اۋەلدە الەۋمەتتىك جەلىلەردى تالقىلانىپ، كەيىن «ماسا.كز» ينتەرنەت گازەتىندە جارىق كورگەن سوڭ جالپىحالىقتىق اشۋ-ىزا تۋدىرعان ماسەلە - كوكشەتاۋلىق «ستەپنوي ماياك» گازەتىنىڭ قازاقتىڭ كيىز ءۇيىن - قاڭعىباستاردىڭ باسپاناسى دەپ مازاق قىلۋى دەپۋتاتتاردىڭ دا نازارىنان تىس قالمادى.

قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ جالپى وتىرىسىندا دەپۋتات نۇرلان ونەرباي قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ  مەملەكەتتىك حاتشىسى قانات ساۋداباەۆقا  دەپۋتاتتىق ۇندەۋ جولداپ اشىنا سويلەدى. ەل نامىسى - ەر نامىسى دەپ بىلەتىن نۇرلان اعامىز بابالاردىڭ كوزى، سان عاسىرلار بويى سانسىز ۇرپاق ءوسىپ-ونگەن كيىز ءۇيدى قورلاۋدىڭ ءتۇپ-توركىنى ءوز ىشىمىزدەگى ماڭگۇرتتەردىڭ نەمقۇرايلىلىعىمەن تىكەلەي بايلانىستى دەپ بىلەدى. ءبىر گازەت ەمەس، اقمولا وبلىسىنا قاراستى بىرنەشە گازەتتىڭ ەلەكتروندى اۋداماعا ىلەسىپ ماعجان جۇماباەۆتىڭ تەگىن - پياتنيتساباەۆ، باقىتجان ءجۇمادىلوۆتىڭ تەگىن - ءپياتنيتسادىلوۆ دەپ بەرە سالۋ سول نەمقۇرايلىلىقتىڭ باستى دالەلى. سونشاما گازەتتەگى قانشاما قىزمەتكەرلەردىڭ ەشقايسىسىنىڭ بۇعان ءمان بەرمەۋى  - باسشىلىقتان باستاۋ الاتىن سالعىرتتىقتىڭ اسەرى. دەپۋتات اعامىزدىڭ اشىنا ايتقان ازاماتتىق پىكىرىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.

اۋەلدە الەۋمەتتىك جەلىلەردى تالقىلانىپ، كەيىن «ماسا.كز» ينتەرنەت گازەتىندە جارىق كورگەن سوڭ جالپىحالىقتىق اشۋ-ىزا تۋدىرعان ماسەلە - كوكشەتاۋلىق «ستەپنوي ماياك» گازەتىنىڭ قازاقتىڭ كيىز ءۇيىن - قاڭعىباستاردىڭ باسپاناسى دەپ مازاق قىلۋى دەپۋتاتتاردىڭ دا نازارىنان تىس قالمادى.

قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ جالپى وتىرىسىندا دەپۋتات نۇرلان ونەرباي قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ  مەملەكەتتىك حاتشىسى قانات ساۋداباەۆقا  دەپۋتاتتىق ۇندەۋ جولداپ اشىنا سويلەدى. ەل نامىسى - ەر نامىسى دەپ بىلەتىن نۇرلان اعامىز بابالاردىڭ كوزى، سان عاسىرلار بويى سانسىز ۇرپاق ءوسىپ-ونگەن كيىز ءۇيدى قورلاۋدىڭ ءتۇپ-توركىنى ءوز ىشىمىزدەگى ماڭگۇرتتەردىڭ نەمقۇرايلىلىعىمەن تىكەلەي بايلانىستى دەپ بىلەدى. ءبىر گازەت ەمەس، اقمولا وبلىسىنا قاراستى بىرنەشە گازەتتىڭ ەلەكتروندى اۋداماعا ىلەسىپ ماعجان جۇماباەۆتىڭ تەگىن - پياتنيتساباەۆ، باقىتجان ءجۇمادىلوۆتىڭ تەگىن - ءپياتنيتسادىلوۆ دەپ بەرە سالۋ سول نەمقۇرايلىلىقتىڭ باستى دالەلى. سونشاما گازەتتەگى قانشاما قىزمەتكەرلەردىڭ ەشقايسىسىنىڭ بۇعان ءمان بەرمەۋى  - باسشىلىقتان باستاۋ الاتىن سالعىرتتىقتىڭ اسەرى. دەپۋتات اعامىزدىڭ اشىنا ايتقان ازاماتتىق پىكىرىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.

