ورالباي ابدىكارىموۆ، سەناتور:

– استانادا وتكەن جەمقورلىقپەن كۇرەس ستراتەگياسىن تالقىلاعان حالىقارالىق كونفەرەنتسيادا «ەلىمىزدە جەمقورلىقتىڭ تامىر جايۋىنا زاڭداردىڭ شالالىعى، بيلىك قۇرىلىمدارىنىڭ ءتيىمسىز جۇمىسى، ازاماتتىق قوعام مەن دەموكراتيالىق ءداستۇردىڭ السىزدىگى اسەر ەتتى» دەدىڭىز. وسى پىكىرىڭىزگە ايتار ناقتى دالەلىڭىز بار ما؟

ورالباي ابدىكارىموۆ، سەناتور:

– استانادا وتكەن جەمقورلىقپەن كۇرەس ستراتەگياسىن تالقىلاعان حالىقارالىق كونفەرەنتسيادا «ەلىمىزدە جەمقورلىقتىڭ تامىر جايۋىنا زاڭداردىڭ شالالىعى، بيلىك قۇرىلىمدارىنىڭ ءتيىمسىز جۇمىسى، ازاماتتىق قوعام مەن دەموكراتيالىق ءداستۇردىڭ السىزدىگى اسەر ەتتى» دەدىڭىز. وسى پىكىرىڭىزگە ايتار ناقتى دالەلىڭىز بار ما؟

– بىلتىرعى جىلى 6 قاراشادا سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەسكە ارنالعان فورۋمدا ەلباسى «ءبىزدىڭ ءاربىر زاڭدا كوررۋپتسياعا جول اشاتىن باپتار بار» دەپ، بارلىق زاڭنامانى قايتا قاراۋعا تاپسىرما بەرگەن بولاتىن. وسىنىڭ ءوزى زاڭدارىمىزدىڭ شالالىعىن كورسەتپەي مە؟ سوعان بايلانىستى ەكونوميكالىق قىلمىس پەن سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس اگەنتتىگى (قارجى پوليتسياسى) زاڭ جوباسىن دايىنداۋعا كىرىسىپ، بۇگىندەرى ماجىلىستەگى جۇمىس توبىمەن تالقىلاۋلار جۇرگىزىپ جاتىر. پرەزيدەنتتىڭ وسى جىلدىڭ 22 ساۋىرىندە قول قويعان جارلىعىنا بايلانىستى دا سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس جونىندەگى ءتيىستى زاڭدارعا وزگەرىستەر ەنگىزىلەدى. زاڭداردىڭ السىزدىگى دەۋىمنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى – ءبىزدىڭ زاڭنامالاردا ادامداردىڭ بويىندا كوررۋپتسيادان جيرەنۋدى قالىپتاستىرۋ، سىبايلاستىققا قارسى كۇرەسۋگە ىنتالاندىرۋ جايى قاراستىرىلماعان. سونداي-اق سىبايلاس جەمقورلىقتى اۋىزدىقتاۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ زاڭدارعا قوعامنىڭ، ادامنىڭ جەمقورلىققا قارسى يممۋنيتەتىن قالىپتاستىراتىن باپتار قاجەت. زاڭ شالا بولعاندا ازاماتتىق قوعام ەشقانداي الەۋەتكە يە بولا المايدى. جۋىردا «نۇر وتان» پارتياسىندا سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس تۋرالى زاڭ جوباسىنا بايلانىستى ەكى رەت دوڭگەلەك ۇستەل وتكىزىلدى، سوندا ادامنىڭ كوررۋپتسياعا قارسى مەنتاليتەتىن، سانا-سەزىمىن قالىپتاستىرۋ، سول باعىتتا تاربيەلەۋ جاعىن قامتاماسىز ەتەتىن باپتار ەنگىزىلۋى كەرەك دەگەن ماسەلە كوتەرىلدى. كەلەسى ايدىڭ ورتا تۇسىندا جەمقورلىققا قارسى كۇرەس جونىندەگى قوعامدىق كەڭەستىڭ تاعى ءبىر وتىرىسى وتەدى، سوندا وسى ماسەلەنى كەڭىنەن قاراستىرامىز، ويتكەنى وقۋ ورىندارىنان باستاپ جاس مامانداردى تاربيەلەۋىمىز كەرەك، سىبايلاستىققا بارماڭدار، قاتاڭ جاۋاپقا تارتىلاسىڭدار دەگەندى جاستايىنان ساناسىنا ءسىڭىرۋىمىز كەرەك. سوندا مەملەكەتتىك قىزمەتكە كەلگەندە ار-نامىسى الا جىپتەن اتتاۋعا جول بەرمەيتىن بولادى.

