قازىر كوپ جۇرت سايلاۋ جايىن ءسوز ەتە باستادى. الەۋمەتتىك جەلىدە گۇبىر-گۇبىر اڭگىمە... ءبارىنىڭ ايتاتىنى ءبىر، ول – سايلاۋ. «جاقىندا سايلاۋ بولادى ەكەن» دەگەن جەل ءسوز جەلىنە كەزىپ جۇرگەلى دە ءبىراز بولدى. ساياساتكەرلەر دە سايلاۋ بولاتىنىن بولجاپ وتىر.

مىسالى، ساياساتكەر ءامىرجان قوسانوۆ: «مەنىڭشە، سايلاۋ بولادى. وعان بىرنەشە سەبەپ بار. ەكونوميكالىق جاعداي تىم قيىنداپ بارادى. ءتىپتى، بيلىككە ءبىر تابان جاقىن ەكسپەرتتەردىڭ ءوزى وسى جىلدىڭ قيىن بولاتىنىن ايتىپ وتىر. جاعداي قيىنداعان سايىن، سايلاۋ وتكىزۋ دە قيىنداي تۇسەدى. سوندىقتان، وسى جىلى بولماسا دا، كەلەر جىلى سايلاۋ بولادى» دەيدى.

ال ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم «qazaqtimes.com» سايتىنا بەرگەن سۇحباتىندا: «ەگەر حالىقتىڭ قالتاسى قاعىلىپ جاتسا، جيعان-تەرگەن قورلارى جوق بولىپ جاتسا، ەكى رەت دەۆالۆاتسيا بولسا، ەرتەڭگى كۇنىم نە بولماق دەپ كوشەدە جۇرگەن حالىقتىڭ كوڭىل-كۇيى باسقاشا بولادى. ەگەر بيلىك وسىنى تۇسىنسە، سايلاۋ وتكىزگەن كۇننىڭ وزىندە داۋىستاردى ەسەپتەگەن كەزدە بيلىكتىڭ 20-30 پايىزعا رەيتينگى تۇسكەنىن انىقتاۋى كەرەك. بيلىككە، نازارباەۆقا دا، باسقاسىنا دا 98 پايىزدىڭ قاجەتى جوق. 70 پايىزبەن دە، 51,1 پايىزبەن دە پرەزيدەنت، پرەمەر بولىپ وتىرعان ەلدەردى كورىپ وتىرمىز. ولاردىڭ جاعدايى بىزدىكىنەن جاقسى. قايتا سەنىڭ 60 پايىز داۋىس العانىڭ ەل ءۇشىن جاقسى. سەن تىراشتانىپ جۇرەسىڭ. مەنىڭ بولاشاعىم قالاي بولار ەكەن؟ ماعان وسى جولى 60 پايىز عانا داۋىس بەردى. ەرتەڭ اناۋ 40 پايىز 60 پايىزعا اۋىسىپ كەتپەي مە ەكەن دەپ. بۇل سەنى حالىققا جاقىن بولۋعا ماجبۇرلەيدى. ال سەن 98 پايىز داۋىس جيناپ وتىرساڭ، ەشتەڭە ىستەۋگە مۇددەلى ەمەسسىڭ عوي. ءبارى عاجاپ دەگەن ءسوز. ال ەلدە ءبارى عاجاپ پا؟ عاجاپ ەمەس» دەپتى.

پرەزيدەنتتىڭ ەل باسقارۋ وكىلەتى 2020 جىلى اياقتالادى. ءسويتىپ، سايلاۋ بولادى. سايلاۋدىڭ ناقتى قاشان بولاتىنى جايلى بولجام دا كوپ. بىرەۋلەر سايلاۋ ۋاقىتىلى بولادى دەسە، ەندى بىرەۋلەرى ادەتكىدەي «كەزەكتەن تىس» ءوتۋى مۇمكىن دەگەندى ايتادى.

جۋىردا «نۇر وتان» پارتياسى سەزد وتكىزەتىنىن حابارلادى. اقپاننىڭ اياعىندا «نۇر وتاندىقتار» جيىلىپ جيىن وتكىزبەك. پارتيا توراعاسى قاۋلىعا قول قويعانىن ورىنباسار ماۋلەن اشىمباەۆ ايتتى.

مىنە، ءدال وسى جيىندا «جۇرەك جۇتقان» پارتياگەر پرەزيدەنتكە ۇسىنىس ايتىپ، كەزەكسىز سايلاۋ وتكىزۋىن، وعان ءوزى قاتىسۋىن قيىلىپ سۇرايدى دەگەن بولجام بار. بۇل بولجامدى تەرىستەي المايمىز. سەبەبى – بۇعان دەيىن مۇنداي جاعدايلار بولعان.