«تاۋەلسىزدىك تۋىن تىككەنىمىزگە بيىل 20 جىل تولادى. ەگەمەندىك العالى بەرى ەلدىكتىڭ سيمۆولدارى ەلباسى (پرەزيدەنت), ەلتاڭبا، ەل ۇرانى، ەل تۋى (مەملەكەتتىك تۋ) قاي دارەجەدە دارىپتەلىپ، قۇرمەتتەلىپ ءجۇر. ەل سيمۆولدارىنىڭ قاتارىنا جاتاتىن مەملەكەتتىك ءتىل جانە ونىڭ قولدانىلۋ اياسى قانداي؟

وسىدان ەكى جىل بۇرىن مەملەكەتتىك تۋدى دارىپتەۋ تۋراسىندا ساۋال جولدانىپ، ءىرى-ءىرى قالالاردىڭ كورنەكتى ورىندارىندا جانە ۇلى «جىبەك جولى»، بۇگىنگى باتىس ەۆروپا-باتىس قىتاي حالىقارالىق تاس جولى وتەتىن ءىرى قالالارعا كىرە بەرىسى مەن شىعا بەرىسىنە بيىك تۇعىرعا ورناتۋ ۇسىنىلعان ەدى. ازىرگە، تەك ەل وردامىز استانادا عانا، وندا دا ءبىر جەردە تۇرعانىنا كوڭىل جۇباتىپ ءجۇرمىز.

بۇگىنگى ايتىلاتىن ماسەلە، رەسمي جيىندارداعى بايانداماشىلاردىڭ ءتىلى. مىسالدى الىستان ەمەس، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ ءوز قابىرعاسىنان-اق الايىق. بىزدەگى مەملەكەتتىك تىلگە ىلەسپە اۋدارما ساپاسىن ايتپاعاننىڭ وزىندە، كەيدە اۋدارىلمايدى دا. وتكەندەگى ۇكىمەت ساعاتىنداعى جاسالعان ەسكەرتپەدەن كەيىن انىق بولعانىنداي، ءبىزدىڭ ءبارىمىزدىڭ ورىس ءتىلىن ءتۇسىنىپ-بىلەتىنىمىز ءۇشىن ىلەسپە اۋدارما جاساماۋعا دا بولادى ەكەن. سوندا قالاي، ءبىزدىڭ ورىس ءتىلىن بىلگەندىگىمىز ءۇشىن مەملەكەتتىك ءتىل زارداپ شەگۋى كەرەك پە؟

20 جىلدا قازاق ءتىلى «مەملەكەتتىك ءتىل» مارتەبەسىنە لايىق بولا الماي كەلەدى. بۇل جەردە ماڭىزدى پروبلەما، قوعامنىڭ ساناسىندا قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل سىندى بيىك مارتەبەگە يە بولسا دا، تەك وسى تىلدە سويلەيىك، وسى ءتىلدى قولدانامىز دەگەن بەرىك تۇسىنىك ءالى قالىپتاسپاۋدا. مەملەكەتتىك ءتىل بولعاننان كەيىن، ونى دامىتۋ، ورنىقتىرۋ مەن نىعايتۋ البەتتە مەملەكەتتىڭ مىندەتى. الايدا، قوعام دا شەتتە قالماۋ كەرەك. دەي تۇرعانمەن، مەملەكەت وسى ماسەلەنى لايىقتى اتقارۋعا ءتيىس بولعانىمەن، ونى ءوز دەڭگەيىنە جەتكىزە الماي وتىر. سونىڭ كەسىرىنەن قازاق ءتىلى جەتىمدىك كورۋدە.

