ۆلاديمير زەلەنسكي. بۇل - ءوزىمىز سەكىلدى كەڭەستىڭ كەسىر جۇيەسىن، قاندىقول ساياساتىن كورگەن، 1991 جىلى بىزدەن بۇرىن تاۋەلسىزدىك الىپ شىققان ۋكراين حالقىنىڭ التىنشى پرەزيدەنتى.

بۇگىن ۋكرايناداعى سايلاۋدى بىزدەگى سايلاۋلارمەن سالىستىرىپ جازىپ كورەيىك. سالىستىرۋعا كەلسە، ارينە...

1 پۋنكت. ۋكرايناداعى سايلاۋ.

ۋكراينانىڭ تاۋەلسىزدىك العانىنا 28 جىل. كەشە تاۋەلسىزدىك تاريحىنداعى التىنشى پرەزيدەنتىن تاڭدادى.  1991 جىلى لەونيد كراۆچۋگ ەل باسقاردى. 1994 جىلى لەونيد كۋچما ەل تىزگىنىن ۇستادى.  2005 جىلى رەۆوليۋتسيا بولىپ، ۆيكتور يۋششەنكو پرەزيدەنت اتاندى.  2010 جىلى ۆيكتور يانۋكوۆيچ بيلىكتى ءوز قولىنا الدى. 2014 جىلى يانۋكوۆيچ بيلىگى حالىقتىق توڭكەرىسپەن اياقتالدى. ەۋرومايدان بولدى. يانۋكوۆيچ كيىم-كەشەگىن جيناپ، رەسەيگە قاشىپ كەتكەن سوڭ، ۋاقىتشا 5 اي بويى الەكساندر تۋرچينوۆ پرەزيدەنت اتاندى. سوسىن سايلاۋ ءوتىپ، وليگارح پەتر پوروشەنكو تاققا وتىردى. پوروشەنكو بيلىگى تۇسىندا ۋكراينا ەۋروينتەرگاتسيا جولىن تاڭداپ، رەسەيمەن ات قۇيرىعىن ءبىرجولا كەسىستى. ۋكرايندەردىڭ ءتىلىن ورىس تىلىنەن، ءدىنىن ماسكەۋ پاتريارحاتىنان ازات ەتتى. ۋكارينا ەو-عا ەمىن-ەركىن كىرىپ شىعاتىن بولدى. ۆيزاسىز رەجىم ورناتتى. ءسويتىپ، ۋكراينا شىن مانىندە ەۋروپالىق ەلگە اينالدى.

ال كەشە ۆلاديمير زەلەنسكي پرەزيدەنتتىك سايلاۋدىڭ ەكىنشى تۋرىندا پەتر پوروشەنكونى جەڭىپ، التىنشى پرەزيدەنت اتاندى. بۇل جولعى سايلاۋ بۇرىنعىدان وزگەشە ءوتتى.

سايلاۋدىڭ العاشقى تۋرىندا پرەزيدەنتتىككە 39 كانديدات تالاستى. العاشقى تۋردا ەشبىر كانديدات حالىقتىڭ 50 پايىز داۋىسىن جيناي العان جوق. كوش باستاعان ۇشەۋدىڭ ەكەۋى ەكىنشى تۋرعا ءوتتى. زەلەنسكي (30 پايىز) جانە پوروشەنكو (17 پايىز). ال ءۇشىنشى ورىنداعى تيموشەنكو 14 پايىز داۋىسپەن ەكىنشى تۋرعا وتپەي قالدى.

وسىدان سوڭ، ۋكراين ساياساتىنىڭ اۆتوريتەتى سانالاتىن يۋليا تيموشەنكو داۋىستىڭ بۇرمالانعانىن ايتتى. ءوزىنىڭ زەلەنسكيدەن جەڭىلگەنىن مويىنداپ، پوروشەنكونىڭ ەكىنشى ورىنعا داۋىستاردى بۇرمالاپ ءجۇرىپ جەتكەنىن ايتىپ ايىپتادى. بۇدان ەشتەڭە وزگەرگەن جوق. ەكىنشى تۋرعا سول ەكەۋى ءوتتى.

