر، شىركىن اي، مۇنىڭ ارمانى دا سول ەمەس پە، تەك اكەسى كورە الماي كەتكەنى بولماسا» دەيدى وزىنە ءوزى. سوڭعى كەلگەنىندە ۇلىنىڭ ۇزاق جۋىناتىنىن، تورگى بولمەنىڭ ەسىگىن جاۋىپ الىپ ناماز وقيتىنىن دا بايقادى، اراق ءىشىپ قيساڭداپ، نە جۇمىسى جوق، نە باسىنىڭ سىيى جوق، قۇر سەندەلىپ جۇرگەن بىرەۋلەردىڭ بالاسىنداي ەمەس، جاس بولسا دا يماندىلىققا بەت بۇرعانىن ءوزىنىڭ ءىشى تەرىس كورمەگەن. بۇگىن جالت-جۇلت ەتىپ كوزدى قىزىقتىرعانىمەن كۇنى ەرتەڭ كورگەن تۇستەي وتە شىعار جالعان دۇنيەنىڭ ۋاقىتشا ەكەنىن جاستاي ءتۇسىنىپ، نامازىن وقىپ، قۇلشىلىقتى ۇيرەنگەننىڭ نەسى جامان دەپ ۇلىنىڭ وسى كەزگە دەيىن جامانات ءسوز كەلتىرمەگەنىنە شۇكىر ەتكەن. تەك اقىلجاننىڭ سوڭعىدا يەگىنە شوشايتىپ ساقال قويعانى عانا ونشا ۇنامادى. ءوزى مۇرتسىز، ۋىلجىعان جاس تەرىگە تاقىر جەردەن ءونىپ شىققان ءبىر ۋىس ءشوپ-شالام سەكىلدى ساقالدىڭ ۇيلەسپەي تۇرعانى دا راس ەدى.

– جاپ-جاس جىگىت، انداعى ساقالىڭ نە؟ – دەگەن جاراتپاعانىن ءبىلدىرىپ.

– جىگىتتەردىڭ اراسىندا وسىنداي ءسان بار، ماما. ەر ادامدا ساقال بولۋى كەرەك.

– اي، بىلمەيمىن، ساقالدىلاردان قورقاتىن بولدىق قوي.

ۇلى ۇندەمەدى. ءوزى تۇيىقتالىپ كەتكەن بە، شاي ۇستىندە اقتارىلىپ اڭگىمە دە ايتپادى، بۇرىنعىداي ءوزى ارالاساتىن كلاستاستارىنا دا بارمادى.  كەتكەنشە تەلەفونعا تەلمىرۋمەن بولعان ۇلىن شەشەسى ازىعىن دايىنداپ، قالتاسىنا مۇعالىمدىك ايلىعىنان جيناعان قاراجاتىنان سالىپ، ەكى بەتىنەن الما كەزەك ءسۇيىپ شىعارىپ سالعان.

– مام، اقشا قاجەت ەمەس، ءوزىم دە ايلىق الىپ ءجۇرمىن. بۇرىنعىداي ستۋدەنت ەمەسپىن، ەندى وزىڭە جۇمسا. مۇعالىمسىڭ عوي، جاقسى كيىمدەر ال.

– بەرىپ تۇرعاندا ال ەندى، ساعان بەرمەگەندە كىمگە بەرەم؟ ستۋدەنت كەزدەگىدەي ەمەس، كىشكەنە بوس ۋاقىتىڭ دا كوبەيگەن شىعار، ەندى جيىرەك كەلىپ تۇر، قۇلىنىم. تاكسي كۇن سايىن شىعادى، زىر ەتىپ كەلىپ كەتەسىڭ.

– يا، كەلەم عوي. ايتپاقشى، مام، قالادان جۇمىس قاراعىڭ كەلمەي مە؟

– قالا دەيمىسىڭ، قوي، بالام، زەينەتكە جىلعا تولمايتىن ۋاقىت قالدى دەپ وتىرعاندا جىلى ورنىمدى سۋىتىپ قايتەم. اكەڭنىڭ وتى سونبەسىن. اۋىلدىڭ جارتىسى مەنىڭ الدىمنان شىققان شاكىرتتەرىم، ءبارى سىيلايدى، ۇيرەنگەن جەرىم ءوزىمنىڭ.

– بارى كوشىپ جاتىر عوي، ساپار اعالار دا كوشتى دەپ ەستىدىم.

– ول كوشسە جەر الىپ، ءۇي سالىپ الدى. ءبىز نە دەپ كوشەمىز، پاتەر جاعالاپ تاپقان-تايانعانىمىزدى سوعان بەرگەنشە وسى جەردە وتىرا بەرمەيمىن بە؟ سەن دە ەر جەتتىڭ، ازامات بولدىڭ، كۇنى ەرتەڭ جۇمىسىڭدى جاقسىلاپ جاساپ ورنىعىپ قالارسىڭ، ءۇي بولارسىڭ. ال، جارايدى، بالام، كەشىگەرسىڭ. ايران ءىشىپ ال.

قالاسىنا كەتكەننەن كەيىن دە ۇلى حابارلاسىپ، مۇنىڭ ءحالىن ءبىلىپ تۇردى. ءبىر سويلەسكەندە جۇمىستان جاڭا شىققان بەتىم دەيدى، بىرىندە كابينەتكە كىرىپ بارا جاتقانىن ايتادى. تەك الدىڭعى كۇنى ۇلىنا قوڭىراۋ سوعىپ، تەلەفونى ءوشىپ تۇرعانىن بايقادى. باستاپقىدا جۇمىسى قاۋىرت، ءارى جاس مامان، مۇمكىن، قولى تيمەيتىن بولعاسىن ءوشىرىپ قويعان شىعار دەگەن. ءۇشىنشى كۇنى دە تەلەفونى جابىق بولعاندا كوڭىلىنە الاڭ كىردى. قاسىندا بىرگە جۇرەتىن دوسى سايانعا حابارلاسىپ ەدى، «اپا، كەشىرىڭىز، كوپتەن كورگەن جوق ەدىم ءوزىم دە» دەگەن جاۋاپ الدى. جيەنىڭە باس-كوز بولىپ جۇرەرسىڭ دەپ تاپسىرعان ءوزىنىڭ نەمەرە ءىنىسىنىڭ نومەرىن تەردى، «بىزگە كەلمەيدى، ۇلىڭىز سىرا ىشكەن اداممەن قاس قوي وسى كۇنى» دەپ مىرسىلداي كۇلدى ول. سول كۇنى كوڭىلى ەلەگىزىپ، مازاسى بولماي، وقۋ مەڭگەرۋشىسىنە تىعىز شارۋاسى بارىن ايتىپ، ەرتە جۇرەتىن تاكسيگە ءمىنىپ  قالاعا كەلگەن بويدا ۇلىنىڭ جۇمىس ورنىن بىردەن تاپتى.

– اقىلجان جۇباي دەگەن جاس مامان ەكى اي عانا جاساپ، بىزدەن ءوز ەركىمەن جۇمىستان شىعىپ كەتكەن، ءوز قولىمەن ءوتىنىش جازعانىنا ءبىر اپتادان استى، – دەدى شاشىنا اق كىرگەن، كوزىلدىرىكتى باسشى.

ءساليما تۇسىنبەي قالدى. جۇمىستان كەتكەنى نەسى، ونداي ەشتەڭە ايتپاپ ەدى عوي...

– سوندا ءوزىنىڭ جۇمىسىن اۋىستىرىپ جاتقانىن، نە بولماسا ءبىر جاققا كەتۋى مۇمكىن ەكەنىن سىزگە دە ايتپادى ما؟

«راسىمەن دە ونىسى نەسى، تىم بولماسا ماعان حابارلاسىپ، جۇمىسىمدى اۋىستىرام دەپ تە ايتپاعانى؟»...

ول ەندى قايدا بارارىن بىلمەي ءبىر ءسات كوشەنىڭ ورتاسىندا تۇرىپ قالدى. تاڭەرتەڭ ۇيدەن شىققاندا قالاعا بارعان بويدا ۇلىمەن كەزدەسىپ، باياعىشا وڭاشا وتىرىپ اڭگىمەلەسىپ، ۇيرەنشىكتى كافەدەن اس ىشكەن سوڭ قاشانعىداي قالالىق بازارعا سوعىپ، كەرەگىن الىپ كەرى قايتا بەرەم دەپ ويلاپ شىققان. ەسەڭگىرەپ وتىرىپ، تەلەفونىن تاعى اقتاردى، قاراپ وتىرسا ۇلىنىڭ جورا-جولداستارىنىڭ دا تەلەفونىن بىلمەيدى ەكەن. سوڭعىدا ۇلىنىڭ «بۇرىنعى پاتەردەن شىعىپ كەتتىم، جاسى ءوزىم شامالاس بالدارمەن بىرىگىپ باسقا جەردەن پاتەر جالداپ جاتىرمىز» دەگەنى دە ەسىنە ەندى ءتۇستى. سوندا بۇل ءوزى «ول كىم بالدار، قاي اۋدان، قاي اۋىلدان، قانداي بالدار»؟ دەپ تە سۇراماپتى عوي، اقىلجاننىڭ قاي دوسىن تانىپ جاتىرمىن دەدى مە، قۇداي اۋ، مۇنىڭ ورنىندا باسقا ءبىر شەشە بولسا بالاسىنىڭ قاسىندا قانداي ادامدار جۇرگەنىن بىلگىسى كەلىپ، تاپتىشتەپ تۇرىپ سۇرار ەدى عوي. ءساليما ءوزىن-ءوزى كىنالاپ كەلەدى. تەك امان بولسا ەكەن دەي بەرەدى. «مۇمكىن، اقىلجان تەلەفون نومەرىن اۋىستىرعان شىعار، ءتىپتى تەلەفونىن جوعالتىپ الۋى دا مۇمكىن عوي، ونى نەگە ويلاماعان، كەشكە دەيىن «ماما، ءسويتىپ ەدىم» دەپ ءوزى حابارلاساتىن شىعار. بولماسا تەلەفون ۇستاۋعا رۇقسات ەتپەيتىن كومپانياعا قىزمەتكە كىرىپ، قاۋىرت جۇمىستان بوساماي جاتۋى دا مۇمكىن اۋ. تۋ-ۋ، ادامدار اي، نە بوپ كەتكەنبىز، باياعىدا تەلەفونسىز دا جۇردىك قوي امان-ەسەن، وسىكۇنى عوي تەلەفونى ءسونىپ تۇرسا شوشىپ كەتەمىز، قيت ەتسە جامانات شاقىرىپ... ءساليما ءوزىن جۇباتا باستادى، اۋىلعا جۇرەتىن جەكە تاكسيگە وتىرعان كەزدە قاسىنداعىلارعا  ابىرجىپ، بۇكىل ىشكى دۇنيەسى تۇگەلىمەن سارى ۋايىمنان سارعايا باستاعانىن بىلدىرگىسى كەلمەدى.

