ەلىمىزدەگى اقپارات كەڭىستىكتىگىنىڭ ءالى دە بولسا بىرەۋلەرگە كىرىپتار ەكەنى، بۇل سالادا ءالى دە تولىق تاۋەلسىزدىككە جەتە الماعانىمىز ەشكىمگە دە قۇپيا ەمەس. اسىرەسە بىزدەگى ورىس ءتىلدى بۇقارالاق اقپارات قۇرالدارىنىڭ كەي-كەيدە قازاق ەلىنىڭ ەمەس، كورشى رەسەيدىڭ وكتەمشىل ساياساتىنىڭ قولشوقپارىنا اينالىپ كەتەتىنى دە اششى شىندىق. مۇنىڭ ءوزى مەملەكەتىمىزدىڭ ءوز مۇددەسىنە وراي ارەكەت ەتۋىنە، ءسويتىپ ءوزىنىڭ دەربەس ساياسات جۇرگىزۋىنە ۇلكەن قاۋىپ توندىرەتىنى بەلگىلى. ال مۇنىڭ ءوزى سايىپ كەلگەندە بىزگە دەگەن نيەتى دۇرىس ەلدەرمەن ارا قاتىناسىمىزعا ەلەۋلى سىزات ءتۇسىرۋى دە عاجاپ ەمەس.

ال مۇنداي سۇرقايى ساياساتتى ناسيحاتتايتىن ماقالالار كەيبىر پورتالداردا جەتىپ ارتىلادى. ماسەلەن، بۇل ورايدا بىزدەگى Zona.kz  دەگەن پورتال ەشكىمگە دە دەس بەرمەي كەلەدى. جارايدى، سىن ماقالالار جاريالاسىن. وعان ەشكىم دە قارسى ەمەس. ەلىمىزدە شەشىلمەگەن پروبلەمالار از ەمەس تە شىعار. الايدا ءبىر ەلدى ەكىنشى ەلگە قارسى قوياتىن، تازا ارانداتۋشىلىق سيپاتقا يە ماقالالاردى باسۋ بۇل پورتالدىڭ شىن نيەتىن بايقاتسا كەرەك.

وسىندا جاقىندا عانا شىققان  «يانۋكوۆيچ ۇلتتىق-فاشيستىك سيپاتتاعى «باسقارىلاتىن مونستردى» قۇرىپ، قورەكتەندىرىپ وتىردى» (يانۋكوۆيچ سوزداۆال ي پودپيتىۆال «ۋپراۆلياەموگو مونسترا» ۆ ليتسە ناتسيونال-فاشيستسكيح مولودچيكوۆ.) دەگەن ءبىر سۇحباتسىماقتى باسىپتى. مۇندا ۆيكتور شاتسكيح دەگەن ءتىلشى  ۆاديم كولەسنيچەنكو دەگەن ساياساتشىسىماقپەن كولدەي سۇحبات قۇرادى. بۇل ەكەۋى تاۋەلسىز ۋكراينا ەلىنە دەگەن وشپەندىلىكتى قوزدىرۋعا، ونداعى جۇرتتى ەشبىر دالەلسىز ابدەن جەردەن الىپ، جەردەن سالعان. ورىنسىز ءتىل تيگىزۋگە كەلگەندە ەكەۋى دە الدىنا جان سالمايدى. وزگەسىن بىلاي قويعاندا، وسى سۇحباتتىڭ تاقىرىبىنداعى «ناتسيونال-فاشيستسكيح مولودچيكي»، «مونستر» دەگەن سوزدەردىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟ وسى سوزدەردەن-اق بۇلاردىڭ جالاقور ەكەنى، تاۋەلسىز ەلگە دەگەن وشپەندىلىك كوزقاراستارى ايقىن اڭعارىلىپ تۇر ەمەس پە؟ سۇحبات بەرۋشى ەشتەڭەدەن دە دە ايانىپ قالماعان. بار پالەنى ۋكرايندىقتاردىڭ باسىنا ءۇيىپ توككەن. ونىڭ تۇسىنىگىندە بۇل ەلدەگى تاۋەلسىزدىككە ۇمتىلۋ، ءتىلىن دامىتىپ، مادەنيەتىن وركەندەتۋ باندەروۆتىق سيپاتتاعى ۇلتتىق-فاشيستىك قوزعالىسقا بارىپ تىرىلەدى ەكەن. نە دەگەن «تەرەڭ» تۇجىرىم دەسەڭىزشى.

