«وتانداستار» قورىنىڭ باستاماسىمەن باستالعان وڭ باستامالار شەتتەگى اعايىن جانە ولاردىڭ ەلگە ورالعان وكىلدەرىنە از دا بولساق شۋاق سىيلاعان سىڭايلى.

تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى قر پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆتىڭ «الىستاعى اعايىندارعا اق تىلەك» اتتى ايگىلى حاتىندا: «اتامەكەنگە كەلەمىن دەۋشىلەرگە جول اشىق، اتا-بابا  ارۋاعى  الدارىڭنان جارىلقاسىن!»، – دەگەن اق تىلەگى جولداپ، اعايىن كوشىنىڭ اعىلۋىنا بۇيدا بولىپ ەدى.

سودان بەرى تالاي ءىس اتقارىلدى. قر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن 1996 جىلى قابىلدانعان «شەت ەلدەگى اعايىندارعا قولداۋ كورسەتۋ تۋرالى مەم­لەكەتتىك باعدارلاما» جانە 1997 جىلى قابىلدانعان «2000 جىلعا دەيىنگى كوشى-قون ساياساتىنىڭ نەگىزگى باعىت­تارى» تۋرالى قۋاتتى قۇجاتتار كوشى-قون ۇردىسىندەگى جەمىستى كەزەڭگە ەسىك اشقان بولاتىن. بۇۇ-نا مۇشە 193 مەملەكەتتىڭ ىشىنەن تەك قانا ءتورت مەملەكەت رەپاتريانتتاردىڭ تاريحي وتانىنا ورالۋىمەن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە اينالىسسا، قازاقستان سونىڭ ءبىرى جانە بىرەگەيى بولىپ، گەرمانيا، يزرايل جəنە رەسەي فەدەراتسياسىمەن ۇزەڭگىلەس جۇمىس اتقاردى.

دەسە دە، ارادا سان ءتۇرلى وزگەرىستەر مەن كەدەرگىلەر تۋدى. ءوزىنىڭ تاريحي مىندەتىن ورىنداپ بولعان كوشى-قون اگەنتتىگىنىڭ قىزمەتى توقتاپ، ول ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ كوش-قون كوميتەتى بولىپ جۇمىس ىستەگەن بولاتىن. ودان كەيىنگى جەردە، 2011 جىلعى 22 شىلدەدە «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭى وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ارقىلى قايتا قابىلدانىپ، 2009-2011 جىلدارعا ارنالعان «نۇرلى كوش» باعدارلاماسى العاشقى قادامدا ءساتتى جۇزەگە اسىرىلا باستاپ ەدى.

كەيىننەن كوشى-قون كوميتەتىنىڭ ىشكى ىستەر قۇزىرىنا بەرىلۋىمەن بۇل جۇمىس ءبىر مەزەت توقىراۋ كۇيىنە ۇشىرادى. ءتىپتى كۆوتا بەرۋشىلەردى ەمەس، كۆوتا الۋشىلاردى كىنالاپ، قۋعىنداۋ جانە كىنانى الىستاعى اعايىندار وكىلىنە ارتۋ سىندى كەلەڭسىز جاعدايلار ءجۇز بەردى. ءسويتىپ كوش ءبىر مەزەت توقىراۋعا ۇشىرادى.

سوڭعى بەس-التى جىل ىشىندە كوشى-قون قىزمەتىنىڭ اياق الىسى ءتىپتى دە باياۋلاپ، الىستاعى اعايىندى ۇمىتا باستاعانداي كۇي كەشتىك. ءبىزدىڭ بۇل سىڭايىمىزدى اڭداعان الىس-جۋىقتاعى باۋىرلاردىڭ اتاجۇرتقا قادام اتتاۋ بەلسەندىلىگى دە تومەندەي باستادى. «جىعىلعانعا جۇدىرىق» دەگەندەي ءدال وسى كەزدە ءدىني كوزقاراستارعا دەگەن شەكتەمەنى سىلتاۋ ەتكەن قىتاي بيلىگىنىڭ ونداعى اعايىندارعا جاساعان قىسىمى دا ءجۇز بەردى. حالىق داعدارىستى كۇيگە ءتۇستى. ۇلتجاندى ازاماتتاردىڭ ۇيقىسى بۇزىلدى. بىرەۋلەر شىنايى نيەتىمەن ۇلت تاعدىرىنا الاڭداسا، ەندى بىرەۋلەر قىتاي ساياساتىنىڭ قىسپاقتى كۇيىنەن جەكە پايداسىنىڭ ۇپايىن ىزدەدى.