بار ويى قالا جاقتا، تەلەفوننىڭ بەتىنە قاراپ اقىلجان ءبىر حابارىن بەرەر، نە بىرەۋلەر ۇلىنىڭ جاعدايىنان حابار ايتار دەۋمەن ەكى كۇن ءوتتى. تەلەفونعا تەلمىرە تۇسكەن ادام ءوزى تەنتەك قوي سەكىلدى بولادى ەكەن، كوڭىلى الاڭ بولعاسىن ىستەگەن شارۋاسىنىڭ دا بەرەكەسى جوق. ساعاتتارىڭ نە،  كۇتكەن كەزدە مينۋتتاردىڭ ءوزى جىلجىمايدى ەكەن، ءتىپتى سەكۋندتاردىڭ ءوزى باياعىشا سىرعىپ اعىپ كەتپەيتىندەي. اقىلجاننان حابار كۇتكەندە ءار سەكۋندتىڭ اراسى دا  ۇزاق سەكىلدى، ءار سەكۋندتىڭ اراسىندا شەكسىزدىك بارداي كورىنەدى ساليماعا.

ءساليما ءوزى بۇل جاقتىڭ قىزى ەمەس-ءتى، كۇيەۋىمەن جوعارى وقۋ ورنىندا تانىسىپ، وسى اۋىلعا كەلىن بولىپ تۇسكەنىنە دە مىنە، وتىز جىلعا تاياپتى. كۇيەۋى ءۇش اعايىندى جىگىت ەدى، ۇلكەن قايىناعاسى دا بۇل دۇنيەدە جوق، ورتانشى قايىناعاسى كوپتەن سىرقات. ءساليما اۋەلى سول قايىناعاسىنا بارىپ اقىلداسپاق بولدى. بىراق، ءوزى توسەك تارتىپ جاتقان ادامنىڭ مازاسىن الۋدىڭ ارتىق ەكەنىن ويلاپ كىدىردى. سوسىن اكەسىن باعىپ، سول شاڭىراقتى ۇستاپ وتىرعان قاينىسىنا بارىپ ءمان-جايدى ايتتى. وتىزعا كەلگەن جىگىت ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن تەمەكىسىن سورىپ وتىرىپ، اراسىندا بۋلىعىپ ۇزاق جوتەلىپ قويىپ، جەڭگەسىنىڭ ايتقان حابارىنان كەيىن جەرگە توسەلگەن ەسكى قوڭىر كىلەمنىڭ كىردەن ارەڭ كورىنەتىن ورنەگىنەن كوزىن الماعان كۇيى ويلانىپ قالدى.

– سوندا اقىلجاندى ەشكىم كورمەگەن بە؟

– ايتىپ وتىرمىن عوي، كوردىم، ءبىلدىم دەگەن ءبىر ادام جوق. ءتۇن ىشىندە بۇزاقىلارعا تاپ بولىپ جازىم بولماسا ەكەن...

– جۇمىستان نەگە شىعىپ ءجۇر، ەل جۇمىس تاپپاي جۇرگەندە؟

– ۋفف... قايدان بىلەيىن...

– سونىڭ ساقال ءوسىرىپ، مىنەزى وزگەرىپ جۇرگەنى ۇنامايدى ماعان.

– ۇناماسا، بوتەنىڭ ەمەس، باۋىرىڭ عوي، ايتپادىڭ با؟

– يا، ول مەنى تىڭدايدى دەگەن. سوڭعىدا ماعان كەلىپ، «كوكە، داستارحانىڭىزعا اراق قويماڭىز، ول ھارام» دەپ اقىل ايتقان.

– ەندى... ونىسى دۇرىس قوي.

– دۇرىس بولعاندا... مەن كۇندە اراق ءىشىپ جاتىر ما ەكەنمىن؟ قۇدالاردى شاقىرىپ وتىرىپ قالاي قۇيمايسىڭ، سوسىن ايتادى تاعى، وتكەندە انا سارسەن ۇلىنىڭ تويىن اراقسىز وتكىزگەندە وسى ەل سىرتىنان ءسوز بوراتىپ، «الدەقانداي قىلىپ شاقىرىپ وتىرىپ، قوناعىنا قۇيۋعا جارامادى، مولدا بولعانسىپ، ساراڭدىعىن جاسىرعىسى كەلەدى» دەپ ءاجۋالاماپ پا ەدى.

– جا، قويا بەرشى قاينىم. تاپ قازىر سونداي اڭگىمەلەردى تىڭدايتىن شامام جوق، ءوزىمنىڭ ميىم اينالىپ وتىر، نە ويلارىمدى بىلمەيمىن. نە ىستەيمىز، ال؟ اقىل بەرشى؟ قايدان ىزدەيمىن بالامدى؟

–  جەڭەشە، سەن سول بالانى ادام قىلدىڭ، وقىتتىڭ، ءبارىمىز كوردىك قوي قالاي وسىرگەنىڭدى. ەشكىمنەن كەم قىلمادىڭ. سۇيتكەن ەڭبەگىڭدى زايا قىلىپ... وڭباعان! ساناسى دۇرىس بولماعانى دا...

– بولدى! ءساليمانىڭ كوزى شاتىناپ، داۋسى قاتتى شىعىپ كەتتى. – بولدى، جەتەر! سەن نەمەنە ءوزى... وسى اۋلەتتىڭ باس كوتەرەرى دەپ، سول بالانىڭ باۋىرى دەپ اقىل سۇراپ كەلىپ وتىرسام... تابا الماي جانىم قىسىلىپ وتىر ەمەسپىن بە؟ ءتىپتى قايدان ىزدەرىمدى دە بىلمەيمىن، ۇشتى-كۇيلى جوق. سەنى اقىل قوسادى دەپ كەلىپ وتىرمىن.

– بولدى، بولدى، جەڭەشە. رەنجىمە... نە ىستەگەندە... مەنىڭشە پوليتسياعا بارۋ كەرەك.

***

الدىمەن پوليتسيا، ودان سوڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك قىزمەتىندەگى ۇزاق كىدىرىستەن كەيىن كوشى-قون قىزمەتىنىڭ مالىمەتىنشە 22 جاستاعى قازاقستان ازاماتى اقىلجان جۇبايدىڭ اتىنا شەتەلگە شىعاتىن قۇجات الىنعانى، اقىلجاننىڭ تۇركيا ارقىلى تاياۋ شىعىستى بەتكە العانى ءمالىم بولعاندا... ءساليما نە ويلارىن بىلمەدى. ءبىر-اق ساتتە ەستىگەنى... الدەكىم مىڭ باتپان كەسەك ارقالاتىپ جىبەرگەندەي بولىپ، سول يىعىنا وقىستان تاپ بولىپ، سالماعىمەن جانشىعان ويدان ءوز دەنەسىن اۋىرلاپ، تىزەسى بۇگىلە جازداپ، كوكشىل اينەكتەرى سامساعان جەتى قاباتتى عيماراتتان تەڭسەلە باسىپ شىقتى. قۇداي اۋ، سيريا قايدا، بىرەۋ قايدا؟ اقتوبەدەن ءارى ۇزاپ كورمەگەن بالا ول جاقتا نە جوعالتتى؟ اقىلجانىم اي، اقىلدى دەپ جۇرگەندە نە ىستەگەنىڭ بۇل؟

بار تىلەۋىم ءوزىنىڭ ۇستىندە ەكەنىن بىلمەي مە...  شەشەسىن ۇمىتىپ، ەسىنەن ءبىرجولا شىعارىپ باسى اۋعان جاققا قالاي كەتە الادى؟ قۇداي اۋ، نە جازىعى بار ەدى ۇلىنىڭ الدىندا؟ ىشىندە الدەنەلەر ءۇزىلىپ جاتقانداي بولعان ءساليمانىڭ وسى ساتتە ەشكىمنەن، قاسىنداعى قاينىسىنان دا قىمسىنباستان، كوشەنىڭ ورتاسىندا وتىرا قالىپ اڭىراعىسى كەلدى. سوندا عانا شەشەسىنىڭ زارلى داۋسىن ەستىگەن اقىلجانى جەتىپ كەلەردەي.

ءساليما كەشكە دەيىن دە، ەرتەڭ تاڭمەن دە اقىلجان حابارلاسار دەپ ۇمىتتەنۋمەن بولدى، ونىڭ شەكارا اسقانىن كەشە ءوز قۇلاعىمەن ەستىسە دە سونى  ميىمەن قابىلدار ەمەس. ادەتتە ادام باسقا بىرەۋدىڭ باسىنداعى باقىتسىزدىقتى ەستىپ-بىلگەنىمەن ول جاعداي، سول قايعى ءوزىنىڭ باسىنا كەلمەيتىندەي، كەلۋى مۇمكىن ەمەستەي كورەتىنى بار ەمەس پە، ءساليما دا جات ءدىننىڭ جەتەگىندە سيريا اسىپ، نە ءولى، نە ءتىرى ەكەنى بەلگىسىز بالاسىنىڭ ازابىن ارقالاعان انالاردىڭ بار ەكەنىن بىلسە دە، ءوزى دە كۇندەردىڭ كۇنىندە سول كەپتى كيەر دەپ ويلاپ كورمەپتى. اپىر اۋ، قالاي بولدى، سوندا مۇنىڭ ۇلى انەبىر ساقالدىلارعا قوسىلىپ، قولىنا قارۋ الىپ، سوعىسپاقشى ما؟ ول ءتىپتى قولىنا پىشاق الىپ ءوز قويىن سويۋعا جۇرەكسىنەتىن بالا ەمەس پە؟ دەپ،  كوزگە كورىنبەيتىن بىرەۋمەن ديالوگى ىشتەي جۇرسە، ەندى بىردە «وسىنىڭ ءبارى جاي اشەيىن، قۇر دالباسا اڭگىمە بولسا ەكەن، ۇلىم «ماما، ساعان حابارلاسۋعا قولىم تيمەي جاتىر ەدى، ەندى بوسادىم» دەپ ءوزى-اق بايلانىسقا شىقسا ەكەن، سوندا كورەر ەدىم» دەپ تىلەپ كەلە جاتتى. بىراق، ىشكى تۇيسىگى مۇنىڭ الدەبىر بەلگىسىزدىكپەن بەتتەسەرىن، جاۋابىن نەبىر اقىلدى باستاردىڭ ءوزى شەشە الماستاي، كۇردەلىلىگى ميدى سىندىرار جۇمباقتارعا كەزىگەرىن سەزدىرەتىندەي مە... ەندى ءبىر ساتتە... الدەكىمدەردىڭ ارباپ-الداۋىنا تۇسكەن ۇلىن سوعىس بولىپ جاتقان سيرياعا جەتىپ ۇلگەرتپەي ورتا جولدان توقتاتىپ قايىرىپ الۋعا  بولاتىن شىعار دەگەن ءۇمىتتى وي كەلىپ، ءار مينۋتتى تەككە جىبەرمەۋگە، تەزىرەك ۇلىن قاتەرلى جولدان توقتاتۋعا جانتالاستى. اينالشىق جەگەندەي، ءبىر بارعان ەسىگىنە الدەنەشە بارىپ، قۇقىققورعاۋ ورگاندارىنىڭ ەسىگىن قاعىپ، ۇلىن شەكارادان ۇستاپ قالۋ تۋرالى ءوتىنىشىن جەتكىزگەنىمەن، نەگە ەكەنىن، مۇنىڭ قاتەرلى جولعا اتتانعان سورماڭداي ۇلىن تەزدەتىپ جولدان ۇستاۋدىڭ ورنىنا ونداعىلار ءساليمانىڭ وزىنەن جاۋاپ الىپ شارشاتتى ەمەس پە. وسى كەزگە دەيىن جاي اعىسپەن باياۋ جىلجىعان ءساليمانىڭ ءومىرى اينالاسى ءبىر جۇمانىڭ ىشىندە وزگەرىپ كەتتى.

