جازىلعان جايدىڭ جالعاسى

جازىلعان جايدىڭ جالعاسى

قۇرمەتتi رەداكتسيا! "جاس الاش" قاشاندا الiمجەتتiكتiڭ قۇرباندارىنا قول ۇشىن سوزۋدان جانە قازاقتىڭ مۇددەسiن قورعاۋدان جازباۋشى ەدi. مەن ادۆوكات رەتiندە "جاس الاش" وقىرماندارىن كەلەسi جاعدايلاردان حاباردار ەتكiم كەلەدi. بۇل ماسەلەدە "كۇشتiنiڭ السiزگە تiزە باتىرۋى دا", ۇلتىمىزدىڭ مۇددەسi دە بار دەپ بiلەمiن. جانە بiر ايتقىم كەلەتiنi - بiز ءوز تاراپىمىزدان ارەكەت جاساماساق تا، گازەتتiڭ بۇدان بۇرىنعى ساندارىندا مەن كوتەرگەلi وتىرعان ماسەلە تۋراسىندا 2 بiردەي ماقالا جاريالاندى. ولار - "ساقالدىلار مەن شەندiلەر تارتىسى" جانە "يسماتۋللا بيلiككە تالاسۋدان اۋلاق" - دەپ اتالادى. وزدەرiڭiز كورiپ جۇرگەندەي، قازiر پارا الىپ جاتىپ ۇستالعان شەندiلەر، سىبايلاس جەمقورلىق اياسىندا iستi بولعان مينيسترلەر تاعى دا باسقا شەكپەندiلەردiڭ وكiلدەرi ءباسپاسوز-كونفەرەنتسيالارىن وتكiزiپ، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن شۋلاتىپ-اق جاتادى. ونداي وي بiزدە دە بولعان. الايدا، وسى ماسەلەنiڭ باستى "ايىپتالۋشىسى" يسماتۋللا اقساقال (ول كiسi­نiڭ جاسى جەتپiسكە كەلگەندiكتەن اقساقال دەپ وتىرمىن) "قاراقان باسىمىزدىڭ قامى ءۇشiن، ەل iشiن دۇرلiكتiرۋدiڭ قاجەتi جوق" دەپ توقتاتىپ قويعان بولاتىن. ءسويتiپ، ءۇن-ءتۇنسiز، ىڭ-شىڭسىز تەرگەۋ iسi اياقتالۋعا تاياعان كەزدە، 20 ءساۋiر كۇنi "حابار" ارناسى بۇكiل ەلگە "اقي­قات" دەگەن اتى بار، الايدا "زاتى" جوق، ياعني كiم تۇسiرگەنi بەل­گiسiز ەشبiر دەرەك-دايەكسiز، وسەك پەن جالادان تۇراتىن "دەرەكتi فيلمiن" كورسەتتi. بارلىعىمىزدىڭ شىدامىمىزدىڭ جەتكەن جەرi وسى بولدى. سول سەبەپتi, وسى بiر شيەلەنiستi iستiڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن مامان-زاڭگەر رەتiندە قىلمىستىق iستiڭ ناق­تى جاي-جاپسارىن "جاس الاش" ارقىلى جاريالاعىم كەلدi. مەنiڭ قورعاۋىمداعى يسماتۋللا ابدۋعاپپار مەن سايات يبراەۆ جانە باسقا دا بiر توپ ازاماتتارعا قارسى قىلمىستىق iس 2010 جىلدىڭ تامىز ايىندا قوزعالدى. سول كەزدەن باستاپ، اتالعان ادامدار قاماۋدا جاتىر. قازiرگi كەزدە قوزعالعانىنا 9 اي وتكەندە، تەرگەۋ امالدارى اياقتا­لىپ، iس الماتى قالاسىنىڭ پروكۋرورى مەن سوتىنا جولداندى.

