استانا. 8 ماۋسىم. قازاقپارات /كەنجەبولات جولدىباي/ - كىمنىڭ بولسا دا باسى ارتىق زاتى جوق، ءبارى ءوز رەتىمەن جايعاسقان، بارىنشا ادامنىڭ يگىلىگىنە بەيىمدەلگەن ءجايلى ۇيدە تۇرعىسى كەلەدى.

دەگەنمەن جۇرتتىڭ ءبارى مۇنداي مامىراجاي تۇرمىس كەشۋگە يكەمدى ەمەس. ويتكەنى، ول تابيعي دارىندىلىقتى جانە كوپ نارسەنى ۇيرەنىپ يگەرۋدى قاجەت ەتەدى. سوندىقتان، ەجەلگى گرەكتەر مۇنى «ەكونوميكا»، ياعني ءۇيدى، شارۋاشىلىقتى باسقارۋ ونەرى دەپ تانىعان.

وسى رەتتە قازاقستاندى الەمنىڭ باسقا مەملەكەتتەرىنەن ەرەكشەلەندىرىپ تۇرعان ءبىر تۇس بار. ول قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ ءتيىستى دارەجەدە ساۋاتتى قۇرىلعانى جانە كەز كەلگەن سىناققا توتەپ بەرۋگە قابىلەتتىلىگى وتە جوعارى ەكەندىگى جونىندەگى بىرقاتار الەمدىك حالىقارالىق ينستيتۋتتاردىڭ بەرىپ وتىرعان باعاسى. ماسەلەن، رەسەيدىڭ «داعدارىستان كەيىنگى الەم ينستيتۋتى» قورى الەمنىڭ 51 ەلىنىڭ 223 ساراپشىسىنىڭ ساۋالداماسىنا سىلتەمە جاساي وتىرىپ، قازاقستاننىڭ بۇگىندە داعدارىستان كەيىنگى الەمدەگى «جاڭا باستى كەيىپكەرگە» اينالا باستاعانىن ەسكەرتەدى.

استانا. 8 ماۋسىم. قازاقپارات /كەنجەبولات جولدىباي/ - كىمنىڭ بولسا دا باسى ارتىق زاتى جوق، ءبارى ءوز رەتىمەن جايعاسقان، بارىنشا ادامنىڭ يگىلىگىنە بەيىمدەلگەن ءجايلى ۇيدە تۇرعىسى كەلەدى.

دەگەنمەن جۇرتتىڭ ءبارى مۇنداي مامىراجاي تۇرمىس كەشۋگە يكەمدى ەمەس. ويتكەنى، ول تابيعي دارىندىلىقتى جانە كوپ نارسەنى ۇيرەنىپ يگەرۋدى قاجەت ەتەدى. سوندىقتان، ەجەلگى گرەكتەر مۇنى «ەكونوميكا»، ياعني ءۇيدى، شارۋاشىلىقتى باسقارۋ ونەرى دەپ تانىعان.

وسى رەتتە قازاقستاندى الەمنىڭ باسقا مەملەكەتتەرىنەن ەرەكشەلەندىرىپ تۇرعان ءبىر تۇس بار. ول قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ ءتيىستى دارەجەدە ساۋاتتى قۇرىلعانى جانە كەز كەلگەن سىناققا توتەپ بەرۋگە قابىلەتتىلىگى وتە جوعارى ەكەندىگى جونىندەگى بىرقاتار الەمدىك حالىقارالىق ينستيتۋتتاردىڭ بەرىپ وتىرعان باعاسى. ماسەلەن، رەسەيدىڭ «داعدارىستان كەيىنگى الەم ينستيتۋتى» قورى الەمنىڭ 51 ەلىنىڭ 223 ساراپشىسىنىڭ ساۋالداماسىنا سىلتەمە جاساي وتىرىپ، قازاقستاننىڭ بۇگىندە داعدارىستان كەيىنگى الەمدەگى «جاڭا باستى كەيىپكەرگە» اينالا باستاعانىن ەسكەرتەدى.

بۇل كەزدەيسوق ەمەس. ءبىزدىڭ ەلىمىز تمد-دا ەڭ العاشقىلاردىڭ قاتارىندا داعدارىسقا قارسى باعدارلاما قابىلداپ قانا قويماي، ونى جۇزەگە اسىرۋعا بارىنشا مول قارجى سالدى. مىنە، وسىنداي ناعىز شەشۋشى تۇستا كەزىندە جيناقتالعان قارجىنىڭ كومەگى ءتيدى. سونىڭ ارقاسىندا قازاقستان داعدارىس اۋىرتپالىعىن اسا سەزىنە قويعان جوق. قازىر بەلگىلى بولىپ وتىرعانداي، الەمدە 50 مەملەكەت بانكروتتىق شەگىنە جەتسە، ەندى بىرقاتارى بانكروتقا ۇشىرادى. قازاقستاننىڭ بولاشاقتا ايماقتىق قارجى ورتالىعىنا اينالۋ مۇمكىندىگىنە مىنا ءبىر فاكتورلاردىڭ دا ەلەۋلى اسەر ەتكەنى انىق. بىرىنشىدەن - پرەزيدەنت ن.نازارباەۆتىڭ الەمدىك قارجى جۇيەسىن رەفورمالاۋ تۋرالى باستاماسى. ەكىنشىدەن - ءبىزدىڭ 2007-2009 جىلدارعا ارنالعان داعدارىسقا قارسى ساياساتىمىزدىڭ تابىستارى. ۇشىنشىدەن - قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ۆاليۋتا قورىنا تاۋەلدى ەمەستىگى. تورتىنشىدەن - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ بەيبىت دوكتريناسى مەن كوپباعىتتىلىعى.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قازىر ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ جاڭا ونەركاسىپتى ەلدەردىڭ كوشباسشىسى بولۋىنا تولىق مۇمكىندىگى بار. وسى ءبىر احۋالدى ەسكەرە وتىرىپ قازاقستان ەكونوميكالىق رەسۋرستاردان يننوۆاتسيالىق ەكونوميكاعا كوشۋگە بەت بۇرۋدا. ناقتى ءىس-قيمىلدار دا جوق ەمەس. «جاڭا يندۋستريالاندىرۋ» پرەزيدەنتتىك باعدارلاماسى سونىڭ ءبىر كۋاسى ىسپەتتى. جاڭا يندۋستريالاندىرۋ ساياساتىنىڭ ەرەكشەلىگى سول، ول بىردەن-ءبىر يننوۆاتسيالىق باعىتتا ءوربيدى، ال بۇل ەل ەكونوميكاسىن جالپى الەمدىك تۇراقسىزدىق جاعدايىندا شاپشاڭىراق قالپىنا كەلتىرۋگە يگىلىكتى ىقپال ەتەتىن بولادى.