***

ۇيىنە سۇرىنە جەتىپ كوز جاسىنا ەرىك بەرىپ، ءبىرازدان سوڭ وزىنەن-ءوزى جۇبانىپ ساباسىنا ءتۇستى. اينالىساتىن كۇندەلىكتى تىرلىگى تولىپ تۇرسا دا قولى بارمايدى، نە ۇيقىسى كەلمەيدى، بالعا ۇيمەلەگەن اراداي باسىنا قاپتاعان ويلارىنىڭ دا بىردە بىرەۋى تياناقتى ەمەس. سيريا دەگەنى قاي جاقتا ءوزى دەپ ينتەرنەتتەن اقپارات ىزدەدى، ۆيدەولاردى اشتى. كەيدە جاڭالىقتاردان كورسەتىپ جاتسا دا سوعان بار زەيىنىن سالىپ قارامايدى ەكەن، بۇل جولى تارس-تۇرس اتىلعان اۆتوماتتاردىڭ داۋسى، جەردى سىلكىندىرىپ جارىلعان بومبا، سۋداي توگىلگەن قان، اشىق كۇندە اداسىپ، قولدان جاسالعان توزاققا ءوز ەركىمەن تىلەنىپ بارىپ باۋداي ءتۇسىپ جاتقان بەيباقتار تۋرالى كورگەندەرى جانىن اۋىرتتى، ۇزاق قاراۋعا جۇرەگى شىدامادى، «مەنىڭ ۇلىم دا وسىلاردىڭ اراسىندا ءجۇر اۋ، بەكەرگە باتپاققا باتتى اۋ، ازاپ ارقالادى اۋ» دەگەندى ويلاعان سايىن ىشىنەن بورداي ۇگىتىلدى، ودان سايىن ەسەڭگىرەدى. ۇلىنا دەگەن وكپەسىن، ومىردەن كورگەن جاقسىلىعىنىڭ از ەكەنىن ايتىپ الدەكىمگە مۇڭىن شاققىسى كەلەدى، بىراق كىمگە ايتادى؟ اۋىل-ءۇيدىڭ و ءبىر جىلعى وسەگىن قايتا ۇرلەپ، ەرمەك ىزدەپ جۇرگەندەرگە مە؟ ولار مۇنىڭ جانىنا تۇسكەن جاراسىنا ودان سايىن تىرناق باتىرىپ، قوپسىتىپ، ودان تارتار ازابىن ۇلعايتار دەپ قاۋىپ ەتكەن ءساليما ۇيىنەن شىقپادى.

***

ءساليمانىڭ ەل ۇيقىسىنان تۇرماي جاتىپ قالاعا جينالىپ، ۇلىن قايتارۋعا كومەك سۇراپ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا باس سۇعۋى جيىلەدى. وسى جەرگە ءجيى كەلىپ ءجۇرىپ ءوزى سەكىلدى بالاسىن ىزدەپ، ەڭىرەگەن باسقا انالارمەن تانىستى. ەگيپەتكە دەمالۋعا بارام دەپ سيريادان ءبىر شىققان كوستيا دەگەن جىگىتتىڭ اناسى ناتاليا ۆيكتوروۆنا «سابىر ەتىڭىز، ءبىز بالالارىمىزدى قۇدايعا تاپسىرامىز، تەك سول عانا ولاردى كورىپ وتىرادى» دەدى الدە مۇنى، الدە ءوزىن جۇباتقانى بەلگىسىز. مۇنىڭ ۇلىنان كوز جازىپ قالعانىن، قايدان ىزدەيتىنىن دە بىلمەي ساندالعانىن ءۇنسىز تىڭداعان ەگدە جاستاعى ايەل دە ءوزىنىڭ دە قيان شەتتەگى قانتوگىستە جوعالعان  بالاسىن ساعىنعانىن، قان قىسىمى كوتەرىلگەندە اقىرى كورمەي كەتەم اۋ دەپ قورقاتىنىن ايتىپ ەگىلگەن ساتتە، ءساليما وزگەنىڭ شەرىن قوزعاعانىن ءتۇسىنىپ، ازداپ سابىرعا كەلگەندەي. «وسى جەرگە قايتا-قايتا كەلىپ ۇلدارىن سۇراستىرىپ، كومەكتەسىڭدەر دەپ جۇرگەن شەشەلەردىڭ ءوزارا چاتتارى دا بار، سول جەردە اركىم ءوز بالاسى تۋرالى ايتىپ، ارى قاراي نە ىستەۋ كەرەگىن اقىلداسىپ وتىرادى، ءسىزدى دە تىركەيىن، ءبىر كومەگى تيەر» دەپ مۇنىڭ دا نومەرىن جازىپ الدى. ۇلدارىن جوعالتقانداردىڭ توبىنداعى ادامداردىڭ كوپ ەكەنىن كورگەن ءساليما شىنىمەن شوشىدى. ەرىنبەي ساناپ كورىپ ەدى، مۇنىڭ وزىنەن باسقا 129 ادام بار ەكەن. سولاردىڭ ءبارى ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا ءوزى سەكىلدى ۇلىن جوعالتىپ، ساناسىمەن سارعايعاندار.

 

***

وسى كۇنى ءساليما تەلەفونىن ءتۇن بولعاندا بۇرىنعىداي ءوشىرىپ تاستامايتىن بولعان. حابار كۇتىپ ەلەڭدەگەن ادامنىڭ سەكەمشىل بولاتىن دا ادەتى عوي. كۇندەردىڭ كۇنىندە... قۇدايدان كۇندىز-ءتۇنى تىلەگەنى قابىل بولىپ، تۇنگى تورتتەن جيىرما مينۋت كەتكەندە مۇنىڭ تەلەفونىنا جاسىرىن نومەردەن قوڭىراۋ ءتۇستى. ءتۇن ورتاسىندا دىرىلداي جونەلگەن تەلەفون داۋسىنان اۋەلى قاتتى شوشىپ كەتتى، جاسىرىن نومەر ەكەنىن كورىپ تۇرسا دا كەنەت جۇرەگى اتقاقتاي سوعىپ، تەلەفون سوعۋشىنىڭ ءوزىنىڭ ۇلى، مىنا جارىق دۇنيەدەگى جالعىز سۇيەنىشى اقىلجانى ەكەنىنە كۇمانى بولمادى. باسىن جاستىقتان جۇلىپ الىپ، جاندارمەن تەلەفونعا جارماستى.

- اللو. اقىلجانبىسىڭ؟

– مام! مەن عوي! مام، جىلاپ تۇرسىڭ با؟ نەگە ۇندەمەيسىڭ؟ بۇل قۇمىعىپ، دەم جەتپەگەندەي تۇرىپ قالدى، اۋزىنا ءسوز تۇسەر ەمەس.

– مام، كوپ سويلەسە المايمىن، ءحالىڭ جاقسى ما؟

– اقىلجان... بالام... قايداسىڭ؟ - دەدى كوزىنەن شىققان جاستان كەڭسىرىگى تولىپ قالعان ءساليما ءسوزىن ءۇزىپ-ءۇزىپ.

– مەن... يسلام مەملەكەتىندەمىن. ايتپاي كەتتىم، سەن جىبەرمەيدى، جىلايدى دەپ ويلادىم. مۇندا كەلۋىمىز كەرەك بولدى، كومەكتەسۋىمىز كەرەك بولدى، مام... بۇل ءبىزدىڭ بورىشىمىز عوي.

– قايداعى بورىشتى ايتاسىڭ؟ مەنى، جالعىز شەشەڭدى تاستاپ...

– مام، كەشىرشى. كەشىر. ۋايىمداما، مەندە ءبارى جاقسى...

وسى كەزدە تەلەفون ءۇزىلىپ كەتتى. ونىمەن قوسا ءساليمانىڭ ىشىندەگى جۇلىن-جۇيكەلەرى دە بىرت-بىرت ەتىپ ءۇزىلىپ جاتتى. ءتۇننىڭ ورتاسىندا، جاپادان-جالعىز وتىرىپ، وزىنەن باسقا ءتىرى جان جوق داڭعاراداي ۇيدە ال كەپ جىلاسىن. ال كەپ اڭىراسىن. دۇرىستاپ سويلەسە الماعانىن اي، بالاسىنىڭ قانداي كۇيدە ەكەنىن ابدەن سۇراپ ۇلگەرمەگەنىن اي، اي...اي... ونى ەشكىم جۇباتپادى، ونىسى دا جاقسى ەكەن. ءىشى تولىپ قالىپتى.

