باقىت جاحانوۆ، قىزىلوردا وبلىس اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ باسشىسى:

– باقىت دۇيسەنۇلى، قىزىلوردا وبلىسى اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا جاڭا تەحنولوگيالاردى قانشالىقتى كادەگە جاراتۋدا؟

– ءوڭىردىڭ اگروونەركاسىپ كەشەنى سالاسىن قارقىندى دامىتۋ جانە عىلىمي نەگىزدەلگەن جاڭا تەحنولوگيالار مەن يننوۆاتسيالىق جوبالاردى وندىرىسكە ەنگىزۋ ماقساتىندا «يننوۆاتسيالىق تاجىريبەنى ەنگىزۋ جانە تاراتۋ بويىنشا قىزمەت» بيۋدجەتتىك باعدارلاماسى جۇزەگە اسىرىلۋدا.

بيۋدجەتتىك باعدارلاما بويىنشا اعىمداعى جىلى وبلىستىق بيۋدجەتتەن 116,3 ملن. تەڭگە ءبولىنىپ، وبلىس اكىمدىگى جانىنداعى كونكۋرستىق كوميسسيا شەشىمىمەن اۋىل شارۋاشىلىعى وندىرىسىنە 9 جاڭا يننوۆاتسيالىق جوبالار ەنگىزىلۋدە. ونىڭ ىشىندە، 3 جوبا ەگىنشىلىك، 6 جوبا تۇقىم شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا باعىتتالعان يننوۆاتسيالىق جوبالار.

سونداي-اق، اگرووندىرىسكە ساندىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ سالانى قارقىندى دامىتۋ ءۇشىن وندىرىسكە «اقىلدى تەحنولوگيالار» ەنگىزۋ جوسپارلانىپ، بۇگىنگى كۇنى جالپى ەگىنشىلىك سالاسىنداعى 16 شارۋاشىلىق قۇرىلىمدارى «ناقتى ەگىنشىلىك» ەلەمەنتتەرىن ءىشىنارا پايدالانىپ وتىر. سونىمەن بىرگە، «اقمايا» شارۋا قوجالىعىنىڭ بازاسىندا «ناقتى ەگىنشىلىككە» ارنالعان «Akmaya Smart Farm» تسيفرلىق پلاتفورماسىن ازىرلەۋ جۇمىستارى باستالدى.

مال شارۋاشىلىعى سالاسىندا «اقىلدى فەرمالار» قۇرۋ باعىتىندا جۇمىس جاسالىپ، قازىرگى تاڭدا 3 رەپرودۋكتور مال شارۋاشىلىقتارىندا جىلجىمالى ستانوك - فيكساتور، اۋىسپالى جۇكتەمەلىك، اۆتوماتتى سۋارعىش جىلىتاتىن قۇرىلعىلار، اۆتوماتتى سۋارعىش قۇرىلعىلارى مەن بالامالى ەنەرگيا كوزدەرى، GPS-ناۆيگاتورلارى پايدالانىلۋدا. سونىمەن بىرگە، «رزا» اق-نىڭ ءسۇت ءوندىرۋ كەشەنى بازاسىندا 2021 جىلعا دەيىن بارلىق زاماناۋي اۆتوماتتى قوندىرعىلار، تابىندى كومپيۋتەرلىك باسقارۋ، ەلەكتروندى تارازى، ۇرىقتاندىرۋ ءۇشىن اتج-مەن بۇقالاردى ىرىكتەۋ، اتج-مەن ءسۇت ءوندىرۋ كەشەنىن ينتەگراتسيالاۋ ارقىلى ساندىق فەرما قۇرىلاتىن بولادى.

بۇدان بولەك، بىلتىرعى جىلى جالاعاش اۋدانى «ماناق بابا» فەرمەرلىك قوجالىعىندا «وازيستىك سۋلاندىرۋدى تانىستىرۋ» جوباسى ىسكە قوسىلدى. قازىرگى ۋاقىتتا وسى جوبا ارقىلى شارۋاشىلىق اۆتوماتتى سۋارعىش قۇرىلعىلارىن جانە بالامالى ەنەرگيا كوزدەرى جەل، كۇن ەنەرگيالارىن پايدالانۋعا مۇمكىندىك الىپ وتىر.