قر كونستيتۋتسياسىنىڭ جانە قر قIجك-نiڭ 19-بابىنا سايكەس، ءار ادام ونىڭ قىلمىس جاساعانى ءۇشiن كiنالiلiگi زاڭدا كورسەتiلگەن ءتارتiپ­پەن دالەلدەنگەنگە جانە سوتتىڭ زاڭدى كۇشiنە ەنگەن ۇكiمiمەن بەلگiلەنگەنگە دەيiن كiناسiز دەپ سانالادى. "حابار" تەلەارناسىندا كورسە­تiلگەن دەرەكتi فيلم - سوت بولار الدىندا كورسەتiلگەندiكتەن، سوتتا قازىلىق ەتەتiن القا بيلەر ءۇشiن   ايىپتالۋشىلار تۋرالى الدىن الا جاعىمسىز پiكiر قالىپتاستىرىپ وتىر. ايتا كەتەتiن ماسەلە، سوت القا بيلەرi كاسiبي زاڭگەرلەر ەمەس، قاراپايىم ادامدار، ءارتۇرلi ماماندىق يەلەرi, ال سوت ۇكiمi سولاردىڭ كوپ­شiلiك داۋىس بەرۋiنە بايلانىستى شىعارىلادى. زاڭدى بىلاي قويىپ، كۇندەلiكتi تاجiريبەدە بايقالاتىنداي، كەز كەلگەن قىلمىستىق حرونيكادا قىلمىس جاسادى دەگەن كۇدiكتi ادامنىڭ تولىق اتى-ءجونi اتالمايدى جانە iستiڭ ءمان-جايى ايتىلمايدى. ال بۇل جەردە "حابار" تەلەارناسى ونىڭ ءبارiن بىلاي قويىپ، تiپتi قىلمىستىق iس ماتەريالدارىندا جوق مالiمەتتەردi دە ايىپتالۋشىلار جاسادى دەپ كورسەتiپ جiبەرگەن.  ەگەر دەرەكتi فيلمدi كورگەن بولساڭىزدار، وندا بiر توپ ادامنىڭ جەردە جاتقان ادامدى تەپكiلەپ جات­قان كورiنiسi بەرiلەدi جانە ايدىن ەسiمدi ازاماتتى ءولتiردi دەپ، ونىڭ دەنەسiن باسقا بiر ءوز اجالىنان ولمەگەن ادامنىڭ دەنەسiمەن الماستىرىپ قويعان-مىس دەگەن دەرەكتەر كەلتiرiلگەن. مەنiڭ قورعا­ۋىمداعى ازاماتتارعا قاتىستى قىلمىستىق iستi تەرگەۋ امالدارى 7 ءساۋiر 2011 جىلى اياقتالدى. الايدا ونداي فاكتiلەر قىلمىستىق iس ماتەريالدارىندا جوق، ياعني ول دەرەكتەر بو­يىنشا مەنiڭ قورعاۋىمداعى ازاماتتارعا ەشقانداي ايىپ تاعىلماعان. بiراق باعدارلاما ناقتى "سەنiم. بiلiم. ءومiر" رقب-نە قا­تىس­تى، ولاردىڭ جەتەكشiلەرiنە قار­سى قوزعالعان قىلمىستىق iس نەگi­زiندە تۇسiرiلگەندiكتەن فيلمدi كور­گەن كورەرمەن، ارينە، وسىنىڭ ءبارiن بiرلەستiكتiڭ ادامدارى جاسادى دەگەن ويعا قالادى. سوندا جۋرناليست اتال­عان دەرەكتەردi قايدان جانە قانداي جولمەن العان جانە وسى دەرەكتەردi كورسەتۋدەگi ماقساتى نە؟ نەگiزiندە قر قIجك-نiڭ 80-بابى، قر ازاماتتىق كودەكسiنiڭ تالاپتارىنا سايكەس - قايتىس بولعان ادامنىڭ نەمەسە جابiرلەنۋشiنiڭ زاڭدى وكiلi بولىپ بiرiنشi كەزەكتە ونىڭ زاڭدى نەكەدە تۇرعان جولداسى بولىپ تابىلادى. قايتىس بولعان ادام ايدىن تiلەجانوۆتىڭ ايەلi ساندۋعاش قيقىمباەۆا بولسا، ءوزiنiڭ بۇل وقيعاعا ەش قاتىسى جوق ەكەنiن ايتادى. ەڭ ورەسكەلi, ۆەدومستۆوارالىق تەرگەۋ توبىنىڭ قىزمەتكەرلەرi ايدىننىڭ دەنەسiن ەشبiر تۋىستارىنا، ونىڭ iشiندە زاڭدى وكiلi بولىپ تابىلاتىن ساندۋعاشقا دا ەسكەرتپەستەن، زيراتىن بۇزۋ ارقىلى الىپ كەتكەن. سول ارقىلى قر قIجك-نiڭ 225-بابىنىڭ 3-تارماعى، 244-بابىنىڭ تالاپتارى ورەسكەل تۇردە بۇزىل­عان.

ياعني جابiرلەنۋشiنiڭ وكiلiن زيراتتى بۇزىپ، دەنەنi الاتىنىن الدىن الا ەسكەرتپەگەن، ساراپتاما تاعايىنداۋ تۋرالى قاۋلىمەن تانىستىرماعان. مەن زاڭگەر رەتiندە بۇل ماسەلەنiڭ تەرگەۋشiلەر تاراپىنان پروتسەسسۋالدىق ءتارتiپتiڭ قانشالىقتى ورەسكەل بۇزىلعانىن تiلگە تيەك ەتiپ وتىرمىن. ال ادامگەر­شiلiك، مورالدىق تۇرعىدان الىپ قاراعاندا، ايدىننىڭ جولداسى ساندۋعاشقا، باسقا تۋىستارىنا وسى جاعدايلاردىڭ بارلىعى قالاي اسەر ەتەتiنi ويلاستىرىلدى ما؟ نەگە "حابار" تەلەارناسىنىڭ جۋرناليس­تەرi بۇكiل ەلگە جاريا ەتپەي تۇرىپ، وسى جاعىن ويلاستىرمادى؟ بiزدiڭ قولىمىزداعى مالiمەتتەرگە قاراعاندا، جۋرناليستەر تەك قانا تەرگەۋ توبى نەنi نۇسقاسا، سونى تۇسiرگەن سياقتى، ويتكەنi بارلىق جەردە ولاردى پوليتسيا قىزمەتكەرلەرi ەرتiپ جۇرگەن. قازiرگi كەزدە، ءمايiتتiڭ ورنى ءالi ويسىراپ جاتىر، دەنەنi قازىپ الىپ كەتكەن تەرگەۋ توبىنىڭ قىز­مەت­كەرلەرi, ونى كەرi كومiپ رەتكە كەلتiرۋدi ويلارىنا دا الماعان. وسى زاڭ بۇزۋشىلىقتار بويىنشا ساندۋعاش ۇقك-گە ارىز جولداعان. جانە بiر ايتپاعىم، فيلمدە ءسوز سويلەگەن ۆەدومستۆوارالىق تەرگەۋ توبىنىڭ جەتەكشiسi, IIم-نiڭ باس­قارما باستىعى، پوليتسيا پول­كوۆ­نيگi م.قۇماربەكوۆ ءوز ءوندi­رiسiندەگi قىلمىستىق iسكە بايلا­نىس­تى، "بۇگiنگi كۇنگە دەيiن قر اۋ­ماعىندا اۋىر جانە اسا اۋىر قىلمىستارعا قاتىسى بار دەگەن كۇدiك­پەن توپ جەتەكشiسi يسماتۋللا ابدۋعاپپار جانە توپتىڭ 6 بەلسەندi مۇشەسi قاماۋعا الىندى" دەپ سۇح­بات بە­رەدi. الايدا ناقتى نە ءۇشiن ايىپتالىپ وتىرعاندارى تۋرالى تiس جارمادى. تەرگەۋ توبىنىڭ جەتەكشiسi م.قۇماربەكوۆتiڭ "سەنiم. بiلiم. ءومiر" جەتەكشiلەرiن اۋىر، اسا اۋىر قىلمىستارمەن ايىپتاۋى، الدىن الا تەلەديدار ارقىلى ول تۋرالى فيلم ۇيىمداستىرۋى - ادۆوكات رەتiندە مەنiڭ قورعاۋىمداعى ازاماتتاردى الدەكiمدەر ءۇشiن قوعامعا اسا قاۋiپتi ادامدار رەتiندە كورسەتۋگە تىرىسقان ارەكەت دەگەن ويعا قالدىردى.

بايقاساڭىزدار، بiر كۇننiڭ iشiندە، ياعني 2010 جىلدىڭ 21 تامىزى كۇنi بiر ادامنىڭ (ە.ماحامبەتوۆا) ارىزى بويىنشا، ودان بۇرىن­عى الماتى قالاسى تۇركسiب اۋداندىق IIب قىلمىستىق iس قوزعاۋ­دان باس تارتۋ تۋرالى قاۋلىسى باس پروكۋراتۋرانىڭ بۇيرىعىمەن بۇزىلىپ، سول كۇنi IIم-نە جولدانىپ، سول كۇنi ماحامبەتوۆا ە.، قر قارجى پوليتسيا اگەنتتiگiنە ارىز جولداپ، ول سول كۇنi قر IIم-گە جولدانىپ، قر IIم-دە سول كۇنi قر قك-نiڭ  126-بابى، 2 بولiگiمەن قىلمىستىق iس قوزعالىپ، يسماتۋللا ابدۋعاپپار قاماۋعا الىنىپ، سول كۇنi, IIم-نiڭ 43 ادامىنان تۇراتىن تەرگەۋ جانە جەدەل ۋاكiل قىزمەتكەرلەرi تەرگەۋ جۇمىستارىنا كiرiسiپ ۇلگەرەدi. سەنسەڭiزدەر، وسىنىڭ ءبارi بiر كۇن­نiڭ iشiندە، ياعني 21 تامىز 2010 جى­لى بولادى. كەيiننەن، 25.08.2010 ج.، ءۇش بiردەي رەسپۋبليكالىق دەڭ­گەيدەگi مەكەمەلەر - iشكi iستەر مي­نيسترلiگi, قارجى پوليتسياسى جانە ۇقك قىزمەتكەرلەرiنەن تۇراتىن جۇزدەن استام ۆەدومستۆوارالىق جەدەل-تەرگەۋ توبى iسكە كiرiسەدi. بۇعان دەيiنگi ەلiمiزدiڭ قىلمىستىق iس جۇرگiزۋ تاريحىندا iشكi iستەر ورگاندارى قىزمەتكەرلەرiنiڭ بiر ناشاقوردىڭ ارىزى بويىنشا وسىنشالىقتى جەدەل قيمىلداعانىن ەستi­گەن­دەرiڭiز بار ما؟ وسى جاعدايلار مەنi عانا ەمەس، iسكە قاتىسى بار ادام­داردى دا - قىلمىستىق iس ارنايى تاپسىرىسپەن جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر دەگەن ويعا يتەرمەلەيدi, ال ناشاقوردىڭ ارىزى سوعان سىلتاۋ عانا بولعان.  مەنiڭ قورعاۋىمداعى ازاماتتاردىڭ قانداي اۋىر جانە اسا اۋىر قىلمىستار جاساعاندارى ءۇشiن     ايىپتالىپ وتىرعاندارى "حابار" ارناسىنىڭ كورەرمەندەرi, جالپى قوعام ءۇشiن قىزىقتى بولار دەپ ەسەپتەيمiن. شىندىعىنا كەلگەندە، مەنiڭ قورعاۋىمداعى ازاماتتار قوعامعا پايدالى iستەرi ءۇشiن ايىپتالىپ وتىر. ەندi وسىلارعا قىسقاشا توقتالا كەتسەم. بiرiنشi ايىپتاۋلارى - قر قك-نiڭ 126-باپ، 3-ءبولiمi, ياعني ادامنىڭ باس بوستاندىعىنان ەرiكسiز ايىرۋ. بۇل جيىرما شاقتى ناشاقورلار مەن اراققا تاۋەلدi ادامداردىڭ ارىزى بويىنشا قوزعالدى. ايتا كەتۋ كەرەك، وسى ارىز يەلەرi, ياعني جابiرلە­نۋ­شiلەردiڭ كوپشiلiگi كەيiننەن تەرگەۋ ورگاندارىنان ءوز ارىزدارىن قايتا الدى.

سەبەبi, ولاردىڭ باسىم كوپشiلiگi بۇرىنعى زياندى ادەتتە­رiنەن ارىلىپ، قازiرگi كەزدە قالىپتى ءومiر سۇرۋدە. مىسالى، وسى قىلمىستىق iس اياسىندا تۇركiستانداعى رۋحاني ورتالىققا iشكi iستەر ورگاندارىنىڭ قىزمەت­كەر­لەرi اياق استى تەكسەرۋمەن كەلگەن كەزدە، وندا وتىرعان ەلۋ شاقتى ادامنىڭ تەك قانا 3-ەۋi ارىز جازادى، قالعاندارى ارىز جازۋدان ءۇزiلدi-كەسiلدi باس تارتادى. ايتا كەتەتiن تاعى بiر ماسەلە، ءوزiنiڭ قىزمەت ەتكەن سوڭعى 10 جىل كولە­مiن­دە وسى رۋحاني ورتالىقتان جوعارىدا اتالعان جيىرما شاقتى ەمەس، مىڭداعان ەسiرتكiگە جانە اراققا تاۋەلدi ادامدار جازىلىپ شىققان بولاتىن جانە ولاردىڭ وزدەرi مەن تۋىستارىنىڭ يسماتۋللا ابدۋعاپپارعا ال­عىستان باسقا ايتارى جوق. ولاردىڭ كوپشiلiگi تiپتi قىلمىستىق iس شەڭبەرiندە كۋا رەتiندە جاۋاپتال­عان دا بولاتىن. قىلمىستىق قۇقىق­تا - قىلمىستىڭ سۋبەكتيۆ­تiك جاعى دەگەن بولادى. ياعني ول - قىلمىس جاسادى دەگەن ادامنىڭ سول قىلمىستى جاساۋداعى ويى، ماقساتى. ەگەر كۇدiكتi ادام ءوز ارەكەتiن قىلمىس جاساۋ ءۇشiن ەمەس، جاقسىلىق، ادام­گەرشiلiك تۇرعىدا جاساعانى دالەلدەنسە، ول قىلمىستىق جاۋاپ­كەر­شiلiكتەن بوساتىلادى. ياعني مەنiڭ ايتپاعىم يسماتۋللا ابدۋعاپپار ەلدەگi بۇكiل ناشاقور مەن اراققا تاۋەلدi ادامداردى جاي عانا قاماپ ۇستاۋ ءۇشiن جيناعان جوق قوي، ولاردى ەمدەپ اقشا تاپپاعانى دا تەرگەۋ­مەن انىقتالىپ وتىر. ول كiسi ناشاقورلار مەن اراققا تاۋەل­دiلەردi "زiكiر عيباداتى" ارقىلى ەمدەۋدi ماقسات تۇتتى جانە ول ەمi تەوريالىق تۇرعىدا ءالi زەرتتەلiپ، انىقتالماسا دا، iس جۇزiندە ءوز جەمiسiن بەردi دە. سوندا ول ادامدى بiز نە ءۇشiن، قانداي قىلمىستىق ويى، ماقساتى ءۇشiن سوتتاماقپىز؟ ەكiنشi تاققان اۋىر قىلمىستارى، قىلمىستىق ۇيىم قۇرۋ جانە باسقارۋ، ياعني قر قك-نiڭ 235-بابى، 2-ءبولiمi. ادەتتە ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ دەگەن كەزدە بiزدiڭ ەسiمiزگە وسى كەزگە دەيiن سوت ۇكiمiمەن سوتتالعان "4 اعايىندى", "قىرىقباەۆتار", "رىجي الماز" تاعى باس­­قالارى سياقتى، بۇرىن بiرنەشە مارتە سوتتالعان، مۇزداي قارۋلان­عان، ادامداردى توناپ جانە ولتiرگەن قاراقشىلار تۇسەدi. وسى جەردە ەسكەرە كەتەر بiر جايت، كەز كەلگەن قىلمىستىق توپتىڭ نەگiزگi ماقساتى بiرەۋ - ول اسا كوپ كولەمدە اقشا، قاراجات تابۋ. بiزدiڭ جاعدايدا تاعىلعان ايىپ ولاردىڭ بارلىعىنان دا اسىپ ءتۇستi. سەبەبi قىلمىستىق ۇيىم قۇرۋ دەگەنiمiز - ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ قۇرۋعا قاراعاندا الدەقايدا، كۇردەلi, ءارi بەلسەندi قۇرىلىمدىق كۇش، ونىڭ iشiندە بiر ەمەس، بiرنەشە ۇيىمداسقان قىلمىس­تىق توپ بولۋى شارت.  الايدا تەرگەۋ بارىسىندا "سە­نiم. بiلiم. ءومiر" قوعامدىق بiرلەس­تiگiنەن، بولماسا ونىڭ جەتەك­شiسi مەن بەلسەندi مۇشەلەرiنە تيەسiلi ەشقانداي قۇندى مۇلiك، قاراجات، بولماسا ۇلكەن كولەمدە قارۋ تابىلعان جوق. شەتەلگە قارجى اۋدارۋ نەمەسە ول جاقتان قارجى الۋ سياقتى بiردە-بiر فاكت تiركەل­مەگەن. ولاردىڭ ەشقايسىسىنىڭ تiپتi بانكتiك ەسەپشوتتارى دا بولماعان. سوندا اقشاسى، قارۋ-جاراعى، باسقالاي دا كۇشتiك قۇرىلىمدارعا ءتان بەلگiلەرi جوق ول نە قىلعان قىلمىستىق ۇيىم، ياعني سينديكات؟   ءۇشiنشi جانە ەڭ نەگiزگiسi - ول، زاڭسىز دiني ەكسترەميستiك جانە قوعامدىق بiرلەستiكتەر قۇرىپ، ازاماتتاردىڭ اراسىندا دiني الاۋىزدىق تۋعىزدى دەگەن ايىپتاۋلارى. وسى جەرگە سiزدەردiڭ باسا نازار اۋدارۋلارىڭىزدى سۇرايمىن. بiرiنشiدەن، "سەنiم.بiلiم.ءومiر" رقب زاڭسىز قۇرىلعان جوق. ول وسىدان 9 جىل بۇرىن زاڭدى تۇردە رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بiرلەستiك بولىپ ادiلەت ورگاندارىندا تiركەلگەن جانە كۇنi بۇگiنگە دەيiن ءوزiنiڭ زاڭدى قىزمەتiن جالعاستىرىپ كەلە جات­قان ۇيىم. مۇنداي ۇيىمدى زاڭسىز جانە ەكسترەميستiك دەپ تانۋ ءۇشiن "ەكسترەميزمگە قارسى كۇرەس تۋرالى" قر زاڭىنىڭ 1-بابىنىڭ،  6-تارماعىنا سايكەس، زاڭدى كۇشiنە ەنگەن سوت شەشiمi بولۋ كەرەك. ماعان كۇنi بۇگiنگە دەيiن بەلگiلiسi - سوت شەشiمi­مەن ەكسترەميستiك دەپ تا­نىل­عان 14 ۇيىم بار، (تاليبان، حيزبۋت-تاحرير ت.ب.) بiراق ولاردىڭ iشiندە "سەنiم. بiلiم. ءومiر" رقب جوق. ودان قالا بەردi مەنiڭ قولىمدا 2005 جىلعى زاڭدى كۇشiنە ەنگەن سوت شەشiمi بار. وعان سايكەس، "سەنiم. بiلiم. ءومiر" رقب-iن ەكسترە­ميس­تiك ۇيىم دەپ تانۋ تۋرالى ماڭعىستاۋ وبلىستىق IIد-نiڭ تالاپ ارىزى تولىقتاي قاناعاتتاندىرۋسىز قالدىرىلعان.

سوندىقتان دا ەشكiمنiڭ دە بۇل قوعامدىق بiر­لەستiكتi جانە وعان قاتىسى بار ادامداردى ەكسترەميستەر دەپ اتاۋىنا، ەشقانداي قۇقىعى جوق!  ەكiنشiدەن، قانداي دiندەر اراسىندا الاۋىزدىق تۋعىزعانى انىقتالماعان. تەرگەۋ اياسىندا جۇرگiزiل­گەن ساراپتاما قورىتىندىلارىنا سايكەس، "سەنiم. بiلiم. ءومiر" رقب-نiڭ جانە "ابجاد" ينتەللەكتۋالدىق تانىم كلۋبى ءوز قىزمەتiن جۇرگiزۋ بارىسىندا - يسلام دiنiنiڭ ۋاححابيلiك دەپ اتالاتىن باعىتىن ۇستانۋشىلاردىڭ دiني نانىمى مەن سەنiمدەرiن قورلاعان! ەگەر ۋاححا­بيزمنiڭ ەلiمiزگە تيگiزەتiن زيانى تۋرالى اڭگiمەلەر مەن ناقتى تاريحي دەرەكتەردi ايتۋ قىلمىس بولىپ سانالاتىن بولسا، وندا مەنiڭ قورعا­ۋىمداعى ازاماتتار ءوز قىلمىستارىن تولىق مويىنداۋعا دايىن. سەبەبi, ول ازاماتتار اتالعان دiني باعىتتىڭ زياندىعى تۋرالى زەرتتەۋ­لەرiن وسى كەزگە دەيiن جاي عانا ەمەس، عىلىمي تۇردە نەگiزدەپ كەلگەن بولاتىن. جانە ولار وزدەرiنiڭ بۇل كوزقاراستارىنان ەشقاشان تايماق ەمەس. ودان باسقا، تەرگەۋ ورگاندارىنىڭ بۇل ايىپتارى سوتتان قولداۋ تاباتىن بولسا، وندا ەلiمiزدەگi جۋرناليستەر مەن ساياساتكەرلەردiڭ بi­رازى قىلمىستى بولىپ شىقپاي ما؟ مىسالى، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور سايات يبراەۆقا وسى ايىپ نە ءۇشiن تاعىلعانىنا توقتالايىن، سەنسەڭiزدەر دە، سەنبە­سەڭiزدەر دە ەكi اۋىز ءسوزi (فرازا) ءۇشiن;

1. "بiز تۇرiككە دە، ارابقا دا ەلiك­تەمەۋiمiز كەرەك، قازاقتىڭ ءوز جولى بار", 2. "ەشكiم مەشiتكە بار­عاندا سالافيت بولايىن، ۆاحابيت بولايىن نە باسقا دا "يت" بولايىن دەپ بارمايدى. ول بiر قۇدايدى iزدەپ بارادى", بولدى، باس-اياعى وسى. وسى ەكi اۋىز ءسوزiن ساراپشىلار (سوزبە-ءسوز) "كەلتiرiلگەن ۇزiندiدە دiني الاۋىزدىق پەن ارازدىقتى تۋدىرۋدىڭ بەلگiلەرi - iس-ارەكەتتەرiنە جاعىمسىز باعا بەرۋ ارقىلى ۆاححابيزم، سالافيزم اعىمى وكiلدەرiنiڭ تەرiس-جاعىمسىز وبرازدارىن قالىپتاستىرۋ، اتالعان دiني اعىم وكiل­دەرiنە ادەبي تiل نورمالارىن ساقتاعان، بiراق قوعامدىق-iزگiلiك قاعيدالارىنا قايشى كەلەتiن سوزدەر توبىنداعى ەكi ءتۇرلi ماعىنادا: 1. سالافيزم، ۆاحابيزم وكiل­دەرiن زات ەسiمدi زووسەمانتيكالىق مەتافورا رەتiندە قاسقىر تۇقىمداس ءسۇت قو­رەك­تi ءۇي جانۋارىنا تەڭەۋ;

2. اۋىسپالى ماعىنادا "وڭباعان، جاۋىز" سىن ەسiم ءسوزi رەتiندە ولارعا اسا ايقىن تەرiس جاعىمسىز باعا بەرۋ بار" دەپ، قورىتىندى بەرiپ، تەرگەۋ توبى اتالعان قورىتىندىعا سايكەس، سايات يبراەۆقا قر قك-نiڭ 164-بابىمەن (دiني الاۋىزدىق تۋعىزۋ) ايىپ تاعادى. بۇل ساراپتامانىڭ جانە ايىپتىڭ نەگiزسiز ەكەنiن فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ا.سالقىنباي تولىق دالەلدەپ بەردi. وسى ورايدا تاعى بiر ايتا كەتە­تiن ماسەلە - ول قوعامدىق بiر­لەستiكتiڭ ءوز قىزمەتiن اشىق جۇرگiز­گەنiنە توقتالعىم كەلەدi. ياعني "سەنiم. بiلiم. ءومiر" رقب مۇشەلەرi ەلiمiزدiڭ بارلىق ايماعىنا بارىپ ۆاححابيزم مەن سالافيزم تۋرالى جانە دiني-ۇلتتىق ەكسترەميزگە قاتىستى لەكتسيالار وقىدى، اشىق پiكiرتالاستار جۇرگiزدi, ەڭ قىزىعى وسى قىزمەتتەرiنiڭ بارلىعى دا تيiستi ورگانداردىڭ الدىن الا رۇقساتى، كەلiسiمi ارقىلى جۇرگiزiلدi. بiرلەس­تiك تاراپىنان ەشقانداي جاسىرىن جۇمىستار اتقارىلعان ەمەس. وعان دالەل - بiزدiڭ قولىمىزداعى كوپتەگەن فوتو جانە بەينەماتەريالدار. وندا بiرلەستiك قاتىسقان، نە بولماسا ۇيىمداستىرعان جينالىستاردا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى، پروكۋراتۋرا، iشكi ساياسات، ادiلەت ورگاندارى، كوپتەگەن جۋرناليستەردiڭ قاتىسۋىمەن بولعان. مەنi تاڭعالدىراتىنى - وسىنشا جىل كولەمiندە ءوز جۇمىسىن قالتقىسىز اتقارىپ كەلگەن جانە نەگiزگi جۇمىسىنىڭ باعىتى ەكسترەميزممەن كۇرەس دەپ تا­نىل­عان قوعامدىق بiرلەستiكتiڭ ءوزi­نiڭ قىزمەتi اياق استىنان - ەكسترە­ميس­تiك دەپ تانىلعانى، ياعني سول بو­يىنشا قىلمىستىق iس قوزعالعانى. ادۆوكات رەتiندە مەنi تاڭعالدىراتىن جانە بiر جاعداي - ۋاححا­بيتتەردiڭ دiني نانىم-سەنiمiن قورلاعان دەپ قىلمىستىق iس قوزعاعانىمەن، iس بويىنشا بiردە-بiر سول دiن وكiلiنiڭ ارىزىنىڭ بولماۋى! ياعني قر قىلمىستىق iس جۇرگiزۋ كودەكسi­نiڭ تالاپتارىنا سايكەس، تەرگەۋ توبىنىڭ ولاردى جابiرلەنۋ­شi دەپ تانىماۋى. سوندا مەنiڭ قورعاۋىمداعى ادامدار قۇقىعىن بۇزىپ وتىرعان ۋاححابيتتەر دەگەن كiمدەر؟ ولاردىڭ "سەنiم. بiلiم. ءومiر" سياق­تى ۇيىمدارى بار ما؟ بولسا، نەگە سول ۇيىمدارى بەت-پەر­دەسiن اشىپ، "سەنiم. بiلiم. ءومiر" سياقتى اشىق ارەكەت ەتپەيدi?! وسى جانە وسى سەكiلدi سۇراقتار قىلمىستىق iسپەن تولىق تانىسقان كەز كەلگەن كوزi اشىق جاندى مازالايتىنى حاق. كورە-بiلە تۇرا، ادام­گەرشiلiك پەن زاڭدىق پرينتسيپتەردi ورەسكەل بۇزۋ فاكتiلەرi شاش ەتەكتەن ەكەنi ءوز الدىنا بولەك اڭگiمە. بۇل ماقالانى جازعانداعى ماقساتىم - بازبiر سولاقاي، تاپسىرىس ورىنداعىش، قاراپايىم كاسiبي ەتيكاسىنان باز كەشكەن باق وكiلدەرi قا­لىپتاستىرا باستاعان قوعامدىق پiكiردi بۇزۋ، مەنiڭ قورعاۋىمداعى ادامداردىڭ جازىقسىز قارالانىپ، سوتتالىپ بارا جاتقانىن ەل-جۇرتقا جەتكiزۋ. ال ءادiل شەشiمدi ۋاقىت پەن ءادiل سوت ەنشiسi­نە قالدىردىق.

***

"... تەولوگيالىق زەرتتەۋ جۇرگiزگەن س.ەنچباي ءوز قورىتىندىسىندا: "ۆاحابيستiك - سالافيستiك "تازا يسلام" باعىتى قازاقستان مۇسىلماندارى دiني باسقارماسى ۇستانعان ءابۋ حانيفا مازحابىنا قايشى كەلە مە؟ ۆاحابيستiك-سالافيستiك يسلام iشiندەگi دiني باعىتتى سىناۋ نەمەسە ونى ۇستانعان ادامدارعا تiل تيگiزۋ يسلام دiنiنە تiل تيگiزۋ بولىپ سانالا ما؟" دەگەن سۇراققا: "ۋاححابشىلدىق باعىت قازاقستان مۇسىلماندارى دiني باسقارماسى ۇستانعان حانافي مازھابىنا قايشى. ۋاححابشىلدىقتى ۇستانعان ادامداردى سىناۋ يسلامعا تiل تيگiزۋ بولىپ سانالمايدى", - دەپ جاۋاپ بەرەدi. ال سوت پسيحولوگيالىق-فيلولوگيالىق زەرتتەۋ جۇرگiزگەن گ.ي.مۋحاتاەۆا مەن د.ت.رابيلوۆ تەولوگ عالىمنان اسىپ، ءوز سالاسىنا قاتىستى ەمەس، ياعني فيلولوگياعا قاتىستى ەمەس "دiني ارازدىق پەن الاۋىزدىقتى قوزدىرۋ بەلگiلەرi بار" دەگەن قورىتىندى شىعارادى. مۇنداي قورىتىندىنى فيلولوگ ساراپشىلار ەمەس، تەولوگ ساراپشىلار شىعارۋى كەرەك ەدi. (فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ا.ب.سالقىنبايدىڭ ساراپتاماسىنان)

***

"ايدىن ءوز اجالىنان ولمەدi, ءمايiتi اۋىستىرىلعان" دەگەن ايىپتاۋ جانىمدى اۋىرتتى. قۇداي قوسقان قوساعىم مارقۇم ايدىننىڭ سۇيەگiن قازىپ الىپ، تiرi جانعا قياناتى جوق ازاماتتارعا جالا جاۋىپ جاتقانىن ەستiگەندە، جۇرەگiم سۋ ەتە قالدى. جاعامدى ۇستادىم. ايدىن سۇراۋسىز جاتقان ادام ەمەس قوي، ارتىندا بالا-شاعاسى، مىنا بiز قالدىق. نەگە ماعان ەسكەرتپەدi يمانسىزدار؟ ونىسى ازداي، كۇيەۋiمنiڭ سۇيەگiن ءالi كۇنگە دەيiن ورنىنا قايتا كومبەگەن. بەيiتi ويراندالىپ جاتىر. جالا جابۋدان عانا تۇراتىن "اقيقات" دەگەن فيلمسىماقتى كورگەندە، ۇيدەگi قىزىم بيبiنۇر: "اكەم تiرi ەكەن عوي، ماما؟! تiرi بولسا، نەگە بiزدi iزدەپ كەلمەيدi?" دەپ جىلاپ، اكەسiن iزدەگەندە، جانىمدى قويارعا جەر تاپپادىم. بالا-شاعامنىڭ كوڭiلiنە الاڭ تۋعىزىپ، جۇرەگiن جارالاپ كەتتi. اسiرەسە، ەنەمدi, ايدىننىڭ اناسىن ايايمىن، ونى دا سەرگەلدەڭگە سالىپ قويدى. بالاسىن ولiمگە كiم قيسىن، انانىڭ اتى انا ەمەس پە؟! قايىن اتام ايدىننىڭ ءمايiتiن كورiپ، بالاسى ەكەنiنە كوزi جەتكەن بولاتىن. سوندا بiزدiڭ جانىمىزدى اۋىرتىپ، ارۋاقتى قورلاعانداردىڭ ماقساتى نە؟"

(ساندۋعاش قيقىمباەۆانىڭ ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا ايتقانى).

ابزال قۇسپانوۆ،

ادۆوكات.

http://zhasalash.kz/kogam/4759.html