***

ءسويتىپ جاتىپ، تەپسە تەمىر ۇزەتىن جىگىتتەردى ەلىنەن بەزدىرىپ، سەنىمىن وزگەرتىپ، قان توكتىرىپ، انانى بالاسىنان ايىرعان، سابيلەردى جەتىم قالدىرعان اتى-ءجونى بەلگىسىز قاتەرلى سوعىستى اشقاندارعا، انالاردىڭ كوزىنەن توقتاۋسىز اققان جاستان كول جاساپ، بالام ەرجەتىپ ەندى قىزىعىن كورەم بە دەگەن شەشەلەردىڭ باسىنا قايعىنىڭ قارا اسپانىن ورناتقان سوعىسقۇمارلارعا لاعنەت ايتتى. اللا جولىنداعى سوعىس دەگەن نە پالە، اللانى سوعىسسىز اق جاقسى كورسە، قۇلشىلىق ەتسە بولماي ما دەپ ءساليمانىڭ ويى ونعا ءبولىندى.

ۇلىنىڭ بۇل جولعا قالاي تاپ بولعانىنا ميى جەتپەدى، ونىڭ نامازدى باستاعانى، ساقال قويعانى قاشان ەدى، ونى دا ەسىنە تۇسىرە المادى، بىراق، جات اعىمعا  كەشە تاپ بولماعانى انىق، بۇعان دەيىن دايىندىقتا بولعان شىعار اۋ، وسى جولعا كەتەردە الدەبىر كۇشتىڭ، بولماسا ءبىر جاعدايدىڭ اسەر ەتكەنى انىق. «كەلۋمىز كەرەك بولدى، كومەكتەسۋىمىز بورىش» دەگەنى نە ءسوز، قانداي بورىشتى ايتادى ءوزى؟ ادام ءبىر نارسەنى ويلاي بەرسە نە ەسى اۋىسادى، نە ءبىر شەشىمىن تاپقانداي بولا ما، بىرنەشە كۇن وتكەندە بارىپ الەۋمەتتىك جەلىلەردە اقىلجان سياقتى جاستاردىڭ ءوز ويلارىن، ءوزى تۋرالى جازىپ، سۋرەتتەرىن جاريالاپ وتىراتىنىن ءبىلدى. اقىلجاننىڭ اۋىلداعى ەك-ءۇش كلاستاسىنان ونىڭ «ۆ كونتاكتەدە» پاراقشاسى بار ەكەنىن ەستىگەندە ىشتەي قۋانىپ كەتكەندەي بولعان ءساليما جان-جاقتان قامالاعان مىڭ سان سۇراقتارىنا جاۋاپ ىزدەمەك بولىپ دالباسالاپ، ينتەرنەتتى اقتارىپ، ۇلىنىڭ «ۆ كونتاكتەدەگى» پاراقشاسىن قارادى. ۇلى پاراقشاسىندا كىلەڭ ادامگەرشىلىك، دوستىق تۋرالى قاناتتى سوزدەردى جازپتى، بىرىڭعاي مۇسىلمان ەركەكتەر مەن ايەلدەردى، بالالاردى اياۋسىز ءولتىرىپ جاتقان ۆيدەولاردى قاراپ جۇرەگى اۋىرعانىن دا كەلتىرىپتى، «مۇسىلمان باۋىرلار، مۇسىلمان اپكەلەر مەن ولاردىڭ جازىقسىز سابيلەرى ءۇشىن قايعى شەكپەۋ مۇمكىن ەمەس» دەپ جازىپ قالدىرىپتى. وسىنداي مازمۇنداعى جازبالار بىرنەشەۋ ەكەن. ءساليما جازبانىڭ جازىلعان ۋاقىتىن قاراعاندا وسىدان ەكى جىل بۇرىنعى ەكەنىن كوردى. جۇرەگى شىم ەتتى. سوندا مۇنىڭ ۇلىنىڭ دايىندىعىنا ەكى جىل بولعان با، بۇل قالاي بايقاماعان؟ جالعىز ۇلىنىڭ نە ويى بار، دوسى كىم، ءبىرىن بىلمەيدى، قۇداي اۋ، سوندا مۇنىڭ قانداي شەشە بولعانى؟ مۇعالىم بولعانى، بالاسىنىڭ تارتىبىنە وزىنشە ءمان بەرگەنى قايدا قالدى؟ وزەگىن ورتەگەن وكىنىشكە قىلار امالى قالماعانداي ءبىر ساتتە جۇدەپ قالدى. ۇستەل ۇستىندەگى قىتاي شامىنىڭ جارىعى كەرەۋەتكە اقىرىن جىلجي تۇسەدى. جىم-جىرت تىنىشتىقتا ءساليما عانا ءوزىنىڭ جۇرەگىنىڭ ءدۇرسىلىن ەستيدى. كۇزدىڭ ۇزاق تۇنىندە ءوزىن قامالاعان ويدان، تىنىسىن تارىلتقان شاراسىزدىعىنان قالاي قارا ءۇزىپ قاشىپ شىعارىن بىلمەي جانتالاسادى. ءتۇس كورسەم، تىم بولماسا تۇسىمدە ۇلىممەن قاۋىشسام دەيدى. اسپان ءتۇرلى-ءتۇستى رەڭك الىپ، بۇلتتار قىزعىلت بولىپ كورىنىپ، بارلىق ءۇيدىڭ شامى ءسونىپ، ءار ۇيدە شەشەلەرى بالالارىنىڭ كورپەسىن قىمتاپ، سابيلەر بولسا انالارىنىڭ ومىراۋىندا الاڭسىز پىس-پىس ەتىپ، ءتۇن توبەسىنە جارقىلداق مونشاقتارىن تاعىنىپ، جەر-الەم تىنىستاپ جاتقان شاقتا ءساليما دا كوزى ارەڭ ءىلىنىپ، تۇسىندە ۇلىن كورىپ جاتار ەدى.

ۇلدارىن ىزدەگەن شەشەلەردىڭ چاتىنا كىرگەلى ءبىراز مالىمەتكە قانىعا ءتۇستى. ۇلدارى سيرياعا كەتكەن شەشەلەردىڭ اراسىندا «تەزىرەك ءوزىمىز قيمىلداماساق بولمايدى، ءبىر ارەكەت قىلماساق كەيىن كەش بولىپ، وكىنىپ قالۋىمىز مۇمكىن» دەگەندى ءجيى ايتاتىن، تاۋەكەلشىل، بالاسى ءۇشىن جالاڭاياق قار كەشىپ، انساريا جوتاسىن كەسىپ ءوتىپ، از-زاۆيا تاۋلارىنان اسۋعا دايار انالاردىڭ كوپ ەكەنىن بايقادى. ابدەن تورىقسا دا  شەشەلەر ۇمىتسىزدىككە بيلەتكىسى كەلمەيدى. «سىزگە بالاڭىزدى قايتارۋعا ءالى دە مۇمكىندىك بار، - دەپ ۇمىتتەندىردى مۇنى  بىرەۋىنىڭ شەشەسى. ال مەنىڭ ۇلىمدى... قۇداي ءبىلسىن، - دەگەن ول ءوز سىرىن جازادى. - قاتەلىك وزىمنەن بولدى، 2012 جىلى 18 جاستاعى ۇلىمدى ەگيپەتكە بەكەر جىبەردىم. ول وقۋعا كەتتىم دەپ ەدى. مەنى الداپتى. ونىڭ تاياۋ شىعىستا قارۋلى قاقتىعىستىڭ ورتاسىندا جۇرگەنىن سيريا مەن يراكقا اتتانعان قازاقستاندىق 150 جيھادشىنىڭ حابارىنان ءبىلدىم عوي». ايەلدەردىڭ اراسىندا ۇلىمەن بايلانىس ۇستاپ وتىرعاندارى دا بار بولىپ شىقتى. «مەنىڭ ۇلىمنىڭ كەتكەنىنە ءۇش جىل بولدى، وسى ءۇش جىلدا ەكى رەت جارالانعان. سيريادا ءجۇرىپ قىرعىزستاندىق ايەلگە ۇيلەنگەن، بالاسى دا بار ەكەن» دەگەن ايەل ءبىر كۇنى ۇلىنىڭ شەكارادا ۇستالعانىن، سۋسە قالاسىندا تۇرمەگە تۇسكەنىن جازدى.

«بالاڭىز امان-ەسەن بولسىن» دەپ جۇباتتى ونى كەلەسى ءبىر ايەل.

بۇل چاتتاعى ايەلدەر ءوز بالاسىنىڭ قايدا ەكەنىن بىلمەي سانسىراپ، بىلگەن كۇندە دە قايتارا الماي وتىرىپ، ءبىر-ءبىرىن جىلى سوزدەر ايتىپ جۇباتا بىلەتىن. ولاردىڭ انالىق جۇرەكتەرى وسى بولىپ جاتقان جاعدايعا تەك مەيىرىم ارقىلى قايرات كورسەتە الاتىنىن ۇعاتىن. «تاپ قازىرگى ۋاقىتتا سۋسەدەگى جاعداي كۇن وتكەن سايىن قيىنداي باستاعان، جەرگىلىكتى پۋنكتتى كۇن سايىن بومبالاپ جاتقاندىقتان ونداعىلار ىشەتىن سۋسىز وتىر، جول دا بۇزىلىپ، قاتىناستان اجىراپ قالعان. كوشەدەگى ولگەن ادامداردان اياق الىپ ءجۇرۋ قيىن بولىپ قالعان كورىنەدى، سول سەبەپتى دە سۋسەدە وكپە اۋرۋى دا ءورشىپ كەتكەن دەيدى» دەپ جازدى بىرەۋدىڭ شەشەسى. ءساليمانىڭ بايقاۋىنشا بۇل ايەل ونداعى جاعدايدى ۇنەمى ءبىلىپ، حابار الىپ وتىرادى. ونىڭ جازعانىنىڭ استىنا ەشكىم جاۋاپ جازبادى. ءدال وسى ساتتە اركىمنىڭ ءوز بالاسىن ۋايىمداپ، قولىنان ەشتەڭە كەلمەيتىن دارمەنسىزدىكتەرىنە وپىنىپ، شاراسىزدىقتان كوكىرەكتەرى قارس ايرىلىپ، ۋايىمنىڭ شەڭگەلىنە ءتۇسىپ، قايعىعا بەرىلگەنىن ءساليما دا سەزەدى. ءوزى دە اقىلجانىن سول قارا بۇلت قۇرساعان، اجال وعىن سەپكەن بوتەن قالادا بولماعانىن تىلەيدى. اقىماق بالالار اي، اي، اقىلسىزدار اي.... شەشەلەرىن قايعىعا باتىرىپ، ايدالاداعى بوتەن ەلدە وت كەشىپ، وققا ۇشىپ جاتقان ەسسىزدەر اي... ءساليما كۇن سايىن وسىلاي وي كەشىپ جاتىپ تاڭنىڭ قالاي اتقانىن بايقامايتىن بولعان. ونىڭ ەندىگى بار كۇتكەنى تەلەفوننىڭ قوڭىراۋى، ەكى كوزى ءوزى سەكىلدى شەرمەندە بولعان شەشەلەردىڭ چاتىندا. بىرەۋى كوڭىل جۇباتار بىردەڭە جازسا، بىرەۋى بولماسا بىرەۋى مۇنىڭ اقىلجانىنان حابار السا دەيدى. ءۇمىت ۇزىلمەيدى. كۇدىك تە قالعىمايدى. ولار ءوزارا كەڭەسىپ، اركىم ءوزىنىڭ ەستىگەن-بىلگەنىمەن ءبولىسىپ، كەيبىرەۋى سول جاقتان كەلدى دەگەن ۆيدەولاردى سالىپ، ءوزارا اقىلداسىپ وتىردى. وسىلاي كۇندەر وتە بەردى. ايلار دا اۋناي بەردى. ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەندە شىدامى تاۋسىلعان بىرەۋى: «قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنان ءبىر حابار كۇتىپ وتىرا بەرگەنشە ۇلدارىمىزدى ءوزىمىز ىزدەپ شىعايىق» دەپ ويىن ورتاعا تاستادى. شەشەلەر جولعا شىعۋ تۋرالى جوسپار قۇرىستى، بەلسەندى توپتىڭ باستاپقى قارقىنى ۇلىن، قىزىن جوعالتقان، نەمەرەسىن ساعىنعان ءاربىر انانىڭ ىشىندەگى ولەۋسىرەپ سونۋگە اينالعان ءۇمىتىن ۇرلەپ، قايتا جاققانداي، مازداتقانداي بولدى. ءساليما دا وسى توپتىڭ ىشىندە ەدى. سوڭعى كۇندەرى جىلاي بەرۋدى قويىپ، ول دا ۇلىن كوزىمەن  كورىپ، لاجى بولسا وزىمەن الىپ قايتۋعا شىن بەكىنگەن. «الدەكىمدەردىڭ الداعاندارىنا ارانداپ قالدىڭ اۋ.... الدە ول جاقتا سوعىسقا قاتىسقاندارعا اقشا بەرەدى دەپ جالعىز شەشەڭە كومەكتەسپەك بولدىڭ با ەكەن...» وسىلاي ويلاسا ءبىتتى، ءساليمانىڭ كوز الدى بۇلدىراپ، ەكى يىعى سەلكىلدەپ جۇرە بەرەدى.