ەلىمىزدەگى مينيسترلىكتەر، مەن ۇكىمەت باسشىلىعىندا قىزمەت اتقاراتىنداردىڭ 80-90 پايىزى قازاق ۇلتىنىڭ وكىلى ەكەنى بەلگىلى. سولاردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتامىز دەپ ابىگەرگە ءتۇسىپ جۇرگەندەرىنە اياۋشىلىقپەن قاراۋعا تۋرا كەلەدى. ولاردا ءجۇرىپ جاتاتىن سانسىز جيىنداردىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن، تىم قۇرىسا، بىرەۋى باستان-اياق مەملەكەتتىك تىلدە وتپەيدى. بۇكىل ەل، بۇكىل تومەنگى باسشىلىق سولارعا قاراپ، سولاردان ءتالىم الماي ما؟

وسىندا پارلامەنت قابىرعاسىندا باياندامالارىن قازاق تىلىندە جاسايتىن كەيبىر باسشىلار، ءتىلى شۇبارلانىپ، ەجەكتەپ تۇرعاندا، قۇلاققا ەرسى ءتيىپ، نامىسىڭدى قوزدىرادى. قازاقشا سويلەي المايتىنىنا ءتىپتى قىسىلمايتىن دا سياقتى. مەملەكەت قاجەت ەتپەگەن تىلدە مەن نەگە سويلەۋىم كەرەك دەيدى ما ەكەن؟ ولار ءبىزدىڭ ءتىلىمىزدى، قازاق ەلى سويلەيتىن قازاق ءتىلىن ءدال بۇلاي قورلاعانىن جانە  اناسىنىڭ ءتىلى مەن ۇلتىنىڭ قۇندىلىقتارىنان قىزمەتىن جوعارى سانايتىنداردى كىمدەردىڭ ساناتىنا قوسامىز؟

قازاقستان ازاماتى بولا تۇرا، ەلىمىزدەگى باسقا ۇلت وكىلدەرىنىڭ كەيبىرەۋلەرى، اتا-بابالارىمىزدىڭ دىنىنە، تىلىنە، اسىل قۇندىلىقتارىنا، مەملەكەت سيمۆولدارىنا مۇرىن ءشۇيىرىپ-تە قارامايتىندىعى دا وسىدان. ايتپەسە، باسقا جۇرت ەمەس، شەتەل ەمەس، ءوزىمىز قارجىلاندىراتىن ورىس تىلىندەگى باسىلىم قازاقتىڭ كيەلى كيىز ءۇيىن اشىق كۇندە قاڭعىباس قازاق تۇراتىن كۇركە دەپ، الاشتىڭ ارىسى ماعجاننىڭ تەگى جۇماباەۆتى - پياتنيتساباەۆ، ونەر قايراتكەرى باقىتجان ءجۇمادىلوۆتى - ءپياتنيتسادىلوۆ  دەپ اۋدارماس ەدى عوي.

كepeگeمىز  اعاش، ۇرانىمىز «الاش» دەگەن ەجەلگى تۇركىلەردىڭ تۇعىرىن قۇلاتپاي، اتا-جۇرتقا ات بايلاعان، كوشۋگە ىڭعايلى، وزىمەن بipre الا ءجۇرىپ ءومىر سۇرگەن باسپاناسى، كيىز ءۇيدى وسىلاي قورلاماس ەدى. بۇل ناعىز ماسقارا؟

بىلە-بىلگەنگە كيىز ءۇي -  قازاق تۇرمىسىنىڭ باستى بولمىسى. رۋحاني مادەنيەت اۋقىمىندا، كيiز ءۇي باسپانا عانا ەمەس، ارعى الەممەن بايلانىستىرىپ، قاسكوي رۋحتاردان قورعايتىن كيەلi ورىن. قازاق ءۇيدiڭ كيەسi شاڭىراقتان باستاۋ الادى. ۋىق ورنىقتالىپ، كەرەگە مىقتى بولىپ، ىرگەسىن بەرىكتەيدى. شاڭىراقتى تاپجىلتپاي ۇستاپ تۇرادى. ىنتىماق پەن بىرلىكتىڭ بەلگىسى وسىندا ەكەنىن بىلمەدى دەيمىز بە؟ جوق ءبىلدى. بىلە تۇرا ادەيى جازادى، نامىستى تاپتاعىسى، ارۋاقتى قورلاعىسى كەلەدى.

