قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ

پرەزيدەنتى

ق. ك. توقاەۆقا

 اشىق حات

 اسا قۇرمەتتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى!

ماسكەۋدە ءبىلىم الىپ جاتقان، عىلىممەن شۇعىلدانىپ جۇرگەن قازاقتىڭ ءبىر توپ ازاماتى ەلىمىزدىڭ دامۋىنا، رەسەيدە ءبىلىم الىپ جاتقان قازاق جاستارىنىڭ ينتەللەكتۋالدىق قۋاتىن ەل يگىلىگىنە جۇمىلدىرۋعا، الەمدەگى عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ جاڭا دامۋ ۇردىستەرىن ساراپتاۋعا قاتىستى ماسەلەلەر بويىنشا ءوزارا وي ءبولىسىپ، تالقىلاپ وتىرۋ ماقساتىندا بەيفورمالدى تۇردە «قازاق جولى» ينتەللەكتۋالدىق كلۋبى اياسىنا توپتاسقان ەدى. بۇعان قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ ەل جۇرتشىلىعىنا ۇسىنعان «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» جانە «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» ماقالالارىنداعى ماڭىزدى بايلامدار ەرەكشە سەرپىن بەردى. وسىنداعى جەتەكشى ويلار مەن ومىرشەڭ باستامالاردى ىسكە اسىرۋ تەتىكتەرىن پايىمداۋ باعىتىنداعى كوپتەگەن باس قوسۋلار مەن پىكىر الىسۋلار ناتيجەسىندە بىرقاتار ۇسىنىستار تۇجىرىمدالدى.

سولاردىڭ ءبىرى رەسەي فەدەراتسياسىندا مەكەندەپ جاتقان قانداستارىمىزدىڭ، ناقتىراق ايتقاندا، ولاردىڭ انا تىلىنەن، ۇلتتىق بولمىسىنان اجىراپ قالماۋ ماسەلەسىن شەشۋگە قاتىستى ۇسىنىس بولاتىن. مۇنى ءبىز ەكى جىل بۇرىن كوتەرىپ، قازاقستاننىڭ رەسەيدەگى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسىنە ۇسىنعان ەدىك. ەلشى بۇل ۇسىنىسىمىزدى قولداپ، بۇل ەكى ەلگە قاتىستى ماڭىزدى شارا جانە ەڭ جوعارعى دەڭگەيدە رۇقسات الۋدى، شەشىم قابىلداۋدى قاجەت ەتەتىن ءىس بولعاندىقتان، مۇنى ءتيىستى تۇلعالار مەن ورىنداردىڭ كەلىسىمىن الا وتىرىپ، بىرلەسە اتقارۋ قاجەت دەپ شەشتى.

وسى ورايدا اتالعان ۇسىنىسپەن ءوزىڭىزدى تانىستىرۋدى جانە بۇل ماسەلەنىڭ وڭ شەشىمىن تابۋىنا ىقپال ەتۋ تۋرالى سۇراۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز.

وزىڭىزگە ءمالىم، بەيرەسمي مالىمەتتەر بويىنشا، رەسەي فەدەراتسياسىندا 1,5 ء(بىر جارىم) ميلليوننان استام قازاق مەكەن ەتەدى. رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ مەملەكەتتىك ستاتيستيكا فەدەرالدىق قىزمەتىنىڭ (فەدەرالنايا سلۋجبا گوسۋدارستۆەننوي ستاتيستيكي رف) 2010 جىلعى حالىق ساناعىنىڭ كورسەتكىشىنىنە سۇيەنسەك،ولاردىڭ سانى – 647 مىڭ ادام. نەگىزگى شوعىرلانا قونىستانعان وڭىرلەرى بويىنشا، استراحان وبلىسىندا – 149 415, ورىنبور وبلىسىندا – 120 262, ومبى وبلىسىندا – 78 303 جانە ساراتوۆ وبلىسىندا – 76 007 ادام جانە ت.ب.رەسەيدەگى قازاقتاردىڭ جالپى سانىنا قاتىستى مۇنداي الشاقتىقتار جوعارىدا اتالعان حالىق ساناعىندا قازاقتاردىڭ تۇرعىلىقتى وڭىرلەرىنە وراي التايلىقتار، قوساعاشتىقتار دەپ بىرنەشە ۇلت رەتىندە اتالىپ كەتۋىنە بايلانىستى بولسا كەرەك.

سوۆەتتىك كەزەڭدە رەسەيدە 200-دەي قازاق مەكتەبى بولعان ەدى. 1966 جىلدان باستاپ قازاق مەكتەپتەرى ورىس مەكتەپتەرىنە اۋىستىرىلىپ، قازاق ءتىلى بىرقاتار مەكتەپتەردە تەك فاكۋلتاتيۆتىك ءپان رەتىندە عانا وقىتىلدى. سوڭعى كەزدە رەسەي فەدەراتسياسىندا التاي وڭىرىندە جالعىز عانا قازاق مەكتەبى جۇمىس ىستەگەن ەدى. تاياۋدا بۇل مەكتەپ تە جابىلدى. سونىمەن قازىرگى كەزدە رەسەيدە بىردە-ءبىر قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ جوق. ال قازاقتار شوعىرلانا قونىستانعان بىرقاتار وڭىرلەردىڭ كەي مەكتەپتەرىندە قازاق ءتىلى ءىشىنارا تەك فاكۋلتاتيۆتىك ءپان رەتىندە عانا وتىلەدى. سوندىقتان رەسەيدە تۇراتىن ءبىر ميلليوننان استام قانداستارىمىزدىڭ انا تىلىنەن اجىراپ قالۋ قاۋپى كۇن وتكەن سايىن كۇشەيىپ بارادى.

رەسەيدە مەكەندەپ جاتقان قازاقتاردىڭ ءبىرلى-جارىمى بولماسا، ءتۇپ كوتەرىلە ەلگە ورالماۋلارىنىڭ ءبىر سەبەبى جانە باستىسى – ولاردىڭ (يررەدەنتتەر) بايىرعى ءوز اتا قونىستارىندا وتىرۋلارىنا بايلانىستى. اتامەكەننىڭ قازاق ءۇشىن قانداي قادىرلى ەكەنىن جانە ودان ىرگە اجىراتۋدىڭ وڭاي ەمەستىگىن ءوزىڭىز جاقسى بىلەسىز عوي. سوندىقتان ءبىزدىڭ الدىمىزدا رەسەيدەگى قازاقتاردىڭ، اسىرەسە جاستارىنىڭ تۇرعىلىقتى جەرلەرىندە انا ءتىلى مەن اتا داستۇرىنەن الشاقتامايتىنداي جولىن قاراستىرۋ، ءجونىن تابۋ ايرىقشا وزەكتى مىندەت، تاعدىرشەشتى ماسەلە بولىپ تۇر.

ءوزىڭىزدىڭ جۋىردا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى رەتىندەگى رەسەي فەدەراتسياسىنا جاساعان رەسمي ساپارىڭىزدا دا ەڭ جوعارعى دەڭگەيدە وتكەن ەكىجاقتى كەلىسسوزدەر بارىسىندا وسىناۋ ءبىلىم ماسەلەسى ءسوز بولدى. رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين ەكىجاقتى عىلىمي-مادەني بايلانىستاردى تەرەڭدەتىپ، بولاشاقتا قازاقستاندا رەسەيلىك مەكتەپتەر مەن ۋنيۆەرسيتەت اشۋ ماسەلەسىن ۇسىندى. سونىمەن بىرگە رەسەي عىلىم جانە مادەنيەت ورتالىعىنىڭ (روسسوترۋدنيچەستۆو) الماتى قالاسىندا فيليالىن اشۋ ماسەلەسىنىڭ دە قاراستىرىلىپ جاتقانىن جەتكىزدى.

ولاي بولسا، قازاقستان دا ءوز كەزەگىندە وسى جىلدار ارالىعىندا رەسەي ەلىمەن ارادا قالىپتاسقان گۋمانيتارلىق باعىتتاعى ءوزارا ءتيىمدى دە جەمىستى قارىم-قاتىناستى ەسكەرە وتىرىپ، رەسەي اۋماعىندا قازاقستاندىق مەكتەپتەر مەن ۋنيۆەرسيتتەردى اشۋ باستاماسىن ۇسىنعانى ءجون دەپ ەسەپتەيمىز.

مۇنى ىسكە اسىرۋدىڭ جولىن ءبىز بىلايشا ەلەستەتەمىز. بۇل رەتتە باستى نازاردى رەسەيدە تۇراتىن قانداستارىمىزدىڭ قازاق تىلىندە ءبىلىم الۋ ماسەلەسىن شەشۋگە اۋدارعان ورىندى. وسى ماقساتتا ءبىز ەكى ءتۇرلى باعىتتى كورىپ وتىرمىز.

ءبىرىنشىسى، قازاق بالالارى ءبىلىم الاتىن بارشا مەكتەپتە قازاق ءتىلى ءپانىن فاكۋلتاتيۆتىك ساباق رەتىندە ەنگىزۋگە قول جەتكىزۋ. ويتكەنى قازاقتار شوعىرلانا قونىستانعان ەلدىمەكەندەردە بىرىڭعاي قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن مەملەكەتتىك مەكتەپتەر اشۋ ماسەلەسىن شەشۋ وتە قيىن (ماشاقاتى كوپ، ناتيجەسى بەلگىسىز جۇمىس), ونىڭ ۇستىنە ول مەكتەپتەرگە اتا-انالاردىڭ ءوز بالالارىن بەرە قويۋلارى دا نەعايبىل. سونداي-اق، رەسەيدەگى قازاق مەكتەبىن ءبىتىرىپ شىققان وقۋشىلاردىڭ بولاشاقتارى دا بۇلىڭعىر بولماق. سوندىقتان ەڭ دۇرىسى ءارى شەشىلۋى وڭايى – ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەرگە قازاق ءتىلىن فاكۋلتاتيۆتىك ءپان رەتىندە ەنگىزۋ. بۇل ۇسىنىسقا رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى قارسى بولماس، وڭ شەشۋگە ىقپال ەتەر دەپ ۇمىتتەنەمىز.

ەكىنشىسى، قازاقتار شوعىرلانا قونىستانعان وڭىرلەردىڭ ورتالىقتارىندا (استراحان، ورىنبور، ومبى، ساراتوۆ، ۆولگوگراد, ت.ب.) دارىندى بالالارعا ارنالعان «نازارباەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ينتەللەكتۋالدىق مەكتەپ-ينتەرناتى» حالىقارالىق مەكتەپتەر جەلىسىن اشۋ.

بۇل مەكتەپتەر جەلىسى قازاقستانداعى «نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرى» دەربەس ءبىلىم بەرۋ ۇيىمى اياسىندا جانە سونىڭ تىكەلەي قامقورلىعىمەن (ماتەريالدىق، وقۋ-ادىستەمەلىك، ۇيلەستىرۋشىلىك) اشىلعانى ءجون. قازاقستانداعى اتالعان ءبىلىم بەرۋ ۇيىمى 2008 جىلى قۇرىلىپ، ءوزىنىڭ جەمىستىلىگىن كورسەتىپ كەلەدى. قازىرگى كەزدە وسىناۋ ءبىلىم بەرۋ جەلىسى تاجىريبەدەن ءوتىپ، ۇزدىك ناتيجە بەرىپ وتىر. ءبىلىم باعدارلاماسى مەن وقۋ جۇيەسى جاقسى جولعا قويىلعان. زاماناۋي ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى سالاسىندا ۇزدىك، باسەكەگە قابىلەتتى ءبىلىم ورداسى دەپ ساناۋعا بولادى. بۇل مەكتەپتە وقۋشىلار ءۇش تىلدە – قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندە وقيدى. سوعان سايكەس ءۇش ءتىلدى دە جەتىك مەڭگەرىپ شىعادى. مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ جوعارى ءبىلىمدى نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە جالعاستىرۋعا مۇمكىندىك الادى.

بۇل مەكتەپتە ساباقتار ءۇش تىلدە – قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندە ءوتۋى كەرەك. مەكتەپكە دارىندى بالالار ارنايى كونكۋرس ارقىلى ىرىكتەلىپ قابىلدانادى. وعان قويىلاتىن شارتتاردىڭ ءبىرى ءارى باستىسى – قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋى بويىنشا جوعارى بالل الۋ. وسىنداي شارتتارمەن بۇل ءبىلىم ورداسىنىڭ اشىلۋى:

بىرىنشىدەن، مەكتەپكە قازاق بالالارىن ىرىكتەپ الۋعا مۇمكىندىك تۋعىزادى;

ەكىنشىدەن، رەسەيدەگى جالپى قازاق جاستارىنىڭ قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋلەرىن ىنتالاندىرادى;

ۇشىنشىدەن، رەسەي قازاقتارىنىڭ ۇلتتىق رۋحىن كوتەرەدى، سەنىمىن نىعايتادى;

تورتىنشىدەن، رەسەيلىك قازاقتاردىڭ دارىندى جاستارىنىڭ ەلىمىزگە ورالۋىنا جول اشىپ، وتانشىلدىق سەزىمدەرىنىڭ قالىپتاسۋىنا نەگىز قالايدى;

بەسىنشىدەن, قازاقستاننىڭ شەت ەلدەرگە رۋحاني-ينتەلەكتۋالدىق ءونىم – ءبىلىمدى ەكسپورتتاۋىنا جول اشادى، ياعني قازاقستاننىڭ عىلىم-ءبىلىمى دامىعان، الەۋەتى زور، ىرگەلى ەل ەكەندىگىن كورسەتەدى;

التىنشىدان، قازاقستاننىڭ ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى وزىندىك ورنىن، ۇستانعان باعىتىن يشارالاپ، ايگىلەيدى.

اتالعان مەكتەپتى ۇزدىك بىتىرۋشىلەرگە استاناداعى نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنە تۇسۋگە ارناۋلى گرانت بەرىلۋى كەرەك (ارنايى كۆوتا بەلگىلەۋ). سونىمەن قاتار، مەكتەپ تۇلەكتەرى ءۇش ءتىلدى (قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىن) جەتىك مەڭگەرىپ شىققاننان كەيىن رەسەيدىڭ، سول سياقتى الەمنىڭ باسقا دا جوعارى وقۋ ورىندارىنا تۇسۋلەرىنە مۇمكىندىك الادى. بۇل فاكتور رەسەيدەگى قازاقتار عانا ەمەس، سونىمەن قاتار وزگە ۇلت وكىلدەرىن دە قىزىقتىرۋى مۇمكىن (باۋىرلاس تۇركى حالىقتارىن).

وسىنى ەسكەرە وتىرىپ، ەڭ الدىمەن، ءبىر مەكتەپتى سالىپ (ورىنبوردا), تاجىريبەدەن وتكىزۋ كەرەك. ەگەر ول جاقسى ناتيجە كورسەتىپ، جۇرتشىلىقتىڭ قىزۋ سۇرانىسىن تۋعىزىپ جاتسا، ءار وڭىردەن وسىنداي بەس-التى مەكتەپ ۇيىمداستىرۋ قاجەت. سودان كەيىن باۋىرلاس تۇركى حالىقتارىنىڭ ەلدەرىندە دە (تاتار، باشقۇرت، نوعاي، قاراشاي، ت.ب.) اتالعان مەكتەپتەر جەلىسىن اشۋعا بولادى. ويتكەنى وسىناۋ از ساندى تۇركى حالىقتارىنىڭ قازاقتى ارقا تۇتاتىنى بەلگىلى، سوعان ساي قازاق ەلىنىڭ دە ولارعا قامقورلىق تانىتقانى ءجون بولماق.

كەيىننەن تاجىريبەدەن وتكەن وسى ۇلگىگە ساي اتالعان مەكتەپتەر جەلىسىن مونعوليا، قىتاي، وزبەكستان، يران جانە ت.ب. ەلدەردىڭ قازاقتار شوعىرلانا قونىستانعان وڭىرلەرىندە دە جاعالاي تاراتۋعا مۇمكىندىك تۋادى. بۇل ءوز كەزەگىندە كورشىلەس ەلدەرمەن دوستىق قارىم-قاتىناستى نىعايتىپ قانا قويماي، ءوزارا ءتيىمدى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق بايلانىستى دامىتۋدا ۇتىمدى كادرلىق مەحانيزم قىزمەتىن اتقارماق. مەكتەپتەر جەلىسى جەرگىلىكتى جاعدايعا بەيىمدەلىپ، جۇيەلى تۇردە قالىپتاسقاننان كەيىن نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيليالىن اشۋ ماسەلەسىن دە كۇن تارتىبىنە قويۋعا نەگىز بولادى.

مەكتەپ عيماراتىن ساۋلەتى كەلىسكەن، زاماناۋي وزىق تەحنولوگيامەن جابدىقتالعان، كوز تارتاتىن كەرەمەت، ەڭسەلى ەتىپ سالۋ كەرەك. مەكتەپ قۇرىلىسى، ونى ۇستاۋ شىعىندارى باستاپقى كەزدە تولىقتاي قازاقستان تاراپىنان قارجىلانىرىلسا، تىڭعىلىقتى قالىپتاسىپ العاننان كەيىن رەسەيدەگى مەكتەپتەر جەلىسىنىڭ جۇمىسىن ۇيلەستىرەتىن، قارجىلاندىراتىن جەكە قور قۇرۋ قاجەت. ونىڭ قامقورشىلار كەڭەسىنە رەسەيدەگى قازاق كاسىپكەرلەرىن مۇشە ەتكەن ءجون.

سايىپ كەلگەندە، رەسەيدە مۇنداي مەكتەپتەر جەلىسىن اشۋعا ەلباسى ن. ا. نازارباەۆتىڭ حالىقارالىق ارەناداعى، سونداي-اق رەسەيدەگى زور بەدەلى، ەۋرازيالىق وداق يدەياسىنىڭ باستاماشىسى رەتىندەگى كوشباسشىلىعى، قازاقستاننىڭ ورتا جانە جوعارى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ۇلگى ەتەرلىك ناقتى وزىق، باسەكەگە قابىلەتتى تاجىريبەسىنىڭ بولۋى، رەسەي مەن قازاقستان اراسىندا ورنىققان ءوزارا دوستىققا، ىنتىماقتاستىق پەن تيىمدىلىككە نەگىزدەلگەن بەرىك تە تەڭ قارىم-قاتىناستىڭ جولعا قويىلعانى، قازاقستاننىڭ اتالعان جوبانى ىسكە اسىرۋعا قارجىلىق، كادرلىق، عىلىمي-ادىستەمەلىك الەۋەتى مەن رەسۋرستارىنىڭ جەتكىلىكتىلىگى مۇمكىندىك بەرەدى دەپ سانايمىز.

سونداي-اق، اتالعان جوبانى ىسكە اسىرۋعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2011 جىلعى 19 قاڭتارداعى № 394-IV «نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى»، «نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرى» جانە «نازارباەۆ قورى» مارتەبەسى تۋرالى» زاڭى، قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى عىلىمي، مادەني جانە ءبىلىم ماسەلەلەرى بويىنشا ەلارالىق قارىم-قاتىناستى رەتتەۋگە باعىتتالعان نورماتيۆتىك-قۇجاتتار ساياسي-قۇقىقتىق نەگىز بولا الادى.

اتالعان ۇسىنىستى دوڭگەلەك ۇستەلدەردە، عىلىمي باس قوسۋلاردا بىرنەشە رەت جۇرتشىلىق تالقىسىنا سالدىق. ءباسپاسوز قۇرالدارىندا دا جاريالاندى. بۇل يدەيا قوعام تاراپىنان قىزۋ قولداۋعا يە بولىپ وتىر.

وسىندا ايتىلعانداردى ەسكەرە كەلە، سىزدەن اتالعان ۇسىنىستى قاراپ، رەسەيدەگى قانداستارىمىزعا ارناپ «نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىنىڭ» فيليالى رەتىندە «نازارباەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ينتەللەكتۋالدىق مەكتەپ-ينتەرناتى» حالىقارالىق مەكتەپتەر جەلىسىن اشۋ جوباسىنىڭ ىسكە اسىرىلۋىنا ىقپال ەتۋىڭىزدى سۇرايمىز.

ءسىز ەل پرەزيدەنتى رەتىندە انت قابىلداۋ راسىمىندە سويلەگەن سوزىڭىزدە ەلباسى ن. ا. نازارباەۆتىڭ قازاقستاندى جاڭا تۇرپاتتى ىلگەرىشىل ەل رەتىندە دامىتۋعا قوسقان زور ۇلەسىن ەسكەرىپ، ەل ۇكىمەتىنە بارىنشا ۇلىقتاۋ شارالارىن قولعا الۋدى تاپسىرىپ قانا قويماي، ونى ءوزىڭىز ناقتى ىسپەن كورسەتتىڭىز. ساباقتاستىقتى ۇستاناتىنىڭىزدى دا بىرنەشە رەت قاداپ ايتتىڭىز. ءبىز سىزگە شەتەلدەگى قانداستارىمىزدىڭ تىلدىك، رۋحاني ماسەلەسىن شەشۋگە ارنالعان وسىناۋ ۇسىنىسىمىزدى قولدايدى ءارى ناقتى ىسكە اسىرۋعا ىقپال ەتەدى دەپ ءۇمىت ارتامىز.

بۇل جوبا، ەگەر ىسكە اسىرىلاتىن جاعدايدا، رەسەي قازاقتارىنىڭ عانا ەمەس، قازاق ەلىنىڭ دە ءوز-وزىنە دەگەن سەنىمىن نىعايتاتىن، رۋحىن اسقاقتاتاتىن، حالىقارالىق اياداعى بەدەلى مەن ءرولىن ارتتىراتىن، ءسويتىپ جۇيەلىك سەرپىلىستەرگە جول اشاتىن اۋقىمدى تاريحي وقيعا بولماق دەپ ەسەپتەيمىز. رەسەيدەگى ميلليونننان استام قانداسىمىزدىڭ تاعدىرىنا اسەر ەتەتىن، ريزاشىلىعىن تۋعىزاتىن باياندى ءىس بولار دەپ شامالايمىز.

قۇرمەتپەن، اسقاروۆ نۇرلان اۋەزحانۇلى، م.ۆ. لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوكتورانتى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى;

نۇربەكوۆ ساكەن جۇمانۇلى، م.ۆ. لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوكتورانتى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى; 

داۋتاليەۆ قازىبەك نۇرسەيىتۇلى، رەسەي فەدەراتسياسى ۇكىمەتى جانىنداعى زاڭناما جانە سالىستىرمالى قۇقىقتانۋ ينستيتۋنىڭ دوكتورانتى، زاڭ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى;

كەمەشوۆ جومارت ومىربەكۇلى، رەسەي مەملەكەتتىك اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتى – ك.ا. تيميريازەۆ اتىنداعى ماسكەۋ اۋىلشارۋاشىلىق اكادەمياسىنىڭ دوكتورانتى، ۆەتەريناريا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى;

بايماگۋلوۆ مۇحتار دۇيسەنبەكۇلى, رەسەي فەدەراتسياسى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ديپلوماتيالىق اكادەمياسىنىڭ ماگيسترانتى، رەسەيدەگى «جاس تۇلپار» قازاق جاستارى ۇيىمىنىڭ توراعاسى;  

«قازاق جولى» ينتەللەكتۋالدىق كلۋبى;

ماسكەۋ قالاسى

Abai.kz