– مەن اقىلجانعا بارام با دەپ وتىرمىن، - دەدى قاينىسىنىڭ ۇيىنە كەلىپ وتىرىپ.

– قالاي؟ قالاي بارماقسىڭ؟

– سولاي، ءوزىم سياقتىلارعا قوسىلىپ ىزدەيمىن تاعى. ءبۇيتىپ قاراپ وتىرىپ جىندانىپ كەتەتىن ءتۇرىم بار.

– ەگەر كەلمەسە شە؟

– قالاي كەلمەيدى؟

– قالاي كەتسە سولاي كەلمەيدى دە! ايتپەسە، جالعىز شەشەسىن قالدىرىپ ەسى دۇرىس ادام كەتە مە؟

– كەلەدى، نەگە كەلمەيدى ەكەن؟

– كەلەتىن بولسا وندا و باستا نەگە كەتەدى؟

–  ءجا، بولدى... كەلەدى، الىپ قايتام.

– جەڭەشە. ساعان وڭاي ەمەس، تۇسىنەم. بىراق، بەكەر اۋرە بولاسىڭ با دەيمىن. ءوزىڭ ويلاشى، تەپسە تەمىر ۇزەتىن جاس جىگىت، اۋرۋ ەمەس، ساقاۋ، ساڭىراۋ ەمەس، ەگەر ول كەلمەيمىن دەسە ونى قالاي الىپ كەلمەكسىڭ؟ ەگەر ونىڭ قۇجاتىن الىپ قويعان بولسا، نە بىرەۋلەر كۇشتەپ ۇستاپ وتىرعان بولسا كەلەيىن دەسە دە كەلە الماۋى مۇمكىن، بولماسا ساناسى ۋلانىپ، ميى اينالىپ قالعاندار وزدەرى دە ەلىنە، ۇيىنە قايتا ورالمايتىن كورىنەدى، ساعان ايتارىم، جەڭەشە، سوعان ءازىر بول! ەگەر ولاردىڭ سانالارىن ابدەن ۋلاپ، ميلارىن اۋىستىرىپ قويعان بولسا كەلگەن كۇندە دە ادام بولۋ-بولماۋى دا بەلگىسىز عوي، - دەدى قاينىسى ءبىر جاعى كۇيىنىپ، ءبىر جاعى قىزىنىپ.

– تۋف... اۋزىڭنان ءبىر جاقسى ءسوز شىقپايتىن بولدى عوي سەنىڭ. سوندا ماعان بالاڭدى ىزدەمە، كۇدەرىڭدى ءۇز دەپ وتىرسىڭ با؟

ءساليما كوڭىلىنە قاراپ، جىلى ءسوزىن قيماعان قاينىسىنان مۇلدەم كوڭىلى قالعانداي بولىپ، قاقپاسىنىڭ كوك سىرى كوشە باستاعان مىجىرايعان سامان ۇيدەن باسىن تومەن سالىپ شىعىپ كەتتى.

***

اقىلجانعا بارام دەگەلى ءساليمادا ەس جوق. اۋەلى وعان اپارام دەگەن دۇنيەسىن جيناقتاپ كورىپ ەدى، جاڭا كيىم-كەشەك، ۇزاققا شىدايتىن ازىق-تۇلىك دەگەنىڭ قىزعا اپاراتىن جۇكتەي بولىپ تىم كوبەيىپ كەتتى. اقىرى وسىنشا زاتتىڭ اقىلجانعا نە قاجەتى بار، ءبارىبىر وزىمەن بىرگە ەلگە ورالاتىن بولسا دەپ ەندى تەك ەڭ قاجەتتىلەرىن عانا الدى. كۇتكەندە كۇن دە كەلىپ بولمايدى ەكەن. ۇلىن كورگەنشە تاعات تاپپاعان ءساليما اۋەلى اپتا سانادى، سوسىن كۇن، اقىرىندا ساعات ساناۋعا اينالدى. «يا، ءسات! يا، اللا، ءوزىڭ جار بولا گور» دەگەندى دە نەشە رەت قايتالاۋدان جالىقپايدى. قيالىندا ۇلىمەن بىرگە ماڭدايى جارقىراپ قايتىپ كەلە جاتادى ءساليما. اقىرى كۇتكەن كۇن دە كەلدى اۋ... ۇلدارىن ىزدەگەن ايەلدەر، اراسىندا ءبىر-ەكى ەر ادام بار، ونشاقتى ادام  تۇركياعا ۇشىپ كەلگەندە وزدەرىن نە كۇتىپ تۇرۋى مۇمكىن ەكەنىن بولجاماعان، بىراق، كورمەگەن، بىلمەگەن جەر، زاڭى باسقا، ونىڭ ۇستىنە سوعىس ءجۇرىپ جاتقان جەرگە كەلە جاتقاسىن كەدەرگىنىڭ دە، قيىندىقتىڭ دا بولاتىنىنا ىشتەي ءازىر ەدى. ۇلدارىن كوزدەرىمەن كورسە باسقا كەدەرگىنى ەلەيتىن بە ەدى بۇل شەشەلەر! ۇلدارىن جات ەلدەن الىپ شىعىپ وزدەرىمەن ەلگە اكەتە السا، كورگەن بەينەت تە ءبىر اق ساتتە ۇمىتىلماي ما!

بۇلاردى كۇتىپ العان جىگىت اعاسى نامازدان كەيىن شاي بەرىپ، ميكرواۆتوبۋسقا وتىرعىزدى، بۇل ءتىپتى الدىن الا ۇيىمداستىرىلعان شارۋاداي كورىنگەنى دە بار. ءساليما قايدا كەلدى، قاي جولمەن ءجۇردى، باعىتى قاي جەردە ەكەنىن دە شامالاي الاتىن جاعدايدا ەمەس، جاسى كەلگەن ايەلدىڭ جول ءجۇرۋى دە وڭاي ەمەسىن ءوز باسىنان وتكەردى اۋ وسى جولى. اۋەلى اقتوبەدەن استاناعا پوەزبەن كەلگەنى بار، ودان سامولەتتە ۇزاق ۇشقانى بار، ءارى-بەرى جۇرىستەن بە، ۋايىمنان با، ەكى شەكەسى زىركىلدەپ، جەلكەسى تارتىپ، باسىن ارەڭ كوتەرىپ كەلەدى. تەك ۇلىن كورسەم دەگەن تىلەگى عانا مۇنى قولىنان جەتەلەپ كەلە جاتقانداي. وسىنشا ۇزاق جولدا ءوزى ىشىنەن باس شايقاپ كەلەدى، بۇيىرمىسقا داۋا بار ما، باياعىدا ءوزىنىڭ قارت اتاسى «بىلامىق جەيىن دەگەن اسىم با ەدى» دەگەندى ءجيى ايتاتىن، ۇلىن ىزدەپ وسىلاي تاۋ اسىپ، تەڭىز كەشىپ، بوتەن جەرگە تابان تيگىزەم  دەپ اۋىلدا مەكتەپتە ساباق بەرىپ جۇرگەن ءساليما ويلادى ما. جۇرەگى قاتتى-قاتتى سوعا تۇسكەن ول ۇلىن كورگەنشە اسىقتى، سوڭعى كەزدەرى ۋاقىتتى كۇندەرمەن، ساعاتتارمەن ەمەس سەكۋندتارمەن ەسەپتەگىسى كەلەر ەدى، سوندا ۇلىنا جاقىنداي تۇسەتىندەي، سوندا ۇلىمەن كەزدەسەر كۇنگە بار بولعانى بىرنەشە سەكۋندتار عانا قالعانداي كورىنەدى وزىنە. ەندى بىرنەشە جۇزدەگەن الدە مىڭداعان سەكۋندتاردان كەيىن ول ءسات تە كەلىپ جەتەر، تەك سول سەكۋندتار قاشان بولادى؟ بۇل كەلىپ جەتەم دەگەنشە ۇلىنا بىردەڭە بولىپ قالماسا ەكەن دەيدى. ساليماعا وسىناۋ سەكۋندتار اراسىندا كوز جەتپەستەي، ءۇن ەستىلمەستەي شەكسىزدىك بارداي كورىندى. وسى شەكسىزدىكتىڭ اراسىمەن ادىمداي ءجۇرىپ وتىرىپ ۇلىمەن تەزىرەك قاۋىشسا ارمان نە!