– اردان اتتاپ كەتكەن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر ءۇشىن ار-نامىس كودەكسى بار ەمەس پە؟

– ارينە، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ ار-نامىس كودەكسى بار، بىراق بۇل كودەكستىڭ ورىندالۋى قاداعالانىپ وتىر دەگەندى ەستىگەن ەمەسپىز. زاڭ بار، بىراق ءالسىز. لاۋازىمىن اسىرا پايدالانىپ تۇرعان مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ بولسىن، جەكەمەنشىك مەكەمە قىزمەتكەرىنىڭ بولسىن، سول ارەكەتىن جانىنداعى باسقا ءبىر قىزمەتكەر بىلمەيدى دەيسىز بە؟ بىلەدى. بىراق ءتيىستى ورىندارعا حابارلامايدى. ەگەر ول سول كەزدە ار-ۇياتىنا جۇگىنىپ، ءتيىستى ورگاندارعا حابار بەرسە، جەمقورلىقتىڭ الدىن الۋعا سەپتىگىن تيگىزۋىنە بولادى عوي. بىراق ولاي ەتپەيدى. مىنە، «انتيكوررۋپتسيوننىي پوۆەدەنيە» دەگەندە ايتايىن دەگەنىم سول. جەمقورلىقتى كورە تۇرا جاسىرىپ قالعانداردىڭ ءوزىن جاۋاپقا تارتاتىن باپتار جاڭا زاڭدا ەسكەرىلۋى كەرەك، ياعني جانىنداعى قىزمەتكەردىڭ جەمقورلىق ارەكەتىن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا حابارلاۋدى مىندەتتەۋ كەرەك، سوندا عانا جەمقورلىق ارەكەتتەردى كورە تۇرا جول بەرەتىندەر اياق تارتا باستايدى.

سوسىن ءبىز ءبىر شەنەۋنىك قىمبات دۇنيە ساتىپ السا، «ونى قانداي قاراجاتقا الدى، اكەسىنەن قالعان مۇلىك پە، ايتپەسە بىرەۋ الىپ بەردى مە، الدە سىيلادى ما؟» دەگەن سۇراق قويۋعا قۇقىلى بولۋىمىز كەرەك. ولاي سۇراي الۋىمىز ءۇشىن، ارينە، ءبىزدىڭ الگى ارەكەتىمىزدىڭ ءوزى زاڭداستىرىلۋى ءتيىس. وسى تۇرعىدا ءبىز مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ تابىستارىن جاريالاۋدى زاڭ جوباسىنا ەنگىزۋدى ۇسىندىق. ال ەندى ول ۇسىنىس قانشالىقتى جۇزەگە اسادى، ازىرگە بەلگىسىز. كورشىمىز رەسەيدە پرەزيدەنتتەرىنەن باستاپ تابىستارىن جاريالاپ جاتىر. ايەلى مەن بالالارىنىڭ اتىنداعى مۇلىكتەرگە دەيىن جاريالاۋدا. ءبىز دە سوعان كوشۋىمىز كەرەك دەپ ويلايمىن.