قانشا دەگەنمەندە وردالى ەلمىز عوي. قر سىرتقى ىستەر مينسترلىگى قىتاي تاراپىنا الدە نەشە مارتە حاتتار مەن ساۋالدار جولداپ، اعايىننىڭ اۋىر كۇيىنە الاڭداۋشىلىق ءبىلدىردى. ەلباسىنىڭ تىكەلەي تاپسىرمسىمەن «وتانداستار» قورى قۇرىلدى.

دەگەنمەندە «جەتىم بالا – كەكشىل» دەمەكشى، كوشى-قون ساياساتىندا تۋىنداعان ءبىر ىزگە تۇسە الماۋشىلىق پەن قۇزىرلى مەكەمەنىڭ «قىرىق قۇبىلعان» وزگەرىسى اعايىننىڭ سەلكەۋ تۇسكەن سەزىمىن تۇبەگەيلى وياتا العان جوق. ءدال وسىنداي ساتتە، جاقىنعى كۇندەردەن بەرگى «وتانداستار» قورىنىڭ قانداستار تاعدىرى تاقىرىبىنا ويىسۋى ەسكى جارانىڭ جازىلۋىنا جاسالعان جاڭا ەمدەي ءۇمىت شوعىن ۇرلەدى.

وسى ورايدا الىستا قالعان اعايىن جانە ولاردىڭ وتانعا ورالعان وكىلدەرىنە ءبىز قالاي كومەكتەسە الامىز دەيتىن ساۋالدىڭ تۋى دا زاڭدى.

ەندەشە، وسى تاقىرىپتار توڭىرەگىندەگى ءوز ويلارىمدى ورتاعا سالا كەتەيىن:

بىرىنشىدەن, سىرتقى ىستەر مينستىرلىگى جانە ونىڭ شەتەلدەگى كونسۋلدىق بولىمدەرى مەن ەلشىلىكتەرى باسقا ەلدە تۇراتىن قانداستارمەن تىعىز قارىم-قاتىناستاعى جۇمىس ءتارتىبىن قالىپتاستىرۋ كەرەك. ۇلتى قازاق ادامداردىڭ كەدەرگىسىز جۇمىس بىتىرۋىنە بارىنشا قولايلى شارت-جاعدايلار جاساۋى قاجەت. وركەنيەتتى ەلدەر رەپاتريانتتاردىڭ ءوز ەلدەرىنە قونىس اۋدارۋىن ەڭ الدىمەن شەت ەلدەردە ۇيىمداستىرادى. ولاردا  وتانىنا  كوشىپ كەلگىسى كەلەتىندەردىڭ بارلىعى الدىن الا تىزىمدەلەدى. جانە باراتىن اۋىل-ايماعى مەن ونداعى ءۇي-جايى، جۇمىسى بارلعىعى الدىن الا جۇيەلى تۇردە جوسپارلانادى. بىزگە دە وسى تاجىريبەلەردىڭ وزىق ۇلگىسى كەرەك. ناقتىلاپ ايتقاندا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ شەتەلدىك مەكەمەلەرىنىڭ ەتنيكالىق قازاقتاردى كوشىرىپ əكەلۋ ءىس-شارالارىنا قاتىسۋىنىڭ زاڭنامالىق بەكىتىلگەن تەتىكتەرىن بارىنشا بەكەمدەۋ قاجەت دەگەن ءسوز.

ەكىنشىدەن, قانداستارعا قاتىستى بارلىق جوبا-جوسپاردى اتقارۋدا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى، ىشكى ىستەر مينيسترلىگى، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى، ت.ب. قۇزىرەتتى ورگاندار بىرلەسكەن جوبا قابىلداي وتىرىپ، شەتتەگى قازاقتار قونىستانعان ەلدەرمەن ءار ءتۇرلى ەڭبەك، كوشى-قون، ءبىلىم الماسۋ شارتتارىن جاساسۋى جانە قازاقستانداعى جەرگىلىلىكتى  اكىمدىكتەردىڭ مۇمكىندىگىمەن ونى بەكەمدەپ، ىسكە اسىرۋدى قاداعالاۋى كەرەك.