تۇرىكتىڭ جالاۋىن ىلگەن بروندالعان اسكەري سوعىس ماشيناسى توقتاعان تۇستاعى تىكەنەك سىمدار جۇرگىزىلگەن شەكارادا كۇيەۋلەرىنە اتتانباقشى بولىپ وتىرعان ونشاقتى جاس ايەلدى، ولاردىڭ بالالارىن كوردى. ەلدەن شىعاردا بۇلارعا «سول جەرگە كولىكتەرىڭدى قالدىرىپ، وتكىزگەن ادامعا ارقايسىسىڭ 100 دوللاردان بەرىپ، وزدەرىڭ ءارى قاراي جاياۋ كەتەسىڭدەر» دەگەن. ءجۇزىن كۇن قاققان قاراتورى مۇسىلمان مەن بۇلاردى باستاپ جۇرگەن تۇرىكتەر  بۇلارعا تۇسىنىكسىز تىلدە تىلدەسەدى. ولار ءوزارا «قارۋىڭ بار ما»؟ «قۇجاتىڭدى بەر» دەپ جاتقانداي. ءبىر كەزدە تۇرىكتەر كەرى ورالدى. قولدارىن سەرمەلەپ الدەنە دەپ جاتىر، ءبىر ءسوزىن شامالايدى، ءبىر ءسوزىن تۇسىنۋگە قينالادى. سويتسە... بۇلاردى شەكارادان وتكىزبەيتىن بولىپتى. بۇلار كەرى قايتۋعا ءماجبۇر بولدى. سالى سۋعا ءبىرجولا كەتكەندەي ءساليما بارعان جاعىنان قايتىپ كەلە جاتقاندا ءوزىنىڭ اينالاسىن ءۇمىتسىز قالىڭ تۇمان قورشاپ العانداي سەزىندى، سول كوزدى بايلاعان قالىڭ تۇمان اراسىندا ۇلىن عانا ەمەس، ءوزىن دە جوعالتىپ العانداي، قايدا بۇرىلسا دا بەلگىسىزدىك، قايدا بۇرىلسا دا جان-جاعىنان ىزعار ەسىپ تۇردى.

***

كۇندەر وتە بەردى. اۋىلداستارى ءساليمانىڭ جالعىز ۇلىنىڭ تەرروريست بولىپ كەتكەنىنەن تۇگەل قۇلاقتانىپ بولعالى وتىرعان جەردىڭ باستى اڭگىمەسى سول. بىرەۋ ايادى جالعىز ايەلدى، بىرەۋ مۇسىركەدى. بۇلاردىڭ بىرىنە دە نازار اۋدارماعان ءساليما ۇلىنان حابار كۇتۋمەن بولدى. كەزەكتى رەت قالاعا بارىپ، تاعى دا قۇقىق قورعاۋ ورىندارىنا باس سۇعىپ، ۇلى تۋرالى بىلمەك بولعانىنان ناتيجە بولمادى. بازاردىڭ شىعا بەرىسىندە ەسكى-قۇسقى زاتتار ساتاتىن جەردە وتىرعان سىعانعا بال اشتىرىپ، «جاقىندا ۇيىڭىزدە ۇلكەن توي بولعالى تۇر» دەگەنىنە قۋانىپ ەكى مىڭدىعىن بەرىپ، ءبىراز كۇن سول ءسوزدى مالدانىپ، سىعاننىڭ اۋزىمەن ايتىلعان سول ءبىر اۋىز سوزگە جانىن جىلىتىپ جۇرگەنى دە وزىنە ايان. ادام ءار نارسەدەن ءۇمىت ەتىپ، نە بولسا سونى جۇبانىش كورگەندە ءتىپتى نە ىستەپ، نە قويعانىن دا اڭعارماي ما، ءساليما سۇراستىرىپ ءجۇرىپ باسقا ءبىر الىس اۋدانداعى قۇمالاقشى كەمپىردى  ىزدەپ باردى.  «كورىپكەلى بار ەكەن، ايتقانى اينىماي كەلدى عوي» دەسىپ، جۇرت اۋزىنىڭ سۋى قۇرىپ تامسانعان سول قۇمالاقشى عانا مۇنىڭ ۇلى تۋرالى اقيقاتتى اشىپ ايتىپ بەرە الاتىنداي، تەك سونىڭ عانا ءسوزى بۇعان ءدارۋ بولاتىنداي. ىشىنەن ۇلىمدى ورالمايدى دەپ ايتا ما دەگەن قاۋپى دە جوق ەمەس. شۇڭىرەك كوز، بۇكىر كەمپىر قۇمالاقتى شاشىپ تاستاپ ۇزاق ويلانىپ وتىردى دا، «بۇگىن قۇمالاعىم سويلەمەي تۇر» دەپ وتىرعان جەرىنەن ەكى ۇمتىلىپ بارىپ ارەڭ تۇرىپ كەتتى. ەكىنشى رەت كەلگەنىندە قۇمالاقشىنى كورمەدى، كومەكشىلەرىنەن «وسى ايدا قۇمالاق تارتا المايمىن،  «سەرتتەمىن» دەپ ايتىپ جىبەرىپتى. ونىڭ قانداي، نە سەرت ەكەنىن كىم ءبىلىپتى، ايتەۋىر، قۇمالاقشى «سەرتكە» وتىرعاندا ەشكىمدى قابىلدامايدى ەكەن. ءسويتىپ جۇرگەندە ءساليمانىڭ جۇرەگىن بۇلك ەتكىزىپ اۋناتىپ، ۇلى تاعى ءبىر رەت قوڭىراۋ شالدى.

– مام، مەن قازىر موسۋلدامىن، - دەدى ۇلى. الدىنداعىداي ەمەس، قۇمىعىپ، ءبىرتۇرلى جاسىپ شىققان اقىلجاننىڭ داۋسىندا ءدىرىل بار ەدى. مۇنى ءساليما بىردەن بايقادى. ءساليما ۇلىمەن اسىقپاي سويلەسكىسى كەلگەنىمەن، بالاسى قاتتى اسىعىس كورىندى.

– مام... اۋىرىپ جۇرگەن جوقپىسىڭ؟ مام، مەنى كەشىرشى... مەن قاتەلەستىم، دجيحاد دەپ...، ءبىز الدانىپپىز... سەنى ازاپقا سالدىم اۋ، اناشىم... وسىنى ايتقاندا ۇلى ءوزى جىلاپ تۇردى. تەلەفوننىڭ ار جاعىنان ۇلىنىڭ جىلاعانىنا بەرگى جاقتا جۇرەگىن بىرەۋ ينەمەن شاباقتاپ جاتقانداي كۇيگە تۇسكەن ءساليما دا نە ىستەرىن بىلمەي «بالام اۋ، بالام اۋ» دەي بەردى.

– ەندى كەلەسىڭ بە؟ قاشان، بالام؟

ۇلى ونىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرمەدى، قىسقا عانا قايىردى.

– قازىر مەندە بايلانىس تا، ينتەرنەت تە جوق. اقشام بولعاندا حابارلاسام. مام... مەنى كەشىر...

ءسويتتى دە بايلانىس ءۇزىلىپ كەتتى. ودان بەرى قانشا كۇن، قانشا مينۋت، مىڭداعان، ءتىپتى ميلليونداعان سەكۋندتار ءوتتى دەسەڭشى. ءساليمانىڭ ۇلىنا دەگەن ساعىنىشى دا شەكسىز، ونى كۇتكەن ءتوزىمى دە شەكسىز. اراسى شەكسىزدىكپەن جالعانعان سەكۋندتار ونىڭ شاشىنىڭ اعىن الدەنەشە رەت قايتارا ساناپ شىققانداي. تەك اقىلجاننان ەش حابار بولمادى.

***

ادام بايعۇس ايتەۋىر باسقا سالعاندى كوتەرسە بولدى، ميتىڭداپ جۇرە بەرەدى ەكەن عوي، جۇرگەن سايىن كورە دە بەرەدى ەكەن. بىردە تەلەفونىنا بوتەن نومەرمەن بىرەۋ شىعىپ، اقىلجاننىڭ شاھيد بولعانىن ايتتى. ءبىر ساتتە ەس-اقىلى وزىنەن الىستاپ كەتكەندەي، ەسىرىك كۇيگە تۇسە جازداعان ءساليما سول بويدا ەسىن جيناپ الا قويدى. ويىنا ۇلدارىن ىزدەگەن انالاردىڭ گرۋپپاسىندا ايتىلعان اڭگىمەلەر ءتۇستى. «كەيدە قايتا-قايتا ۇلىن سۇراپ، مازالاماس ءۇشىن ادەيى «ءسىزدىڭ بالاڭىز ءولدى» دەپ حابارلايتىندارى بار، بىراق، ول كوبىنەسە جالعان اقپارات بولىپ شىعادى» دەپ جازعان بولاتىن بىرەۋدىڭ اناسى. جانە سوعان مىسالدار دا كەلتىرگەسىن بە، بۇل ايتقانى سول جەردەگى شەشەلەرگە يلانىمدى دا كورىنگەن.  ساليما دا بوتەن ادامنىڭ ايتقانىنا سەنبەدى. ءتىپتى سەنگىسى دە جوق. «ماعان ۇلىمنىڭ ولگەنىن الدىمەن دالەلدەڭىز!»دەدى. وسىلاي دەۋى مۇڭ ەكەن، الگىمەن بايلانىس ءۇزىلىپ كەتتى. وسى جاعدايدى چاتتاعى مۇڭداستارىنا ايتقان كەزدە سونداعى بىرەۋ جاقىندا بىرنەشە ادامنىڭ يراندىقتاردىڭ قولىنا تۇتقىنعا تۇسكەنىن، اقىلجاننىڭ دا سول جەردە بولۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتتى. ۇلىنىڭ تۇتقىنعا ءتۇسۋى مۇمكىن اۋ دەگەندى ويلاۋ ساليماعا وڭاي بولماسا دا، ونى ايتەۋىر، ءتىرى بولسا ەكەن دەيدى. «ءتىرى بولسا ءتىرى ادام ايتەۋىر ءبىر كۇنى ءبىر جەردەن شىعادى عوي». ول ءوزىنىڭ ۇلىنىڭ سۋرەتىن الەۋمەتتىك جەلىلەردە مەيلىنشە كوبىرەك تاراتىپ، قايتكەندە ءبىر اقپارات السام دەۋدەن جالىقپايدى. وسى كۇندەرى ءساليمانىڭ شاشى اپپاق بولىپ اعارىپ كەتتى.

***

كەزەكتى رەت ۇلىن ىزدەپ قالاعا شىقتى. ۇلكەن جولدان بۇرىلىستاعى بەس-التى شاقىرىمداعى اۋىلىن بەتكە العان ءساليما كەزەكتى رەت قاباعىنىڭ ورتاسىنداعى ءاجىمى تەرەڭدەپ، ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ، ابدەن قالجىراپ كەلە جاتتى. ول بۇرىن وسى جولمەن جۇرگەندە شارشاماۋشى ەدى، قار جاۋعاسىن دا جەر اۋىرلاپ كەتكەن اۋ. قار قاپالاقتاپ ءالى جاۋىپ تۇر. وسىنداي كۇنى اقىلجان دا ۇيدە وتىرمايتىن. قىستى ەرەكشە جاقسى كورەتىن. مۇنىڭ ءوزى دە قىستى جانى سۇيەدى. اقىلجانى تاپ قازىر قاسىندا بولسا قىستىڭ بولىمسىز شۋاعىنا دا، قالىقتاعان قارعا دا بىرگە قۋانار ەدى. ءساليما ءدال قازىر انالار عانا سەزىنەتىن ساعىنىشپەن، ساعىنىشتىڭ زارىن تارتقان جۇرەكپەن، بالاسىنا دەگەن اعىنى قاتتى، بۇكىل جەر-دۇنيەنى باسىپ كەتەردەي قۋاتتى سەزىممەن ءان سالعىسى كەلدى. قاردان با، ماڭدايىنان شىققان تەردەن بە، تومەن قۇلديلاعان جاستان با، كوزدەرى اشىپ كەلەدى. وسى قارا جولدىڭ بويىندا، بۇكىل ومىرىندە ءدال وسىلاي باياۋ ءجۇردى مە ەكەن، ءومىر بويى ءجۇرىپ كەلە جاتقان جولى بولسا دا جول ونەتىن ەمەس. ءوز قيالىن مالتا قۇرتشا سورىپ اياڭداي بەرەدى. باياعى ءبىر قيال، ءبىر وي. اقىلجانى ماڭدايى جارقىراپ كىرىپ كەلەتىن اتتى كۇن قاشان بولار ەكەن، ۇلىن ماڭدايىنان ءسۇيىپ، قۇسالىقتىڭ تۇڭعيىعىنا باتۋى جاقىن كوڭىلىن جۇباتار ساعات تۋىنا نەشە اي، نەشە كۇن، نەشە ساعات قالدى ەكەن؟ وسىنى ويلاسا ءساليما كەيدە قارادان قاراپ دەگبىرىنەن ايىرىلا جازدايدى. كۇتۋدىڭ ازابىن، تۇندە ۇيىقتاماۋدىڭ، اپتالاپ، ايلاپ، جىلداپ تەلەفون شىلدىرىن كۇتۋدىڭ، «مەندە ءبارى جاقسى، ماما» دەگەنگە سەنبەۋدىڭ، سوڭعى سويلەسكەندە داۋسىنىڭ ىرعاعى قانداي بولىپ ەدى دەپ ۇزاق-سونار وي كەشۋدىڭ، جانىنا تۇسكەن جارا ەشۋاقىتتا جازىلماۋدىڭ نە ەكەنىن ۇلىن جوعالتقان انا عانا بىلەدى. ول ءوزىنىڭ ماحابباتتان، قۇشتارلىقتان، ارمان مەن ۇمىتتەن، مىڭداعان باقىت ساۋلەسىنەن جارالعان پەرزەنتىن ورتكە شارپىلمايتىن قاناتىمەن قىمتاپ، قۋاتتى دۇعاسىمەن جەبەگىسى كەلەدى. الدەقالاي پەرزەنتى جاراقات الىپ نە سىرقاتتانسا دا مىڭداعان داۋىستىڭ اراسىنان ونىڭ داۋسىن قاپىسىز تانىر ەدى، وسىناۋ سۋىق تا قاتال الەمدە جازا باسقان قۇلىنىنىڭ قايعىسى بولسا ءوزىنىڭ اق جۇرەگىمەن، ادالدىعىمەن قورعاپ قالار ەدى، ونىڭ وپىنعان كوز جاسىن، جان جاراسىن، قاتەلىكتەرىن ءوز موينىنا الىپ تۇرىپ كەشىرەر ەدى. تەك ۇلىن قايتارىپ السا ەكەن.

***

«ويباي، ءساليمانىڭ ماقتاپ جۇرگەن جالعىز ۇلى سيريا اسىپ، تەرروريست بولىپتى» دەگەن قاڭقۋ ءسوزدى ەستي-ەستي وعان دا كونگەن. تۇنەۋگۇنى كوپتەن سىرقات قاديشا شەشەي قايتىس بولىپ، سونىڭ ساداقاسىندا وتىرعاندا كەلەسى شەتتەگى ەكى ايەل مۇنىڭ سول جەردە وتىرعانىن اڭعارماي، سىرتىنان اڭگىمەلەگەنىن دە ەستىپ وتىردى.

– بايعۇسقا قيىن بولدى ەندى، ۇلى كۇماندى توپتارمەن بايلانىستا بولعان كورىنەدى عوي. سيريا اسىپ كەتىپتى.

– كۇماندى توبى نەسى؟

– الگى بالاعى شولاق، ساقالدىلار عوي.

– سول راس پا ەكەن ءوزى؟

– ءىي، راس، ءبارى ايتىپ ءجۇر ەمەس پە؟

– سۇمدىق اي، جاس بالالاردىڭ ساناسىن بۇزعان اۋ... ءبارىمىز دە بالا ءوسىرىپ وتىرمىز، ۋايىمدايسىڭ...

– ول بالاسى ءوزى كەتكەنىمەن قويماي، كورشى اۋىلدىڭ ءۇش-ءتورت بالاسىن دا ازعىرىپ، تەرىس جولعا سالىپتى دەيدى. مەنىڭ دە ەلدەن ەستىگەنىم عوي...

– قۇداي ساقتاسىن...

***

ۇلىنىڭ البومىن الدىنا الىپ، كىشكەنە كەزىندەگى سۋرەتتەرىنە قاراپ ويلانىپ وتىرىپ قالاتىندى شىعاردى. اسىرەسە، اقىلجاننىڭ بالا كۇنگى سۋرەتتەرى ونى كۇيەۋى بار كەزدەگى، ۇلى ەركەلەپ مۇڭسىز ءوسىپ جاتقان ەرەكشە باقىتتى، عاجايىپ شاقتارعا الا كەتەتىن. مىنە، مىنا سۋرەتتە مەكتەپتەگى ناۋرىز مەرەكەسىندە ۇلىنىڭ جيرەنشە شەشەن بولىپ ساحنادا قويىلىم قويعان كەزى. تەز جاتتايتىن زەرەك ۇلى كادىمگى قاريالارعا ۇقساپ ماقالداتىپ سويلەپ، ەلدى ريزا قىلعان! ال، مىنا سۋرەت كۇيەۋى جول اپاتىنان قايتپاس بۇرىن ۇشەۋىنىڭ قالاعا بارىپ قىدىرىپ جۇرگەندە تۇسكەنى. ول كەزدە ەكەۋى دە جاس، اقىلجان سول كەزدە ءوزى اۋزىنان تاستامايتىن شرەكتىڭ ۇستىندە ءماز بوپ تۇر. ۇلىنىڭ سۋرەتتتەرىن قاراي بەرۋ ءوزىنىڭ ۋايىمىن قالىڭداتىپ، ساعىنىشىن ۇلعايتا بەرەتىنىن تۇسىنگەندە بارىپ البومدى كوزگە تۇسپەيتىن جەرگە اپارىپ قويدى. ءبىر كۇنى  وتىرىپ-وتىرىپ، ۇلىنا بولمە جاساقتاپ، كىرسە-شىققىسىز قىلىپ قويسام دەگەندى ويلادى. ويلادى دەگەنىڭ دە، سول بويدا كىرىسىپ تە كەتتى. ەگەر وسى ويلاعانىن تەزىرەك ىسكە اسىرسا، ۇلىنا دەگەن بولمەنى ساندەپ، جاساندىرىپ، ەڭ جايلى بولمەگە اينالدىرسا، ۇلى دا تەز كەلەتىندەي كورىندى وزىنە. بۇرىن اقىلجاننىڭ بولمەسى اتالىپ جۇرگەن بولمەنىڭ اتى اقىلجاندىكى بولعانىمەن، بۇل بولمەدە توسەك جينايتىن كەرەۋەت تە، شيفونەر دە، ارتىق كىلەم دە تۇرۋشى ەدى. ءساليما ونىڭ ءبارىن كورشى بالالارعا ايتىپ شىعارتىپ، توبەسىن اكتەدى. اقىلجانعا ۇنايدى اۋ دەگەن تۇسقاعازداردى تاڭداۋىنا دا جارتى كۇن كەتكەن شىعار اۋ. وزىنە سالسا گۇلدى تۇسقاعازدى تاڭدار ەدى، اقىلجان وندايدى ۇناتپايدى. ورنەكتىسىن دە كوردى، قالانىڭ كورىنىسى بارىن دا بايقادى، اقىرى، ۇلىم كەلگەندە جارقىراپ تۇرسىن، اق دەگەن جاقسى عوي، تىلەكشى بولسىن دەپ ورنەگى بىلىنەر-بىلىنبەس اقشىل ءتۇستىسىن تاڭدادى. ۇلىنىڭ كەرەۋەتىن دە جاڭالادى، وعان جاباتىن توسەك پەن جامىلعىنى دا ۇلىنا ۇنايدى اۋ دەگەنىن ساتىپ الدى. ۇلىنىڭ كەلۋىنە بۇل دا تىلەكشى بولسىنشى دەپ جاڭا ستول الىپ، وعان اقىلجاننىڭ كومپيۋتەرىن جايعاستىردى. اقىلجاننىڭ بولمەسى شىنىمەن دە جايناپ، جارقىراپ تۇردى. ءبىر كۇنى ۇلى كەلەدى، وسى كەرەۋەتكە جاتىپ، وسى ورىندىققا وتىرادى دەگەن وي ساليماعا قول قۋسىرىپ وتىرماۋعا، ودان ءارى ۇلىن ىزدەۋگە، ەڭ باستىسى ءۇمىت ۇزبەۋگە كۇش بەرەتىندەي.

