مۇحامەدجان تازابەكوۆ: «اسىلىپ ولگەن مەن ءوزىن جارعاننىڭ ۇكىمى ءبىر»
«حالىق ءسوزى» گازەتىنىڭ №41 سانىندا جارىق كورگەن «اسىل ارنا» يسلامي-اعارتۋشىلىق تەلەارناسىنىڭ باس ديرەكتورى مۇحامەدجان تازابەكوۆ باۋىرىمىزدىڭ سۇحباتىن جاريالاپ وتىرمىز. بۇلاي ەتۋىمىزدىڭ وزىندىك سەبەپتەرى دە بار. بىرىنشىدەن، بۇل سۇحبات گازەتتىڭ فورماتىنا سىيماي قالعاندىقتان ىقشامدالعان ەمەس، تولىق نۇسقاسى. ەكىنشىدەن، سۇحباتتىڭ جالپى مازمۇنى ءبىزدىڭ وقىرماندى، اسىرەسە، ءبىر-ءبىرىن دالەلسىز ياناتتايتىن قايسىبىر وقىرمانىمىزدى ويلاندىراتىن ساليقالى پىكىرلەرمەن شەگەندەلىپتى. ۇشىنشىدەن، سوڭعى بىرەر ايدىڭ شيرەگىندە ەل ءىشىن ۇرەيلەندىرگەن پالەلى ىستەرگە قاتىستى قاڭقۋ سوزدەر «اسىل ارنانى» اشىپ وتىرعان تازابەكوۆ مىرزانى اينالىپ وتپەيتىن عادەت تاپقان. سونداي قاڭقۋ سوزدەرگە مۇحامەدجاننىڭ ءوز اۋزىنان جاۋاپ بولسىن دەدىك. «اباي.كز» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ دوكتريناسىندا جازعانىمىزداي، ءبىز ءۇشىن: «بار قازاق - ءبىر قازاق، ءبىر قازاق - بار قازاق» ەكەنىن جۇرتتىڭ ەسىنە تياناقتاپ سالۋ - ءتورتىنشى سەبەپ. شىندىق ايتىلسىن، شىندىق، بىراق شىن ايتىلسىن، اقيقاتتىڭ اۋىلىندا تابىسايىق، اعايىن. الماعايىپ مىنا زاماندا اباي بولايىق، ابايشىل بولايىق!
«اباي-اقپارات»
«حالىق ءسوزى» گازەتىنىڭ №41 سانىندا جارىق كورگەن «اسىل ارنا» يسلامي-اعارتۋشىلىق تەلەارناسىنىڭ باس ديرەكتورى مۇحامەدجان تازابەكوۆ باۋىرىمىزدىڭ سۇحباتىن جاريالاپ وتىرمىز. بۇلاي ەتۋىمىزدىڭ وزىندىك سەبەپتەرى دە بار. بىرىنشىدەن، بۇل سۇحبات گازەتتىڭ فورماتىنا سىيماي قالعاندىقتان ىقشامدالعان ەمەس، تولىق نۇسقاسى. ەكىنشىدەن، سۇحباتتىڭ جالپى مازمۇنى ءبىزدىڭ وقىرماندى، اسىرەسە، ءبىر-ءبىرىن دالەلسىز ياناتتايتىن قايسىبىر وقىرمانىمىزدى ويلاندىراتىن ساليقالى پىكىرلەرمەن شەگەندەلىپتى. ۇشىنشىدەن، سوڭعى بىرەر ايدىڭ شيرەگىندە ەل ءىشىن ۇرەيلەندىرگەن پالەلى ىستەرگە قاتىستى قاڭقۋ سوزدەر «اسىل ارنانى» اشىپ وتىرعان تازابەكوۆ مىرزانى اينالىپ وتپەيتىن عادەت تاپقان. سونداي قاڭقۋ سوزدەرگە مۇحامەدجاننىڭ ءوز اۋزىنان جاۋاپ بولسىن دەدىك. «اباي.كز» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ دوكتريناسىندا جازعانىمىزداي، ءبىز ءۇشىن: «بار قازاق - ءبىر قازاق، ءبىر قازاق - بار قازاق» ەكەنىن جۇرتتىڭ ەسىنە تياناقتاپ سالۋ - ءتورتىنشى سەبەپ. شىندىق ايتىلسىن، شىندىق، بىراق شىن ايتىلسىن، اقيقاتتىڭ اۋىلىندا تابىسايىق، اعايىن. الماعايىپ مىنا زاماندا اباي بولايىق، ابايشىل بولايىق!
«اباي-اقپارات»
- «اقيقات» ءفيلمى ەفيرگە شىعا سالىسىمەن، ونى ازىرلەپ دايىنداۋدىڭ ارتىندا مۇددەلى توپ تۇر دەگەن قاۋەسەت جەلدەي ەستى. تەگى بولماسا، دەرەكتى فيلم تاپسىرىسپەن دايىندالدى دەپ تە ءجۇر. ءوزىڭىز بولىپ، وسىنىڭ اقيقاتىنا كوز جۇگىرتىپ كورسەك، تاپسىرىستىڭ ارتىندا كىمدەر تۇرۋى مۇمكىن؟
- الماعايىپ كەزەڭدە امال جاساپ جاتقاندىقتان دا، قوعامدا جالت ەتكىزگەن وقيعا بولا قالسا، ونىڭ ارتىندا كىم تۇرعانىن ىزدەپ، كوز سىعىرايتىپ جاتامىز. بۇل سۇراققا نەگە مەن جاۋاپ بەرۋىم كەرەك؟ ايتسە دە، "پىكىرىمدى بىلگىم كەلەدى" دەسەڭىز، ايتار ەدىم، «حابار» - الدىمەن مەملەكەتتىڭ ارناسى. دەمەك، مەملەكەتتىك ارنانىڭ دارەجەسىن كورىنگەن ادام قولجاۋلىققا اينالدىراتىن، بەلگىلى ءبىر توپتىڭ سويىلىن سوعىپ، تاپسىرىسىن ورىندايتىن قولبالا قىلىپ كورسەتۋگە بولمايدى. «اقيقات» ءفيلمىن كورىپ شىققاننان سوڭ بۇل مەملەكەت مۇددەسى تۇرعىسىنان دايىندالعان فيلم ەكەنىن تانىدىم. ءفيلمنىڭ باستى كەيىپكەرى يسماتۋللا بولا ما، نەمەسە ءتىپتى باسقا بولسا دا، قالاي بولعاندا دا اقيقاتتى انىقتاۋ ءۇشىن جۇمىس جاسالىنۋى قاجەت. بۇل تۋراسىندا ەلباسىنىڭ «تەكسەرىڭدەر، انىعىن بىلىڭدەر» دەگەن ءسوزىن ءبارى بىلەدى. بۇل ءسوز اسپاننان الىنعان جوق. يمامدار ءوتىنىش ءبىلدىردى، سايكەس بۇيرىق بولدى، ءىس قوزعالدى. ەندى كەلىپ، مەملەكەتتىك ارنا جۇرتتىڭ كوڭىلىن الاڭداتپايىن دەپ، جۋرناليستىك زەرتتەۋ جاساپ جاتسا، بۇدان كۇمان تۋعىزىپ، ماسەلەنى قويۋلاتاتىنداي ەشتەڭە كورىپ تۇرعان جوقپىن. ارتىندا كىمدەر تۇر دەپ ايىپتىنى ىزدەۋ اعايىندى الاڭداتىپ، جۇرتتى جارىپ، ەلدى ءبولۋ دەپ ويلايمىن.