مەملەكەت باسشىسى ن.نازارباەۆ «بولاشاقتىڭ ىرگەسىن بىرگە قالايمىز!» اتتى 2011 جىلعى 28 قاڭتارداعى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا  وتانداستارىن ەكونوميكانىڭ ودان ءارى دامۋى ءۇشىن بەرىك تۇعىر قالاۋعا شاقىردى. «وقتىن-وقتىن اينالىپ سوعاتىن ءار دەڭگەيدەگى داعدارىستارعا ءبىز بۇعان دەيىن دە توتەپ بەرىپ كەلگەنبىز»، - دەپ اتاپ ءوتتى  ەلباسى. راسىندا دا، وتكەن عاسىردىڭ 90-ىنشى جىلدارىنىڭ باسىنداعى مەملەكەتتىڭ ومىرىندەگى ەڭ اۋىر سىندارلى كەزەڭگە ءبىر ءسات كوز جۇگىرتىپ كورسەك. ول كەز قۋاتتى كەڭەس وداعى قۇلاپ، ءبىز شىن ماعىناسىندا ۇلى يمپەريانىڭ ءۇيىندىسىنىڭ استىندا قالعان جاعدايدا ەدىك. كاسىپورىندار توقتاپ، مىڭداعان ادامداردىڭ كوشەدە قالۋى، بوس سورەلەر، شەتى مەن شەگى جوق كەزەكتەر، اقشانىڭ قۇنسىزدانا ءتۇسۋى، ينفلياتسيانىڭ جىلىنا مىڭداعان پايىزدارعا جەتۋى سول ءبىر كەزدەردىڭ ۇيرەنشىكتى قۇبىلىسى بولاتىن. جاپپاي جەتىسپەۋشىلىك. ءتىپتى كىر سابىننىڭ ءوزى حالىققا تالونمەن بەرىلگەنى ءالى ەستە. جۇرتتىڭ كوبى دۇكەندەر سورەلەرىندە باعاسى ۇشىپ تۇرسا دا، تاۋار بولسا ەكەن دەپ ارمانداعانىن دا ۇمىتا قويعان جوقپىز. مەنىڭ ءبىر تانىسىمنىڭ كوپتەگەن كاسىپورىندار توقتاپ تۇرعان سول كەزدە: «كوشەگە شىققاندا شىركىن زاۋىت مۇرجاسىنان ءتۇتىن شىقسا ەكەن دەپ تىلەيمىن. ادامدار ەڭبەكاقىسىن، قارتتار زەينەتاقىسىن الار ەدى، حالىقتىڭ تۇرمىسى تۇزەلەر ەدى»، - دەگەنى بار.

90-ىنشى جىلداردىڭ سوڭىنداعى ازيالىق قارجى نارىعى تۋدىرعان الەمدىك داعدارىس سالدارى دا ەلىمىز ءۇشىن وڭاي تيگەن جوق. مۇناي باعاسىنىڭ ءبىر باررەلى توعىز دوللارعا دەيىن تومەندەدى. جۇرتتىڭ زەينەتاقىسىن، جاردەماقىسىن، ەڭبەكاقىسىن تولەي الماعان كەزدەرىمىز بولدى.

مىنەكي، وسىلاردىڭ بارىنەن حالىقتىڭ اۋىزبىرشىلىگىنىڭ، كۇش-جىگەرىن جۇمىلدىرۋدىڭ، ەل باسشىلىعىنىڭ دۇرىس جانە سارابدال شەشىمدەرىنىڭ ارقاسىندا عانا شىعىپ، ەڭسە تىكتەي الدىق. قىسقا مەرزىمنىڭ ىشىندە تۇبەگەيلى ەكونوميكالىق رەفورمالار ىسكە استى، نارىقتىق ەكونوميكانىڭ نەگىزدەرى جاسالدى، اۋقىمدى جەكەشەلەندىرۋ جۇرگىزىلدى، جەكە سەكتور جانداندى، ۇلتتىق ۆاليۋتا ەنگىزىلدى، ەكونوميكالىق قۇرىلىمدا سەرۆيس پەن تۇتىنۋ  سەكتورىنىڭ ۇلەستەرى كۇرت ءوستى، قانداي دا ءبىر تاۋاردىڭ «جەتىسپەۋشىلىگى» دەگەن ۇعىم كەلمەسكە كەتتى. ەڭ باستىسى، ادامداردىڭ ساناسىندا تىڭ سەرپىلىس پايدا بولدى  جانە كەڭەستىك جىلداردا تۇمشالاندىرىلعان بۇقارانىڭ كاسىپكەرلىك جىگەرىنىڭ ويانۋىنا مول مۇمكىندىك تۋدى.

شىنداپ كەلگەندە، بۇرىنعى كەڭەستىك ءداۋىردى باسىنان وتكەرگەن ەلدەردە ەكونوميكانى رەفورمالاۋ ۇدەرىستەرى بۇرىن-سوڭدى بۇل تۇرعىدان تاجىريبە بولماعاندىقتان ءارى-ءسارى كۇيدە جۇرگىزىلسە، قاراپايىم حالىق نارىققا كوشۋ  جاعدايىنا مۇلدەم دايىن ەمەس ەدى. ولاي بولسا تاۋەلسىزدىك العان تۇستا نە نارىقتىق ەكونوميكانىڭ زاڭدىلىقتارىن، نە حالىقارالىق جاعدايدىڭ ناقتى ەرەجەلەرىن باعامداي قويماعان ءارى قانداي دا ءبىر سىرتقى ساياسي تاجىريبەسى جوق جاڭا مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ نەندەي كۇي كەشكەندەرىن ءتۇسىنۋ قيىن ەمەس. مىنە، وسىنداي ءبىر كۇردەلى كەزەڭدە ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تۋعان ەلىنىڭ ميلليونداعان ادامدارى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك تىزگىنىن ءوز قولىنا الدى جانە قىرىق اتان تۇيەگە جۇك بولارلىق بۇل مىندەتتى تاماشا اتقارا ءبىلدى. باتىستىق ينۆەستورلارمەن العاشقى كەلىسىمشارتتاردىڭ جاسالۋى  ماسەلەن ونىڭ جەكە باسىنىڭ زور بەدەلى مەن سىڭىرگەن ەڭبەگىنىڭ ءبىر وتەۋى عانا.

نازارباەۆتىڭ كسرو كەزىنىڭ وزىندە «شەۆروندى» قازاقستانعا «وتكىزۋگە» گورباچەۆتىڭ كوزىن جەتكىزىپ، تىكەلەي كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋگە كەلىسىمىن العانىن ەكىنىڭ ءبىرى بىلە بەرمەس. سول تۇستا ەشكىم دە قازاقستانعا قۇلشىنىپ تۇرماعان ەدى. ن.نازارباەۆ ءتۋابىتتى مەنەدجەر، ءوز مەملەكەتىنىڭ باس پروموۋتەرى جانە باس نيۋس-مەيكەرى رەتىندە بىزگە دەگەن سەنىمسىزدىك پەن قورقىنىشتى سەيىلتە ءبىلدى، ءسويتىپ، ەلىمىزگە ينۆەستيتسيالار اۋەلى كىشكەنە كولەمدە، كەيىن قۋاتتى اعىنمەن قۇيىلىپ، ۇلتتىق ونەركاسىپتى اياعىنا تىك تۇرعىزۋعا مولىنان مۇمكىندىك بەردى. بۇكىلالەمدىك بانكتىڭ باعالاۋىنشا، بۇگىن قازاقستان ينۆەستيتسيالىق جاعىنان بارىنشا تارتىمدى سانالاتىن الەمنىڭ جيىرما ەلىنىڭ قاتارىنا كىرىپ وتىر. ال قازاقستاندىقتار ءۇشىن مۇنايدىڭ نە بەرگەنى جانە ونىڭ بولاشاقتا نە بەرەتىنى جونىندە ارنايى ماقالا جازۋعا تۋرا كەلەدى. سوندىقتان مەن مىنا ءبىر جاعدايدى عانا ەسكەرتە كەتسەم دەيمىن. «قازىنانى قۇداي جاسايدى، بىراق ونى يگەرۋ، قوعام يگىلىگىنە اينالدىرۋ ماسەلەسى ناقتى ادامعا بايلانىستى»، - دەپ تەگىن ايتىلماعان. ارينە، بۇل كەز كەلگەن ادامنىڭ قولىنان كەلەتىن ءىس ەمەس. ول ءۇشىن شىنايى بەدەلدى تۇلعا جانە وسى تۇلعامەن بەدەرلەنەتىن مەملەكەت قاجەت. بۇل تۇرعىدا نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ دارابوزدىعى مەن شوقتىعىنىڭ بيىكتىگى ەشقانداي تالاس تۋعىزبايدى.

ن.نازارباەۆتىڭ سىڭىرگەن زور ەڭبەگى، سونداي-اق ەلدىڭ ىشكى جانە سىرتقى پروبلەمالارىن ءوز حالقىنىڭ مۇددەسى مەن مۇقتاجدارى تۇرعىسىنان  بايسالدى شەشە بىلۋىندە. ءبىر عانا مىسال. وركەنيەت تاريحىندا قىرعىنعا ۇشىراتاتىن قارۋلاردىڭ باستاماشىسى بولعان، ءسويتىپ «جوق جەردەن جاۋ ىزدەگەن» مەملەكەت باسشىلارى جەتكىلىكتى. ال ادامزاتتىڭ يادرولىق قارۋدان ءوزىنىڭ ەركىمەن باس تارتۋدىڭ العاشقى ونەگەسىن تۇڭعىش رەت ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىز كورسەتتى. بۇل كوشباسشىسى مەن حالقى بىرلەسە وتىرىپ يادرولىق قارۋسىز مارتەبەگە تاڭداۋ جاساعان الەمدىك تاجىريبەدەگى ەڭ العاشقى جانە بىرەگەي جاعداي. ەڭ باستىسى، بۇل تاڭداۋ مەملەكەت دامۋىنىڭ تۇراقتى ستراتەگيالىق جەلىسىنە اينالدى.

جالپى، تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى ن.نازارباەۆ كوپتەگەن پەرسپەكتيۆالىق ساياسي يدەيالار مەن باستامالارعا مۇرىندىق بولىپ كەلەدى. اتاپ ايتقاندا، ول تمد قۇرىلۋىنىڭ باستاۋىندا، «ورتالىق-ازيا ىنتىماقتاستىعى» ۇيىمى، كەدەندىك وداق، شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق سياقتى قۇرىلىمداردىڭ باستاماشىسى بولدى. سونىمەن قاتار ازياداعى ءوزارا ءىس-قيمىل جانە سەنىم شارالارى كەڭەسىن (اوىسشك) جانە 2003 جىلدان بەرى استانادا جۇيەلى وتكىزىلىپ كەلە جاتقان الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ سەزدەرىن دە نازارباەۆتىڭ ىقپالداستىق باستامالارىنا باتىل جاتقىزۋعا بولادى. ەلىمىز حالىقارالىق ارەنادا دا اۋىز تولتىرىپ ايتاتىنداي تابىستارعا قول جەتكىزدى. قازاقستان وڭىرلىك جانە جاھاندىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋگە سۇبەلى ۇلەس قوسىپ وتىر. بۇعان ەقىۇ-عا توراعالىعىمىز جانە وسى بەدەلدى ۇيىمنىڭ ون ءبىر جىلعى ۇزىلىستەن كەيىن 2010 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا  وتكىزىلگەن استانا ءسامميتى ايقىن دالەل.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ تمد ەلدەرىنىڭ كەيبىرىندە ورىن العان ۇلىسارالىق جانجالدارعا، ىشكى جانە مەملەكەتارالىق قاقتىعىستارعا جول بەرمەگەن، ءسويتىپ قازاقستاندىقتاردىڭ شىنايى سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەنىپ، حالىقارالىق قوعامداستىق تاراپىنىڭ تاڭدانىسىن تۋعىزعان بىردەن-ءبىر مەملەكەت باسشىسى. مۇنىڭ ءوزى، تۇپتەپ كەلگەندە، مەملەكەتتىڭ ساياسي سالماعى جەرىنىڭ اۋماعىمەن نەمەسە حالقىنىڭ سانىمەن عانا ولشەنبەيتىنىن كورسەتسە كەرەك. بۇل ەڭ ءبىرىنشى ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ زايىرلى دا سالماقتى ساياساتىنىڭ زاڭدى جەمىسى.

مىنا ءبىر جايتقا نازار اۋدارعىم كەلەدى. كوبىمىز كۇندەلىكتى قىم-قۋىت تىرشىلىكتىڭ قامىمەن ءجۇرىپ، جاقسى وزگەرىستەردى سولاي بولۋى قاجەت سياقتى قابىلدايمىز. كوپتەگەن ۇستانىمداردان ايقىن بايقالاتىن قازاقستاننىڭ الەمدىك ۇدەرىستەردەگى كوشباسشىلىق ءرولىن دە وزگەشە بولۋى مۇمكىن ەمەستەي كورەمىز. ال، شىنداپ كەلگەندە، قاراپايىم ۇدەرىستەر ىسپەتتى كورىنەتىن مۇنداي احۋالدىڭ استارىندا مەملەكەت باسشىسىنىڭ جانە ونىڭ سەرىكتەرىنىڭ وراسان زور قاجىر-قايراتى مەن جانقيارلىق ەڭبەگى جاتىر.

ماسەلەن، مەنى حالىقارالىق دارەجەدەگى ۇتقىر ساياساتكەر قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ حالىقارالىق كەزدەسۋلەردە قيادان جول تابا وتىرىپ، دايەكتى پاراسات-پايىمىمەن ءوز ەلىنىڭ مۇددەسىن اسا ىجداعاتتىلىقپەن قورعاي بىلەتىنى مارقايتادى. توقاەۆتىڭ تازا اعىلشىن تىلىندە مولدىرەتىپ سويلەگەنىن كورۋدىڭ ءوزى، ال قىتاي تىلىندە بەرىلگەن سۇراقتارعا ونىڭ قينالماستان سول تىلدە جاۋاپ قايتارۋلارى قانداي عانيبەت دەسەڭشى. سونداي-اق قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ كومەكشىسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ حاتشىسى مارات ءتاجيننىڭ، مەملەكەتتىك حاتشى قانات ساۋداباەۆتىڭ قازاقستاندىق قوعامنىڭ كۇرمەۋى مول وزەكتى ماسەلەلەرىن شەشۋدەگى كوپ قىرلى قىزمەتىنە دە ريزا بولاسىز. ۇكىمەتتىڭ باسشىلىعىنا كارىم ءماسىموۆتى قالدىرۋى پرەزيدەنتتىڭ تاعى دا ءبىر ۇتىمدى شەشىمى دەپ سانايمىن جانە بۇل پىكىرمەن كوپشىلىك كەلىسەر دەگەن ويدامىن. الدەبىر جىمىسقى ويلى ادامدار عانا ءبىزدىڭ پرەمەر مەن ونىڭ ۇكىمەتىنىڭ مۇشەلەرى الەمدىك ەكونوميكا قۇلدىراۋىنىڭ ەلىمىزگە اسەرىن ەڭسەرۋدە كۇنى-ءتۇنى جۇمىس ىستەپ جاتقانىن بايقاماۋى مۇمكىن. شىنتۋايتىندا، مينيسترلەر كابينەتىنىڭ شالىمدى جۇمىسىنىڭ ارقاسىندا وسىناۋ قۇبىلعان زاماندا قۇبىلىسىنان جاڭىلماي، ەلىمىزدە ءجىتى جۇمىستار ىستەلىنۋدە، سوندىقتان دا مەملەكەتىمىز الەۋەتى اسقان، داۋلەتى تاسقان، ءسويتىپ باسەكەگە قابىلەتتى الدىڭعى قاتارلى 50 ەلدىڭ قاتارىنان كورىنەتىن بولادى دەپ، كامىل سەنىپ ايتا الامىن.

ءيا، بيلىك باسىنداعىلاردىڭ حالىق سەنىمدەرىن اقتاۋى ءۇشىن تىنىمسىز جۇمىس ىستەۋى ءتيىس ەكەنى ءسوزسىز. بۇل - داۋسىز شىندىق. سونىمەن قاتار ءبىزدىڭ ارقايسىمىز دا ورتاق ىستەن شەت قالماي، ازاماتتىق ۇستانىمىمىزدى تانىتا ءبىلۋىمىز قاجەت. نەگىزى بارىمىزدە الەۋەت جەتكىلىكتى. تەك، وسى مۇمكىندىكتى اركىم ءوز شاماسىندا پايدالانا بەرمەيدى. «بىزدەن دە باسقا ويلايتىندار بار، سولار ىستەسىن»، دەيتىن پەندەشىلىك تە قىلاڭ بەرەدى. «ۇكىمەت ولتىرمەيدى» دەگەن ماسىلدىق پيعىلدان تولىقتاي ارىلا الماي جۇرگەن ءجايىمىز دە جوق ەمەس. بۇل جونىندە وسىدان ءتورت جىلداي بۇرىن «انا ءتىلى» گازەتىندە (12 شىلدە، 2007 ج.) سول كەزدەگى ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى گۇلجانا قاراعۇسوۆا مىنا مالىمەتتەردى كەلتىرگەن بولاتىن: «ءبىز ەلىمىزدە ون بەس جىل بويى جۇمىس ىستەمەگەن 180 مىڭ ادامنىڭ بار ەكەنىن انىقتادىق. بۇل - ستاتيستيكالىق مالىمەت ەمەس. مينيسترلىك ارنايى زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك كارتاسىن جاسادى. بۇگىندە جۇمىسسىزدار حالقىمىزدىڭ 8 پايىزىن قۇرايدى. بىراق ءۇش جىلدان بەرى جىل سايىن 21 مىڭ ەڭبەك ورنى بوس قالادى. اقيقاتىن ايتساق، ەلىمىزدە الەۋمەتتىك كومەكتەر ارقىلى عانا ءومىر سۇرەتىن ادامداردىڭ توبى قالىپتاستى». ال الەۋمەتتىك كومەكتەر بولسا حالىقتى تەك ەنجارلىققا تاربيەلەيتىنى، ادامنىڭ جۇمىس ىستەۋگە دەگەن ىنتاسىن وشىرەتىنى بەلگىلى. ماسەلەن، اقش-تا ءبىر عاسىر بويى اتا-باباسىنان بەرى تەك قانا الەۋمەتتىك جاردەماقىلار ارقىلى كۇن كورىپ جۇرگەن ەكى ميلليون ادام بار. كلينتون مەملەكەت باسىنا كەلە سالىسىمەن سول الەۋمەتتىك جاردەماقىلاردى قىسقارتپاق بولعان. ونىسىنان تۇك تە شىققان جوق. ول كۇشتى قارسىلىققا تاپ بولدى. جانە دە مۇنى كەزدەيسوق دەپ ايتا المايسىڭ. ويتكەنى، تالايلاردىڭ كوكىرەگىنە سان جىلدار بۇرىن قادالعان شىرىك شەگەنى شىعارۋ استە وڭاي شارۋا ەمەس. ول ءۇشىن ار-وجدان تۇبەگەيلى تازارۋ قاجەت. جاراتىلىس ماقساتىنا قاراي بەت بۇرماي، ادام ءوزىنىڭ بولمىسىن ساقتاي المايتىنىن ءاربىر ازامات جەتە ءتۇسىنۋ كەرەك. سونىمەن قاتار، قوعامدا كەز كەلگەن كەلەڭسىز كورىنىستەرگە توزبەۋشىلىك احۋالىن قالىپتاستىراتىن تەتىكتەر ويلاستىرىلسا قۇبا-قۇپ بولار ەدى. ايتالىق، كورنەكى قۇرالدار ارقىلى زاڭ بۇزۋشىلىققا جول بەرگەندەر تۋرالى، زاڭدى ەلەمەۋشىلىكتىڭ ءتۇبى نەگە اكەلىپ سوعاتىنى ءجايلى اشىپ كورسەتەتىن ناقتى مالىمەتتەر بەرىلىپ وتىرسا...

ياعني، ءبارىمىز بىرلەسە كەلە ءوزىمىزدىڭ ورتاق ءۇيىمىزدى جايلاستىرا ءبىلۋىمىز، سىبايلاس جەمقورلىق پەن كولەڭكەلى ەكونوميكا سياقتى كەلەڭسىز كورىنىستەردىڭ تامىرىنا بالتا شابۋعا ءتيىسپىز، ال ول ءۇشىن قوعامدا رۋحاني-ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردىڭ ءدانىن ەگۋ قاجەت.

بۇل ارادا تاربيەنىڭ ءمانى مەن ماڭىزى تۇرعىسىندا ايتپاسقا بولمايدى. كەزىندە حالقىمىزدىڭ كورنەكتى وكىلدەرىنىڭ ءبىرى جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ ءوزىنىڭ «تاربيە» دەگەن ماقالاسىندا «رۋم حالقىن اتاقتى، كۇشتى قىلعان كىم؟ تاربيە. ەسكەندىردى دانىشپان حاكىم قىلعان كىم؟ اريستوتەلدىڭ تاربيەسى. نەروندى زالىم قىلعان كىم؟ فيلوسوف سەنەكانىڭ قاتە تاربيەسى. نەمىس جۇرتىنىڭ ۇلتشىلدىق، بىرلىكشىلدىگى نەدەن؟ تاربيەنىڭ قۋاتى. مىنە، تاربيەنىڭ زور عىلىم ەكەندىگىنە، ادام بالاسىن بۇزاتىن دا، تۇزەيتىن دە تاربيە ەكەندىگىنە دالەل وسى»، دەپ جازۋى تەگىن ەمەس.

رۋحاني قۇندىلىقتاردى ادام ءوز بويىنا جاس شاعىنان سىڭىرە باستايدى. وسىندايدا بالالىق شاعىم ەسىمە تۇسەدى. ءوزىنىڭ تالايلى تاعدىرىندا اۋىر تۇرمىستىڭ ءدامىن ءبىر كىسىدەي تاتىپ، جاقسىنى دا، جاماندى دا ءبىراز كورگەن مەنىڭ اتا-انام ءبىزدىڭ بويىمىزعا كىسىلىكتىڭ ىزگى قاسيەتتەرىن سىڭىرۋگە ۇمتىلدى. كەيىن بايقاعانىمداي، كۇن سايىنعى كوزگە ونشا كورىنە بەرمەيتىن قاراپايىم ادامداردىڭ ءىس-ارەكەتتەرى شىنداپ كەلگەندە جوعارى ادامگەرشىلىكتىڭ ۇلگىسى ەكەن جانە وعان الدەنەشە مارتە كوزىم جەتتى. ءالى ەسىمدە، وتكەن عاسىردىڭ 60-شى جىلدارىنىڭ ورتاسىندا  بىزدەن تەمىرجولمەن ارنايى ۆاگوندارعا ارتىپ، باسقا ايماقتارعا پرەسستەلگەن شوپتەردى جونەلتۋ قاجەت بولدى. بۇل جۇمىسقا ءبىراز ادام جەگىلدى، ال اقىسىنا سول ءشوپ بەلگىلەندى (شارت بويىنشا بەرىلۋگە ءتيىس ءشوپتىڭ مولشەرى تيەلگەن ۆاگوننىڭ سانىنا قاراي بايلانىستى بولدى). ەل بولعاسىن ءارتۇرلى ادامدار بار. بىرەۋلەر ۆاگوننىڭ بەت جاعىن عانا قالقايتىپ، ارتىق ءشوپ الۋ ءۇشىن قۋلىققا باردى. ءبىزدىڭ دە وسىنداي تىرلىكتەرگە باستايتىن ارەكەتىمىزدى اكەم تىيىپ تاستاپ وتىراتىن، ال ءوزى ۆاگونداردى كەنەرەسىنە دەيىن نىعىزداپ تولتىراتىن. اكەمنىڭ سونداعى «بىرەۋدى الداساڭ، وبالىنا قالاسىڭ، بۇدان وتكەن كۇنا جوق. ادامدى الداۋعا بولار، قۇدايدى الداي المايسىڭ!» دەگەن سوزدەرى ماڭگى ەسىمدە قالىپتى.

ءيا، ار-ۇجدانمەن ءومىر ءسۇرىپ، قوعام يگىلىگى ءۇشىن ەڭبەك ەتۋگە نە جەتسىن. ەندەشە وسى ءبىر قاعيداتتى بەرىك ۇستانا وتىرىپ، ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ توڭىرەگىنە توپتاسساق قانا، الدىمىزداعى ۇلان اسۋلار مەن بيىك بەلەستەردى ويداعىداي ەڭسەرە وتىرىپ، تۇراقتىلىق پەن تاتۋلىققا نەگىزدەلگەن سارابدال جولىمىزدى تاباندى تۇردە جالعاستىرا بەرەمىز!