– وبلىس ديقاندارى قانشا گەكتار جەرگە كۇرىش وتىرعىزدى؟ بيىلعى مەجە قانداي؟ كۇرىشتىڭ جاڭا سورتى ەگىلدى مە؟

– بيىل وبلىس بويىنشا 178,6 مىڭ گەكتار جەرگە اۋىل شارۋاشىلىعى داقىلدارىن ورنالاستىرۋ مەجەلەنىپ وتىر. ونىڭ ىشىندە، نەگىزگى داقىل كۇرiشتىڭ كولەمى – 85,8 مىڭ گەكتار. اۋدانداردان الىنعان مالىمەتتەر بويىنشا، بۇگىنگى كۇنى (22.05.2019 ج) 73 977 گا (86,2%) جەرگە كۇرىش تۇقىمى سەبىلسە، ونىڭ 65 330 گا (76,1%) سۋعا باستىرىلعان. ەگىن ەگۋ جۇمىستارىن اگروتەحنيكالىق تالاپتاردى ساقتاي وتىرىپ، وڭتايلى مەرزىم ىشىندە، مامىر ايىنىڭ 25 دەيىن جانە سۋعا باستىرۋ جۇمىستارىن 30 مامىردا اياقتاۋ جوسپارلانىپ وتىر. قازىرگى تاڭداعى كۇرىش وندىرىسىمەن اينالىسىپ جۇرگەن وبلىس ديحاندارىنىڭ نەگىزگى پايدالانىپ جۇرگەن سورتتارى - ليدەر، يانتار، نوۆاتور، فاۆوريت، مارجان، كاز ەر-6, ايساۋلە. دەگەنمەن ايتا كەتۋ قاجەت، «ى. جاحاەۆ اتىنداعى قازاق كۇرىش عزي» عالىمدارىنىڭ سوڭعى جىلدارى وندىرىسكە ۇسىنىپ جۇرگەن «اي كەرىم»، «سىر سۇلۋى» سورتتارى ماماندار تاراپىنان جاقسى

باعاسىن الۋدا. ماماندارىمىزدىڭ باعالاۋىنشا، بۇل سورتتار بارلىق ساپاسى جاعىنان رەسەيلىك سورتتاردان كەم تۇسپەيدى، باسەكەگە قابىلەتتى. قازىرگى تاڭدا بۇل سورتتار وندىرىسكە ەنگىزىلۋمەن قاتار، مەملەكەتتىك سورتسىناقتان وتۋدە جانە كەلەر جىلى اۋدانداستىرىلادى دەپ كۇتىلۋدە. عالىمدارىمىزدىڭ ايتۋىنشا، 2021 جىلعا قاراي وسى سورتتارمەن ەگىلەتىن كولەم جالپى كۇرىش ەگىسىنىڭ 60 پايىزىن قۇرايدى دەپ جوسپارلانۋدا. سوڭعى جىلدارى عالىمدارىمىز يران نارىعىن زەرتتەۋدە. وسى ماقساتتا يران كۇرىشىنىڭ «توروم-حوشيمي»، «فەرۋدي»، «نەدا» سورتتارىن ەكولوگيالىق سورتسىناقتان وتكىزۋدە. 2018 جىلى قارماقشى اۋدانى «اقتوبە ي ك» جشس 300 گا، قازالى اۋدانى «سىر مارجانى» جشس 25 گا جەرگە توروم حوشيمي سورتىن ەگىپ، 35 تسەنتتەردەن ءونىم الدى. قازىرگى تاڭدا شارۋاشىلىق ماماندارى ونىمدەرىن يران نارىعىنا ەكسپورتقا شىعارۋعا جۇمىس ىستەۋدە.

– ايماقتىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتىن ارتتىرۋ باعىتىندا قانداي شارالار قولعا الىندى؟

– اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرى نارىعىن جانە ەكسپورتتىق الەۋەتتى ۇلعايتۋ ماقساتىندا 2018 جىلدان باستاپ ەكسپورتتالاتىن ءونىم تۇرلەرى ۇلعايتىلدى. قازىرگى تاڭدا قىتاي، تۇركيا، اراب امىرلىگى مەملەكەتتەرىنىڭ نارىعى يگەرىلۋدە. اتاپ ايتقاندا، وبلىس بويىنشا 2013 جىلى ەكسپورتقا 3 ءتۇرلى ءونىم شىعارىلسا (بالىق، كۇرىش، استىق قالدىعى), 2018 جىلى ونىڭ سانىن 16-عا جەتكىزدىك (قاۋىن، قاربىز، تىرىلەي قوي، ماقسارى مايى، كارتوپ، وسىمدىك شىرىندىلارى، راپس جانە قۇنباعىس تۇقىمدارى، كۇرىش سابانى، كوكونىس، تومات، تىرىلەي مىق جانە تۇيە). جالپى، وتكەن جىلى وبلىستان 34,5 ملن. دوللاردى قۇرايتىن95,8 مىڭ توننا اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرى ەكسپورتتالىپ، 2017 جىلمەن سالىستىرعاندا ءوسىم 18,2 %-عا ارتتى. 2017 جىلى وبلىس مىق مالدىڭ اۋسىل اۋرۋىنان بۋفەرلىك ايماقتان شىعارىلىپ، سىرتقى نارىققا تىرىلەي تۇردە مىق، تۇيە، قوي مالدارىن ەكسپورتتاي باستادىق. اتاپ ايتقاندا، وتكەن جىلى وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنا (285 باس تۇيە، 100 باس ەت باعىتىنداعى مىق مالدارى), بىرىككەن اراب امىرلىگىمەن ساۋد ارابياسىنا (81 باس تىرىلەي تۇيە جانە رەسەيگە 200 باس تىرىلەي قوي جونەلتىلگەن بولسا، بيىل وزبەكستانعا 30 باس تۇيە، يران مەملەكەتىنە 789 باس قوي مالدارى ەكسپورتتالدى. 2019 جىلدىڭ 1 توقسانىنا وبلىستان 8,7 ملن دوللاردى قۇرايتىن 21,3 مىڭ توننا اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرى (بالىق، كۇرىش، بيداي قالدىعى، تىرىلەي تۇيە جانە قوي) ەكسپورتتالدى. الداعى ۋاقىتتا بىرىككەن اراب امىرلىگىنە - تىرىلەي مىق، قوي مالدارىن سونداي-اق، جاسالعان كەلىسىمگە سايكەس شىلدە، تامىز ايلارىندا باقشا داقىلدارىن (قاۋىن، قاربىز) ەكسپورتتاۋ جوسپارلانىپ وتىر. بۇدان بولەك، بيىلعى جىلدان باستاپ ەكسپورتتاۋشى كاسىپورىنداردىڭ ونىمدەرىن شەت مەملەكەتتەرىنە ەكسپورتتاۋ بارىسىندا كەتكەن شىعىندارىنىڭ ءبىر بولىگىن وتەۋ بويىنشا ۇكىمەت تاراپىنان قارجى قاراستىرىپ، مەملەكەتتىك قولداۋ كورسەتىلۋدە. قازىرگى تاڭدا، وبلىستان 5 كاسىپورىن ءوتىنىم ازىرلەپ، قۇجاتتارىن وتكىزۋدە. سونىمەن قاتار، سالاعا بەلگىلەنگەن ماقساتتى ينديكاتورلارعا قول جەتكىزۋ ماقساتىندا بىلتىرعى جىلى قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اگروونەركاسىپتىك كەشەنىن دامىتۋدىڭ 2017-2021 جىلدارعا ارنالعان وڭىرلىك باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ تۇجىرىمداماسى قابىلدانىپ، جۇزەگە اسىرىلاتىن ينۆەستيتسيالىق جوبالار بەلگىلەندى.2019 جىلى ەكسپورتقا باعىتتالعان جوبالىق قۇنى 5,4 ملرد تەڭگەنى قۇرايتىن 9 ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ جوسپارلانۋدا (ەت كومبيناتىنىڭ قۇرىلىسى، قۇس فابريكاسى، جىلىجاي شارۋاشىلىعى، تاۋارلى-ءسۇت فەرماسى، كۇرىش زاۋىتى جانە ت.ب).

– بىرنەشە جىلدان بەرى وبلىس كولەمىندە مالشىلار سلەتى وتۋدە. اتالعان ءىس-شارالار شارۋالار ءۇشىن نەسىمەن ءتيىمدى؟

– ارينە، سلەتتىڭ مال شارۋاشىلىعى سالاسىنىڭ دامۋىنا تيگىزەر اسەرى مول. جىل بويىنا جازدىڭ ىستىعىنا، قىستىڭ سۋىعىنا قاراماستان ءتورت تۇلىك مالدى وسىرۋمەن اينالىسىپ جۇرگەن شارۋالاردىڭ ەڭبەكتەرى وراسان زور.

مالشىلار سلەتىنىڭ نەگىزگى ماقساتى – مال شارۋاشىلىعى سالاسىنداعى ەڭبەك ازاماتتارىنىڭ جىل بويىنا اتقارعان ەڭبەگىن باعالاپ، جاقسى جەتىستىككە جەتكەن مالشىلاردى ماراپاتتاپ الداعى تۇرعان جۇمىستارعا ىنتا-جىگەرلەرىن ارتتىرۋ بولىپ تابىلادى. سونداي-اق، مال شارۋاشىلىعى بويىنشا جەتكەن جەتىستىكتەرىمىزدى، اتا كاسىبىمىزدى زامان تالابىنا ساي عىلىمي تۇرعىدا دالەلدەنگەن زاماناۋي تەحنولوگيالاردى قولدانا وتىرىپ دامىتۋ تۋرالى وي سالىپ، پىكىر الماسۋ ءۇشىن سالا ماماندارىن بىرىكتىرۋگە ءتيىمدى. سەبەبى، مالشىلار سلەتىنە قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋىل شارۋاشىلىعى مينيستىرلىگىنىڭ، اۋىل شارۋاشىلىعى قىزمەتكەرلەرىنىڭ سالالىق كاسىپتىك وداعىنىڭ، «قازاگرو» ۇلتتىق باسقارۋشى حولدينگىنىڭ وكىلدەرى، رەسپۋبليكامىزدىڭ بەلگىلى عالىمدارى، ءتورت تۇلىك مالدىڭ رەسپۋبليكالىق پالاتالارى، جابدىقتاۋشى كاسىپورىندار قاتىسىپ كەلەدى.

