«تاعدىر اجالعا سابىر بەرسە، ءالى دە جۇرتقا دەگەن ىقىلاسىمىزدى ءبىلدىرىپ، شاپاعاتىمىزدى تيگىزە بەرەمىز دەگەن ويدامىز!». بۇگىنگى ماقالامىز ءوزى تۋراسىندا وسىلاي دەپ جازىپ قالدىرعان تەمىربەك قوجاكەەۆ حاقىندا بولماق.

ەلىنە ادال قىزمەت ەتكەن جايساڭ جان، پروفەسسور، عالىم، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ قۇرمەتتى قىزمەتكەرى» تەمىربەك قوجاكەۇلى 1926 جىلدىڭ 17 جەلتوقسانىندا قازىرگى جامبىل وبلىسى مەركى اۋدانى ويتال اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. قازاق زيالى قاۋىمىنىڭ قارا شاڭىراعىنا اينالعان س.م.كيروۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنە 1948 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە وقۋعا تۇسەدى. فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ جۋرناليستيكا ءبولىمىن ۇزدىك ديپلوممەن ءبىتىرىپ، ءومىرىنىڭ 43 جىلىن وقىتۋشىلىق قىزمەتكە ارناعان تەمىربەك اعاي التى مىڭداي جۋرناليست كادرلارىن دايارلاۋعا قاتىسقان.

قوجاكەەۆ كىم؟ ەڭ الدىمەن، ءتارتىپ پەن ءبىلىمدى قاتار ۇشتاستىرا بىلگەن ۇلاعاتتى ۇستاز. پروفەسسوردىڭ ءدارىسىن تىڭداپ، الدىنان وتكەن شاكىرتتەرىنىڭ قاي-قايسى بولماسىن، اعايدىڭ ورناتقان تەمىردەي ءتارتىبىن ايتپاي كەتپەيدى. سوزىمە تۇزدىق بولسىن، وقىرمان نازارىنا قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى ءجۋرناليسى عازيزبەك ءتاشىمبايدىڭ ەستەلىگىن ۇسىندىم:

«...ءبىر جولى اعايدىڭ تاپسىرماعا بەرگەن كۋرس جۇمىسىن كوبىمىز ورىنداماي كەلىپپىز. «ال، سويلەڭدەر!» دەدى تەمىربەك اعاي. باتىلداۋ ءبىر جىگىتىمىز تۇرىپ: «اعاي، ۋاقىتىمىز جەتپەيدى. شارشاپ ءجۇرمىز،كەشىرىڭىز» دەمەسى بار ما؟

مۇنى بەكەر-اق ايتقان ەكەن. اعايىمىز سالعان جەردەن «پىشاقتى سۇعىپ الىپ، كەشىرىم سۇراۋدىڭ قاجەتى جوق!» دەپ جەر-جەبىرىمىزگە جەتىپ، سىباپ بەرسىن. «بەسىكتەن بەلدەرىڭ شىقپاي جاتىپ شارشايسىڭدار، ءا؟ ۋاقىت تاپپايسىڭدار، ءا؟ ال اناۋ 50-گە كەلگەندە دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا قورعاعان حايىرجان بەكحوجين اعالارىڭنىڭ شىقپاي جۇرگەن جانى-اي، ءا!» دەپ ومىراۋلاتىپ بارىپ توقتادى.

العاشقى كۇننەن-اق ءۇزىلدى-كەسىلدى شارت قويعان: «ساباققا كەشىكپەيسىڭدەر، تۇگەل قاتىساسىڭدار، بەرىلگەن تاپسىرمانى ۋاقىتىلى ورىندايسىڭدار». ايتتى-ءبىتتى، كەستى- ءۇزىلدى...»

ۇستازدان ءبىلىم العان شاكىرتتەردىڭ ءبىرسىپىراسى پرەزيدەنت، مينيسترلەر كابينەتىنە، جوعارعى كەڭەس اپپاراتىنا، قازاقستان بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا باسشىلىق قىزمەتكە ورنالاسقان. يدەولوگيالىق جۇمىستى قوزعالىسقا كەلتىرىپ وتىرعان ەل ازاماتتارى دا، ءبىلىم قۋعان عىلىم كانديداتتارى مەن عىلىم دوكتورى اتانعاندار دا تەمىربەك قوجاكەۇلىنىڭ ۇلاعاتتى ۇستازدىعىنا كۋا بولىپ، ءبىر كەزدەرى ءدارىسىن تىڭداعان ستۋدەنتتەر ەدى. ۇستازدىڭ ەڭبەگى ونىڭ شاكىرتتەرىنەن كورىنىس تاباتىنىن ەسكەرسەك، تەمىربەك اعاي سول «باقىتتى وقىتۋشىلاردىڭ» قاتارىندا ەمەس پە؟

قازاق ساتيرا، يۋمورىنىڭ تاريحىن، سىرى مەن سيپاتىن العاش ارنايى زەرتتەگەن عالىم بۇل سالادا «ادام. قوعام. ساتيرا» (1980), «ساتيرا جانە ءداۋىر» (1976), «ساتيرالىق جانرلار» (1983), «ساتيرا- كۇشتىلەر قارۋى» (1985) دەگەن اتاۋمەن كۇردەلى مونوگرافيالىق ەڭبەكتەر جازىپ، كولەمدى اقپارات قالدىردى. ايتا كەتۋ كەرەك، اۆتور وسىناۋ ەڭبەكتەرى ارقىلى قازاق ادەبيەتتانۋ عىلىمىندا ۇلتتىق ساتيرا، يۋموردىڭ سىرلارى، جانرلارى جونىندەگى ۇعىم، ءبىلىمدى تۇڭعىش نەگىزدەدى.

1942 جىلى اۋداندىق گازەتتە العاشقى حابارلارى جارىق كورگەن تەمىربەك قوجاكەەۆ سول ۋاقىتتان بەرى جۇزدەگەن ماقالا، وچەرك، حابارلامالاردى رەسپۋبليكالىق باسىلىم بەتتەرىندە جاريالادى. بۇل تۇستا تەمىربەك اعايدىڭ جۋرناليستىك قىرى كەڭىنەن اشىلا تۇسەدى. فەلەتونيست قوجاكەەۆ اتالعان جانر اياسىندا جۇزگە تارتا فەلەتون جاريالاپ، شىعارمالارىنىڭ ويلىلىعىمەن، استارلى زىلىمەن ەرەكشەلەندى.

جالپى العاندا، 500-دەن اسا ماتەريالدىڭ اۆتورى، ۇستازدىعىمەن دە، كاسىبيلىگىمەن دە كوپكە ۇلگى بولىپ قالعان پروفەسسور جازۋشىلار وداعىنىڭ دا، جۋرناليستەر وداعىنىڭ دا مۇشەسى، قوعام قايراتكەرى.

«قوجاكەەۆ جانە بۇگىنگى ۇرپاق». ۇرپاق ساباقتاستىعى جولىندا جاقسى اتى اۋىزدان تۇسپەگەن تەماعا بۇگىنگى كۇنى ءبىزدىڭ دە ءجيى ەستىپ، ىزدەنە وقيتىن باعدارىمىزعا اينالعان. جاڭا تولقىن جادىندا بىرەگەي تۇلعالاردىڭ ەسىمى جاتتالسىن دەپ، وزدەرى بىلگەن ومىرلىك ونەگەنى جەتكىزەتىن ۇستازدار قاۋىمىنا العىس زور. جىل ارتىنان جىل وتسە دە، جالعاسىن تاۋىپ كەلە جاتقان «قوجاكەەۆ وقۋلارى»- سوزىمە دالەل. ارايلاپ اتقان تاڭىمىزدى ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا ءبىلىم الۋدان باستاساق، اعا بۋىننىڭ ارمانى ورىندالعانى. كۇنىنە تابالدىرىعىن بىرنەشە قايتارا اتتايتىن تەمىربەك قوجاكەەۆ اتىنداعى ءدارىس زالى - ۇلى تۇلعانى ۇمىتتىرمايتىن يگى قادام بولعانى حاق. قالاي بولعاندا دا، ەڭبەگىمەن ەل ەسىندە ساقتالعان ازاماتتاردى دارىپتەۋ - زامان الدىنداعى، قوعام الدىنداعى بورىش بولىپ قالا بەرمەك.

مادينا وقاس

Abai.kz