شەتتەگى قانداستاردىڭ ەلگە ورالعان وكىلدەرى تۋراسىندا ايتقاندا، مەملەكەتتىك كوشى-قونعا جاۋاپتى مەكەمەلەر عانا ەمەس، وبلىس، اۋدان، اۋىل اكىمدەرى سىندى جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتەردىڭ دە وزىندىك زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى بولۋى قاجەت. وسى ارقىلى ورالمانداردىڭ تۇرعىن ءۇي جانە دە باسقا دا جەر تەلىمدەرىن تەگىن پايدالانۋىنا، جۇمىس الۋىنا، جەكەشە كاسىپتەرمەن شۇعىلدانۋىنا، نەسيەلەرمەن قامتىلۋىنا كەڭىنەن جول اشقان ءجون.

ۇشىنشىدەن, قازاقستان رەسپۋبليكاسى زەينەتاقى مəسەلەلەرى بويىنشا ەكىجاقتى كەلىسىم جاساماعان شەتەل مەملەكەتتەرىنەن كەلگەن زەينەت جاسىنا جەتكەن ورالماندارعا زاڭناماعا نەگىزدەلە وتىرىپ بەلگىلى مولشەردەگى زەينەتاقى تاعايىنداۋدىڭ شارتسىز ىسكە اساتىن جولدارىن قاراستىرۋ  قاجەت.

تورتىنشىدەن، ورالمانداردىڭ قازاقستاندىق قوعامعا ىقپالداسۋ دəرەجەسىن ارتتىرۋ ماقساتىندا «نۇرلى كوش» باعدارلاماسىن باسقاشا فورمامەن، جاڭا ۇلگىدە ىسكە اسىرۋدىڭ  تەتىكتەرىن قاراستىرىپ، كوشى-قوندىق جاڭا باعدارلامالار جاساۋ قاجەت.

بەسىنشىدەن، ورالمانداردىڭ تاريحي وتانىنا كەلە سالىسىمەن تۇراتىن جەرىندە مەنشىك قۇقىعىندا تۇراقتى تۇرعىن ءۇيى ءəلى جوق ەكەنىنە قاراماستان، بىردەن تۇراتىن جەرلەرىندە تۇراقتى تىركەۋگە الىنۋىن، كوشى-قون كۋالىگىن، ىقتيارحات، ازاماتتىق الۋىن بارىنشا جەڭىلدەتۋ قاجەت.

التىنشىدان, شەتتەگى قازاقپەن بولعان ءار ءتۇرلى ەڭبەك كەلىسىم شارتىن ىسكە اسىرىپ، ولاردىڭ ۋاقىتتىق ەڭبەك جولىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا  تۇرىپ قايتۋىنا دا بەلگىلى جاعداي جاساۋ كەرەك. ەڭبەك شارتىمەن كەلۋشى ۇلتى قازاق جۇمىسكەرلەردىڭ وسى وتانعا تۇرىپ قالۋدى قالاۋشىلارى بولسا، ولاردىڭ تالاپ-تىلەگىن دە ەرەكشە ەسكەرۋ قاجەت.