- وسىلايشا، «اقيقات» پەن مەنىڭ ارامدا ەشبىر بايلانىس جوق دەگىڭىز كەلەدى عوي...
- ارينە، مەنىڭ ەشقانداي ماتەريالدىق تا، «وسىنداي فيلم شىقسا ەكەن» دەگەن يدەيالىق تا وي-پىكىرىم بولعان ەمەس. مەن اۋەل باستان القا زىكىردىڭ نامازدان الدىن تۇرمايتىن امال ەكەنىن بىلدىرگەن پىكىرىمدى "جاس الاش" گازەتى وسىدان ون جىل بۇرىن ءبىرىنشى بەتىنە جالاۋلاتا جاريالاعان. ال قۇزىرلى مەملەكەتتىك ورگاندار مەنىڭ كەڭەسىمە ءزارۋ ەمەس.
- اتالمىش فيلمگە ارقاۋ بولعان ءدىني توپتىڭ ءىس-ارەكەتىنە سەكتا رەتىندە سيپاتتاما مەن سايكەسىنشە رەڭك بەرىلىپ جاتىر. اگاراكي، وسى توپتىڭ سەكتا ەكەنى شىڭدىققا سايسا، بار قاۋپىن اشىپ كورسەتە الدىق پا؟ الدە ءالى قىلمىسى قۇقىقتىق تۇرعىدان انىقتالماعان ازاماتتاردىڭ ابىرويىنا نۇقسان كەلتىرگەندەي بولدىق پا؟
- وركەن باۋىرىم، ءبىز قۇقىقتىق مەملەكەتپىز. "تىسياچي منەني نە ستويت ودنوگو فاكتا". ەندى بۇل ماسەلە زاڭگەرلەردىڭ ەنشىسىندە. بۇل جەردە مەنىڭ نە قاتىسىم بار؟
- جارايدى دەلىك، وسى ادامزاتقا ورتاق يسلامنان «قازاقتىڭ يسلامىن» بولە جارىپ الىپ شىعۋعا كەلە مە؟ سەبەبى، «پروسۆەششەننىي يسلامدى» ورناتۋ، جاديتشىلدىككە ورالۋ سەكىلدى مودەرنيزاتسيالىق سۇراقتار كوبەيىپ كەتكەنىن ءوزىڭىز دە سەزىپ جۇرگەن بولارسىز.
- قازىرگى قوعامدا ءدىندى سىرتىنان تاماشالاعانى بار، بەس پارىزدىڭ ءبىرىن ورىنداعان ادامى بار، ايتەۋىر پىكىر ايتىپ، وي بىلدىرەتىندەر كوپ. ءدىننىڭ ەگەسى اللا عوي، ول ارابتىڭ يا قازاقتىڭ مەنشىگىندەگى دۇنيە ەمەس. اللا تاعالا يسلامدى مۇحاممەد پايعامبار (س.ع.س) ارقىلى ادامزاتقا تەڭدەي ەتىپ جىبەرگەن. جانە قيامەت كۇنىنە دەيىن ۇكىمى جويىلمايتىنداي كەمەل قىلىپ، بارلىق كەزەڭگە لايىقتاپ بەرگەن. ايتپەسە، اللا تاعالا ءححى عاسىردىڭ كەلەتىنىن بىلمەي قالىپ پا؟ سول سەبەپتەن دە، ءبىز مىنا ءبىر قاعيدانى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك: يسلام قازاققا نەمەسە وزبەككە ىڭعايلاناتىن ءدىن ەمەس. كەرىسىنشە قاي ۇلت بولسىن، اقيقاتقا قاراي ىڭعايلانعانى ابزال. ايتىلىپ-جازىلىپ جۇرگەن پىكىرلەردەن ۇققانىم، يسلام ءدىنى بىزگە قاراي يىلمەسە، تۇرمىسقا تومپاق كەلىپ، كەدەرگى جاساپ تۇرعانداي كورىنەتىن سەكىلدى. بۇل يسلامنىڭ يكەمسىزدىگىنەن ەمەس، ءالى دە ءدىندى تەرەڭ يگەرىپ، تولىق تۇسىنبەگەنىمىزدەن.
- سۇراقتان سۇراق تۋىپ جاتىر عوي، مىنا ءدىن اقيقاتىن ايتا باستاساڭ، ارابتانۋعا باستاپ بارا جاتقانداي شوشىنۋ سەزىمىن قايدا قوياسىز؟ سول سەبەپتەن دە، سىزگە قاتىستى «اراب تىڭشىسى» دەگەن «اقاۋدىڭ» شىعىپ جاتقانىن جاسىرىپ قالا الماي وتىرمىز.
- بۇعان بىلاي جاۋاپ بەرەر ەدىم. يسلام تاريحىنا تەرەڭ ۇنىلسەڭىز، پايعامباردىڭ بىزدەن شىعۋى دەگەن دەرەك ماقتانارلىق جايت ەمەس. ارابتاردىڭ اراسىنان پايعامبار تاڭدالۋى دا ءبىز قىزعاناتىنداي بەدەل ەمەس. سەبەبى، تاريحتان بىلەمىز، پايعامبارلار ازعىنداپ، ادامدىق كەيپىنەن ايرىلا باستاعان قاۋىم اراسىنان شىعاتىن بولعان. سول رۋحاني اۋرۋلاردىڭ شيپاسى رەتىندە اللا تاعالا پايعامبارىن جىبەرىپ، كىتاپ ءتۇسىرىپ، ءوزىنىڭ حاق ءدىنىن تاراتىپ وتىرعان. سوندىقتان، ارابتار ءۇشىن پايعامبار جىبەرىلگەنى ولاردىڭ ەسكە العىسى كەلمەيتىن ەڭ قاسىرەتتى كەزەڭى بولدى دەپ ەسەپتەيمىن. بۇل جاعىنان العاندا ءبىزدىڭ ارابتان ارتىقشىلىعىمىز بار. ەكىنشىدەن، ارابتار سياقتى بولايىق دەيتىندەي بىزدەن اسىپ بارا جاتقان ايرىقشا ەش نارسەسى جوق. بۇكىل مۇسىلماننىڭ جۇرەگىندە تۇرعان، اللا تاعالا ءوزى مۇكاررام ەتكەن مەككە مەن قاعبانى، پايعامبارىمىزدىڭ مۇباراك مەشىتىن ايتپاعاندا، ارابتار ۇلت رەتىندە ورتاشا عانا ءبىر حالىق. بۇل قۇراندا بەرىلگەن باعا. ياكي، حالقىمىز اراب سياقتى بولسىن دەر بولساق، وندا قازاعىمىزدىڭ قاسيەتتەرىن باعالاماعاندىق بولىپ سانالادى.
ماسەلەن، قازاق حالقى يسلام ءدىنى تاراعان ەلدەردىڭ ەڭ قيىرى بولىپ ەسەپتەلەدى، ءيا؟ بىراق، قاسيەتتى جەردەن الىستا تۇرىپ-اق، ءدىنىمىزدى بەكەم ساقتاپ كەلەمىز. اتەيستىك قوعامنان سۇلدەرىمىزدى سۇيرەتىپ شىقساق تا، قۇرانىمىزدى ۇمىتپاي، سۇننەتتى ورىنداپ، ءار ءىسىمىزدى اللانىڭ اتىمەن باستاپ، ۇلىمىزعا مۇحاممەد، قىزىمىزعا ايشا دەگەن ەسىم قويىپ جاتىرمىز. قاعبانىڭ قاسىندا تۇرىپ، ناماز وقىمايتىن نەمەسە مەككەنىڭ تۇرعىنى بولسا دا، قاجىلىق جاسامايتىن ارابتاردى دا بىلەمىز. دەمەك، بۇل جەردە پايعامبارىمىزدىڭ (س.ع.س) «ارابتىڭ اراب ەمەستەن، اراب ەمەستىڭ ارابتان ارتىقشىلىعى جوق. ادامنان ادامنىڭ ارتىقشىلىعى - تاقۋالىعىندا» دەگەن حاديسىنە سۇيەنبەسكە بولمايدى. سوندىقتان، اقيقاتتى جەتكىزەيىن دەپ ءسوز الساڭ، ارابتىڭ تاپسىرماسىن ورىنداپ جۇرگەندەي كورەتىن جان شىجعىرار جالا جاپقان بالەقورلارعا باسقالاي ايتارىم جوق. قايتا ارابتىڭ قازاقتان ۇيرەنەتىن نارسەسى كوپ دەسەم، جاڭىلىسپايمىن. ءۇش ءجۇز جىلداي قامىت كيىپ، ۇرەي ۇيىرگەن كەڭەس ساياساتىن باستان وتكەرسەك تە، اللاسىن ۇمىتپاي، استاناسىنىڭ تورىندە ازان ايتىلىپ، ەلباسىن ەلدىڭ تۇتقاسى ساناپ، اۋىزبىرشىلىگىنەن ايرىلماي وتىرۋى دا اللا بەرگەن تامىرىمىزدىڭ تەرەڭ، تەگىمىزدىڭ اسىلدىعىنان دەپ بىلەمىن.
- «ءدىندى حالىقتىڭ ىعىنا، حارەكەتىنە قاراي رەفورمالاماسا، ورتا عاسىرلىق دەڭگەيىندە بىزگە سىنبەيدى» دەيدى بىرەۋ. ءسىز، ارينە «بولمايدى» دەرسىز. نەگە؟
- ادامدار دىنگە قارايدى دا، ازۋى باتپايتىن اۋىر سەكىلدى كورەدى. سودان وعان سونى لەپ بەرەمىز دەپ، ماسەلەنىڭ توتەسىنە ءبىر-اق كوشەدى. باياعىدا ءبىر ادامنىڭ اڭگىمەسىنە كۋا بولعان ەدىم. ول اعامىز «يسلام وڭكەي تيىمنىڭ ءدىنى، اناۋ بولمايدى، مىناۋ بولمايدى دەگەنشە، وندا ءومىر سۇرمەي-اق قويايىق» دەپ كۇيىنگەنىنە قاراپ، سۇراق قويعان ەدىم. «سوندا يسلام نەنى تىيىپتى؟» دەسەم، اراق ىشۋگە بولمايتىنىن العا تارتتى. بۇنى يسلام ايتپاي-اق، عىلىم، مەديتسينا باياعىدا دالەلدەپ قويدى. پايىز الۋعا تيىم بولسا، ونى دا قارجى ماماندارى قاتەرلىلىگىن ەسكەرتىپ تاستاعان. يسلام ايەلگە ورامال تاققىزسا، ونىڭ بيولوگيالىق، پسيحولوگيالىق سەبەپتەرىن عىلىم اشىپ، ماقۇلداپ تاستادى. بىلايشا ايتقاندا، ول كىسى كەلتىرگەن تيىمداردى يسلام ايتپاي-اق، عىلىم دالەلدەپ قويعان بولىپ شىقتى. قاراپ وتىرساڭ، دىندە «بولمايدى» دەگەن تيىمنان گورى «بولادى» دەگەن ۇلىقسات كوپ. تەرەڭىرەك بىلە تۇسسەڭ، ءدىن دەگەن وتە جەڭىل. سوندا ءبىز قولدان جەڭىلدىك ىزدەمەي، قايتا وسىنداي كەمەل ءدىن بەرگەن اللاعا سانسىز ماداق ايتقان بولار ەدىك.
ءدىن ءبىزدىڭ تىرشىلىگىمىزگە كىرىگە الماي جاتقانداي بولسا، ونىڭ كەمشىلىگىنەن، يا كەلىستىرىلمەگەندىگىنەن ەمەس. ونى ومىرىمىزگە حيكمەتپەن ەندىرە الماي جاتقانىمىزدان. سوندىقتان، ءوز باسىمىزعا كەلگەن قيىندىقتى دىننەن كورىپ، ونى رەفورمالاۋعا تىرىسپاۋىمىز كەرەك. سەبەبى، كىم نەنى جاراتقان بولسا، جاراتقاننىڭ جاعدايىن جاقسى بىلەدى. اللا تاعالا دا ادامزاتتى جاراتتى ما، ونىڭ تولىق باقىتقا جەتۋىنە بار جاعدايىن جاساپ تاستاعان. بۇل جەردەگى باستى ماسەلە مىنادا سەكىلدى. يسلامدا كەيبىر جاعدايلارعا بايلانىستى ورنى اۋىسىپ وتىراتىن بوس كەڭىستىكتەر بولادى. مىسالى، ءبىر ىسكە بايلانىستى اۋىر نەمەسە جەڭىل ءپاتۋانى ۇستانۋعا تۋرا كەلەتىن ساتتەر بار. ىلگەرىدە ومار حاليفتىڭ ۋاعىندا اشتىق جايلاپ، ۇرلىقشىلار كوبەيىپ كەتەدى. سوندا قولعا تۇسكەن ۇرلىقشىلاردىڭ قولىن كەسۋگە ومار تيىم سالادى. «اللا تاعالانىڭ بۇيرىعىن وزگەرتەسىڭ بە؟» دەگەندەرگە حاليف «اشتىق قىسقان ادامدار عانا ۇرلىق جاساپ جاتىر. ءبارىنىڭ قولىن كەسە بەرسەك، ساۋ ادام قالمايدى عوي» دەپ مەيىرىمدىلىك كورسەتكەن. سوندا اللانىڭ قولىن كەسۋ تۋرالى ۇكىمى تۇرعان جەردىڭ وزىندە ادىلەتتى حاليفتەر شەشىمدى جاعدايعا ساي وزگەرتىپ وتىرعان. سول ادىلەتتى حاليفتەردىڭ شەشىمدى وزگەرتۋىنىڭ ءوزى يسلامنىڭ ىشىندە قامتىلعان. دالادان الىنعان دارا پىكىر ەمەس. سوندىقتان، زامانىمىزعا ساي كەلەتىن ءپاتۋالاردى، قاعيدالاردى ساراپتاپ شىعارا بىلەتىندەي ءدىن عۇلامالارى كەرەك. قازىرگى ۋاقىتتاعى ماسەلەنىڭ ءبىر ۇشىعى دا وسى قاتارى ءوسىپ كەلە جاتقان يماندى جاستارعا، جاماعاتقا ەگە بولاتىن عۇلامالاردىڭ ازدىعىندا. ءدىني باسقارما دا كادر تاپشىلىعىنان كوپ جۇمىستاردى كوپشىلىككە جەتكىزۋدە قولىن ۇزارتا الماي وتىر.
- پرەزيدەنتتىڭ حيجاپقا قاتىستى پىكىرىن بىرنەشە قىزدىڭ ءاكەسى مۇحامەدجان تازابەكوۆ قالاي قابىلدادى؟
- قالاي بولعاندا دا ءبىز پرەزيدەنتتىڭ ءسوزىن ىنساپپەن قابىلداۋىمىز كەرەك. بىرىنشىدەن، ەلباسى مەن ەل بولەك ۇعىمدار ەمەس. ەلباسى ەلىنەن بولەك تۇلعا ەمەس. حالىقتىڭ رۋحاني حال-احۋالى قالاي بولسا، سوعان لايىقتاپ باسشىسىن بەرەدى، باسشىنىڭ مىنەزىنەن تابىلعان بار قاسيەت سول قاۋىمىنىڭ ىشىنەن تابىلادى. ماسەلەگە مۇسىلمان رەتىندە قارار بولسام، ەلباسىنىڭ ءسوزى ۇناسا دا، ۇناماسا دا وعان مويىنۇسىنۋمىز ءتيىس. حيجاپقا كەلگەندە، بۇكىل مۇسىلماننىڭ اتىنان قمدب-نىڭ اپپارات باسشىسى قايرات جولدىباي دەگەن ءبىلىمدار باۋىرىمىز ءوز ماقالاسىندا وتە دانا جاۋاپ بەرە كەتتى. بىرنەشە قىزدىڭ اكەسى رەتىندە سول جاۋاپقا الىپ-قوسارىم جوق. ال جەكە باسىمنان ايتار بولسام، شىنىندا ەلباسى سىناسا، سىناعانداي شەكتەن شىعۋشىلار دا جوق ەمەس قوي ءبىزدىڭ قوعامدا.
- وسى شەكتەن شىعۋشىلىققا كىنالىنىڭ ءبىرى Skype ارقىلى ءبىلىم الۋ جانە ينتەرنەت دەپ ەدىڭىز ءبىر سوزىڭىزدە...
- ءيا، قازىر Skype باعدارلاماسىمەن، الىستان وتىرىپ ءدارىس وقىتۋ دەگەن شىقتى. بۇرىن نەگە شاكىرتتەر ۇستازىنىڭ تىزەسىنە تىزەسىن تيگىزىپ تۇرىپ ءدارىس الاتىن بولعان؟ سەبەبى، وقۋ بارىسىندا بىلمەگەنىن سۇراعان، ۇستازى دا شاكىرتىنىڭ دەڭگەيىن، ىنتاسىن، كوڭىلىن اڭداپ وتىرىپ، ءىلىم ۇيرەتەتىن بولعان. ال ەندى سەن باسقا مەملەكەتتە وتىرسىن. بۇل ەلدىڭ ءدىلىن، ءتىلىن بىلمەي، شاكىرتتىڭ قابىلداۋ دەڭگەيىن زەردەلەمەي جاتىپ، ءدارىس بەرۋ ەل ىشىندە ءفيتنا سالاتىنداي ارەكەت بولعاندىقتان، ايىپتاماسا بولمايدى. ينتەرنەتتەگى بەي-بەرەكەت ءپاتۋالاردى ءبىلسىن-بىلمەسىن سىڭىرە بەرۋ، شەتەلدە وقىپ جاتقاندارمەن قارىم-قاتىناسى بار ادامداردىڭ حيكمەتسىز بەرگەن دارىستەرىن تىڭداۋدىڭ ارتى نەگە اپاردى؟ قارا جامىلىپ، نيكاب كيدى.... ەلباسى كەيىسە، وسىلاي جۇرت كوزىنە وعاش كورىنەتىندەي سيپاتتا جۇرگەن جاستاردىڭ دىنگە كەلدىم دەپ، سىرت كەلبەتىنە ءمان بەرىپ كەتكەنىنە كەيىدى. بۇعان زاڭ شىعارىپ، يا جازالاپ جاتقان جوق قوي. پرەزيدەنتتىڭ ازامات ءام تۇلعا رەتىندە پاراساتتى پىكىر بىلدىرۋىنە بولاتىن شىعار ەندى؟ ونىڭ ۇستىنە ايەلگە پارىز بولعان كيىم ۇلگىسىنىڭ دە ءبىر شارتى كوپشىلىكتىڭ كوزىن تارتىپ، نازارىن اۋداراتىنداي بولماۋى كەرەك ەمەس پە ەدى؟ قازىر ءمۇفتياتتىڭ ۇلتتىق ورنەكتەگى ايەلدەر كيىمىنىڭ ۇزدىك ۇلگىسىنە بايقاۋ جاريالاپ جاتقانىن بىلەرسىزدەر. بۇيىرسا، وسى بايقاۋدان كەيىن جاقسى ءۇردىس ەلگە ۇلگى بولاتىن شىعار.
- كەيىنگى كەزدە قابىر قيراتۋ «وپەراتسيالارىنىڭ» قايتالانۋى قالىپتى دا قورقىنىشتى قۇبىلىسقا اينالدى. ءارى بۇنىڭ مۇسىلمان زيراتتارىنا باعىتتالىپ جاتقانىن كورىپ، ماقساتتى شابۋىل ەكەنىن بايقاۋعا بولادى. بۇل باعامىمىز قانشالىقتى دۇرىس دەپ ويلايسىز؟
- جاركەنتتە اعاش ورتەنىپ، اتىراۋدا قابىرلەر قيراپ، ماڭايىمىزدا مازارلار بۇزىلىپ جاتسا، بۇل ارانداتۋشى ەلبۇزارلاردىڭ ء"بىرىڭ ءولىپ، ءبىرىڭ قال" دەگەن ارام پيعىلدى ىرىتكىسى نەمەسە يسلامنىڭ ءيىسىن عانا سەزىپ، ىشىنە ءنارىن قۇيماعان دۇمشە جاستاردىڭ بىلىمسىزدىگى. الەمدىك تاجىريبەگە سۇيەنسەك، ءبىرىنشى فاكتوردىڭ قيسىنى كوبىرەك كەلەدى. پايعامبارىمىز (س.ع.س) قايتادان بۇزىپ، سالىنۋعا لايىق بولعان قاعبانىڭ ءوزىن ادامداردىڭ جاعدايىنا قاراپ، دۇرىس تۇسىنبەي قالماسىن دەپ بۇزبادى. ال بىرەۋدىڭ اياۋلى اكەسى، اناسى، اتا-باباسى جاتقان بەيىتتەردى رۇقساتسىز قيراتۋ ورەسكەل ارەكەت. ىسىراپپەن كۇرەسۋ بۇلاي جۇرگىزىلمەيدى. سۇننەت تاراتۋدا دانالىق پەن مەيىرىم قاشاندا الدىڭعى قاتاردا تۇرعان. ارينە، ونداي ەلبۇزارلار قىلمىستىق دارەجەسىنە ساي جازاسىن الۋى كەرەك. ءارى وسى تاقىلەتتەس جاستار كوبەيىپ كەتپەسى ءۇشىن ولارعا ءدىندى دۇرىس ءتۇسىندىرۋ بۇگىننىڭ اسا ماڭىزدى مىندەتى.
- بۇل تۇستا دا كەيبىر ازاماتتاردىڭ تازابەكوۆتىڭ ءوزى قولىنا قايلا الىپ، قابىر قيراتىپ جۇرگەندەي كورەتىنى بار ەمەس پە؟
- قازاقتىڭ ءبىر-بىرىنە دوستىق قىلماي، قاستىق قىلۋىنىڭ باستى سەبەبى قۇلدىق سانادان. كۇن ىلگەرگى تاريحىمىزعا قاراساق، ءوز ويىمىزعا ءوزىمىز ەگە بولا الماي، بىرەۋدىڭ سىرتتان تانعان پىكىرىمەن كىسىگە باعا بەرىپ، ەسىل كۇندەرىمىز ەسەپسىز وتكەن ەكەن. وسى ەسەپتەن دە ەل اراسىنان بىزگە قارسى پىكىرلەردىڭ وزىنە تۇسىنىستىكپەن قاراۋعا تىرىسامىن. ءوز حالقىڭا وكپەلەمەيسىڭ. «بىلمەگەندى كەشىرمەسەڭ، بىلگەندىگىڭ قايدا» دەيدى قازەكەم. ونىڭ ۇستىنە، مويىنداماي، ايتپاي جۇرگەن نارسە ەمەس، جاس بولدىق، يماننىڭ ماستىعىنا بوي الدىرعان كەزدەر بولدى. كەز كەلگەن ادام سايگۇلىك اتقا مىنسە دە، سامال جەلگە كەۋدەسىن كەرسە دە، ءان سالعىسى كەلەتىنى بار ەمەس پە؟ ال يمانعا ۇيىپ، حاقتى تانىعان شاقتا «ءبارى تەز وڭالا قويسا ەكەن» دەگەن دۇرىس ماعىناسىندا «بوس اربانىڭ سالدىرى كوپ» دەگەندەي، جەلىك ءبىتىپ، جەلپىنگەنىمىز دە راس. ۋاقىت ءوتتى، اپتىعىمىز باسىلدى، اقىل توقتاتتىق. اللانىڭ الدىندا ءىستىڭ ناتيجەسىنەن ەمەس، ىستەگەن ارەكەتىمىزدەن سۇرالادى ەكەنبىز. وسىنى تۇسىنگەندە، اقىل مەنەن قايراتقا سابىر مەن ءبىلىمدى جولداس ەتۋدىڭ قاجەتتىلىگىن تۇسىنگەندەيمىن. ءدىن وسى. بۇل اقيقات. اقيقات اششىلاۋ. اشىرقانعان اعايىننىڭ شامىنا تيەدى. ايىپتايدى. الايدا، ايتىلعان ون ايىبىنىڭ توعىزى - جالا. "جەك كورمە، ءتۇسىن" دەپتى سپينوزا شال. ءوز قولىڭدى ءوزىڭ كەسەسىڭ بە؟ راس، ەل "ۋاحابي", "راديكال" دەپ اتاپ جۇرگەن شەكتەن شىعۋشىلار جوق ەمەس. بىراق ولاردى بىزگە اكەلىپ جاپسىرۋ جاقسى مەنەن جاماندى ايىرا الماعان، ءبىر ۇرتى ماي، ءبىر ۇرتى قان، پارىقسىز قاۋىمنىڭ ايتاققا ەرگەن نادان ارەكەتى. الايدا "فانات" بولىپ كەتپەۋ ءۇشىن ساقتانىپ، "اللا جۇرەگىمدە، پەيىلىڭ تازا بولسا" بولدى دەۋ دە اللاعا الىپ باراتىن اقيقات جول دەپ ايتا المايمىن.
- جيحاد دەپ قاپقاز بارىپ، ءوزىن جارۋعا بەل بايلاعان جاستاردىڭ جايىن دا وسىعان قوسا كەتسەك بولا ما؟
- بۇل جاستارعا جانىم اشيدى. ارينە، ءدىن عۇلامالارىنا ۇنىلسەك، جيحاد دەگەننىڭ قانشاما قاعيدالارى بار ەكەنىن جىكتەپ، تالداپ جاتادى. سول قاعيداتتارعا سۇيەنسەك، جيحاد دەگەن، ول ەلگە قاۋىپ ءتوندى دەپ ەلباسى جارلىق شىعارسا، مىنەكي، سول كەزدە عانا اللا ءۇشىن دەپ، جاۋدان وتانىمىزدى، وتباسىمىزدى قورعاپ شىعۋ. ال ەندى بوتەن ەلدە بولىپ جاتقان بۇلىك ءۇشىن، بىرەۋدىڭ مۇناي تارتىسى، بىرەۋدىڭ دۇنيە ماقساتى ءۇشىن بولىپ جاتقان وتتى وشاقتارعا جاستارىمىزدىڭ بارۋى ۇلكەن جاماندىقتىڭ باستاۋى. ءدىني سەبەپتەن بولسىن، ازاماتتىق ۇستانىمىنان بولسىن، ءوزىن-ءوزى جارىپ جاتقان جاستارعا اياعاننان باسقا، ايلام جوق. سەبەبى، جۇرەتىن قىزى تاستاپ كەتىپ، اسىلىپ ولگەن يا بانككە بەرەشەك بولىپ، ءوزىن ورتەپ جىبەرگەننىڭ اللانىڭ اتىن جامىلىپ جارىلىپ كەتكەن ادامنان پالەندەي ايىرماسى جوق. بارلىعى ءوزىن-ءوزى ولتىرگەندەر بولىپ سانالادى. تىپتەن، ەلباسىمىز جارلىق شىعارىپ، اللا بەتىن اۋلاق قىلسىن، مايدانعا اتتانعان كۇننىڭ وزىندە ولۋگە نيەت ەتىپ بارۋعا بولمايدى. سوعىسقا بارعان ادام اللانىڭ ءسوزىن بيىكتەتۋگە، ابىرويلى جەڭىستى ماقسات تۇتىپ بارۋى شارت. وسپان باتىر ايتپاقشى، "جاۋعا ولەم دەپ شاپپايسىڭ، جەڭەم دەپ شاباسىڭ".
قازىر ناماز وقىماعان قازاقتى كاپىر دەيتىندەر شىقتى. ءيا، ءوزىن ءوزى مۇسىلمان ەمەسپىن، ءتاڭىرشىمىن نەمەسە ءماسىحشىمىن دەپ جاتقاندار بولماسا، قايمانا قازاق ءالحامدۋليللا مۇسىلمانمىن دەپ ءجۇر عوي. باسقا مازھابتاعى عالىمداردىڭ ۇكىمدەرىن بىلمەدىم، ءبىزدىڭ حانافي ءمازھابىندا ناماز وقىماسا دا، ورازا ۇستاماسا دا، سەبەپتەردى ەسكەرە وتىرىپ، مۇسىلمانمىن دەگەن ادامدى كاپىرگە ۇيعارۋ ۇلكەن جاۋاپسىزدىق قانا ەمەس، جاۋىزدىق بولىپ سانالادى. ۇلت ءۇشىن اسا قاتەرلى تۇسىنىك.
- «شيرك»، «بيداعات»، «سۇننەت» ءسوزى ۋاحابشىلاردىڭ عانا لەكسيكونىندا كەزدەسەتىن ءسوز سەكىلدى قارالا باستادى. وسىناۋ جايتقا بايلانىستى نە ايتار ەدىڭىز؟
- ءيا، بۇل جەردە ەكى ماسەلەنى اشىپ كورسەتپەسە بولمايدى. ءبىرىنشىسى - دىنگە كەلىپ جاتقانداردىڭ دەنى قىرىققا تولماعان جاستار. وقىپ كەلگەن ءدىن ۋاعىزشىلارىنىڭ ءوزى قىرىققا تولماعان، قاناتى قاتايماعان. سوندىقتان، وسىنداي جاستار كەلىپ، ءدىن ۋاعىزىمەن اينالىسقان كەزدە جاسقا ءتان ماكسيماليزم، ۇشقارىلىق، ءىستىڭ ناتيجەسىن كورۋگە اسىعۋ، البىرتتىق ءتان بولادى. بۇنىڭ ارتى كەي جەردە اداسۋعا، كەي جەردە اياعىن شالىس باسۋىنا الىپ كەلەدى. تاجىريبەسىزدىكتەن، البىرتتىقتان شەلپەك تاراتقانعا، قۇرانعا قول جايعانعا ءتيىسىپ، «شيرك» دەپ ءبىر سوزبەن شارت تۇيۋگە ۇمتىلعان بىلمەستىك ارەكەتتەرى بولماي جاتقان جوق، بولدى، بولىپ ءجۇر. ەكىنشىدەن - باتىستان قارا بۇلت ءتونىپ كەلە جاتقانداي، ايقايعا سۇرەڭ قوسىپ، ەل اراسىنا ىرىتكى سالاتىن ادامداردىڭ بار ەكەندىگى. مىسالى، شيرك ءسوزى شاريعاتتا جوق ەمەس، بار. بىراق ايتىلاتىن ءجونى بار. مۇحاممەد پايعامبارىمىز (س.ع.س) ءبىر باداۋيعا كەلىپ، «قانشا قۇدايعا سىيىناسىڭ؟» دەيدى. ول «جەتى قۇدايعا. بىرەۋى اسپاندا، التاۋى جەردە» دەپ جاۋاپ بەرسە كەرەك. «قاتتى قينالعاندا قايسىسىنان جاردەم سۇرايسىڭ؟» دەسە، «اسپانداعىسىنا» دەپتى. «وندا ءجاي قينالعاندا دا سوعان سىيىنا بەرمەيسىڭ بە؟ قاتتى قينالىپ تۇرعاندا كومەكتەسكەن اللا جايشىلىقتا دا جاردەمسىز قالدىرمايدى» دەگەن پايعامبارىمىز (س.ع.س) ءتاۋحيدتى وسىلاي تۇسىندىرگەن. شيركتەن قايتارعان. بىزدە ادەتتىڭ ءوزىن، ماكرۇھ ىستەردى، كەيدە حارامدى شيرك دەپ، قاتتى كەتىپ قالاتىن جاستار كەزدەسىپ قالادى. بۇل دىندەگى تاۋحيد قوسالقى ماسەلە دەگەن ءسوز ەمەس. بارلىق عۇلامالار ونى مويىندايدى، بۇكىل پايعامبارلار بارلىق جۇمىسىن ادامدارعا قۇدايدىڭ ءبىر ەكەنىن تۇسىندىرۋدەن باستاعان.
وسى جەردە ايتپاسقا بولمايتىن ءبىر قاتە تۇسىنىك بار. قازىر «اللاعا تىكەلەي قۇلشىلىق جاساۋعا بولمايدى. ول جەتكىلىكسىز. اللاعا ارداقتى ادامدار، قاسيەتتى دانەكەرلەر ارقىلى جاقىنداۋ كەرەك» دەپ ءۋاج ايتىپ جۇرگەندەر بارىن بىلەسىز. سونداعى مىسالدارى، "سەن اكىمگە يا مينيسترگە تىكەلەي كىرە المايسىڭ، كەڭەسشىسىنە ءوتىنىش ايتىپ، الدىنا جازىلىپ باراسىڭ. ال سەن الەمدەردى جاراتۋشى اللا تاعالاعا قالاي كىرەسىڭ؟" دەيدى. ءسويتىپ، وزدەرى قالاي لوگيكالىق قاتەلىك جاساپ جاتقاندارىن بىلمەي جاتادى. اۋەلى كەز كەلگەن جاراتىلىس يەسىن اللامەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. كەرىسىنشە سول اكىم يا مينيسترگە تىكەلەي كىرە الماي جاتساق، ونىڭ قۇدىرەتتىلىگىنەن ەمەس، كەمەل ەمەستىگىنەن، السىزدىگىنەن تۋىپ جاتقان ماسەلەلەر. قانشا جەردەن دانا مينيستر بولسا دا، ەكى ادامنىڭ اڭگىمەسىن قاتار تىڭداي المايدى. ال اللا تاعالا بۇكىل ادامزاتتىڭ دۇعاسىن ءبىر مەزەتتە ەستىپ، قالاۋىن ءبىر ساتتە ورىنداي الادى. تاۋحيد دەگەنىمىز، مىنە وسى. «تاۋحيد، تاۋحيد» دەپ ەلدىڭ ەسىن شىعارۋعا دا، ءتاۋحيدتى تەرىستەپ، الگى اكىم-ءمينيستردىڭ مىسالىن كەلتىرۋگە دە بولمايدى. اقيقات ورتا جولدى ۇستانعانداردا.
- قمدب-نىڭ جۇمىسىنا كوڭىلى تولماي، ءابساتتار قاجىنى ءاجۋا قىلىپ، حات جازىپ، قىزمەتتەن كەتۋىن تىلەپ جاتقاندار دا تابىلادى. وسى جەردە ءسىزدىڭ دە «الا الماي جۇرگەن ەنشىڭىز بار» دەيدى «ەل ءىشى»...
- باس مۇفتيگە عايبات ايتىپ، جالا جاپقىسى كەلىپ، نە وعان مۇسىلمانداردى قارسى قويعىسى كەلىپ جاتقانداردى كورگەندە، تاڭ قالامىن. مىسالى، ءابساتتار اعانىڭ 70-شى جىلدارى جازعان ەڭبەكتەرىندەگى اتەيستىك پىكىرلەرىن تاۋىپ الىپ، مۋفتي بولۋعا لايىق ادام ەمەس دەپ ايتقىسى كەلەدى. جانە ءبىراز ەل بۇعان سەنگىسى كەلەدى. بۇل شاريعي تۇرعىدان العاندا اسا اۋىر قاتەلىك ەكەنىن بىلە مە ەكەن؟ سەبەبى، مۇسىلمان وتكەن كۇنىمەن ولشەنبەيدى، كەلەشەكتەگى ىسىمەن تارازىلانبايدى. مۇسىلمان وسى كۇنىمەن باعالانادى. وسى ساتتە ول قانداي، باعاسى سولاي بەرىلەدى. ول «ناماز وقۋعا نيەتتەنىپ ءجۇر عوي» نەمەسە «بۇرىن ناماز وقىعان» دەپ باعالانبايدى. ەگەر ءبىز ولاي قارايتىن بولساق، ەڭ ادىلەتتى حاليفتەردىڭ ءبىرى ومار كەزىندە پۇتقا تابىنعان، تۋعان قىزىن تىرىدەي كومگەن ادام ەدى. سول ادام كەيىن ادامزات ۇلگى تۇتاتىن ۇلى تۇلعاعا اينالدى. ءدال بۇگىنگىدەي ارتىن قازار بولسا، «كەشە عانا قىزىڭدى ولتىرگەن قانىشەر ەدىڭ، بۇگىن حاليف بولا المايسىڭ» دەسە، سوعان ساحابالاردىڭ اقىلى مەن ءىلىمى جەتپەي قالدى دەيسىز بە؟ "ونبەس داۋدى وسپەيتىن ەل قۋادى" دەمەي مە دانا حالقىمىز.
كەڭەس كەزەنىڭدەگى جاعدايدى سول زامانعا تاپسىرىپ قويايىق. كەزىندە ءابدىلدا تاجىباەۆتى جاس جازۋشىلار جازعىرعان كەزدە، اتامىزدىڭ مىنبەدە تۇرىپ ايتقان ءسوزى بار ەكەن. «ەي، جاستار! ول زامان قيىن كەز ەدى. قازاقتا «اسپاننان بۇرشاق جاۋسا، تورعاي بالاپانىن قورعايدى، اسپاننان تاس جاۋسا، تورعاي باسىمەن قايعى بولىپ كەتەدى» دەگەن ماقال بار» دەپ قينالعان اتامىزدىڭ مىسالىنا سالعاندا، ول زامان وزىمەن كەتسىن. سودان دا، حازىرەتىمىزدىڭ وسىنداي قيىن كەزدە ءمۇفتي بولعاندىعى ءۇشىن عانا قادىرىن ارتتىرىپ، وتكەنىن قازبالاماۋعا بولار ەدى. اسىرەسە، وتپەلى كەزەڭدە ەلباسى بولۋ دا، ءدىنباسى بولۋ دا جاۋاپكەرشىلىگى وتە اۋىر مىندەتتەر. ءبىزدىڭ قوعامدا كىمدەر ءومىر ءسۇرىپ جاتىر؟ ءالى اتەيستىك كوزقاراسىنان ارىلماي، «قۇداي بار ما، جوق پا؟» دەپ جۇرگەندەر، كەشە كومسومولدىڭ نانىن جەپ، بۇگىن بيزنەستىڭ ءدامىن تاتىپ، بار نارسەنى اقشامەن ولشەپ جۇرگەندەر جانە ماركستىڭ يدەياسىنا ميىن شايعىزباعان، مەشىتتەگى يمامنىڭ ايتقانىنا ۇيىپ، قىزدىڭ قولىن ۇستاپ كورمەگەن جاستار قاتار ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. وسى ءۇش ءتۇرلى قۇندىلىقتى ارقالاپ جۇرگەن ادامدار قوعامىندا ءمۇفتي بولىپ قىزمەت ەتۋ، ءدىن تاراتۋ كىسى قىزىعىپ، قىزعاناتىنداي مانساپ ەمەس. سوندىقتان، ءابساتتار اعامىز وسى كەزەڭگە ەڭ ءبىر لايىقتى تۇلعا دەپ تانىپ، باسشىعا باعىنۋ ءدىنىمىزدىڭ تالابىنان.
- ءسىز باسقارىپ وتىرعان تەلەارنانىڭ جۇمىسىنا قاتىستى سىن پىكىر ارا-تۇرا ايتىلىپ تۇرادى. «اسىل ارنانىڭ» ەفيرىندە قايتالاۋ كوپ دەگەننەن باستاپ «اسىل ارنا» ءوز حالقىنا قارسى جۇمىس ىستەپ جاتىر» دەگەن ارالىقتاعى پىكىرلەرگە بەرەر جاۋابىڭىز بار ما؟
- ادام ءوزى كىسىدەن نە ىزدەسە، سونى تابادى. جالپى كەز كەلگەن سىن ايتىلىپ جاتسا، سول سىنعا بارىنشا ءادىل قاراۋعا تىرىسامىن. سەبەبى، قۇراننىڭ قاعيداسى دا سولاي. «بىرەۋلەردىڭ سەندەردى زۇلىمدىققا ۇشىراتۋى سەندەردىڭ شەكتەن شىعۋلارىنا سەبەپ ەمەس» دەگەن ماعىناداعى ايات تا بار. سوندىقتان، كورە الماستىقپەن ايتىلسا دا، باسقا سەبەپپەن ايتىلسا دا، ءار سىننان شىڭدىقتىڭ ءتۇيىرىن ىزدەۋگە تىرىسامىن. ءبىز تۋرالى باعدارلامالارىن كوپ قايتالايدى دەيدى. بىرىنشىدەن، جالپى تەلەارنا ءۇشىن قايتالاۋ ايىپ ەمەس. تانىمدىق، ساياسي، اقپاراتتىق تەلەارنالاردىڭ قاي-قايسىسىن كورسەڭىز دە، قايتالاۋدان امانى جوق. ەكىنشىدەن، كەز-كەلگەن ءبىر ورتاڭقول تەلەارنانىڭ بيۋدجەتى مەن «اسىل ارنانىڭ» جۇمساپ جاتقان قارجىسىن سالىستىرساڭىز، ول 100 ەسە ارتىق قاراجاتتى جۇمساپ وتىر. ازىن-اۋلاق وتاندىق قولداۋشىلاردىڭ قارجىسىنىڭ وزىمەن وسىنداي جۇمىس جاساپ جاتقانىمىزعا تەلەۆيدەنيەنىڭ جاي جاپسارىن بىلەتىن ادام تاڭ قالىپ، ءتانتى بولىپ كەتكەنىن اركەز كورىپ ءجۇرمىز. ەندى بىرەۋلەر «اقشالارىڭ از بولسا، ارنا اشىپ، نەلەرىڭ بار؟ تىنىش وتىرا بەرمەيسىڭدەر مە؟» دەۋى دە مۇمكىن. ەگەر وسى پوزيتسيادان كەلەر بولساق، وندا ەلباسىنىڭ استانا سالۋىنا دا كىلتيپان تابۋعا بولادى. وندا مەملەكەتىمىزدە جاسالىپ جاتقان ءىرى رەفورمالاردىڭ كوبىسى ىسكە اسپاس ەدى. كادرىمىز از دەپ قمدب جۇمىس جاساماي قويۋى كەرەك پە ەكەن، الدە اقشامىز از دەپ اسىل ارنا اشىلماۋ كەرەك پە ەدى؟ قازاقتا «ناسيحاتتاماساڭ، ناسيحاتتالاسىڭ» دەگەن ءسوز بار. ادامنىڭ كوكىرەك سارايى بوس تۇرمايدى. وعان اركىم جەمتىگىن، يا جەڭسىگىن تىقپالاعىسى كەلگەندىكتەن، وزىمىزگە ءوزىمىز ناسيحات ايتپاسا بولمايدى. قۇدايعا شۇكىر دەيىك، كەدەي ەمەسپىز، بايلارى جوق بايقۇس ەل ەمەسپىز. الەمدەگى مۇسىلمانشىلىقتى تاراتاتىن ءۇندىستاننىڭ، ۇلىبريتانيانىڭ، تۇركيانىڭ بەدەلدى تۆ-لارىندا بولعانىمدا، وسىلاردىڭ ءبارىن ءوز حالقىنىڭ قامكوڭىل قالتالىلارى ۇستاپ وتىرعانىن ءبىلدىم. وسى جاعىنان العاندا، «اسىل ارنانى» قازىرگى دەڭگەيىنەن تۇسىرمەي ۇستاپ وتىرۋعا مۇمكىندىك بار.