كەشەگى الاش ارىسى ماعجاننىڭ رۋحىن قورلاپ، سايقىمازاق ەتۋ جاي سالعىرتتىق دەۋگە كەلمەيدى. كەزىندە، سوۆەت وكىلى جانگەلديندى،  ەسكى حۋكىمەت زامانىندا قازاق شاپانىن كابينەت كيىمىنە، يسلام ءدىنىن حريستيان دىنىنە ايىرباستاتىپ، جانگەلديندى ستەپنوۆقا اينالدىرىپ، ميسسيونەر ەتىپ قورلاماپ پا ەدى.

بۇل ءسوزىمدى كەيبىرەۋلەر ۇلتشىلدىققا بالاۋى مۇمكىن. مەيلى، ەگەر «تەلەحابارلاردىڭ كەم دەگەندە جارتىسى قازاق تىلىندە بولۋى كەرەك» دەگەن مەنىڭ ۇسىنىسىم ۇلتشىلدىق بولسا، بولا قويسىن. ەلىمىزدىڭ ەلەۋلى مەملەكەتتىك مەرەكەلەرىندە قازاقتىڭ ءانى شىرقالىپ، قويىلىمىندا قازاق ءيسى شىعىپ تۇراتىن ۇلتتىق ساحنانى ءوزىمىزدىڭ قازاق ونەر يەسى باسقارۋىن مەن قالاسام وسى ۇلتشىلدىق پا؟  ۇلتىمىزدىڭ مۇددەسىن قورعاۋ ۇلتشىلدىق ەمەس بولار!

قۇرمەتتى قانات بەكمىرزاۇلى!

جوعارىداعىايتىلعانداردى ەسكەرە كەلە تومەندەگىدەي ۇسىنامىز بار.

1. مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ سوڭعى وتكەن سەسسياسىندا سويلەگەن سوزىندە «تىلگە شىن جاناشىر بولسا، قالتاسىنان اقشا شىعارسىن دا ارنايى جوبالارعا سالسىن» - دەگەن ەدى. ەندەشە، كەز كەلگەن مەملەكەتتىك قىزمەتكەر، رەسمي جيىنداردا قازاقشا تازا سويلەي الماسا، ىلەسپە اۋدارمانى قامتاماسىز ەتىپ، شىعىندارىن ءوز قالتاسىنان تولەيتىن بولسىن.

2. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى اگەنتتىگى، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر مەن اكىمشىلىك مەملەكەتتىك لاۋازىمداردى اتقارۋعا ۇمىتكەرلەردى سىناقتان وتكىزۋدە بەلگىلەنگەن تارتىپپەن مەملەكەتتىك ءتىلدى جەتىك مەڭگەرۋ اياسىندا قازاق ءتىلى بويىنشا ەمتيحان الۋى قاجەت. ەل پرەزيدەنتتىگىنەن ۇمىتكەر بولعان كەزدە، ەلباسى دا ەمتيحان تاپسىردى ەمەس پە؟ نەگە باسقالارى دا وسىلاي تاپسىرماسقا. ياعني، ءتيىستى زاڭدارعا وزگەرتۋلەر ەنگىزىلۋى قاجەت.

3. باسىلىمىندا ۇلتتىڭ ار-نامىسىنا تيەتىن، قوعامدا نارازىلىق تۋدىراتىن وتاندىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا قۇزىرەتتى ورگاندار تاراپىنان قاتاڭ باقىلاۋ بولۋ قاجەت. جوعارىدا اتالعان كەلەڭسىزدىككە جول بەرگەن، قازاق ۇلتىن سايقىمازاق ەتكەن اقمولا وبلىستىق «ستەپنوي ماياك»، اۋداندىق «بۋراباي»، «لۋچ»، «سەلسكايا نوۆ» گازەتەرىن جاۋىپ قانا قويماي، زاڭ الدىندا ءتيىستى جازاعا تارتۋ قاجەت دەپ سانايمىز.

ۇندەۋىمىزدىڭ جاۋابىن زاڭدا كورسەتىلگەن مەرزىمدە كۇتەمىز».- دەپ 14 دەپۋتات قول قويعان.