سەنات وتىرىسىندا (31 قاڭتاردا) دەپۋتات مۇحتار جۇماعازيەۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترى ب.ءا. ساعىنتاەۆتىڭ اتىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى. وندا بىلاي دەلىنگەن:

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ
پرەمەر-ءمينيسترى
ب.ءا. ساعىنتاەۆقا

قۇرمەتتى باقىتجان ءابدىرۇلى!

ۇستىمىزدەگى جىلعى قاڭتار ايىندا قاراعاندى وبلىسىنىڭ نۇرا اۋدانىندا «وحوتزووپروم» بپ» رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك قازىنالىق كاسىپورنىنىڭ ينسپەكتورى ەرلان نۇرعاليەۆتىڭ قىزمەت بابىندا براكونەرلەردىڭ قولىنان قازا تاۋىپ، ينسپەكتور پەتر نيتسىكتىڭ اۋىر جاراقات الۋى جۇرتشىلىقتىڭ نارازىلىعىن جانە اشۋ-ىزاسىن تۋعىزدى. بۇل وقيعا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى دەپۋتاتتارىنىڭ اراسىندا دا ۇلكەن تالقىعا ءتۇستى.

پارلامەنت سەناتىنىڭ اگرارلىق ماسەلەلەر، تابيعاتتى پايدالانۋ جانە اۋىلدىق اۋماقتاردى دامىتۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەلەرى قاندى وقيعانىڭ ورىن الۋ سەبەبىن جان-جاقتى تالداي وتىرىپ، مىناداي قورىتىندىعا كەلدى:

ءبىرىنشى، ەلىمىزدە جانۋارلار دۇنيەسىن قورعاۋ سالاسىندا قوردالانعان ءتۇيىندى ماسەلەلەردى شەشۋ جولىندا باتىل قادامدار جاساۋ. سونىڭ ىشىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنەن وسى ورايداعى ۋاكىلەتتىكتەرىن تولىققاندى اتقارۋىن تالاپ ەتۋ.

ەكىنشى، مەملەكەت اۋماعىندا سيرەك كەزدەسەتىن جانە جوعالىپ كەتۋ قاۋپى بار اڭ-قۇس تۇرلەرىن ساقتاۋ جانە ولاردىڭ سانىن كوبەيتۋ ءۇشىن قولدانىستاعى ءتيىستى زاڭنامالىق اكتىلەرگە تۇبەگەيلى وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ.

وسى ەڭ باستى ەكى ماسەلە وڭ شەشىمىن تابۋ ءۇشىن مىناداي جاعدايلارعا نازار اۋدارۋىڭىزدى سۇرايمىز. بۇگىنگى تاڭدا «وحوتزووپروم» بپ» رمقم، جانۋارلار دۇنيەسىن قورعايتىن اۋماقتىق ورگاندار مەن رەزەرۆاتتاردىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق جاعدايى ەشقانداي سىن كوتەرمەيدى. ولاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىنە بەكىتىلگەن تەحنيكالاردىڭ 60 پايىزعا جۋىعىنىڭ ابدەن توزىعى جەتكەن. قولداعى بار ساناۋلى تىكۇشاق ورمان شارۋاشىلىعىنا عانا پايدالانىلادى، ال جانۋارلار دۇنيەسىن قورعاۋ ولاردىڭ قىزمەتىنە جاتقىزىلماعان.

ينسپەكتورلار قازىرگى زاماناۋي بايلانىس، الىستان كورۋ جانە باسقا دا سپەتسيفكالىق قۇرالدارمەن جابدىقتالماعان. ونىڭ ۇستىنە ەلدىڭ شەتىندە، جەلدىڭ وتىندە تاۋەكەلگە بەل بۋىپ جۇرگەن ينسپەكتوردىڭ ورتاشا ايلىق ەڭبەكاقىسى شامامەن 60-70 مىڭ تەڭگە. سوعان قاراماستان ينسپەكتورلارعا ەشقانداي الەۋمەتتىك ارتىقشىلىقتار قاراستىرىلماعان.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ قاۋلىسىمەن اۋلاۋعا تىيىم سالىنعان كيىكتەر ەلىمىزدىڭ 100 ميلليون گەكتاردان استام اۋماعىن مەكەن ەتەدى. ءاربىر ينسپەكتورعا شاققاندا شامامەن 6 ميلليون گەكتاردان كەلەدى. ۆاحتالىق ادىسپەن جۇمىس جاسايتىن ينسپەكتورلاردان قۇرالعان 36 توپ ەكى اۋىسىمعا بولىنگەن. ءار توپتا نەبارى 6 ينسپەكتور جانە 2 اۆتوكولىك. سوندىقتان جۇكتەمە مولشەرى شامادان تىس، ياعني، ەكى ەسە كوپ.