سۇحبات بەرۋشى جايلى بىرەر ءسوز. ونى وسى سۇحباتتى العان ءتىلشىنىڭ سيپاتتاۋىمەن بەرەلىك. ءبىر ءارپىن وزگەرتپەستەن سول قالپىندا بەردىك. وسىدان دا وقىرماندار ونىڭ كىم ەكەنىن بايقار. سونىمەن ول كىم ەكەن؟ وقىپ كورىڭىزدەر. ۆاديم كولەسنيچەنكو – ۋكراينسكي ي روسسيسكي پوليتيك، ودين يز سامىح ياركيح پرەدستاۆيتەلەي «رۋسسكوي پارتي» نا ۋكراينە. دو مايدانا بىل دەپۋتاتوم ۋكراينسكوگو پارلامەنتا تريوح سوزىۆوۆ، اكتيۆنو پرودۆيگال يدەيۋ پريدانيا رۋسسكومۋ يازىكۋ ستاتۋسا ۆتوروگو گوسۋدارستۆەننوگو. سەيچاس جيۆيوت ۆ روسسي، ۆوزگلاۆلياەت مەجدۋنارودنىي سوۆەت ورگانيزاتسي روسسيسكيح سووتەچەستۆەننيكوۆ.

اۆتوردىڭ ويىنشا مۇنداي ءۇردىس بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ قۇرامىنا ەنگەن ەلدەردىڭ بارلىعىندا دا ءتان ەكەن. جانە بۇل وزگە ۇلتتارعا، اسىرەسە ورىس ۇلتىنا قارسى باعىتتالعان كورىنەدى. بۇل ساياساتكەرسىماق بارا-بارا كۇنى كەشە قاراعاندىدا بولعان جايتتان دا وسىنى اڭعارىپ قالىپتى. ونىڭ ويىنشا ەلدەگى قيىندىقتاردىڭ بارلىعىنا دا بىزدەر «ارمياندار مەن ورىستار كىنالى» دەپ سانايتىن كورىنەمىز. اۆتوردىڭ مۇنداي سوزدەردى قايدان ەستىگەنىن بىلمەيمىز. ءسىرا، بۇل كىسىنىڭ شوۆينيزممەن ابدەن ۋلانعان ساناسىنىڭ شاتاسا باستاعان قيالىنان تۋىنداسا كەرەك.

جارايدى، جاي عانا قيال بولسا، ەشتەڭە دەمەس ەدىك. وزبەكتەر ايتپاقشى، «ءار كاللادا — ءبىر قيال» بولسا،  نە قىلار دەيسىڭ. الايدا ەلىمىزدەگى ورىس ءتىلدى اقپارات قۇرالدارى وقىرماندارىنىڭ از ەمەس ەكەنىن، ولار ءالى دە بولسا ىقپالدى ەكەنىن ەسكەرسەك، مۇنداي «قيالداردىڭ» ارتى نەگە اكەلىپ سوعاتىنىن بولجاۋ قيىن بولماس. سوندا دەيمىز-اۋ، بىزبەن دوستاس ەلگە اشىقتان-اشىق «ۇلتشىل-فاشيستەر» دەپ جالا جاباتىن، ءسويتىپ سايىپ كەلگەندە ەكى ەلدىڭ اراسىنا سىنا قاعاتىن، وزگە ەلدەردى جاۋ قىلىل كورسەتەتىن مۇنداي ارانداتۋشىلىق ماقالاعا ەشبىر توسقاۋىل قويىلماي ما؟ كۇنى ەرتەڭ ۋكرايندىق دوستار: «وۋ، قازاقتار، ءبىزدى وسىنشا قارالايتىن ماقالا باستاتىنداي، ءبىز سىزدەرگە نە ىستەپ ەدىك؟» دەسە نە بەتىمىزدى ايتامىز؟ مۇندايدا اتامىز قازاق «جامان ءۇيدى قوناعى بيلەيدى» دەگەن ءبىراۋىز سوزبەن تۇيىندەپ كەتسە كەرەك.

جالپى، بۇل پورتالدىڭ حالىقتار اراسىنا شي جۇگىرتىپ، بۇرىنعى كەڭەس وداعى ەلدەرىنىڭ تاۋەلسىز ساياساتىنا اشىقتان-اشىق قارسىلىق تانىتىپ، ولاردىڭ ىستەرىنىڭ ءبارىن تەرىس جاعىنان كورسەتۋگە كەلگەندە ەشتەڭەدەن دە ايانىپ قالمايتىنى انىق بايقالادى. ءتىپتى رەسەي باسپاسوزىندەگى ارانداتۋشىلىق ماقالالاردى كوشىرىپ باسۋدى مىسە تۇتپاي، سوناۋ شەتەلدەردەگى اتى-ءجونى بەلگىسىزدەۋ دەرەكوزدەرىن پايدالانۋعا بارىن سالىپ تىراشتانىپ باعادى. وعان ۋاقىتىن دا، قارجىسىن دا، رەسۋرستارىن دا ايامايدى. ماسەلەن، وزگەسىن بىلاي قويعاندا بۇل پورتالدىڭ ءدال وسى ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان سانىندا عانا الگىندەي «سەنساتسيالىق» ەكى بىردەي ماقالا بەرىلىپتى. ونىڭ ءبىرىن اليشەر ماكسۋدوۆ دەگەن بىرەۋ اتىن ادام ەستىپ كورمەگەن Nanionai Interest دەگەن باسىلىمنان «ۋكراينا ەۋروپانىڭ ءبىر بولىگى بولعىسى كەلەدى» اتتى ماقالاسىن كوشىرىپ باسىپتى. باستان اياققا دەيىن «ۋكراينا ەۋروپاعا كەتىپ قالادى» دەپ كوز جاسىن كولدەتكەن ماقالادا اۆتور وزىنشە بۇل قادامنىڭ جاقسىلىققا سوقپايتىنىن ايتىپ، تاۋەلسىز ەلگە قوقان-لوققى جاساۋدان تارتىنبايدى. «رەسەي ازوۆ تەڭىزىندە ۋكراينانىڭ كەمەلەرىن باسىپ العاندا ەۋروپا وعان نە ىستەي الدى؟» دەگەن سەكىلدى اڭگىمەنى قوڭىرسىتىپ، «سەندەردى ەشكىم دە قورعاي المايدى» دەگەن تازا دۇشپاندىققا دەيىن بارادى.

ال ەندى مۇنى دا از دەسەڭىز، بۇل پورتال تاعى دا روستيسلاۆ يششەنكو دەگەننىڭ وزىمىزدەگى Camonitor.kz دەگەن پورتالىندا باسىلعان «اشاراشىلىق» ساياساتتىڭ ءبىر قۇرالى» اتتى ماقالاسىن دا الاقايلاتىپ باسىپتى. سويتسەك، «باقساق باقا ەكەن» دەگەندەي يششەنكو دەگەن مىقتىڭ دا شەتەلدەگى The Wall Street Journal باسىلىمىنداعى «ۇمىتىلعان كەڭەستىك اشارشىلىق. ءبىز ءستاليننىڭ ۋكرايناعا نە ىستەگەنىن بىلەمىز، الايدا قازاقستاندى ۇمىتتىق» دەگەن جاپ-جاقسى ماقالاسىنىڭ ءمانىن ابدەن وزگەرتىپ، «شەتەل ەندى بۇل اشارشىلىقتى ەندى ساياسات قۇرالىنا اينالدىرعىسى كەلەدى. بۇل اشارشىلىقتا تەك قازاقتار عانا قىرىلعان جوق، ونداي زۇلمات اناۋ پوۆولجە، كۋبان مەن سولتۇستىك كاۆكازدا دا بولدى عوي» دەپ كولگىرسيدى.

مىنەكەي، بىزدەگى كەيبىر پورتالداردىڭ جىمىسقى ارەكەتتەرى وسىنداي. مۇندايلار بىزدە ولارعا «ءاي دەيتىن اجە، قوي دەيتىن قوجا» بولماعاندىقتان كۇننەن-كۇنگە ەسىرىپ بارادى.

جايبەرگەن بولاتوۆ

Abai.kz