– تابىستى جاريالاۋ دەگەننەن ءبىر سۇراق تۋىنداپ تۇر. «نۇر وتان» پارتياسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى دارحان قالەتاەۆ تا جۋىردا ءوزىنىڭ تابىسى تۋرالى دەكلاراتسيانى رەسمي تۇردە جاريالادى. ارتىنشا ءوزىڭىز دە تابىسىڭىز بەن جەكە مۇلكىڭىزدى جاريالاپ وتىرسىز. مۇنداي شارا جەمقورلىقپەن كۇرەستە پايداسىن تيگىزە مە؟ باسقا شەنەۋنىكتەردىڭ وسى قادامدى جالعاستىرۋىنا باتىلى جەتەر مە ەكەن؟

– دامىعان ەلدەردىڭ بارىندە سولاي، بايلاردىڭ تابىسىن قاراپايىم حالىق ءبىلىپ وتىرادى. ولاردا قۇپيا ەشتەڭە جوق، ءارى-بەرىدەن سوڭ ماڭداي تەرمەن، تازا ەڭبەگىڭمەن تاپقان تابىستى جاسىرۋدىڭ قانداي قاجەتى بار ەكەن؟ دارحان قالەتاەۆتىڭ باستاماسىن باسقالار جالعاستىرا ما دەگەنگە كەلسەك، تاپقان تابىستى جاريالاۋ تۋرالى ءبىزدىڭ بىردە-ءبىر زاڭىمىزدا ەشقانداي باپ جوق. جاڭا زاڭ جوباسىنا ءبىزدىڭ ۇسىنىسىمىز ءوتىپ جاتسا، وندا جاسىرعان بايلىعىن دا جاريالاۋعا ءماجبۇر بولادى. ازىرگە ءبىز ونداي تالاپ قويا المايمىز. ول ءاربىر مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ ەركىنە بايلانىستى جۇزەگە اسۋى مۇمكىن. ار-ۇياتىنا قاراي اشىق بولعىسى كەلىپ، حالىق الدىندا تابىسىن جاريالاپ جاتسا، وعان ەشكىم قوي دەمەيدى. جاريالاعىسى كەلمەسە، تاعى دا ەشكىم كۇشتەمەيدى. جالپى، بۇل شارانىڭ جەمقورلىقتى تىيۋعا سەپتىگى تيەرى انىق.

– بىراق ادامنان ايلا ارتىلعان با؟ شەنەۋنىك بانكتەگى سالىمدارىن جاريالاعانىمەن، ۇيدەگى ساندىعىنىڭ تۇبىندە سارى مايداي ساقتاۋلى اقشاسىن، باعالى مۇلىكتەرىن جاسىرىپ قالۋى مۇمكىن عوي؟

– جاريالاعان سوڭ ءبارىن جاريالاۋعا ءماجبۇر بولادى. ويتكەنى كەيىنىرەك جاسىرىپ قالعان اقشاسىن جۇمساي الماي قالادى عوي. ماسەلەن، قىمبات كولىك ساتىپ السا، ونى قاي اقشاعا ساتىپ العانى ءبارىبىر انىقتالادى. مىسالى، ول ادامنىڭ ايلىق جالاقىسى 100 مىڭ تەڭگە بولسىن دەلىك، ال ول قۇنى 1 ميلليون تەڭگە تۇراتىن جاڭا ماشينا ساتىپ الۋ ءۇشىن ءۇش-ءتورت جىل جۇمىس ىستەۋى كەرەك. ەگەر ول ساندىق تۇبىندەگى قارجىسىن بانكتەگى ەسەپشوتىنا سالىپ، كەزىندە جاريالاعان بولسا، وندا «بۇل كولىكتى بانكتە جاتقان قارجىما ساتىپ الدىم، ول قارجى تۋرالى كەزىندە جاريالاعانمىن، تازا ەڭبەگىم، سونى پايدالاندىم» دەپ ايتا الادى. بالكىم، ول ادام الگى كولىكتى مۇلىكتەرىنىڭ ءبىرىن ساتىپ بارىپ العان بولۋى دا مۇمكىن عوي.

– سوڭعى كەزدە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى زاڭ بۇزعان ءىرى لاۋازىم يەلەرىن بىرىنەن كەيىن ءبىرىن ۇستاپ جاتىر. سىرتتاي قاراعاندا، قۇددى ءبىر ناۋقانعا اينالعانداي اسەر قالدىرادى. ەل اراسىندا «بۇل شارالاردىڭ حالىقتىڭ كوڭىلىن داعدارىستان باسقا ارناعا بۇرۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتىر» دەيتىندەر بار، بۇعان نە ايتاسىز؟

– مەن ول پىكىرلەرمەن كەلىسپەيمىن، بۇل بۇرىننان قولعا الىنىپ كەلە جاتقان شارا. تاۋەلسىزدىك العالى بەرى قولعا الىنعانىمەن، ونشا ناتيجە بەرمەگەنى راس. جەمقورلىق بەلەڭ الىپ، تامىرىن تەرەڭگە جايىپ كەتتى. ءبىر قىزىعى، تمد ەلدەرى اراسىندا سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەستە نەگىز ەتىپ الۋعا قاجەتتى زاڭناما قازاقستاندا جاقسى دامىعان، بىراق سول زاڭنىڭ ورىندالۋىن ەشكىم تالاپ ەتىپ جاتقان جوق. جالپى، داعدارىس كەزىندە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەستىڭ كۇشەيە تۇسەتىنى زاڭدىلىق. سەبەبى جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋعا، حالىقتى داعدارىستان الىپ شىعۋعا بيۋدجەتتەن قانشاما قاراجات ءبولىنىپ جاتىر. وسى قاراجات اركىمنىڭ قالتاسىندا كەتپەۋى ءۇشىن سىبايلاستىققا قارسى باقىلاۋ كۇشەيەدى. ءومىردىڭ تالابى سولاي. 2007 جىلدىڭ اياعىندا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس جونىندەگى حالىقارالىق كونۆەنتسياسىنا قول قويعانبىز. بۇل كونۆەنتسيادا جوعارىدا مەن ايتقان شارالاردى قولدانۋ كەرەكتىگى ايتىلعان. سوندىقتان سىبايلاستىققا قارسى كۇشەيگەن شارانى داعدارىستان حالىقتىڭ نازارىن اۋدارۋ كامپانياسى دەگەنمەن مۇلدە كەلىسپەيمىن.

– جەمقورلىققا قارسى كۇرەس جونىندە پارتياعا تاپسىرما بەرىلگەن سوڭ مەملەكەت قازىناسىن توناۋشىلاردى قۇرىقتاۋ ەداۋىر كۇشەيە ءتۇستى. سوندا سىبايلاستىققا، جەمقورلىققا قارسى كۇرەسەتىن ورگاندار بۇعان دەيىن نەگە ءدال بۇگىنگىدەي ناتيجە شىعارا الماي كەلگەن؟

– 2008 جىلدىڭ اقپان ايىندا «نۇر وتان» پارتياسى ساياسي كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا ەلباسى پارتياعا سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەستى قولعا الۋ جونىندە تاپسىرما بەردى. سودان كەيىن قوعامدىق كەڭەس قۇرىلدى. سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەسەتىن ورگانداردىڭ كۇشى جەتپەيتىنىنە ول كىسىنىڭ كوزى جەتتى. سەبەبى سول ورگانداردىڭ وزدەرى سىبايلاستىققا بەلشەسىنەن باتقان، پوليتسيا بولسىن، باسقا ورگاندار بولسىن. سوندىقتان حالىقتىق باقىلاۋدى، ياعني پارتيا ارقىلى باقىلاۋدى كوتەرۋ كەرەك بولدى.

– 1998 جىلى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيانى باسقارعانىڭىز بەلگىلى. وسىدان 10 جىل بۇرىنعى جەمقورلىقپەن كۇرەسىڭىزدىڭ قازىرگىمەن ايىرماسى بار ما؟

– وعان دەيىن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ قىزمەتتىك ەتيكاسىن قارايتىن، سولاردىڭ ۇستىنەن تۇسكەن ارىزداردى تەكسەرەتىن جوعارعى تارتىپتىك كەڭەس قۇرىلعان بولاتىن، بۇل قۇرىلىم بار بولعانى ءبىر جىل عانا جۇمىس ىستەدى. سەبەبى بۇل ۇيىمنىڭ وكىلەتتىگى شەكتەۋلى بولدى، تەك ۇسىنىس بەرۋمەن عانا شەكتەلەتىن ەدى. ال ودان كەيىن قۇرىلعان مەملەكەتتىك كوميسسياعا مەملەكەتتىك قىزمەتكەردى جۇمىستان الىپ تاستاۋعا قۇقىق بەرىلدى. سونداي-اق مەملەكەتتىك كوميسسيا بارلىق قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ ۇيلەستىرۋشىسى بولا الدى. زاڭدارعا وزگەرىستەر ەنگىزۋگە ۇسىنىس جاساي الاتىن دا قۇقى بولدى. سىبايلاس جەمقورلىق ارەكەتتەرىنە ساراپتاما جاساپ، پرەزيدەنتكە ۇسىنىس ايتا الاتىن ەدى. بۇل كوميسسيانىڭ جانىندا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى، سوت، پروكۋراتۋرا، قارجى پوليتسياسى ورگاندارىنان جاساقتالعان ءتورت ادامنان تۇراتىن وپەراتيۆتىك توپ جۇمىس ىستەدى. بۇلاردىڭ جۇمىسى وتە ءتيىمدى بولدى، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ ۇستىنەن تۇسكەن ارىزداردى تەكسەرەتىن. كەيىن مەن ەلباسىنىڭ جارلىعىمەن سەناتقا دەپۋتات بولىپ تاعايىندالدىم دا، ول جۇمىس قالىپ قويدى. سول كەزدەگى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ باسشىلارى «بۇل كوميسسيانىڭ كەرەگى جوق، ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزدى قايتالايدى» دەپ اڭگىمە تۋعىزىپ، تاراتىپ تىندى، قۇزىرەتىنىڭ بارلىعىن قارجى پوليتسياسىنا بەردى.

– جەمقورلىقتىڭ جولىن كەسۋ ءۇشىن شەنەۋنىكتەردىڭ مەملەكەتتىك قىزمەت كورسەتۋ كەزىندە ازاماتتارمەن تىكەلەي بايلانىستارىن مەيلىنشە شەكتەۋ ماقساتىندا ەنگىزىلگەن ەلەكتروندىق ۇكىمەتتىڭ ناتيجەسى بار ما؟

– داعدارىسقا بايلانىستى ەلەكتروندىق ۇكىمەتتى ءارى قاراي دامىتۋ ءۇشىن بولىنگەن قاراجات قىسقارتىلدى. سوندىقتان بۇل جۇمىس سوڭىنا جەتە قويعان جوق. بىراق قازىر مينيسترلىكتەر دە، ۆەدومستۆولار دا وزدەرىنىڭ ۆەب-سايتتارىن اشىپ جاتىر، قازاقستاننىڭ كەز كەلگەن ازاماتى ءمينيستردىڭ بلوگىنا شىعىپ، ءوزىن تولعاندىرعان سۇراعىن قويۋىنا مۇمكىندىك تۋدى. بۇل باعىتتا العاشقى قادامدار باستالدى. تەك ءبىر كەمشىلىگى، مينيسترلىك سايتتارى بىرجاقتى عانا جۇمىس ىستەيدى، تۇسكەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىلمەيدى، حالىقپەن بايلانىس جوق. بولاشاقتا مينيسترلىك پەن حالىق اراسىنداعى بايلانىستى كۇشەيتۋ جاعىن قاداعالاۋ كەرەك. اۋىلداعى ءاربىر ۇيدە كومپيۋتەر كەزدەسە بەرمەيدى عوي. سوندىقتان اۋىلدىق جەردە ينتەرنەت-كلۋبتارى اشىلۋى ءتيىس، اۋىل ادامى سول جەردەن ءوز سۇراعىن ينتەرنەت ارقىلى جولداي الۋى كەرەك. جانە بۇل قىزمەت تەگىن بولۋعا ءتيىس. سونداي-اق قويىلعان سۇراققا مينيسترلىكتەر مەن مەمورگانداردىڭ جاۋاپ بەرگەن-بەرمەگەنىنە قاداعالاۋ ورناتىلۋى كەرەك. اۋىل قازاعىنىڭ ءبارى بىردەي استاناعا كەلە المايدى، قالتاسى كوتەرمەيدى. سوندىقتان مەملەكەتتىك قىزمەتكەر مەن قاراپايىم حالىقتىڭ اراسىن ەلەكتروندىق ۇكىمەت ارقىلى جالعاستىرۋىمىز كەرەك.

ءبىز قوعامدىق كەڭەستىڭ ءبىر وتىرىسىندا حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارىنىڭ جۇمىسىن تالقىلادىق. بۇل ورتالىقتاردان ءبىر انىقتاما الۋ ءۇشىن ءبىراز اقشا تولەۋگە تۋرا كەلەدى. ال كاسىپكەر ءۇشىن ۋاقىت التىنمەن تەڭ. سوندىقتان دا كاسىپكەر ءبىر انىقتاما الۋ ءۇشىن اپتا نەمەسە اي بويى كۇتكىسى كەلمەيدى، سوسىن «ۇستەمە قىزمەتاقىسىن» تولەپ، شارۋاسىن جەدەل بىتىرگەندى ءجون كورەدى. بۇل ءتىپتى ۇردىسكە اينالىپ كەتكەن. قازىر كەيبىر قۇجاتتاردىڭ ازىرلەنۋ مەرزىمىن ءۇش-بەس كۇنگە دەيىن قىسقارتۋعا قول جەتكىزىلدى. بۇل جونىندە بۇرىنعى ادىلەت ءمينيسترى زاعيپا باليەۆا بۇيرىق شىعارعان ەدى، بىراق ول بۇيرىق كۇيىندە قالماۋى كەرەك، زاڭعا ەنگىزىلۋى ءتيىس. بۇيرىقتى ورىنداماعانداردى سوتتاي المايسىز، ال زاڭدى بۇزعانداردى جاۋاپقا تارتۋعا بولادى.

– سوڭعى ۋاقىتتا جەمقورلىققا، سىبايلاستىققا بەلشەسىنەن باتقان قاي سالانى ەرەكشە اتار ەدىڭىز؟

– قازاقستان الەۋمەتتانۋشىلارى مەن ساياساتتانۋشىلارىنىڭ قاۋىمداستىعى ءبىزدىڭ تاپسىرىسىمىز بويىنشا ساراپتاما جاسادى. حالىقارالىق ۇيىمدار دا ساۋالناما جۇرگىزدى. سولاردىڭ قورىتىندىسىنا قاراعاندا، سىبايلاس جەمقورلىققا تەرەڭىرەك باتقانى – قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى دەپ ايتۋعا بولادى. سوتى بولسىن، قارجى پولياتسياسى بولسىن، جول پوليتسياسى بولسىن… سونىمەن قاتار ءبىلىم بەرۋ جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى دا «قارا جاياۋ» ەمەس ەكەن.

– وسى ءوزىڭىز اتاعان سالالاردا جەمقورلىقتىڭ ەتەك جايۋىنا كوپ جاعدايدا جالاقىنىڭ تومەندىگىن سىلتاۋراتادى. جالاقىنى ءوسىرۋ جەمقورلىققا توسقاۋىل بولا الا ما؟ ايلىعى كوپ جەرلەردە دە پاراقورلىق ورىن الىپ جاتىر ەمەس پە؟

– باتىس ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسىنە قاراساق، پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسى شىنىندا دا جوعارى. ال ەندى ونداي دەڭگەيگە كوتەرۋگە بىزدە مۇمكىندىك جوق. دەسەك تە، سوڭعى جىلدارى سوتتاردىڭ جالاقىسى 60 پايىزعا دەيىن كوتەرىلدى. جول پوليتسيالارىنىڭ جالاقىسى دا كوتەرىلىپ جاتىر. بىراق جالاقى وسكەنىمەن، ءار-ءار جەردەن ۇستالىپ جاتقانداردى وزدەرىڭىز دە كورىپ جۇرسىزدەر. سەبەبى ءبىزدىڭ مەمقىزمەتكەرلەردىڭ قاناعاتى قارىن تويعىزباي تۇر. جاۋاپكەرشىلىگى تومەن. جالپى، جالاقى كوتەرگەننەن جەمقورلىق تىيىلادى دەگەن – بوس ءسوز. ادامنىڭ اشكوزدىگى باردا ول ءتىپتى مۇمكىن ەمەس، سەبەبى اشكوز ادام قولدا باردا قونىشىنان باسىپ قالۋعا قۇمار كەلەدى. مەملەكەتتىك قىزمەتتە زەينەتكەرلىك جاسىنا جەتكەندەردى جەمقورلىققا جاقىن تۇرعان ەڭ قاۋىپتى كاتەگوريا دەپ ايتۋعا بولادى. ويتكەنى ولار حالىقتىڭ ەسەبىنەن وزىنە قور جاساپ العىسى كەلىپ تۇرادى.

– مەملەكەتتىك اپپارات جۇمىسىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ ءۇشىن جاڭا تۇرپاتتى مەملەكەتتىك باسقارۋشىلاردى تاربيەلەۋ قاجەت دەگەن پىكىرىڭىزبەن تانىسپىز. جوعارىداعى اڭگىمەڭىز دە وسى پىكىرمەن توعىسىپ تۇر. سول جاڭا تۇرپاتتاعى باسقارۋشىلاردى قازىرگى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردى قايتا تاربيەلەۋ ارقىلى دايىنداۋ بوس اۋرەشىلىك بولىپ جۇرمەي مە؟

– ءبارى دە تاربيەگە بايلانىپ تۇر عوي. ارينە، ءبىراز جاستى القىمداپ قالعان ادامدى قايتا تاربيەلەۋ مۇمكىن ەمەس، سوندىقتان ولار جاستارعا جول بەرۋى كەرەك، ال جاستى تاربيەلەۋگە بولادى. ول ءۇشىن ءار قىزمەتكەر پاتريوت بولۋى كەرەك، سوندا ول جەمقورلىققا بارمايدى، ال ءوزىنىڭ قارا باسىن عانا ويلايتىن، جىلدام بايىعىسى كەلگەندەر، ارينە، جەمقورلىققا جول بەرەدى. قازىر مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ جاڭا تولقىنى كەلە جاتىر. ءبىز سياقتى قىزمەتكەرلەردىڭ زەينەت دەمالىستارىنا شىعاتىن ۋاقىتى كەلدى. سىرتتا وقىپ جۇرگەن 20 مىڭداي جاستارىمىز بار، جىل سايىن مىڭداپ كەلىپ جاتىر. مىنە، سول جاستاردى تاربيەلەۋىمىز كەرەك. بىراق، وكىنىشكە قاراي، ولاردىڭ اراسىندا دا سىبايلاستىققا جول بەرىپ جاتقاندارىن كورىپ جاتىرمىز. سەبەبى وتانىما قىزمەت ەتەم دەپ كەلگەن ولاردى وسىندا بۇلدىرەتىن «اعالارى» بار…