جەتىنشىدەن, وزگە جۇرتتا وتىرعان ءوز تۋىسقاندارىنا كومەكتەسۋدىڭ الەمدىك تاجىريبەلەرى از ەمەس. قانداستارىنا قول ۇشىن بەرۋدى پارىز ساناعان باۋىرمال ەلدەر شەت ەلدەگى ۇلتتىق مادەني ورتالىقتارىنا بيۋدجەتتەن ارنايى قارجى ءبولىپ، ناقتى قولداۋ جاساۋ ارقىلى وزگەنىڭ قۇشاعىنداعى ءوز ۇلتىنىڭ وكىلدەرىنە بەلسەندى كومەكتەر كورسەتە الادى. مىسالى، وڭتۇستىك كورەيا الماتىداعى ادك مادەنيەت سارايىن ساتىپ الىپ، كورەي مادەني ورتالىعىنا اينالدىردى. ال سولتۇستىك كورەيا بولسا قىتاي مەملەكەتىمەن ەڭبەك كەلىسىم شارتى ارقىلى ءار جىلى ءوز قانداستارىن توپ-توبىمەن ەلدەرىنە اكەلىپ مەرزىمدى ەڭبەك ەتتىرەدى. سول ارقىلى ولاردىڭ ۇلتىق بولمىسىن ساقتاۋىنا، ءتىپتى ازداپ قونىس اۋدارۋىنا دا بەلگىلى دارەجە ىقپال كورسەتە الادى. گەرمانيا ەلى دە قازاقستانداعى نەمىس مادەني ورتالىقتارىنا ناقتى قارجىلاي  كومەك كورسەتىپ كەلەدى. ءتىپتى ءوزىنىڭ «وتانى جوق» دەپ كەمسىتۋگە ۇشىراپ جۇرگەن ۇيعىر تۇرىكتەرىنىڭ دە ءار ەلدە ء(بىزدىڭ ەلدە دە) مادەني ورتالىقتارى بار. يزرايل مەن گەرمانيانىڭ وزىق تاجىريبەسىنە سۇيەنەر بولساق،  ولار مەملەكەتكە الاقان جايعاننان گورى، ۇلت پاتريوتتارى ارقىلى «ۇلتتىق كوشى-كون قورىن» قۇرۋ جولىمەن دە ءوز قانداستارىنىڭ مۇددەسىنە ءتيىمدى ءبىراز  ماسەلەنى شەشىپ كەلەدى. قىتاي ۇلتى دا ءوز توپىراعىنداعى حالىق سانىنىڭ قاۋىرت ارتۋىنا بايلانىستى حان ۇلتى جۇمىسكەرلەرىن وزگە ەلدەرگە اپارىپ جۇمىستاندىرۋشىلارعا ءار ءتۇرلى قارجىلىق قولداۋ ءبىلدىرىپ وتىرادى.

جوعارىداعى تاجىريبەلەردەن قاراعاندا، قانداستارعا كورسەتىلەر رۋحاني كومەك، ارينە، مادەني ورتالىقتار ارقىلى جۇزەگە اسادى. ەلشىلىك قىزمەتىنىڭ – سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرەتتىلىگىندە بولۋىنا بايلانىستى ول وزگە ەلدىڭ ىشكى ىسىنە ارالاسا المايدى. ال قازاق مادەني ورتالىقتارىنىڭ ۇلت بىرلىگى ارقىلى اتقارار جۇمىسىنىڭ اياسى كەڭ.

بۇل بارىستا قازاقستان تاراپى بايلانىس جاساۋشى ەلمەن ەكى جاقتى قارىم-قاتىناستاردىڭ كۇشەيۋىن جانە ستراتەگيالىق ارىپتەستىك قاتىناستاردى پايدالانا وتىرىپ، ونداعى قازاقتاردىڭ ءتول مۇددەسىنە ساي كەلەتىن جانە ۇلتتىق رۋحىن نىعايتاتىن جۇيەلى، نىسانالى جانە بايىپتى ساياسات جۇرگىزۋى قاجەت بولادى. مۇندا اسىرەسە مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى مەن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ كومەگىنە كوپ زارۋلىك تۋادى. اتاپ ايتقاندا، شەتەلدەگى قازاقتىڭ رۋحاني الەمىنە تىكەلەي اسەر ەتەتىن – كىتاپ، گازەت-جۋرنال، كينو، راديو-تەلەۆيزيا، ءان-كۇي، بي، سۋرەت سىندى ونەر تۋىندىلارى، ءار ءتۇرلى مادەنيەت الماسۋلار، وقۋشىلاردىڭ ءبىر-بىرىنە بارىس-كەلىسى ارقىلى وتەتىن وليمپيادالارى، سپورتتىق باسەكە سىندى قارىم-قاتىناستار بارىنشا تەرەڭدەۋى كەرەك.

سەگىزىنشىدەن، شەتەل قازاقتارىنا قاتىستى زاتتىق مادەني جادىگەرلەر مەن ۇلتىمىزعا قاتىستى بارلىق قۇندىلىقتاردى وتانعا ورالتۋدى جەدەل تۇردە قولعا الۋىمىز كەرەك.

قازىر شەتەلدە 5 ميليون قازاق وتىر. ولاردىڭ ءبىر ميليونى ەلگە ورالدى دەسەك تە، ءۇرىم-بۇتاعىمەن قوسقاندا ءالى دە بولسا، شەتتەگى قازاق سانى بەس ميليوننان اسادى.

تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى قاراي قازاق رۋحانياتىنا شەتتەن كەلگەن اعايىننىڭ ۇلەسى از بولعان جوق. تۇركيادان اتاجۇرتقا ورالعان حاليفا التاي «قۇران كارىمدى» قازاقشالاپ، ونىڭ ءبىر ميلليون داناسىن وسى ەلگە بايعازى ەتىپ ۇسىندى. قازاق ەلىنە ورالعان ءمۇيىزى قاراعايداي عالىمدار مەن قالامگەرلەر دە توم-توم ەڭبەكتەر بەردى. ءتىپتى قازىرگە دەيىن شەتەلدە تۇرسا دا قازاقتىڭ ادەبيەتى، مادەنيەتى، تاريحى توڭىرەگىندە قالام تارتىپ جۇرگەن قانشاما قانداسىمىز بار.

كوز الداعى قازاق ءالىپبيىنىڭ وزگەرۋى مەن قىتاي سىندى ەلدەردەگى قانداستارعا جاسالعان بۇعاۋ سەبەپتى شەتەلدەگى قازاقتارعا قاتىستى قۇندى دۇنيەلەردىڭ بىزدەن الىستىپ، ءبولىنىپ قالۋ قاۋپى تۋىنداۋدا. شەتەلدەگى نەمەسە شەتەلدەن ورالعان قانداستاردىڭ ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنە، رۋحاني الەمىنە جاناشىرلىق تانىتۋ – قازاقتىڭ تۇگەندەلىپ جاتقان باي قازىناسىنا دەگەن قامقورلىق قانا ەمەس قازاق رۋحانياتىن بايىتۋعا قوسقان ۇلەس سانالادى.

سول سەبەپتى دە وسى ۇردىستەردىڭ شەشىلۋىنە وڭ ىقپال ەتىپ، ەلباسىنىڭ «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» ماقالاسىندا ايتىلعان ءتول تاريحىمىز بەن ءتول مۇرامىزدى ارداقتاپ ەل كادەسىنە ۇسىنۋ ءۇشىن – «الەم قازاقتارىنىڭ رۋحانيات ورتالىعىن اشۋ»، «شەتەل قازاقتارىنىڭ كىتاپحاناسى»-سىن اشۋ ت.ب. كوپتەگەن ساۋالدار تۋىنداپ وتىرعانىن ايقىن سەزىنۋىمىز كەرەك.

توعىزىنشىدان, شەتەلدەگى 5 ميلليوننان ارتىق قانداسىمىزدىڭ جارتىسىنا جۋىعىن بالالار قۇرايدى. بالا باقشادان ورتا مەكتەپكە دەيىنگى بالالارىنىڭ سانى ەڭ كەمىندە 2 ميليونعا جەتەدى. ولاي بولسا جات جۇرتتاعى ءۇش ميلليون ەرەكسەكتەردى ايتپاعان كۇننىڭ وزىندە، ەكى ميلليون قازاقتىڭ قارا كوز ۇل-قىزى دۇنيەنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە وزگە ۇلتتىڭ قۇشاعىندا ءبىلىم الۋدا.  ەندەشە ءبىز ولارعا قانداي قولداۋ كورسەتە الامىز؟ ونى تارحي وتانىنا تارتۋدىڭ قانداي جولدارى بار؟

اتاپ ايتقاندا، شەتەلدە وقىپ جاتقان قازاق بالاسى قازاقستانعا ءبىر جولاتا كوشىپ كەلمەسە دە، قازاقستاندىق «قازاق بالالارىن قولداۋ ورتالىعى» نەگىزىندە ولاردىڭ بىزدە (قازاقستاندا) ءبىلىم الۋىنا، سپورتتىق جارىستارعا قاتىسۋىنا، ءتۇرلى جوبالار مەن باسەكەلەرگە، بايگەلەرگە قاتىسۋىنا، جازعى دەمالىس كەزىندە لاگەرلەردە بولۋىنا مۇمكىندىكتەر تۋدىرۋىمىز كەرەك. مۇنداي جۇمىس اتالعان مەكەمەلەردىڭ قۇزىرەتىلىگى ارقىلى تىكەلەي ىسكە اسپايتىن جاعدايدا، شەتەلدە تۇراتىن قازاق مادەنيەتى  ورتالىقتارىنىڭ باسشىلارى ەڭ اۋەلى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنا، قر-نىڭ سىرتقى ىستەر مينسترلىگىنە، ءبىلىم جانە عىلىم مينسترىلىگىنە، مادەنيەت جانە سپورت مينسترىلىگىنە جەكە-جەكە حاتتار جازىپ، اتالعان ءوتىنىشتىڭ ىسكە اسۋىن دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى مەن «وتانداستار» قورى ءوز موينىنا الۋى قاجەت.