2 پۋنكت. دەبات.

سونان سوڭ، دەبات وتكىزۋ تۋرالى تارتىس باستالدى. پەتر پوروشەنكو دەباتتىڭ قالىپتاسقان فورمادا ءوتۋىن تالاپ ەتتى. ۋكراين تەلەەفيرى ارقىلى ستۋديانىڭ ىشىندە ءسوز تالاستىرۋعا، وي جارىستىرۋعا ءازىر ەكەنىن ءبىلدىردى.

ال زەلەنسكي دەباتتى ورتالىق ستاديوندا، حالىقتىڭ الدىندا، بارلىق تەلەارنالاردىڭ تىكەلەي ەفيرى ارقىلى وتكىزەمىز دەپ تالاپ قويدى.

ەكىنشى تۋرعا وتكەن ەكەۋى ءبىر-بىرىنە بىرنەشە مارتە بەينە ۇندەۋ جولدادى. ءبىرى – ستۋديانى، ەكىنشىسى – ستاديوندى تاڭدادى.  ايتپاقشى، وتكەندە پەتر پوروشەنكو ۋكرايناداعى تاعى ءبىر وليگارح، زەلەنسكيدىڭ بيزنەس سەرىكتەسى يگور كولومويسكي قوجالىق ەتەتىن «1+1» ارناسىنىڭ تىكەلەي ەفيرىنە ەشقانداي ەسكەرتۋسىز كەلدى. كولومويسكي پوروشەنكونىڭ كاسىپتەگى جانە ساياساتتاعى باستى قارسىلاستارىنىڭ ءبىرى ەدى. ءسويتىپ، ول سول ستۋدياعا زەلەنسكيدى شاقىردى. ول كەزدە زەلەنسكي فرانتسيا پرەزيدەنتىنىڭ قابىلداۋىنا بارعان ەدى. تىكەلەي ەفيردە ەكى ۇمىتكەر ءبىراز ءسوز قاعىستىردى.

نە كەرەك، اقىرى دەبات تۋرالى دەباتتار ءتامام بولىپ، پوروشەنكو زەلەنسكيدىڭ ىرقىنا كوندى. دەبات ستاديوندا وتەتىن بولدى. ول دەباتتىڭ ءوزى بولەك تالقىلاۋدى تالاپ ەتەتىن اڭگىمە.

«مەن ءسىزدىڭ وپپونەنتىڭىز ەمەسپىن، ەلەكتوراتىڭىزبىن! مەن 2014 جىلى سىزگە داۋىس بەرگەنمىن. قاتتى قاتەلەسىپپىن! مەن ءسىزدىڭ جۇمىسىڭىزدىڭ ناتيجەسىمىن. سوندىقتان بۇگىن وسى جەردە تۇرمىن. نەلىكتەن ۋكراينا ەڭ باي پرەزيدەنتى بولا تۇرا، ەڭ كەدەي مەملەكەتكە اينالدى؟ نەلىكتەن ۋكراينا ءالى كۇنگە پوروشەنكو قولباسشىلىق ەتەتىن سوعىستى جەڭىسپەن اياقتاي الماي وتىر؟» دەدى زەلەنسكي. 1,5 ساعات بويى ەكى كانديدات ءبىر-بىرىنە دەگەن كوزقاراس پىكىرلەرىن اشىق ايتتى.

مۇنداي دەبات بۇرىن-سوڭدى اۆتوريتارلى بيلىك جۇيەسىندەگى پوست-كەڭەستىك ەلدەردىڭ ەشبىرىندە وتكەن جوق. ەندى ءوتۋى دە نەعايبىل...