سونىمەن سايلاۋ بولعان سوڭ، ساياسي وپپونەنتتەر دە بولۋى شارت. قازاقستاندا بۇعان دەيىن بەس رەت سايلاۋ وتكەن. ءبىز ەسكى سايلاۋلاردى ەسكە تۇسىرەيىك... پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ سايلاۋداعى ساياسي وپپونەنتتەرى كىمدەر بولدى؟ ولار قازىر نە ىستەپ ءجۇر؟

1991 جىلعى سايلاۋ.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ سايلاۋعا قاتىسقان جالعىز ۇمىتكەر بولدى. 98 پايىز داۋىس جيعان ول ەل مەملەكەت باسقارۋ ءىسىن قولعا الدى. 1991 جىلى كۇيرەگەن كسرو قۇرامىندا بولعان ەلدەردىڭ دەنىندە سايلاۋ وتكەن-ءدى.

1999 جىلعى سايلاۋ.

ارادا سەگىز جىل وتكەندە تاۋەلسىز قازاقستان ەكىنشى سايلاۋىن وتكىزدى. سايلاۋ 1999 جىلدىڭ 10 قاڭتارىندا ءوتتى.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ - 81%،

سەرىكبولسىن ءابدىلدين - 11,9%،

عاني قاسىموۆ - 4,7%،

ەنگەلس عابباسوۆ 0,8 %.

ساياسي وپپونەنتتەر قازىر نە ىستەپ ءجۇر؟

سەرىكبولسىن ءابدىلدين بيىل 82 جاستا. قازىر الماتىدا تۇرىپ جاتىر.

عاني قاسىموۆ قازىر پاتريوتتار پارتياسىنان كەتكەن. دەپۋتات بولدى. ول جاقتان دا بايىز تاپپادى. قازىر ەكس-دەپۋتات - بەلگىلى بلوگەر. ارا-تۇرا اندەتىپ تۇرادى.

ەنگەلس عابباسوۆ دۇنيەدەن قايتقان.

2005 جىلعى سايلاۋ.

قازاقستانداعى ءۇشىنشى پرەزيدەنت سايلاۋى 2005 جىلى 4 جەلتوقساندا ءوتتى. ەكى مارتە پرەزيدەنت بولعان نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ بۇل جولعى قارسىلاستارى - جارماحان تۇياقباي، ءاليحان بايمەنوۆ، ەراسىل ابىلقاسىموۆ پەن مەلس ەلەۋسىنوۆ بولدى.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ – 91,15%،

جارماحان تۇياقباي – 6,61%،

ءاليحان بايمەنوۆ – 1,61%،

ەراسىل ابىلقاسىموۆ – 0,34%،

مەلس ەلەۋسىزوۆ – 0,28%.

ساياسي وپپونەنتتەر قازىر نە ىستەپ ءجۇر؟

جارماحان تۇياقباي جسدپ پارتياسىن باسقارىپ وتىر. تەك سايلاۋ ناۋقانى كەزىندە ءتىرىلىپ، باسقا ۋاقتا دىمىن شىعارمايتىن فيكتيۆتى پارتيا - وپپوزيتسيا اۋىلىندا ەسەپتە تۇر.

ءاليحان بايمەنوۆ قازىر مەملەكەتتىك قىزمەت جونىندەگى ايماتىق كوميتەتتىڭ باسقارما توراعاسى.

ەراسىل ابىلقاسىموۆتىڭ قايدا جۇرگەنى بەلگىسىز. كەيىنگى كەزدەرى ول كىسىگە كورىپكەلدىك قاسيەت جۇققان دەيدى بىلەتىندەر.

مەلس ەلەۋسىنوۆ ەكولوگيا ماسەلەلەرىمەن شۇعىلدانىپ ءجۇر.

2011 جىلعى سايلاۋ.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ 2011 جىلدىڭ 3 ساۋىرىندە وتكەن پرەزيدەنت سايلاۋىنا ءوز كانديداتۋراسىن تاعى ۇسىندى. بۇل سايلاۋ مەرزىمىنەن بۇرىن ءوتتى. بۇل جولعى باسەكەلەستەرى - جامبىل احمەتبەكوۆ، عاني قاسىموۆ جانە ءومىر باقيعى ۇمىتكەر مەلس ەلەۋسىزوۆ ەدى.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ – 95,55%،

عاني قاسىموۆ – 1,94%،

جامبىل احمەتبەكوۆ – 1,36%،

مەلس ەلەۋسىزوۆ – 1,15%.

ساياسي وپپونەنتتەر قازىر نە ىستەپ ءجۇر؟

نۇرسۇلتان نازارباەۆپەن بىرگە سايلاۋعا ەكى مارتە تۇسكەن عاني قاسىموۆ پەن ەكولوگ ەلەۋسىزوۆتىڭ قازىر نە ىستەپ جۇرگەنىن جوعارىدا ايتتىق. قايتالاپ جاتپايىق...

جامبىل احمەتبەكوۆ قازىر دەپۋتات. ماجىلىستەگى كوممۋنيستەر پارتياسىنىڭ وكىلى. 2012 جىلى پارلامەنتتىڭ ماجىلىسىنە وتكەن. سودان بەرى سول اۋىلدا.

ال بۇل سايلاۋعا "دوپۋسك" الا الماعان ۇمىتكەرلەر - سەرىك ساپارعالي، قانات تۇراگەلدى جانە سالەم وتەن بولدى.

2015 جىلعى سايلاۋ.

ەل تاريحىنداعى بەسىنشى پرەزيدەنت سايلاۋى 2015 جىلدىڭ 26 ساۋىرىندە ءوتتى. بۇل جولعى سايلاۋدا پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ ساياسي وپپونەنتتەرى - ابىلعازى قۇسايىنوۆ پەن تۇرعىن سىزدىقوۆ بولدى.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ – 97,75%،

تۇرعىن سىزدىقوۆ – 1,61%،

ابىلعازى قۇسايىنوۆ – 0,64%.

ساياسي وپپونەنتتەر قازىر نە ىستەپ ءجۇر؟

ءبىر قىزىعى بۇل ەكى كانديتاتتى ەل-جۇرت بۇرىندارى مۇلدە كورمەگەن ەدى. ءبىرى - بىرنەشە رەت ۆيتسە-مينيستر بولعان، ءبىرى - كوممۋنيست ەدى.

قازىر تۇرعىن سىزدىقوۆ قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى. ال ابىلعازى قۇسايىنوۆ سايلاۋدان كەيىن قر ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى جانىنداعى كاسىپوداقتار فەدەراتسياسىن باسقاردى.

سايلاۋعا ءتۇسىپ، پرەزيدەنت بولماققا بەكىگەن ابىلعازى قۇسايىنوۆتىڭ ۆيكيپەدياداعى ءومىربايانىنا نازار اۋداردىق. ابەكەڭنىڭ ۇلگى تۇتار ساياساتكەرى - نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەكەن. ال ءحوببيى - ساياسات دەپ جازىلىپتى.

بۇعان قوسا، 2015 جىلعى سايلاۋعا ليمانا قويشىباەۆا دەيتىن كەلىنشەك قاتىستى. ول مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىندىكتەن، دوداعا جىبەرىلگەن جوق.

ءوزىن قازاقستان مۇسىلماندار وداعىنىڭ باسشىسىمىن دەپ تانىستىراتىن مۇرات تەلىبەكوۆ تە پرەزيدەنت بولامىن دەپ شىقتى.

بۇل جولى مەلس ەلەۋسىزوۆ ءوزى باس تارتتى. اقشاسى جوق ەكەن.

بۇلاردىڭ بارلىعى ەسكى ەرەجە بويىنشا وزدەرىن-وزدەرى ۇسىنعان كانديداتتار ەدى. بۇل سايلاۋلارعا "نۇر وتان" (ەسكىدەگى - وتان), "اقجول", "قازاقستان كوممۋنيستەرى", "قازاقستان پاترويتتارى", "جسدپ" پارتيالارى باق سىناسقان-دى.

ەندىگى سايلاۋ 2020 جىلى دەپ كۇتىلۋدە. سايلاۋ شارتى دا وزگەرگەن. ەندى كەز كەلگەن قازاقستان ازاماتى سايلاۋعا ۇمىتكەر بولا المايدى. بۇعان قوسا، ساياسي پارتيادا مۇشەلىكتە بولۋىڭ شارت. قازاقستاندا تۇرعانىنا 5 جىل بولعان، مەملەكەتتىك قىزمەتتە، وندا دا ساياسي پارتيادا مۇشەلىكتە بار ادام عانا پرەزيدەنتتىكتەن ۇمىتكەرلەردىڭ قاتارىنا ەنۋى مۇمكىن.   ال بۇل دەموكراتيا قاعيداسىنا قانشالىقتى ساي؟

ءبىز ەسكى سايلاۋلاردى ەسكە ءتۇسىرىپ كوردىك. 27 جىلدان استام ۇزدىكسىز ەل باسقارىپ كەلە جاتقان نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەسىمى ءسوزسىز تاريحتا قالادى. ءازىردىڭ وزىندە الەم تاريحىنداعى ەڭ ۇزاق ەل باسقارعان پرەزيدەنتتەر تىزىمىندە تۇرعان،  79 جاسقا تولاتىن نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ ەسىمى دارىپتەلىپ-اق جاتىر. 2020 جىلى پرەزيدەنت نازارباەۆ 80 جاسقا تولادى. ەندىگى سايلاۋداعى ساياسي وپپونەنتتەر كىمدەر بولماق؟ بۇل دا قىزىق سۇراق...

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz