ءبىزدىڭ قوستاناي سەكىلدى تەرىستىك وبلىستاردا انا ءتىلىمىزدىڭ جاعدايىنىڭ ءماز ەمەستىگى كوزى قاراقتى جۇرتتىڭ بارىنە دە ايان. بۇرىن ىلعي ۇستەمدىك ەتىپ كەلگەن ۇلتتىڭ قازىرگى تاڭدا سانىنىڭ ازداپ ازايعانى بولماسا، ءالى دا قاۋقارى مىقتى. ماسەلەن، بۇرىن ءبىزدىڭ قوستاناي وبلىسىندا ولار باسىم كوپشىلىك بولسا، قازىر دە توقپاعى مىقتى. وڭىرىمىزدە بۇلار قازىردىڭ وزىندە تۇرعىنداردىڭ 60 پايىزىن قۇرايدى.

ەندى ولارعا ءوزىمىزدىڭ ساناسى ورىستانىپ كەتكەن شالا قازاقتاردى قوسساڭىز، سول باياعى تاز قالپىمىزعا قايتا تۇسەرىمىز انىق. مىنە، سوندىقتان دا ءبىزدىڭ وبلىس كولەمىندە وتكەن جينالىستىڭ ءبارى دە رەسمي تىلدە جۇرەدى. قازاقشا باس قوسۋ دەگەننىڭ اۋىلى الىستاپ كەتكەلى قاشان. بۇعان تاڭ قالۋدىڭ دا رەتى جوق شىعار. بارىنە دە ءوزىمىز كىنالى. «جىعىلعانعا جۇدىرىق دەگەندەي»  زاڭدارىمىزدىڭ بارىندە دە ورىس ءتىلىن ءوزىمىز مەملەكەتتىك مارتەبە بەرگەن انا تىلىمىزبەن قاي جاعىنان دا تەڭدەستىرىپ قويساق، كىمگە رەنجيمىز؟ ال ولار ارينە، بۇل سولقىلداقتىمىزدى شەبەر پايدالانىپ، ءسال بىردەڭە بولسا «قۇقىمىز بۇزىلدى» دەپ ورە تۇرەگەلەدى. «ولاي ەمەس، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ۇستەمدىگى بولادى» دەۋگە اۋزىمىز بارمايدى. ويتكەنى زاڭ سولاردى قولدايدى، سولاردىڭ جاعىندا. سوسىن ءوزىمىز «قوي مىنەزدى قازاق» دەپ ماقتانعانىمىزداي، ۇندەمەي جۇرە بەرەمىز.

شىنىن ايتقاندا، انا ءتىلىمىزدى وزگەلەرگە جىعىپ بەرۋدە كەي-كەيدە ءوزىمىزدىڭ شالالىعىمىز بەن داڭعويلىعىمىز سەبەپ بولىپ جاتادى. ماسەلەن، ەلىمىزدە قازاق ءالىپبيىنىڭ لاتىن جازۋىنا ساتىلاپ، بىرتە-بىرتە كوشۋى، ال ەڭ باستىسى ونىڭ ساۋاتتى دا قاتەسىز جازىلۋى قاجەت ەكەنى تالاي ايتىلىپ، تالاي جازىلدى دا. الايدا وسىعان قاراماستان كەيبىر شەنەۋنىكتەر قالايدا كوزگە ءتۇسىپ قالۋدى ويلاپ، اسىرا سىلتەپ جاتادى. ونىڭ اياعى كەزەكتى ۇتىلىسىمىزعا ۇلاسىپ، جەرگە قاراتىپ كەتەدى.

مۇنىڭ ايقىن كورىنىسىن ءبىزدىڭ قوستاناي شاھارىنان بايقاۋعا بولادى. بىزدە اياق استىنان، ءبىر كۇننىڭ ىشىندە كوشە اتاۋلارى كۇرت وزگەرىپ شىعا كەلدى. ۇيلەردىڭ قابىرعالارىنداعى جازۋلار ەكى تىلدە-قازاق جانە اعىلشىن تىلىندە جازىلىپ، جۇرتتى ايران-اسىر ەتتى. ءوزىمىز كوشەمىز دەپ جۇرگەن لاتىن تىلىندە ەمەس، تۇپ-تۋرا اعىلشىن تىلىندە جازعان شەنەۋنىكتەردىڭ نە ويلاعاندىعىن كىم ءبىلسىن، الايدا مۇنىڭ ءوزى كەزەكتى داۋ-دامايدى تۋدىرىپ، بيلىك باسىنداعىلاردىڭ اسىرا سىلتەۋىن تاعى دا ايقىن بايقاتتى. ەندى وسىنداعى ورىس ءتىلدى جۋرناليستەر بىردەن ايقايعا باسىپ، «كوشە اتاۋلارى نەگە تەك قانا قازاق جانە اعىلشىن تىلدەرىندە جازىلادى، بۇلايشا ءتىل جونىندەگى كەمسىتۋشىلىكتى قاشان قوياسىڭدار؟» دەپ ورە تۇرەگەلگەندە وسى باستاماعا مۇرىندىق بولعاندار نە ايتارىن بىلمەي قاتتى ساستى.

ساسپاي قايتسىن، ولارى «ءتىل تۋرالى» زاڭنىڭ 21-بابىنداعى «بارلىق بلانكىلەر، حابارلاندىرۋلار مەن جارنامالار سەكىلدى كورنەكى اقپاراتتار مەملەكەتتىك جانە ورىس تىلىندە، كەرەك جاعدايدا وزگە دە تىلدەردە بەرىلەدى» دەگەندى كوزگە شۇقىپ، كورسەتىپ وتىرسا. ال ولار بولسا، كىنانى ءبىر-بىرىنە ارتىپ، باستارىن الىپ قاشۋ ناۋقانى باستالسىن. ورىس ءتىلىنىڭ «جاناشىرلارى» پروكۋراتۋراعا جازادى. بۇلار «اش پالەدەن قاش پالە» دەگەندەي مۇنى وسىنداعى تىلدەردى دامىتۋ جونىندەگى باسقارماعا يتەرە سالادى. ولار دا قاتتى ساسادى. اۋەلى «بۇلىنگەن ەشتەڭە جوق، ءبارى دۇرىس» دەپ وتىرىك سىلتاۋمەن قۇتىلعىسى كەلەدى. الايدا بۇل ۇستانىمىنىڭ سولقىلداق ەكەنىن سەزدى مە، بۇل ويىنان قايتىپ، ەندى «ءبىز مۇنىڭ دۇرىس-بۇرىستىعىن انىقتاۋ ءۇشىن مينيسترلىككە حات جازدىق» دەپ ازەر قۇتىلدى.

ەندى مۇنى قالاي تۇسىندىك؟ ءتىل باسقارماسىنداعىلار سول ءتىل تۋرالى زاڭنان حابارسىز با؟ نەگە باسىندا سول اسىرا سىلتەۋگە قۇمار شەنەۋنىكتەرگە دۇرىستاپ تۇسىندىرمەدى؟ ەندى مىنە، وسى ايتەۋىر كوزگە ءتۇسىپ قالۋعا قۇمار، شولاق ويلايتىنداردىڭ كەسىرىنەن انا ءتىلىمىز تاعى دا ءبىر ساتى كەيىن شەگىنىپ، ونىڭ قارسىلاستارىنىڭ تاعى دا ەڭسەسى كوتەرىلىپ قالدى.

شىندىعىندا دا  ويلانىپ قاراساق، جاڭارعان كوشە اتاۋى اقىل-ويى ءپىسىپ جەتىلمەگەن جاس بالانىڭ شالدىر-شاتپاعى سەكىلدى. ماسەلەن، قازاقشاسى كيريليتسا جازۋىمەن «س.بايماعانبەتوۆ كوشەسى» دەپ كورسەتىلەدى دە، ونىڭ استىندا «S.Baymaganbetوv street» دەپ بادىرايتىپ جازىپ قويادى. اۋ، مىنا «street» دەگەنى اعىلشىن تىلىنەن اۋدارعاندا «كوشە» بولىپ شىقپاي ما؟ مۇنىڭ قاي جەرى لاتىنشا؟ ءتىپتى سول «street»-ءتىڭ ورىنىنا «koshe» دەپ جازسا ەكەن-اۋ.

ال ەندى «ءال-فارابي داڭعىلى» دا اياق استىنان «avenie» ياعني «اۆەنيۋ» بولىپ شىعا كەلدى. مىنە وسىلايشا، «ارتىق ەتەمىن دەپ تىرتىق» ەتكەنىن، لاتىنشا جازامىن دەپ، تازا اعىلشىنعا كوشىپ كەتكەنىن اڭعارماعان شەنەۋنىكتەرىمىزگە نە دەرسىڭ؟

سوسىن، ءبىز ءالى لاتىن قارپىنە ءبىرجولاتا كوشكەن جوقپىز عوي. ەندەشە، بۇل نە دەگەن اسىعىستىق؟ «اساتپاي جاتىپ قۇلدىق» دەۋدەن كىم ۇتتى؟ وسىلايشا «بوياۋشى-بوياۋشى دەگەنگە ساقالىن بويايدى» دەگەندەي، انا ءتىلىمىزدىڭ قادىرىن كەتىرىپ، وزگەلەرگە جىعىپ بەرەتىندەي اسىرا سىلتەۋدەن قاشان قۇتىلار ەكەنبىز؟ مۇنداي قاتەلىكتەردىڭ انا ءتىلىمىزدىڭ اياعىنا تۇساۋ بولىپ، ەڭسەسىن كوتەرۋگە كەدەرگى كەلتىرەتىنىن قاشان تۇسىنەر ەكەنبىز؟

جايبەرگەن بولاتوۆ

Abai.kz