«قۇداي الدىندا دارەجەمدى اسىرىپ جاتقان تەلەارنالارعا العىستان باسقا ايتارىم جوق!»
رەداكتسيادان: اقىن - "سىزداعان بارلىق جارانىڭ اۋزىندا ءجۇرۋشى!.." ول اسىرەسە ۇلتتىڭ قۇندىلىعى مەن رۋحاني قازىناسى تالاپايعا تۇسكەندە... اققا قارا جاعىلعاندا، ارعا جالا جابىلعاندا... جۇرەدى ءھام كۇيەدى. «دارىن» مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى، بىرنەشە دۇركىن قر پرەزيدەنتىنىڭ ستيپەندياتى، اقىن سۆەتقالي نۇرجان وقىرمان قاۋىممەن ءوز شىعارماشىلىعى، جالپى قوعامداعى رۋحاني احۋالعا قاتىستى وزەكتى پىكىر-پايىمىمەن بولىسكەن ەدى.
رەداكتسيادان: اقىن - "سىزداعان بارلىق جارانىڭ اۋزىندا ءجۇرۋشى!.." ول اسىرەسە ۇلتتىڭ قۇندىلىعى مەن رۋحاني قازىناسى تالاپايعا تۇسكەندە... اققا قارا جاعىلعاندا، ارعا جالا جابىلعاندا... جۇرەدى ءھام كۇيەدى. «دارىن» مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى، بىرنەشە دۇركىن قر پرەزيدەنتىنىڭ ستيپەندياتى، اقىن سۆەتقالي نۇرجان وقىرمان قاۋىممەن ءوز شىعارماشىلىعى، جالپى قوعامداعى رۋحاني احۋالعا قاتىستى وزەكتى پىكىر-پايىمىمەن بولىسكەن ەدى.
- اعا، قازىر قوعامدا ءدۇبىلىس تۋعىزىپ وتىرعان مەملەكەتتىك «حابار» ارناسىنداعى «اقيقات» ءفيلمى سىزگە قالاي اسەر ەتتى؟ سەبەبى ول فيلم «كەيىپكەرلەرىنىڭ» ءبىرى - ءسىز عوي. ونىڭ ۇستىنە تۋعان ولكەڭىزدەگى تەلەارنا جەردەن جەتى قويان تاپقانداي... 6 رەت قايتالاپ كورسەتتى.
- وتە جاقسى اسەر ەتتى! بۇل «ءفيلمدى» 21-ءى كۇنى استانادا وتىرىپ «تاماشالادىم». زاڭسىزدىق زاڭعا اينالعان جەردە نەگە تاڭعالعاندايسىڭ، - تەك «تاماشالاي» بەرەسىڭ دە! اقيقات تۋىن باۋىرجاننان الىپ قالعان قازاقتىڭ ۇلى عالىمى مەكەمتاس اعا ايتپاقشى، وسىناۋ جالالاۋ مەن قارالاۋعا عانا قۇرىلعان - اۆتورى، بەت-بەينەسى جوق، نەكەسىز تۋعان شاتا فيلمدەگى اتا زاڭىمىزدان باستاپ، تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدەگى بارلىق زاڭداردى اياق استى ەتكەن باسسىزدىق - الماتىدا وتكەن ءباسپاسوز كونفەرەنتسياسىندا زاڭگەرلەر مەن عالىمدار تاراپىنان بارىنشا اشكەرەلەندى! ءبىر قىزىعى، انشەيىندە ادىلەتتىڭ اراشاشىسى، جىلاعاننىڭ جوقشىسى اتانۋعا قۇمار اتاقتى باق قۇرالدارىنىڭ ءوزى وسى شارا تۇسىندا زىم-زيا بەزىپ كەتكەندەرىنە ءوزىم كۋا بولدىم. مۇنىڭ ءوزى دۇشپاننىڭ تىم ءدۇمدى، شىن اقيقات جولىنىڭ اسا اۋىر، قىلدان جىڭىشكە، قىلىشتان وتكىر ەكەندىگىنە تاعى ءبىر دالەل بولدى. تالاي نارمىن دەگەننىڭ - جىعىلىپ، ءپىلمىن دەگەننىڭ بۇگىلىپ قالعانىن كوردىم.
سانسىز سايتانات سەكتالارى سالتانات قۇرىپ جاتقان كەزدە - حاقتىڭ جولى: اتا-بابا، اۋليەلەردىڭ جولىنا وسىنشا كوزسىز شابۋىل جاسالىپ (بۇل - الدىڭعى 300, سوڭعى 80, كەيىنگى 15 جىلعا سوزىلعان شابۋىلدىڭ قورىتىندىسى!), ەسسىز كەدەرگىلەر كورسەتىلۋى ءوز باعىتىڭنىڭ دۇرىستىعىنا ودان ءارى سەنىمىڭدى نىعايتىپ، يمانىڭدى بۇرىنعىدان دا بەتەر كۇشەيتە تۇسەتىن قۇدايى حيكمەت ەمەس پە؟!
ال جالاقورلار مەن بالەقورلارعا، ەرتەلى-كەش قۇداي الدىندا دا، زاڭ الدىندا دا، ەل الدىندا دا جاۋاپ بەرەتىن كۇن تۋادى!
- ءسىز جاڭا «وتە جاقسى اسەر ەتتى» دەپ ەدىڭىز؟..
- جوق، مەن بۇل جەردە، شىن مانىندە، مەملەكەت زاڭدارىنىڭ ايبىندى كۇزەتشىلەرى بولۋعا ءتيىستى، بىراق كۇماندى تاپسىرىستى ورىنداعان، «بۇلاردىڭ جوقتاۋشىسى جوق قوي» دەپ، ەشكىمگە قياناتى تيمەگەن بەيكۇنا جانداردى تىنىمسىز عايباتپەن تومپەشتەگەن تەلەارنالار مەن قۇزىرەتتى ورىنداردى ايىپتاپ وتىرعام جوق. ەگەر ولار شىنىمەن اقيقاتشىل، ادىلەتكە اراتۇرعىش بولسا، بەيىتتەرىمىزدى قيراتىپ، ارۋاقتارىمىزدى قورلاعان، تۇرمەنى بۇزىپ، مەملەكەتكە قارسى وق اتقان، اشىق كۇندە جاۋىنگەرلەرىمىزدى جازىم قىلعان، جارىلىستار ۇيىمداستىرىپ، جازىقسىز جانداردىڭ قانىنا ورتاق بولعان، بۇكىل ۇلتتىق رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزدى جوققا شىعارىپ وتىرعان، «جيھاد» اتتى اجداھانىڭ اۋزىنا جاستارىمىزدى توعىتىپ، كورشى مەملەكەتتەرگە ەلىمىزدى جەكسۇرىن قىلىپ كورسەتە باستاعان، وسى ارەكەتتەرى ارقىلى كەلەشەكتە تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدى ويران-بوتقا قىلماق بولىپ جۇرگەن زىميان-كۇشتى اشكەرەلەگەن بولار ەدى! جوق، ولارعا كەلگەندە قايناعاسى مەن قاينىسىنىڭ اتىن تەرگەيتىن يبالى كەلىندەر قۇساپ سىزىلا قالاتىن، بىراق قۇمىرسقاعا دا قياناتى جوق، زاڭ اياسىندا عانا قىزمەت ىستەپ، ەل، ۇرپاق دامۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسىپ جۇرگەن زىكىرشى جاماعاتقا كەلگەندە زىركىلدەپ شىعا كەلەتىن بۇل قۇرالدار ەش ايىپتاۋ مەن وكپەلەۋگە لايىق ەمەس. ولار بالا-شاعالارىن باعۋ ءۇشىن عانا ءجۇر. ەرتەڭگى كۇنى سول بالا-شاعالارىنىڭ بەتتەرىنە قالاي قاراۋى، ول - باسقا ماسەلە. مەن ولاردىڭ ار جاعىنداعى تۇكتى قولى تۇتقاڭدى تاپجىلتپاي بۇراپ، جىرتقىش ءتىسىن قىزىل تىلىمەن قىمتاعان: بيلىك اتىن جامىلعان بۇلىكشى، ءدىن اتىن جامىلعان مۇرتەت، ساياسات اتىن جامىلعان ساتقىن، زاڭ اتىن جامىلعان جەندەتتەر تۋرالى ايتىپ وتىرمىن. ولاردىڭ بەت-پەردەلەرى قازىردىڭ وزىندە سىپىرىلا باستادى. ەرتەڭى - تىم ايانىشتى.
قازىر كىسى ولتىرگەن قاراقشى دا، وتانىن ساتقان وپاسىز دا، ءدىنىن ساتقان يمانسىز دا، ەلى مەن جەرىن، مەملەكەتىن توناعان ۇرى دا، ەرىن ساتقان ءجالاپ پەن دوسىن ساتقان جالداپ تا - ەل الدىندا وزدەرىنىڭ جاعىمدى وبرازىن جاساعىسى كەلىپ جانتالاسىپ ءجۇر. ال مەن كەرىسىنشە، ەلگە قۇبىجىق قىپ كورسەتكىسى كەلىپ، بىراق قۇداي الدىندا زىكىرشى رەتىندە كۋالىك بەرىپ، دارەجەمدى اسىرىپ جاتقان تەلەارنالارعا العىستان باسقا ايتارىم جوق! ويتكەنى زىكىرشىنىڭ دارەجەسى اللانىڭ حاق كالامى - قۇراندا دا، پايعامبار (س.ع.س.) حاديستەرىندە دە، اۋليەلەر سوزدەرىندە دە تىم جوعارى باعالانادى! پايعامبارىم (س.ع.س.): «ءدۇيىم جۇرت سەندەردى جىندى كورەدى» دەسە، قۇتىب قوجا احمەت ياساۋي (ر.ع.): «كوپ ىشىندە ءراسۋا بول، الەم كۇلسىن!» - دەپ ناسيحات قىلادى. «زىكىرشىنىڭ قابىردەگى ءحالى» حيكمەتىندە مۇڭكىر-ناڭكىر پەرىشتەلەردىڭ ودان جاۋاپ الا الماي قاشاتىنىن باياندايدى. مۇنى ەرتەگى دەپ ەسەپتەگەندەر - ءوزى بىلەر! جالپى، بۇل اڭگىمەلەر قۇدايسىز قوعامنان شىققان رۋحاني كاستراتتارعا ءھام قۇداي اتىن جامىلعان ءاششادى تاسقۇلاقتارعا تۇسىنىكسىز. ولاردىڭ ەكەۋى دە - ۇلتتىڭ، رۋحانياتتىڭ، قۇدايدىڭ حاس جاۋى. قازىر سوڭعىلارى تىم قاۋىپتى. بار بالەسىن الدىڭعىلاردىڭ سوقىرلىعىن پايدالانا وتىرىپ نەمەسە سولاردىڭ ءۇنسىز كەلىسىمىمەن جاسايدى. دەسە دە، قارا بەتتەرىن جاسىرىپ، حارام ءفيلمنىڭ تاساسىنا تىعىلعان، «جۇرەكتەرى مۇز، مايدا ءتىلى ءبىز» (شاكارىم) باۋىرلارىما دا سانالارىن سەرگىتىپ، كەۋدەلەرىن كەڭەيتىپ، كەسەلدەرىنەن قۇتىلۋ ءۇشىن تەزىرەك زىكىر القاسىنا تۇسۋلەرىنە كەڭەس بەرەر ەم. «ءبىر اللاھتان باسقانىڭ ءبارى - شيرك»! - دەپ شاتىناپ جۇرگەن «ءدىندارلار» نەگە سول ءبىر اللانى ماداقتاۋدان ات-توندارىن الا قاشادى؟! ولار قۇدايدىڭ ءسۇر دەپ بەرگەن عۇمىرىن باسقالاردىڭ ءومىرىن جويۋعا باعىشتاپ، جانقاستا بولىپ، جارىلىستارىنىڭ ءوزىن جاريا جاساپ جۇرگەندە، جان-اللامدى جاريا ماداقتاۋىمنىڭ نەسى ايىپ بولىپتى؟! لوگيكا قايدا؟..
ماقسىم اعامىز ادىلەتتى قۇدايدان جانە ونىڭ جەردەگى وكىلى ەلباسىدان كۇتىپ وتىر. ال ادىلەت ءسوزسىز سالتانات قۇرادى، ينشاللا!
اتام قازاقتىڭ: «نار تۇيەگە وق تيسە، جاي تۇيەدەي باقىرماس، ارتقى اياعىن ءبىر سىلكەر»، - دەگەنى وسى. تەك: «ەردى قۇداي اتاردا - جاۋعا سالار جامپوزىن جابى ورىنىنا مىنەدى; ەلدى قۇداي اتاردا - جاۋعا قيماس جالعىزىن جالپىنىڭ ءبىرى بىلەدى»، - دەپ، دوس پەن دۇشپاندى ايىرماي قارا باسىپ قالۋدان ساقتاسىن ءبىزدى!
1832 جىلعى قارناۋدا حيۋا جەندەتتەرىمەن بولعان قىرعىندا تۋبەگىنىڭ ات ۇستىندە تولىقسىپ تۇرعانىن كورىپ قولباسشى سۇيىنعارا اتامىز شاۋىپ كەلىپ: «شىدايسىڭ با؟» - دەيدى عوي، سوندا تۋبەگى - ەسكەلدى داۋىل باتىر: «جان شىداسا - ءبىز شىدارمىز!» دەپتى.
نەشە جەردەن وق تيگەن باتىردىڭ اۋزىنان كەسەك-كەسەك قان اتىپ تۇر ەكەن دەيدى. سوعىس اياقتالعاندا كەلسە، ات ۇستىندە تۋدى جىقپاعان قالپى ەسىل ەر الدەقاشان ءدارىل-باقيعا ءوتىپ كەتىپتى!..
1856 جىلى قاراعان-بوساعاداعى ۇرىستا تۋبەگى - اسار سۇپى اتامىزعا باتىرلاردىڭ ءبىرى اسىعىستا: «اتا، تۋدى جىقپايسىز عوي!؟» - دەپ قالادى. سوندا اسار سۇپى-زىكىرشى: «تۋدى قۇداي جىقپاسا، ءبىز جىقپاسپىز، ينش-اللا!» - دەگەن. ول تۋ: مەدينادا - مۇحاممەد (س.ع.س.), تۇركىستاندا - قۇل قوجا احمەت (ر.ع.), ماڭعىستاۋدا - ءپىر بەكەتتىڭ (ر.ع.) تۋى! كىم نە دەسە، و دەسىن، بۇل جول - قىلداي قاتەسىز حاقتىڭ جولى. دوسقا دا، دۇشپانعا دا ءتورت اۋىز ولەڭمەن جاۋاپ بەرەم:
جادقا تۇتىپ حاققا بەرگەن انتىمدى،
مەن زىكىرگە مالىپ ولەم بال ءتىلدى.
«بۇل مۇمىندەر ماقتايدى، - دەپ، - اللاسىن»! -
دۇشپاندارىم شىعارادى داڭقىمدى.
ەنشى قىلعان ماعان عاجاپ جالعاندى،
ءتۇس تانىتقان باقيداعى ارماندى -
بار داۋىسپەن:
وتىرىپ تا، تۇرىپ تا
ولگەنىمشە ماداقتايمىن اللامدى!
جاقىن قالدىم جىراقتاعى مۇراتقا،
پارۋارديگار! -
ار-تۋىمدى قۇلاتپا!
دوس پاناسى، جاۋ جالاسى - ەكەۋلەپ
جەتەكتەپ اپ ەنگىزەدى جۇماققا.
مەن ولگەندە جازدىرتپايمىن «اقىن» دەپ،
«پالەنشە» بوپ مىندەتسۋگە حاقىم جوق.
باسىمدا تەك جىلار ىلعي قۇلپىتاس:
«بۇل مولادا ءبىر زىكىرشى جاتىر», - دەپ...
- سوڭعى ءداستۇرلى سۇراق: وسى الاسۇرگىندە شىعارماشىلىعىڭىزعا نۇقسان كەلگەن جوق پا؟ ەگەر قۇپيا بولماسا، قانداي جوسپارلارىڭىز بار؟
- جوق. شىعارماشىلىق - وسى ۇلىق مايدانداعى مەنىڭ قارۋ-جاراعىم عوي. ودان باسقا قارۋىم جوق، سوندىقتان ىلعي بابىندا، ءدايىم جانىمدا ۇستاۋعا تىرىسام. وقىرماندارىما بەرگەن ۋادەلەرىمدى نوبايلاپ ورىندادىم دەپ ەسەپتەيمىن. ەل الدىندا - ءسوز قارىزىمدى، ەر الدىندا - ءبوز قارىزىمدى قايتارىپ ولسەم دەپ ارماندايمىن. 2008 جىلدىڭ اقىرىندا قر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى اقپارات جانە مۇراعات كوميتەتىنىڭ «الەۋمەتتىك ماڭىزدى ادەبيەت تۇرلەرىن شىعارۋ» باعدارلاماسىمەن «اي تارانعان ءتۇن» اتتى جىر كىتابىم جارياعا شىقتى. 2009-دىڭ اياعىندا «اۋليەلەر اۋەزى»، 2010-نىڭ سوڭىندا «ەۆروپا پوەزياسى. حح عاسىر» اتتى كىتاپتارىم جارىق كوردى. سوڭعى ەكەۋى - ءتارجىما. «اۋليەلەر اۋەزى» بويىنشا مىنە ەكى جىل قاتارىنان ءداستۇرلى رەسپۋبليكالىق كونكۋرس ءوتىپ كەلەدى. «ەۆروپا پوەزياسى» پرەزيدەنتتىڭ «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا دۇنيەگە كەلدى. فرانتسۋزدىڭ پول ەليۋار، نەمىستىڭ گوتفريد بەنن، رۋمىننىڭ تۋدور ارگەزي، يتالياننىڭ ەۋدجەنيو مونتالە سىندى ءوز زامانىندا قۇبىلىس بولعان اقىندارىنىڭ شىعارمالارىمەن قازاق وقىرماندارىن تانىستىردىم. ۇستىمىزدەگى جىلى سول باعدارلامامەن «ەۆروپا پوەزياسى. ءحىح ع.» اتتى جيناق جارىق كورمەك. وندا فرانتسۋزدىڭ ايگىلى اقىنى ارتيۋر رەمبونىڭ جىرلارىن ءوز تىلىمدە سويلەتتىم. سونداي-اق قىتايدىڭ ۇلى اقىنى لي بايدىڭ كوپتەگەن ولەڭىن اۋداردىم. ازىرەت سۇلتان ياساۋي بابامىزدىڭ جانە ول كىسىنىڭ سوڭىنان ەرگەن تۇركىلىك اۋليەلەر: سۇلەيمەن باقىرعاني، ءجالالاددين رۋمي، ءجۇنىس امىرە، ءپىر سۇلتان ابدال، قازاق ابدال، نيازى مىسىريلاردىڭ حيكمەتتەرىن ايجان راقىمبايقىزى قارىنداسىمنىڭ سەبىمەن قازىرگى ورنەك-ۋازىنگە ءتۇسىرۋ ۇستىندەمىن. بۇيىرسا، مۇنىڭ ءبارى كەلەشەكتە «باتىس-شىعىس بايانى» دەگەن اتپەن بولەك ۇلكەن كىتاپ بولىپ جارياعا شىقسا كەرەك. ءتول تۋىندىلارىما كەلسەك، قازىر جىر-داستاندارىمنىڭ 6-7 تومدارىن جازۋعا كىرىسىپ كەتتىم. قۇداي دەگەنگە جەتكىزسە، الداعى 50 جاستىڭ و جاق، بۇ جاعىندا 170 باسپاتاباق ولەڭ-جىرىمدى قاپىسىز سومداپ، ۇلت-ۇرپاعىما اماناتتاپ كەتسەم، «ەسكەرتكىش ورناتتىم مەن قولدان كەلمەس» - دەپ پۋشكين ايتپاقشى، ارتىما الاڭداماي وتەر ەم. ادەبيەتتىڭ باسقا جانرلارىنا اۋىسۋ، ول - ۋاقىتتىڭ ولشەمى، عۇمىردىڭ مولشەرىنە عانا ەنشىلى شارۋا.
- ءىشىڭىزدى ىرىكپەي اشقانىڭىزعا راحمەت!
- كىمنەن ىركەم، نەدەن ۇركەم؟! ءىشىمدى ءالى دە اشا ءتۇسۋ ءۇشىن الدا جارىق كورمەك «ماشىرىق پەن ماعىرىپتىڭ اراسى» اتتى كىتاپتان ءبىر باللادانى وقىرمانعا ۇسىنۋدى ءجون كوردىم.
سۇحباتتاسقان:
اقەركە داڭ