اقىلجاننان  حابار بولمادى. اينالاداعىنىڭ ءبارى ادەيى مۇنىڭ ەسىنە ۇلىن سالا بەرۋگە كەلىسىپ العانداي ما، بۇل شەتى مەن شەگى جوق بەلگىسىزدىك قاشانعا دەيىن سوزىلماق؟ اقىلجانى جوق ءساليما جارتىلاي عانا تىنىستاپ جۇرگەندەي. جۇرەگىنىڭ دە جارتىسى عانا قالعان. بار تىلەگى جەر كۇندى تەزىرەك اينالسا، ساعات ءتىلى العا اسىقسا، ءسويتىپ انا مەن بالانىڭ تەزىرەك كەزدەسەر كۇنىن جاقىنداتسا دەيدى. اپتالار ايلارعا، ودان جىلدارعا سوزىلىپ، ءوزىن ابدەن جالىقتىرعان، مەزى ەتكەن مۇڭدى سەرپىپ تاستاپ، ونىڭ ورنىن قۋانىشتىڭ اۋەنى الماستىراتىن كۇن كەلەر مە ەكەن...

بۇل كۇندەرى ءساليمانىڭ جاڭبىرمەن بىرگە جىلاپ، كۇن ساۋلەسىمەن جۇبانىپ جۇرگەن جارىم كوڭىلى ۇساق-ۇساق بولىكتەرگە ءبولىنىپ قالعان سىنىقتار سەكىلدى، وسى ۇساق بولىكتەردى جاماپ-جاسقايتىن نە امال بار؟ ۋاقىت بولسا زىرىلداپ ءوتىپ جاتىر، تەك مۇنىڭ جانىنداعى جارانى ەمدەۋگە قۇلىقسىز. وسىكۇنى بىرەسە قان قىسىمى، بىرەسە جۇرەگى، ايتەۋىر، اۋىرا بەرەتىن بولدى، ءدارىحانالاردا ءدارىنىڭ نەشە اتاسى سىرەسىپ تۇر عوي، تەك قۇسالىقتان، مۇڭنان ەمدەيتىن ءدارى عانا ساتىلمايدى. ءساليما اعارىپ كەتكەن ساماي شاشىن ورامالدىڭ استىنا جاسىرىپ، ۇلىنىڭ ۇلكەيتىلگەن سۋرەتىن قولىنا الدى. بۇل سۋرەت اقىلجاننىڭ ديپلوم العان كەزدەگى سۋرەتى ەدى. ۇلى مۇندا قۋانىشىن جاسىرا الماي جىميىپ تۇر. ەرتەڭ 14 ءساۋىر، اقىلجاننىڭ تۋعان كۇنى.  بەتىن ءاجىم ايعىزداعان كارى ايەل جاڭا عانا اشىتقان قامىردىڭ بەتىن جاپتى دا، ءۇي تازالاۋعا كىرىستى. تەرەزەلەردى جالتىراتىپ ءسۇرتىپ، شكافتاردىڭ ءىشىن رەتكە كەلتىرە باستادى.  قولى شارۋادا بولعانىمەن ويى شارتاراپتى اينالىپ ءجۇر. «ەرتەڭ اقىلجاننىڭ تۋعان كۇنى عوي» دەدى وزىنە-ءوزى كۇبىرلەپ. « قۇلىنىمنىڭ تۋعان كۇنىندە قۇران وقىتسام نەسى ايىپ ونىڭ؟ ءتىرى بولسا تەزىرەك ورالار، ايتەۋىر، ءبىر شاراپاتى تيەر...» وزىمەن مەكتەپتە بىرگە جاساعان 5-6 مۇعالىمگە «اقىلجانعا قۇران وقىتاتىن ەدىم» دەپ جەتكىزگەن ەدى. ەشقايسىسى «ونىڭىز نە، بالاڭىز قايتىس بولماپ ەدى عوي» دەمەدى. نە دەسىن؟ وزگە تۇگىلى ۇلىنىڭ قانداي كۇيدە ەكەنىنەن ءوزى دە بەيحابار. «وسى كوشەگە تۇگەل ايتتىم، انا كوشەدەن قانىش اتا مەن سارسەنكۇل اپايعا ايتارسىڭ دەپ ولاردىڭ كەلىنىنە تاپسىرعام، ۇمىتىپ كەتپەدى مە ەكەن»، – دەپ سامبىرلاي سويلەدى ول قاسىندا بىرەۋ وتىرعانداي. شاعىن اۋىل تۇگەل ۇيقىعا كەتكەندە تەك قاق ورتاداعى ەڭسەلى ءۇيدىڭ شامى عانا سونبەدى. بۇل ءتۇنى وسى ۇيدە بازاردان اكەلىنگەن كوكونىستەر قايناتىلىپ، ءتورت-بەس  ءتۇرلى سالات جاسالدى، ءتاتتى ناندار ءپىسىرىلىپ، بالىق پەن تاۋىق قۋىرىلدى. وسىنىڭ ءبارىن جالعىز ءوزى جاساپ ۇلگەرىپ جاتقان ايەل قاشانعىداي وي ۇستىندە. «تاۋىق ەتى قىزارىپ، جاقسى ءپىسىپتى، ءدامى دە بالداي ءتاتتى بولۋ كەرەك، اقىلجان وسىنى جاقسى كورەتىن. ەت قۋىرىپ، سوۋس قۇياتىن سالاتتى دا ەرەكشە ءسۇيسىنىپ جەيتىن ەدى، ونى دا جاساپ قويدىم» دەدى ول قۇددى وسى شاراعا بالاسى ارنايى قاتىساتىنداي. تەزدەتىپ شەلپەكتەردى ءپىسىرىپ، بەتىن اق قاعازبەن جاۋىپ قويدى. ساعات تۇسكى 12-دەن اسىپ بارادى ەكەن. قۇران وقيتىن ۋاقىت جاقىنداپتى اۋ، كورشىلەرىم تەزىرەك كەلە قويسا. ول قايتادان جايناپ تۇرعان ۇستەلدى كوزىمەن شولىپ شىقتى، ءوز ويىنشا ءبارى ءوز ورنىندا، دايىندىعىندا قاپى جوق. ءساليما سىرتقا شىقتى. ودان قايتادان ۇيگە كىردى. ءبىر كەزدە تەرەزەدەن ارىرەكتە كەلە جاتقان ءۇش ادامدى كوردى. قارسىلاپ الماققا قايتا سىرتقا شىقتى. ولاردىڭ ەكەۋى مۇنى بايقامادى ما، كوشەنىڭ ارعى باسىنا بۇرىلىپ كەتتى دە، ارىپتەس كەلىنشەك نازىم بەرىرەك كەلىپ، امانداسىپ جاتتى.

– امانبىسىڭ، نازىم، قوش كەلەسىڭ، قاسىڭداعى كىمدەر، كوزىم جەتىڭكىرەمەي جاتىر؟

– ااا، ولار كۇنسۇلۋ مەن ءسانىم عوي، اپاي.

– ا-ا، ولار كىرمەدى مە، ولارعا دا ايتقان ەدىم. ءالى ەشكىم كەلمەي جاتىر. بەيسەن اعاعا دا ايتتىم.

– اپاي، - دەپ كىبىرتىكتەپ قالدى نازىم. - كەشىرەرسىز، سىزگە ەسكەرتەيىن دەپ ەدىم، ايىپقا بۇيىرماڭىز، وقىتقان قۇرانىڭىز قابىل بولسىن، مەن اناۋ راحيلا اپايدىڭ نەمەرەسىنىڭ شىلدەحاناسىنا اسىعىپ بارا جاتىر ەدىم. كۇنسۇلۋ مەن ءسانىم دە سوندا كەتتى.

–ا-اا... سولاي ما. جارايدى، بارا عوي، اينالايىن. اقىلجانىمنىڭ جاقسى كورەتىن مۇعالىمدەرى ەدى دەپ ايتقانىم عوي.

– يا، دۇرىس قوي، اپاي. بالاڭىز... امان كەلسىن ەندى... دەپ قوشتاسىپ كەتىپ بارا جاتقان نازىمعا قاراپ تۇرعان ءساليمانىڭ كوڭىلى جاسىپ قالىپ ەدى.

ول شاقىرعان ادامدار كەلسە وسى جەردەن كۇتىپ الايىن دەپ تاعى دا ءبىراز تۇردى دا، ەڭسەسىن باسقان كوڭىلسىزدىكتەن ارىلماققا، ءارى قازانداعى ەتتى تاباققا ءتۇسىرىپ الماققا ۇيگە كىردى. تورگى بولمەسىنىڭ تەرەزەسى ۇلكەن كوشەگە قارايتىن. ءبىر كەزدە  بىر-ءبىرىن سۇيەمەلدەگەن قانىش اتاي مەن ونىڭ كەمپىرى سارسەنكۇل اپايدىڭ بۇل ۇيگە بۇرىلماي، كوشەنىڭ انا باسىنداعى راحيلانىڭ ءۇيىن بەتكە العانىن كوردى. قۇران وقيدى دەگەن بەيسەن قارت تا كەشىگىپ جاتىر. ءساليما  ۇستەلدىڭ باسىندا جالعىز ءوزى وتىردى. «كەلمەسە... وزدەرى ءبىلسىن... جيھادشىنىڭ ۇيىنە كەلگىلەرى كەلمەگەن شىعار. الدە بالەسى جۇعادى دەدى مە...» ول ساعات تىلىنە قاراپ وتىرىپ، ۇلى كەتكەلى قانشاما مىڭداعان، ميلليونداعان، ءتىپتى ميللياردتاعان سەكۋندتاردىڭ وتە شىققانىن ويلادى. سول سەكۋندتاردى جالعاعان شەكسىزدىك مۇنىڭ ءتوزىمىن قاشانعا دەيىن سىناماق... سول سەكۋندتار اراسىنا جاسىرىنعان شەكسىزدىكتە مۇنىڭ ءۇمىتى دە سول كۇيى  كومىلىپ بارادى... ءوزىنىڭ ۇلىنا دەگەن شەكسىز ساعىنىشىن، شەكسىز ماحابباتىن سول سەكۋندتار اراسىنداعى شەكسىزدىككە شىم-شىم باتىرىپ كەشكەن كۇندەرى قاشان اياقتالار ەكەن... ۇلىنىڭ ۇلكەيتىلگەن سۋرەتىن قولىنا الدى. «جارىعىم اۋ، كۇنىم اۋ، ساعان ارناپ قۇراندى ءوزىم وقيمىن. بار بولساڭ امان ءجۇر دەپ دۇعا قىلام، جوق بولساڭ...» ءساليما ءوزىنىڭ سوزىنە ءوزى تولقىپ، داۋسى جارىقشاقتانىپ كەتتى. وسى كەزدە پورترەتتىڭ دە كوزىنەن ءبىر تامشى جاس ءۇزىلىپ تۇسكەندەي بولدى...

Abai.kz