– ءوزىڭىز دە مەملەكەتتىك قىزمەت اتقاردىڭىز، دەپۋتات بولدىڭىز. «مىنا ماسەلەمدى شەشىپ بەرىڭىز» دەپ پارا ۇسىنعاندار بولدى ما؟

– وندايلار تالاي كەزدەستى. بىراق ەشكىمگە دە، ەشقاشان دا مۇمكىندىك بەرگەن ەمەسپىن. باسىنا قيىندىق تۇسكەن ادامدارعا كومەكتەسۋگە، تىعىرىقتان شىعۋىنا قولىمنان كەلگەنشە كومەگىمدى تيگىزەمىن، بىراق ول ءۇشىن اقى سۇراعان ەمەسپىن.

– پارا ۇسىنعان ءبىر وقيعانى ايتىپ بەرە الاسىز با؟ بالكىم، ول ادام ءوزى تۋرالى وقىعان سوڭ ۇيالاتىن بولار…

– قاي وبلىس ەكەنىن ايتپاي-اق قويايىن، قىزمەتىنەن ءتۇسىپ قالعان وبلىستىڭ سوتى اراعا كىسى سالىپ ۇسىنىس جاساپتى، «200 مىڭ دوللار بەرەمىن، مەنى قىزمەتىمە قايتا وتىرعىزۋعا كومەكتەسسىن» دەپتى. ەندى بىرەۋلەرى شەتەلگە دەمالۋعا شاقىردى، ولاردىڭ بارىنەن دە باس تارتقانمىن. جوعارعى قىزمەتتە جۇرگەننەن كەيىن تابىسىم، قۇدايعا شۇكىر، جامان ەمەس، ءبىر باسىمىزعا جەتەدى، ۇيدەگى جەڭگەڭ – دارىگەر. باسشىلاردىڭ قاتارىندا قىزمەت ەتەتىندىكتەن، ونىڭ دا جالاقىسى جامان ەمەس. ماسەلە جالاقىمىزدىڭ قوماقتىلىعىندا دا ەمەس، ءبىز تازا قالپىمىزدى ساقتاپ قالعىمىز كەلەدى.

الاشقا ايتار داتىم!
ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز – ەندى عانا بۋىنى بەكىپ كەلە جاتقان جاس مەملەكەت. بيىل ون سەگىزىنشى جىل تولدى، كامەلەتتىك جاسقا كەلدى. ازامات اتانار جاسقا كەلگەندە داعدارىس تاپ كەلىپ، سىناپ جاتىر. ءبىزدىڭ بايلىعىمىزعا، جەرىمىزگە كوز ءسۇزىپ قىزىعىپ وتىرعاندار كوپ. سوندايدا مەملەكەتىمىزدىڭ ىرگەسىن سوگۋگە جول بەرمەيتىن مەملەكەتشىلدەر كوپ بولسا ەكەن دەيمىن. الاشتى مەملەكەتشىل بولۋعا شاقىرامىن! مەن ءوزىمدى سونداي مەملەكەتشىلدەر قاتارىنا قوسامىن. سىبايلاس جەمقورلىقتى جويا الساق، مەملەكەتىمىزدىڭ دە ابىرويى وسەدى. «قازاقستاندا جەمقورلىق جوق ەكەن» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوز ەلدىڭ اتىن الەمگە پاش ەتپەي مە؟! ارينە، بۇل ءبىر كۇندىك جۇمىس ەمەس، وعان جىلدار كەرەك.

اڭگىمەلەسكەن حاليما بۇقارقىزى، استانا («الاش ايناسى» گازەتى، 15.05.2009)