اتالعان ءىس-شارالارداعى جوبانىڭ ەڭ ماڭىزدىسى جانە ەڭ ءتيىمدىسى شەتەلدە تۇراتىن قازاق بالاسىنىڭ جازدىق دەمالىس ورايىندا قازاقتاندا ۋاقىتشا تۇرىپ قايتۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ بولىپ تابىلادى. ناقتىلاپ ايتقاندا، ەڭ اۋەلى شەتەلدەگى بالا باقشادان ورتا مەكتەپكە دەيىنگى قازاق بالاسىنىڭ ساندىق مالىمەتىن الۋ قاجەت. سول ساندىق مالىمەت نەگىزىندە ءار جىلعا بولىنگەن بالا باقشا، باستاۋىش، ورتا بۋىندار بويىنشا جوسپار جاسالعانى ءجون. مۇنىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك جوبالارعا، جازدىق لاگەرلەرگە سايكەس كەلەتىندەرى بولۋى مۇمكىن، سايكەس كەلمەيتىندەرى بولۋى دا مۇمكىن. ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ جوبا-جوسپارى مەن باعدارلامالارىنا سايكەس كەلمەگەن جاعدايدا قوعامدىق ۇيىمداردىڭ، جەرگىلىكتى اكىمدەردىڭ، دەمەۋشى ازاماتتاردىڭ كومەگى كەرەك بولادى. ءتىپتى بەلگىلى پايىزدىق شارت قويىلسا بالانىڭ اتا-اناسى دا ەڭ جوق دەگەندە ۇشتەن ءبىر شىعىنىن ءوز موينىنا الۋى مۇمكىن. الايدا، قارجىعا بايلانىپ قالماي، جوبانىڭ ىسكە اسۋىنا كىرىسەتىن باتىل قادام مەن سەنىم كەرەك. وسىلاي بولعاندا شەتتەگى ەكى ميليون قازاق بالاسىنىڭ ءار جىلى كەم دەگەندە، ون پايىزى، ياعني، 2 مىڭنان ارتىعى اتاجۇرتقا كەلىپ قايتۋىنا بەلگىلى دارەجەدە ىقپال ەتۋگە بولادى.

جازدىق لاگەرلەردىڭ ۋاقىت مەرزىمى مەن قامتيتىن مۇمكىندىكتەرى جاعىنان العاندا بارلىق مينيسترلىكتەر مەن وبلىس اكىمدەرى ءوز مۇمكىندىكتەرىن نەگىزگە الا وتىرىپ، ءار ءتۇرلى مەموراندۋمدار مەن كەلىسىم-شارتتار جاساۋى كەرەك. ءار وبلىس، اۋدان ءوز مۇمكىندىگى نەگىزىندە جازدىڭ ەكى ايلىق مەرزىمىنە ارنالعان ءوز جوباسىن ۇسىنعانى ءجون. قانشا بالانى قامتي الاتىنىن دا كورسەتۋى كەرەك. جۇيەدەن ەلىمىزدىڭ تۋريستىك ايماقتارىن نەگىز ەتكەن ءجون. جەرگىلىكتى ەلدى مەكەندەردىڭ ءتيىمدى شارت-جاعدايىن نازارعا الا وتىرىپ شەتتەن ورالعان قازاق بالاسىنىڭ – قازاق ءتىل-جازۋىن ۇيرەنۋىن، ۇلتتىق سالت-سانا، ءداستۇردى ءبىلۋىن، ۇلتتىق ونەر مەن سپورتقا بەيىمدەلۋىن ىسكە اسىرۋعا بولادى.

قازاق دالاسىنىڭ كورىكتى ايماقتارىن كورۋىنە جاعداي جاساۋ كەرەك. «قاسيەتتى قازاق جەرى»، «ماڭگىلىك ەل مۇراتى»، «رۋحاني جاڭعىرۋ»، «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» – وسىنىڭ ءبارى بالا ساناسىنان ورىن الادى. قازاققا دەگەن، قازاقستانعا دەگەن وتاندىق سەزىمى تەرەڭدەر ەدى.

وبلىس نەمەسە قالا مۇمكىندىگىندەگى ون جەردەن «قازاق بالالارىن قولداۋ ورتالىعىن» جاساعان جاعدايدا ءار ورتالىق كەم دەگەندە ءار جىلى 200 بالانى قامتىسا، وندا جىلىنا 2000 بالانى ەركىن قامتيتىن ەدىك. جىلىنا شەتەلدەگى بالانىڭ 10 پايىزى قامتىلسا، وسى شارا داستۇرگە اينالا كەلە الىس-جۋىقتاعى قازاق بالاسى تابيعي تۇردە اتاجۇرتىنا بەيىمدەلەر ەدى. ءتىپتى وسى توپىراققا ورالۋ يدەياسىنا دا وڭ اسەر ەتكەن بولار ەدىك.

شەتەلدەگى قازاق بالالارىن وتانعا تارتۋ تەك قانا سول بالالاردىڭ قازاقتىعىن ساقتاپ قالۋىنا تىكەلەي ىقپال ەتىپ قالماستان، بولشاقتا ولاردىڭ قازاق ەلى ءۇشىن ەڭبەكتەنۋ يدەياسىنا دا زور دارەجەدە ىقپال ەتەرى انىق.

ەلىمىزدە جولعا قويىلىپ وتىرعان تۋريستىك ماسەلە تۋرالى ايتقاندا، ءوسىپ كەلە جاتقان قازاق بالالارىنىڭ وسى ولكەنىڭ وي-قىرىنا دەگەن ماحابباتىنىڭ ويانۋىن قالىپتاسىرىپ، ولاردىڭ اتا-اناسى، دوس-جارانى، كورشى-قولاڭى دەگەندەي اينالاسىنداعى توپتاردىڭ قازاق ەلىنە تۋريستىك ساپارمەن كەلۋىنە دە بەلگىلى دارەجەدە وڭ ىقپال ەتۋى مۇمكىن. اتا-انا ءوز قاراجاتىمەن كەلگەن جاعدايدا ولاردىڭ بالالارىمەن بىرگە بولۋىنىڭ دا ءار ءتۇرلى جولىن قاراستىرۋدىڭ ارتىقتىعى جوق.

دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى مەن «وتانداستار» قورىنىڭ جەتەكشىلىگىندە «قازاق بالالارىن قولداۋ ورتالىعى» اشىلسا نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. اتالعان جوبانى ىسكە اسىرۋدىڭ ناقتىلى مۇمكىندىگى قولعا الىنسا، ءار ەلدەر بويىنشا جەكە-جەكە جوسپارلار جاساپ، ونداعى قازاق بالاسىنىڭ وتانىندا بولۋىنىڭ وڭتايلى جوباسى مەن جولدارىن، بايلانىسۋ ءتارتىبىن جاساۋعا بولادى. اتالعان مۇمكىندىكتەر ىسكە اسسا قازاق بالالارىنىڭ قازاقستاندا قالىپ ءبىلىم الۋىنا دا ءار ءتۇرلى جاعدايلار جاساعان بولار ەدىك.

ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ 2019 جىلدى جاستار جىلى دەپ جاريالاعانىن ەسكە الساق، جاستىق داۋرەننىڭ باسى بولعان ورتا مەكتەپ ساتىسىنداعى قازاق بالالارىن وتانعا تارتۋ سول باستاماعا دەگەن ەڭ ءتيىمدى قولداۋ بولار ەدى.

جوعارىداعى وي-جوبالاردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك مەكەمەلەر، قوعامدىق ۇيىمدار، ۇلت جاناشىرلارى ورتاقتاسقان يدەيا بىرلىگىن قالىپتاستىرىپ، ۇلتقا شىنايى قىزمەت ەتۋدىڭ بەرىك قامالىن جاساۋ قاجەت. سوندا عانا «ءبىر قازاق بار قازاق ءۇشىن»، «بار قازاق ءبىر قازاق ەلى ءۇشىن» قىزمەت ەتۋ يدەياسىن ىسكە اسىرا الامىز.

ءجادي شاكەنۇلى، جازۋشى

Abai.kz