بىلتىرعى جىلى ايماقتاعى داستۇرگە اينالعان مالشىلار سلەتىنە قازاقستاننىڭ 16 ايماعىنان ءبىزدىڭ وبلىستى قوسقاندا 7 ايماق وكىلدەرى (اتىراۋ، اقتوبە، باتىس قازاقستان، جامبىل، قاراعاندى، تۇركىستان) وبلىستارىنىڭ دەلەگاتسيالارى قاتىسىپ پىكىر الماسسا، بيىل سلەتتى كەڭ اۋقىمدا وتكىزۋگە رەسپۋبليكانىڭ بارلىق وبلىستارىنىڭ دەلەگاتتارىن شاقىرىپ وتىرمىز.

– وبلىستا قۇرىلعان اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆتەرىنىڭ جاعدايى قالاي؟ باسىم بولىگى قاي باعىتتا جۇمىس ىستەيدى.

– وبلىستا قۇرىلعان كووپەراتيۆتەردىڭ باسىم بولىگى مال شارۋاشىلىعى باعىتىندا جۇمىس ىستەپ، مال باسىن وسىرۋدە. قازىرگى تاڭدا 1000 باستان جوعارى مال بورداقىلايتىن 3 مال بورداقىلاۋ الاڭدارىنىڭ بازاسىنان زاكىرلى كووپەراتيۆەر ۇيىمداستىرىلىپ، «سىباعا» باعدارلاماسىنا قاتىسىپ، مىق مالىن ءوسىرىپ وتىرعان شارۋاشىلىقتار وسى كووپەراتيۆتەرگە تەلىنىپ (پريۆيازانى), ەركەك تولدەرىن وسى مال بورداقىلاۋ الاڭدارىنا وتكىزىپ وتىر. مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋ، مالدىڭ ونىمدىلىگىن جوعارلاتۋ ماقساتىندا «سىباعا» باعدارلاماسى اياسىندا بىلتىرعى جىلى 1312 باس شەت ەلدەن اسىل تۇقىمدى ءىرى قارا مالدار جانە 14501 باس قوي انالىعىن ساتىپ الۋعا نەسيە بەرىلدى. جالپى، بۇگىنگى كۇنگە وبلىس بويىنشا بارلىعى 2688 جەكە قوسالقى شارۋاشىلىقتاردىڭ بىرىگۋىمەن 106 كووپەراتيۆتەر تىركەلگەن. 2016-2018 جىلدارى ارالىعىندا كووپەراتيۆتەرگە 3,5 ملرد.تەڭگە جەڭىلدەتىلگەن نەسيە قاراجاتتارى بەرىلىپ، 1253 ادام ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتىپ، قوسىمشا 897 ادام كووپەراتيۆتەرگە جۇمىسكەر رەتىندە تىركەلدى. مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارى نەگىزىندە كووپەراتيۆتەردىڭ ساتىپ العان مىق (ونىڭ ىشىندە اسىلداندىرۋعا), تەحنيكا مەن جابدىقتارعا 148,7 ملن. تەڭگەگە سۋبسيديا تولەندى. ناتيجەسىندە 2018 جىلى كووپەراتيۆتەرمەن وندىرىلگەن ءونىم 2017 جىلمەن سالىستىرعاندا ەت – 15 ەسەگە، ءسۇت – 8 ەسەگە، كارتوپ – 1,6 ەسەگە، كوكونىس ونىمدەرى – 17,4 ەسەگە ارتسا، اعىمداعى جىلدىڭ 1 توقسانىنا كووپەراتيۆتەرمەن 139,5 توننا ەت، 1,5 توننا قۇس ەتى، 1800 دانا جۇمىرتقا، 276 توننا ءسۇت جانە ءسۇت ونىمدەرى ءوندىرىلدى.

– اڭگىمەڭىزگە راقمەت!

سۇحباتتاسقان داۋرەن سەيتجانۇلى

Abai.kz