وسىنىڭ سالدارىنان قارۋ مەن بايلانىس قۇرالدارىنىڭ جاڭا ۇلگىلەرىمەن جاراقتانعان براكونەرلەر الدىندا وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار دۇنيەسىن قورعايتىن ساقشىلارىمىز ماتەريالدىق جانە تەحنيكالىق جاعىنان دارمەنسىز.

براكونەرلىك قىلمىس دالالىق جولدا جۇرۋگە قولايلى ءارى جۇردەك كولىكتەردىڭ كومەگىمەن جۇزەگە اسىرىلادى. زاڭ تالاپتارى بويىنشا ول كولىكتەر قىلمىس قۇرالى بولىپ ەسەپتەلەتىندىكتەن مەملەكەت پايداسىنا تاركىلەنۋى قاجەت. الايدا، قورشاعان ورتاعا، تابيعات يگىلىگىنە ەسەپسىز شىعىن كەلتىرگەن براكونەردىڭ باسىم كوپشىلىگى جەڭىل جازا الۋمەن شەكتەلىپ، كولىك قۇرالدارى كەيىن قايتارىلىپ بەرىلەدى. ەگەر ولاردى كولىكتەرگە يەلىك قۇقىعىنان ايىرىپ، قىلمىسقا قاتىستى كولىكتەر مەن باسقا دا قۇرالدار ەشقانداي ىمىراسىز تاركىلەنسە  براكونەرلەرلىك قىلمىسقا بىردەن-ءبىر توسقاۋىل قويىلار ەدى.

سونىمەن بىرگە، براكونەرلەردىڭ زاڭ قۇرىعىنان وڭاي قۇتىلىپ كەتۋ دەرەكتەرى ءجيى كەزدەسۋدە. ماسەلەن، سوڭعى ءۇش-ءتورت جىل ىشىندە 3 مىڭعا جۋىق كيىك اتىلسا، تابيعي ورتاعا 3,5 ميلليارد تەڭگە زيان كەلتىرىلدى. 800-دەن استام كۇدىكتى ادام ينسپەكتورلاردىڭ قولىنا تۇسكەن بولسا، ولاردىڭ 17-ءسى عانا سوت شەشىمىمەن باس بوستاندىعىنان ايىرىلىپ، 158-ءىنىڭ باس بوستاندىعى شەكتەلدى. براكونەرلەرگە قاتىستى قوزعالعان قىلمىستىق ءىستىڭ جارتىسىنان استامى دايەكتى ايعاقتار جوق دەگەن جەلەۋمەن سوت وتىرىستارىنا جەتپەي، قىسقارتىلىپ وتىرعان. مۇنداي جاعدايدى، ادىلەتسىزدىكتى كورىپ وتىرعان ينسپەكتورلاردىڭ جاڭا، جاس بۋىنى بۇل قىزمەتكە كەلە مە؟

وسى اتالعانداردى تۇيىندەي كەلە، مەملەكەت اۋماعىندا «قىزىل كىتاپقا» ەنگىزىلگەن سيرەك كەزدەسەتىن جانە جوعالىپ كەتۋ قاۋپى بار اڭ-قۇس تۇرلەرىن ساقتاۋ جانە ولاردىڭ سانىن كوبەيتۋ ءۇشىن قولدانىستاعى بىرقاتار زاڭنامالىق اكتىلەرگە مىناداي وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋدى ۇسىنامىز، اتاپ ايتقاندا:

1) جانۋارلار دۇنيەسىنە زيان كەلتىرۋشىلەردىڭ ۇستىنەن قوزعالعان قىلمىستىق ءىس بويىنشا جۇرگىزىلەتىن تەرگەۋ امالدارىنىڭ، سوت ساراپتامالارىنىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ جانە باقىلاۋ مەن قاداعالاۋ شارالارىن كۇشەيتۋ;

2) براكونەرلىك ارەكەتتەرگە قولدانىلعان كولىك تۇرلەرىن تاركىلەۋ جانە سوت شەشىمى بويىنشا ولاردى «وحوتزووپروم» بپ» رمقم، جانۋارلار دۇنيەسىن قورعايتىن اۋماقتىق ورگاندار مەن رەزەرۆاتتاردىڭ قۇزىرىنا وتكىزۋ;

3) ينسپەكتورلاردىڭ قىزمەت بارىسىندا قارۋ قولدانۋ ەرەجەلەرىن ناقتى ايقىنداۋ، وسى باعىتتاعى ۋاكىلەتتىكتەرىن قايتا قاراۋ;

4) قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ قاۋلىسىمەن كيىك اۋلاۋعا قاتاڭ تىيىم سالىنعانىن جانە ىشكى رىنوكتا سۇرانىسقا يە ەمەس ەكەندىگىن ەسكەرە وتىرىپ، كيىك ءمۇيىزىن جاسىرىن ساۋدا اينالىمىنا تۇسىرۋگە جول بەرمەۋ. وسىعان بايلانىستى، ورتالىق قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى، كەدەن جانە شەكارا قىزمەتى بىرلەسىپ، كەشەندى شارالار بەلگىلەۋ. قاجەت بولعان جاعدايدا، «قىزىل كىتاپقا» ەنگىزىلگەن جانۋارلار مەن سيرەك كەزدەسەتىن جانە جوعالىپ كەتۋ قاۋپى بار اڭ-قۇستاردى اۋلاۋعا بىرقاتار وڭىرلەردە موراتوري ەنگىزۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرۋ جانە ولاردان الىنعان ونىمدەردى (سونىڭ ىشىندە كيىك ءمۇيىزىن) الۋ، ساتۋ جانە شەكارادان تىس جەرلەرگە وتكىزۋ ارەكەتتەرىن براكونەرلىك قىلمىس بەلگىلەرى رەتىندە قارالۋىن زاڭداستىرۋ;

5) جانۋارلار دۇنيەسىن قورعاۋشى ينسپەكتورلاردىڭ ەڭبەك جانە تۇرمىس جاعدايىن جاقسارتۋ، ەڭبەكاقىلارىن كوبەيتۋ;

6) وسى سالاعا فيزيكالىق جانە ينتەللەكتۋالدىق جاعىنان جەتىلگەن، كەز-كەلگەن توتەنشە جاعدايعا ءازىر، سىناقتان وتكەن ماماندار دايارلاۋ;

7) «وحوتزووپروم» بپ» رمقم، جانۋارلار دۇنيەسىن قورعايتىن اۋماقتىق ورگاندار مەن رەزەرۆاتتاردىڭ ءتيىمدى جۇمىسىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ولاردىڭ ساپالى ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن قالىپتاستىرۋ، ينسپەكتورلاردى قازىرگى زاماناۋي بايلانىس، الىستان كورۋ، باسقا دا سپەتسيفكالىق قۇرالدارمەن جابدىقتاۋ جانە تولىق الەۋمەتتىك پاكەتپەن قامتۋعا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قارجى قاراستىرۋ.

جوعارىدا اتاپ كورسەتىلگەن ماسەلەلەرگە بايلانىستى شەشىم قابىلداپ، ءتيىستى زاڭعا سايكەس بەلگىلەنگەن مەرزىمدە جاۋاپ بەرۋىڭىزدى سۇرايمىز.

قۇرمەتپەن،

م. جۇماعازيەۆ
ج. نۇرعاليەۆ
ر. اكىموۆ
ب. ەلامانوۆ
ا. مۇساحانوۆ
د. مۋسين
ءا. نۇراليەۆ
م. باقتيارۇلى

Abai.kz