ايتپاسام بولمايتىن ءبىر جايت، بىزدەن بيۋدجەتى ءجۇز ەسە كوپ تەلەارنالاردىڭ ءوزى شىعارعان ونىمدەرى 15-20 پايىز عانا. قالعان 80-85 پايىزىن باسقا كومپانيالاردىڭ ونىمدەرىن ارزانعا ساتىپ الىپ، اۋدارىپ بەرىپ، ەكراندىق ۋاقىتتى تولتىرىپ وتىر. قايتالاۋى از، كورسەتىلىمى كوپ بولعانىمەن، باسقا ماقساتپەن، باسقا ارمان-قيالمەن تۇسىرىلگەن دۇنيەلەرمەن سانامىزدى ۋلاپ جاتقانىن قايدا قوياسىز؟ بۇرىن قازاقتىڭ كارىسكە دەگەن كوزقاراسى باسقا بولاتىن. «يت جەگەن كارىس»، «پياز جەگەن كارىس» دەپ قىزىن بەرمەيتىن، قۇدا بولۋدان قاشاتىن. قازىر كارىس سەريالدارى ارقىلى قازاقتىڭ جىگىتتەرى ارۋلارىمىزعا ارمان بولۋدان قالدى. ال «اسىل ارنا» وسى جاعدايىمىزبەن 100 پايىز ءونىمدى ءوزىمىز ءوندىرىپ وتىر. ياكي، قايتالاۋ ايىپ ەمەس، ونىمدەرىمىز تەك وزىمىزدىكى بولعان جاعدايدا، ينتەرنەت بەتىندەگى جەكەلەگەن پىكىرلەرگە قاراپ «اسىل ارنا» ابىرويسىز ارنا دەگەن تۇسىنىك تۋماۋى كەرەك. حالىق ءوزى-اق كىمنىڭ كىم ەكەنىن ءبىلىپ وتىر.
«اسىل ارنا» قازاققا قارسى جۇمىس ىستەپ جاتىر، ارابتاندىرىپ جاتىر ەكەن» دەگەن ۇشقارى پىكىرلەر قارىندى اشتىرادى. ءبىز ۇلتتىق ارنالاردى كارىس قىلىپ جاتىر، يا مەكسيكالىق قىلايىن دەپ جاتىر دەپ ايىپتاپ جاتقان جوقپىز عوي. ەگەر ول تەلەسەريالداردى اقتايتىن بولساق، كارىس پەن مەكسيكالىققا قاراعاندا ءتىلىمىزدىڭ 40 پايىزىن قۇرايتىن اراب مادەنيەتى الدەقايدان جاقىن ەمەس پە ەدى؟ بىراق ءبىز اراب فيلمدەرىنە جارتى ساعات تا جاعداي جاساپ وتىرعان جوقپىز عوي. ءيا، يسلام اراب تۇبەگىنەن تۇلەگەنى بارىمىزگە انىق. ماسەلەن، گابريەل گارسيا ماركەستىڭ تۇلعاسىمەن تانىسۋ ءۇشىن، ونىڭ تۋعان جەرى كولۋمبيانىڭ تابيعاتىن، تۇرمىسىن، تاۋ-تاسىن بەينەگە تۇسىرەمىز. ولاردى ءبىر بىرىنەن ءبولىپ الىپ قاراي المايمىز. سول سياقتى يسلام، يسلام تاريحى، ساحابالار جايلى ءسوز قىلعاندا، مەككە مەن ءمادينا، ونىڭ حالقى، ونىڭ تاۋ-تاسى مەن جازيراسىن قالاي اينالىپ وتپەكسىڭ؟ ەگەر سول نارسەلەردى ارابتاندىرۋ، ءوز قازاعىن مەنسىنبەۋ دەپ ەسەپتەۋ بىلگەندىك ەمەس. ال ءدىنىمىزدى حانافي ءمازھابى بويىنشا حالىققا تۇسىندىرۋدە ءابساتتار قاجى دەربىسالى اعامىز ەرەكشە قامقورلىعىنا الىپ، قانداي دا ءبىر قاتەلىككە ۇرىنىپ قالماسىمىز ءۇشىن مىسىردا 15 جىل وقىپ كەلگەن ەرشات وڭعاروۆتى باسى ءبۇتىن بىزگە جۇمىسقا بەردى. الا تاڭنان قارا كەشكە دەيىن كانوندىق رەداكتور رەتىندە تەلەارنا جۇمىسىنا قانشاما كومەگىن تيگىزىپ وتىر. سوندىقتان، وركەن باۋىرىم، «اسىل ارنا» دەگەن جاسىرىن ءجۇرىپ جاتقان بىرەۋدىڭ پاتەرىندەگى جۇمىس ەمەس. ءار قىلىعىمىز قۇزىرلى ورگانداردىڭ قاداعالاۋىندا. ءارى بەتىمەن كەتىپ بايقاماي قالاتىنداي بىزدە 50 يسلام كانالى جوق. ءوزى جالعىز ارنا، جۇرتتىڭ اڭدىعانى وسى. جانە مۇندا ەشتەڭەنى جاسىرىپ قالا المايسىڭ. ينتەرنەتتە «قوناق» بولىپ پىكىر جازۋعا، گازەتتە بۇركەنشىك ەسىممەن بىردەنەنى بىقسىتىپ جىبەرۋگە بولاتىن شىعار. ال «اسىل ارنادا» ءبارى جاريا بولاتىن، بارلىق ادامنىڭ نازارىنداعى ارنا بولعاندىقتان، "اسىل ارنانىڭ" جاسىرىپ-جابار ەشتەڭەسى دە جوق.
- ولاي بولسا، ەفيرگە شىققانىنا ەكى جىل تولعالى وتىرعان «اسىل ارنانىڭ» قازىرگى تىنىس تىرشىلىگى قالاي؟ سىزدەردە جاڭا ماۋسىم دەگەن ۇعىم بار ما؟
- «اسىل ارنا» الپامىس سياقتى كۇندە تۇلەپ، كۇندە ءوسىپ كەلە جاتقان ارنا. سوندىقتان بىزدە ماۋسىمعا قاراپ ەمەس، اي سايىن جاڭا باعدارلامالار پايدا بولىپ جاتادى. يسلام قانشالىقتى كەڭ بولعان سايىن، ءبىزدىڭ دە ايتار دۇنيەمىزدىڭ كوكجيەگى كەڭ. اللا قالاسا، الداعى رامازان ايىندا جاڭا ورنەكتە، جاڭا كەلبەتپەن ءىسىمىزدى ىلگەرىلەتسەك دەگەن ارەكەتتىڭ ۇستىندەمىز.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان - ءو.كەنجەبەك