سونىمەن ۋكراينا سايلاۋىنىڭ ناتيجەسى كەشە بەلگىلى بولدى. زەلەنسكي ايقىن باسىمدىقپەن جەڭىپ شىقتى. ۇلتتىق ەكزيتپول ناتيجەسى بويىنشا زەلەنسكي حالىقتىڭ 73,2 پايىز داۋىسىن جينادى. ونىڭ باستى قارسىلاسى پەتر پوروشەنكو سوڭعى سايلاۋدا وڭباي ۇتىلدى، ويسىراي جەڭىلدى. پوروشەنكوعا بار بولعانى 25,3 پايىز حالىق داۋىس بەرگەن ەكەن. ءوز جەڭىلىسىن مويىنداعان پەتر پوروشەنكو زەلەنسكيدى قۇتتىقتاپ سويلەدى. ءبارى تىپ-تىنىش، ىڭ-شىڭسىز ءوتتى.

ەندى از دەگەندە ءبىزدىڭ قازاقستاندا دا پرەزيدەنت سايلاۋى وتەدى. ءبىز شە؟ بىزدە قالاي بولماق؟

1. سايلاۋ.

بيىل قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنە 28 جىل. قازاقستان بەس مارتە پرەزيدەنتتىك سايلاۋ وتكىزدى. نازارباەۆ 1991 جىلى - 98 پايىز، 1999 جىلى - 91 پايىز، 2005 جىلى - 91,15 پايىز، 2011 جىلى - 95,55 پايىز، 2015 جىلى - 97,75 پايىز داۋىس جينادى. نازارباەۆتىڭ بارلىق كەزەڭدەگى ساياسي وپپونەنتتەرىنىڭ ىشىندە 10 پايىزدان جوعارى داۋىس العان جالعىز ادام – قازىرگى وپپوزيتسيانىڭ اقساقالى سەرىكبولسىن ءابدىلدين عانا. وسى ساندارعا وسك ءبىزدى دە، نازارباەۆتىڭ ءوزىن دە سەندىردى. ال  حالىقارالىق باقىلاۋشىلار قازاقستانداعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋلاردى جىل سايىن، سايلاۋ سايىن قاتاڭ سىنعا الىپ جاتتى. وپپوزيتسيالىق ۇيىمدارعا قىسىم جاسالعانى دا تالاي رەت جازىلدى.

ءبىز بەس مارتە سايلاۋ وتكىزىپ ءبىر عانا پرەزيدەنتتى سايلادىق. ۋكرايندەر التىنشى پرەزيدەنتىن تاڭدادى. باسقاسىن ايتپاعاندا كورشى قىرعىز تۋعانداردىڭ ءوزى بەسىنشى پرەزيدەنتىن سايلاپ العان. قىرعىزداردا ەكى رەت قاتارىنان پرەزيدەنت بولعان جالعىز ادام – اسقار اقاەۆ.

2. ازاماتتاردىڭ قۇقىن شەكتەۋ

ەندى انە-مىنە دەگەندە بىزدە كەزەكتى رەت كەزەكتەن تىس سايلاۋ وتەدى. 9 ماۋسىم كۇنى. بۇل سايلاۋعا رەكوردسمەن نۇرسۇلتان نازارباەۆ قاتىسپايدى. ال سايلاۋعا ءتۇسۋدىڭ ءتارتىبى وزگەرگەن. كانديداتتى تەك ساياسي پارتيالار مەن رەسپۋبليكالىق قوعامدىق ۇيىمدار ۇسىنادى. وعان قوسا مەمقىزمەتتە كەمى 5 جىل جۇمىس ىستەۋىڭ قاجەت. قازاقستاندا كەمى 15 جىل تۇرۋىڭ دا شارت.

ەندى قاراڭىز، بىزدە رەسمي تىركەلگەن 6 ساياسي پارتيا بار. ولاردىڭ ۇشەۋى پارلامەنتتە. قالعان ەكەۋى پارلامەنتكە كىرۋگە تىرىسىپ جۇرگەندەر. ولار ءبىر-ءبىر كانديداتتان ۇسىندى دەلىك. بۇل بەس ۇمىتكەر نازارباەۆتىڭ قاسەن-قوجا احمەتتى قوسا ەسەپتەگەندەگى 14 وپپونەنتىنەن ارتىق ۇپاي جينايدى دەگەنگە سەنۋدىڭ ءوزى قيىنداۋ...

جالعىز عانا وپپوزيتسيالىق پارتيا بار. ونىڭ وكىلدەرى مەمقىزمەتتە 5 جىل ەڭبەك ءوتىلى بار دەگەن تالاپتان قالاي وتپەك؟ بۇل ازاماتتاردىڭ قۇقىن شەكتەۋ ەمەس پە؟

ونىڭ ۇستىنە پرەزيدەنتتىككە كانديداتتاردى تىركەۋ 11 مامىردا اياقتالادى. 20 كۇن عانا قالدى. ءالى بىردە-ءبىر كانديداتتىڭ ەسىمى بەلگىلى ەمەس.

بۇدان شىعاتىن قورىتىندى بىرەۋ عانا – پوتەنتسيالدى كانديدات – قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «سايلاۋى» بۇرىنعىدان وزگەشە وتەدى دەۋگە تاعى كەلمەيدى... سوندىقتان، ۋكرايناداعىداي ۇزىن-سونار كانديداتتاردىڭ تىركەلۋىن، جاڭا ەسىمدەردىڭ ساياسات ساحناسىندا جارق ەتە قالۋىن ، ءتىپتى جاپ-جاس كانديداتتىڭ جەڭىسكە جەتۋىن كۇتۋ – ءبىز ءۇشىن ەرتەگى.

3. دەبات

ۋكرايناداعى تاريحي دەباتتى ايتپاي كەتۋگە بولمايدى. زەلەنسكي مەن پوروشەنكو ستاديوندا دەبات وتكىزۋ تۋرالى دەباتتاسىپ جاتقاندا قازاقستاننىڭ ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ توراعاسى بەرىك يماشەۆ: «ساياساتتى شوۋعا اينالدىرۋعا بولمايدى» دەپ بىلگىشسىنگەن ەدى. سويتكەن شوۋمەن كەشە ۋكراينا پرەزيدەنتى اتاندى.

بىزدە دە پرەزيدەنتتىككە كانديداتتاردىڭ تىكەلەي ەفيردەگى دەباتىن وتكىزۋگە بولادى. وتكىزبەدىك ەمەس، وتكىزدىك. بىراق وعان نازارباەۆتىڭ ءوزى قاتىسقان جوق. سوندىقتان ونى قوعام قابىلداعان دا جوق.

ءتۇيىن. ۋكراينا ءسوزسىز ءادىل، ءارى ۇلگى بولارلىقتاي سايلاۋ وتكىزدى. جانە سايلاۋدا جەڭىسكە جەتكەن ۆلاديمير زەلەنسكي پوست-كەڭەستىك ەلدەردىڭ ازاماتتارىنا ۇندەۋ جاسادى. مىنا ءسىز بەن بىزگە قايرىلىپ سويلەدى.

«پوست كەڭەستىك ەلدەردىڭ بارلىعىنا ايتارىم، بىزگە قاراڭىزدار! ءبارى دە مۇمكىن!» دەدى ول. ەندى وسى تۋرالى جازايىقشى. زەلەنسكي ايتقانداي، سايلاۋدى ءبىزدىڭ ەلدە وتكىزۋ شىنىندا مۇمكىن بە؟ ول ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ ول ءۇشىن ساياسي دەباتتى، ساياسي تارتىستى شوۋ دەپ تۇسىنەتىن يماشەۆ سەكىلدىدەر قىزمەتتەن كەتۋى كەرەك.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz