قاجىمۇقان عابدوللا: « ادام - ازدى، بيلىك - توزدى...»
- قاجەكە، ءوزىڭىز ۇيىمداستىرۋ توبىنىڭ جەتەكشىسى بولعان «قازاق ەلى» قوزعالىسى الدىن-الا ويلاستىرىلعان شارالاردىڭ ناتيجەسى مە، الدە، كەنەتتەن، اياق استىنان پايدا بولدى ما؟
- تۋراسىن ايتسام، قازاق ەلىندەگى اقىرعى پرەزيدەنت سايلاۋىندا دا حالىقتىڭ شىنايى بەلسەندىلىگى بايقالمادى. كەرىسىنشە، سوڭعى كەزەڭدەردە نەندەي قۇبىلىسقا دا حالىقتىڭ تەرەڭ نەمقۇرايلىلىعى انىق كورىندى. بۇل - وتە قاۋىپتى قۇبىلىس.
ەرتەڭىنەن ءۇمىتىن ءۇزىپ، سەنىمىن جوعالتقان ەلدى نەمقۇرايلىلىق مەڭدەيدى. بيلىكتىڭ بىرسارىندىلىعى، جالعاندىعى، ماقتانگەرشىلىگى جۇرتتىڭ جۇرەگىندەگى سەنىمدى ۇرلايدى، جىگەرىن تابانعا باسادى.
قازىر الەمنىڭ «تۇراقتىلىق سيمۆولى» اتانعان ەلدەرىندەگى دۇمپۋلەر ءبىر كۇندە تۋا قالعان جوق. ول - حالىقتىڭ ۇزاق جىلدارعى نەمقۇرايلىلىعىنىڭ ناتيجەسى.
قازاققا ونداعان جىلدار جيناپ-جەتكەن جەتىستىكتەرىن كۇيرەتىپ، ءال-اۋقاتىنا جويقىن شىعىندار اكەلەتىن حالىق نارازىلىقتارى كەرەك پە؟ جوق!
ولاي بولسا، ەرتەرەك نەگە قام قىلمايمىز؟ ەڭ الدىمەن مەملەكەتتىڭ اتىمەن اتالعان قازاقتىڭ جاعدايى جاقسارماي، قوعامدا ساياسي تۇراقتىلىق ورنىقپايدى. جالعاندىق، وتىرىك، ماقتانگەرشىلىك قۇرعان «تۇراقتىلىق» قاعازدان جاسالىنعان ءۇي سەكىلدى ءاپ ساتتە قيرايدى.
ەندەشە، ءبىرىنشى كەزەكتە قازاقتىڭ جاعدايى جاقسارۋى كەرەك. وسىنداي القالى ويلار مەن پايىمدى پىكىرلەردىڭ جەمىسىنەن «قازاق ەلى» حالىقتىق قوزعالىسى دۇنيەگە كەلدى...
- باستى ماقساتتارىڭىز نە؟
- قاجەكە، ءوزىڭىز ۇيىمداستىرۋ توبىنىڭ جەتەكشىسى بولعان «قازاق ەلى» قوزعالىسى الدىن-الا ويلاستىرىلعان شارالاردىڭ ناتيجەسى مە، الدە، كەنەتتەن، اياق استىنان پايدا بولدى ما؟
- تۋراسىن ايتسام، قازاق ەلىندەگى اقىرعى پرەزيدەنت سايلاۋىندا دا حالىقتىڭ شىنايى بەلسەندىلىگى بايقالمادى. كەرىسىنشە، سوڭعى كەزەڭدەردە نەندەي قۇبىلىسقا دا حالىقتىڭ تەرەڭ نەمقۇرايلىلىعى انىق كورىندى. بۇل - وتە قاۋىپتى قۇبىلىس.
ەرتەڭىنەن ءۇمىتىن ءۇزىپ، سەنىمىن جوعالتقان ەلدى نەمقۇرايلىلىق مەڭدەيدى. بيلىكتىڭ بىرسارىندىلىعى، جالعاندىعى، ماقتانگەرشىلىگى جۇرتتىڭ جۇرەگىندەگى سەنىمدى ۇرلايدى، جىگەرىن تابانعا باسادى.
قازىر الەمنىڭ «تۇراقتىلىق سيمۆولى» اتانعان ەلدەرىندەگى دۇمپۋلەر ءبىر كۇندە تۋا قالعان جوق. ول - حالىقتىڭ ۇزاق جىلدارعى نەمقۇرايلىلىعىنىڭ ناتيجەسى.
قازاققا ونداعان جىلدار جيناپ-جەتكەن جەتىستىكتەرىن كۇيرەتىپ، ءال-اۋقاتىنا جويقىن شىعىندار اكەلەتىن حالىق نارازىلىقتارى كەرەك پە؟ جوق!
ولاي بولسا، ەرتەرەك نەگە قام قىلمايمىز؟ ەڭ الدىمەن مەملەكەتتىڭ اتىمەن اتالعان قازاقتىڭ جاعدايى جاقسارماي، قوعامدا ساياسي تۇراقتىلىق ورنىقپايدى. جالعاندىق، وتىرىك، ماقتانگەرشىلىك قۇرعان «تۇراقتىلىق» قاعازدان جاسالىنعان ءۇي سەكىلدى ءاپ ساتتە قيرايدى.
ەندەشە، ءبىرىنشى كەزەكتە قازاقتىڭ جاعدايى جاقسارۋى كەرەك. وسىنداي القالى ويلار مەن پايىمدى پىكىرلەردىڭ جەمىسىنەن «قازاق ەلى» حالىقتىق قوزعالىسى دۇنيەگە كەلدى...
- باستى ماقساتتارىڭىز نە؟
- قوزعالىستىڭ اتى ايتىپ تۇرعانداي، تەك قانا قازاقتىڭ قامى. قازاقتىڭ مۇڭى... قازاقتىڭ زارى... قازاقتىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭى... قازاقتىڭ باسىن قوسۋ، بىرىكتىرۋ، جۇمىلعان جۇدىرىقتاي قۋاتتى ەتۋ... ءبىر تۋدىڭ استىندا شىنايى توپتاستىرۋ... قازاقتىڭ باسى بىرىكسە، بيلىك ونىمەن شاراسىز ساناساتىن بولادى.
- قىرىق جىل قىرعىندا بىرىكپەگەن قازاقتىڭ باسى قازىر بىرىگە قويار ما ەكەن؟
- نەگە بىرىكپەيدى؟!. بىرىككەندە قانداي! بىرىگۋگە ءتيىس. بىرىگۋ كەرەك. بىرىكپەي بولمايدى. ەگەر بار قازىنامىزدى شەتەلدىكتەر تالاپ-تاسۋىن توقتاتپاي، تۇگەلىمەن تاسىپ كەتپەسىن دەسە - بىرىگەدى! ەگەر بالاسى مەن نەمەرەسى شەتەلدىك باي-ماناپتارعا ماڭگىلىك قۇل بولماسىن دەسە - بىرىگەدى! ەگەر ءۇش عاسىر بوداندىقتا بولعان قازاق بۇگىنگى بوستاندىعىنان ايىرىلىپ قالماسىن دەسە - بىرىگەدى! ەگەر... بۇل «ەگەردىڭ» شەتى-شەگى جوق...
- قازاقتى بىرىكتىرۋ - ايعا ۇشىپ بارۋمەن بىردەي عوي. اگاراكي, قازاق بىرىگە قالسا، وزىنە جانى اشىمايتىن بيلىكتى اتىنان اۋدارىپ تاستاماي ما؟
- قازاقستانداعى كەز كەلگەن وپپوزيتسيالىق قۇرىلىم «بيلىكتى اۋىستىرۋ كەرەك!» دەپ ۇرانداعانىمەن، جەمە-جەمگە كەلگەندە، باستارى بىرىكپەيدى. ونىڭ ءبىرىنشى سەبەبى - وپپوزيتسيا سەركەلەرىنىڭ جەكە باسىنداعى بيلىكقۇمارلىق، ياكي، اسپانداعان امبيتسيا سىرقاتى. ەكىنشىدەن، قازىرگى وپپوزيتسياسىماقتى بيلىك اقشامەن نەمەسە لاۋازىممەن وپ-وڭاي قۇرىقتاپ وتىر.
«قازاق ەلى» قوزعالىسى باسقارما مۇشەلەرىنىڭ اراسىندا امبيتسياسىن اۋىزدىقتاي المايتىن بيلىكقۇمارلار جوق. ءبىزدىڭ قۇرىلىم - جۇرەكتەرى «ۇلتىم!» دەپ سوققان قاراپايىم جىگىتتەردىڭ ۇيىمى. ءبىز ەشكىمدى ءا دەگەننەن اتىنان اۋدارىپ تاستاۋعا تالپىنبايمىز. ءبىز - اقىلداسىپ-كەڭەسەتىن، سويلەسىپ-كەلىسەتىن ۇيىمبىز.
ءتىپتى، شىنايى جۇرەگىمەن قازاقتىڭ كوز جاسىن سۇرتۋگە ۇمتىلعان بەس قارۋى ساي، سارابدال سەركە تابىلسا، «يساتاي - باسشى، مەن - قوسشى» دەۋگە دە جاراپ تۇرمىز...
- مەنىڭ تۇسىنگەنىم: اقىل توقتاتىپ، قاراجات جيناعان ۇلتشىل ۇل ەل ىشىنەن تابىلسا، ءسىزدىڭ ۇيىمعا سەركە بولا الادى عوي؟
- الدىمەن، ول قازاعىنا شىنايى جانى اشيتىن ازامات بولۋى كەرەك! ال، اقىلى مەن اقشاسى ۇلتىنىڭ ۇلى مۇددەلەرىنە قىزمەت ەتسىن!
- بۇگىنگى كۇنگە دەيىنگى قاراجاتتاردى كىم كوتەردى؟
- ءوزىمنىڭ جەكە قاراجاتىمدى جۇمسادىم. ەشكىمنەن سوقىر تيىن قارجى العانىم جوق.
- وتكەن جىلى ماجىلىسكە دەيىن «داۋ تۋدىرىپ»، ءسوز بولعان «باتىس قازاقتارىنىڭ قۇرىلتايىنا» دا دەمەۋشىلەر تابىلمادى ما؟
- دەمەۋشىنىڭ كولەڭكەسى دە كورىنبەدى. ونى ايتاسىز، «باتىس قازاقتارىنىڭ قۇرىلتايىن» وتكىزبەۋگە بيلىك بار كۇش-جىگەرىن سالدى. وپپوزيتسيا سىماق بىرەۋلەردىڭ اسىراندى يتتەرى ءبورىنىڭ بۇتىنداي شاۋىلدەپ قويا بەردى، قۇقىق ورىندارى سۇس كورسەتتى، ءتىپتى، ورالداعى اقىن اقۇشتاپ باقتىگەرەەۆا اپامىزعا دەيىن ارالاسىپ، ماعان «اقىلىن» ايتتى.
ءماجىلىس قازاقتىڭ كۇللى قام-قارەكەتىن ىسىرىپ قويىپ، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنەن قاجىمۇقان عابدوللانى «تارتىپكە سالۋدى» تالاپ ەتتى. كەرەك دەسەڭىز، مەنىڭ ورال قالاسىنداعى جەر ءۇيىم كەنەتتەن ورتكە ورانىپ، ىشىندە قالعان جالعىز مەن تەمىر-شويىن ەسىكتى ازەر بۇزىپ شىعىپ، اۋپىرىمدەپ امان قالدىم...
- مىناۋ بارىپ تۇرعان باسسىزدىق قوي. سوسىن، نە بولدى؟
- سوسىن، الماتىعا كەلدىم. «قازاق ەلى» حالىقتىق قوزعالىسىنىڭ ۇيىمداستىرۋ توبىن قۇرىپ، جيىلىس وتكىزدىك. بىراق، ءبىزدىڭ ۇيىمداستىرۋ جيىلىسىنا قاتىسىپ-قولداعان ءبىر ادام ەرتەڭگى كۇننىڭ تاڭىندا-اق باسقاشا اۋەنمەن «سايراپ» شىعا كەلدى. سوندا ءبىر ءتۇننىڭ ىشىندە نە بولدى؟ وسى ءبىر ءتۇننىڭ قانداي قۇدىرەتى بار؟ وسىعان باسىم قاتتى...
- راسىندا، ءسىزدىڭ قوزعالىستىڭ ىشىنەن دە قازىردىڭ وزىندە الا توندى بولە قىرقىپ، بولەك وتاۋ تىككەندەر بار كورىنەدى عوي؟
- ءومىر وزگەرىسسىز تۇرا ما؟! ادامنىڭ ءبارى بىردەي ەمەس: بىرەۋ سوزگە ەرەدى، بىرەۋ بوزگە كونەدى. «تۇيمەدەيدى - تۇيەدەي» ەتۋدىڭ قاجەتى بولار ما ەكەن؟!. بىراق، ەسىڭىزدە بولسىن، «كوكەك ءوز اتىن ءوزى اتايدى» دەمەكشى، كىمدە-كىم: ««قازاق ەلى» قوزعالىسىنىڭ بيلىككە قاتىسى بار» دەپ، قاتتىراق ايقاي سالسا، سول كىسىنىڭ ءدال ءوزى بيلىكتىڭ جانسىزى ەكەندىگى ايدان انىق. بۇل - دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن اكسيوما.
- قاجەكە، جەكە قارجىڭىزدى توگىپ-شاشقانىڭىزبەن، ۇلكەن ىستەردى اتقارۋعا وزىڭىزدەي ورتاشا شارۋانىڭ قاۋقارى جەتە قويۋى نەعايبىل-اۋ. قازاقتىڭ باي-شونجار جىگىتتەرى باستاما كوتەرىپ، قولداۋ بىلدىرمەدى مە؟
- انشەيىندە قازاقتىڭ باي جىگىتتەرى كوپىرىپ سويلەپ، شايقاپ-توككەنگە قۇمار. بىراق، سولاردىڭ دەنى نامىسى وشكەن، رۋحى سىنعان قويان جۇرەك قورقاقتار. كەيبىرى داستارحان باسىنداعى اڭگىمەدە: «قازاعىم!» دەپ، كەۋدەلەرىن توقپاقتايدى. بىراق، بيلىكتىڭ قاھارىنان جانى قالماي، بوزتورعايداي بەزىلدەپ قورقادى. ولارعا قۇدايدىڭ قاھارىنان گورى، بيلىكتىڭ قاھارى اناعۇرلىم قورقىنىشتى...
تاياۋدا رەسەي تەلەديدارىنان ماسكەۋدە جالعىز قاڭعىپ قالعان ارميان شالىن كورسەتىپ ەدى، ەرتەڭىنە-اق ارمياننىڭ باقۋاتتى جىگىتتەرى قارياسىن ىزدەپ-تاۋىپ، قوناقۇيدەن تەگىن بولمە ءبولىپ، ايالى قامقورلىقتارىنا الدى.
مىنە، ۇلتتىق نامىستىڭ ناعىز ناركەسكەن جىگىتتەرى قانداي بولۋى كەرەك!
ەندى ءبىزدىڭ كوشەلەرىمىز بەن «قارتتار ۇيىندە» قانشاما اقساقالدى اتالارىمىز بەن كەيۋانالارىمىز ەكى كوزدەرى ءتورت بولىپ، ىشقۇسا بولىپ جاتىر؟!. قانشاما قاريالارىمىز قاپا قالپىندا، كوشەنىڭ ورتاسىندا باقيلىق بولىپ كەتتى؟!. مۇنداي ستاتيستيكانى مەملەكەتتىڭ جۇرگىزبەگەنىنە جيىرما جىلدان استى.
ال، قازاقتىڭ باي-ماناپ جىگىتتەرىنىڭ قولدارى ۇلتىنىڭ مۇددەسى ءۇشىن سوقىر تيىنىن جۇمساۋعا قالتىرايدى. قيت ەتسە، ورىستىڭ نەمەسە شەتەلدىڭ انشىلەرىنىڭ ەكى ساعاتتىق كونتسەرتىنە ميلليونداعان قارجىلار شاشادى. ءداپ وسى ۋاقىتتا قانشاما قازاقتىڭ جەتىم-جەسىرلەرىنىڭ اش-جالاڭاش جۇرگەنىن ەسىنە دە المايدى...
قازاقتىڭ باي جىگىتتەرى ماقتان ءۇشىن، مەشىت سالعان بولادى، مەشىتكە ءوزىنىڭ اتاسىنىڭ اتىن بەرگىزەدى، ءوزى وقىعان مەكتەبىنە كومپيۋتەرلەر سىيلايدى جانە وسىنداي بولماشى ىستەرىن اۋداندىق، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق باسپاسوزگە پارا تولەپ، ايقايلاتىپ جازعىزادى. ول - ول ما، اۋىل جاقتان ارزانقول جورنالشى تاۋىپ، الگى ىستەرىن تىزبەلەپ، توم-توم كىتاپ شىعارادى...
جوق جەردەن، ءوزىنىڭ وتكەن اتا-باباسىنىڭ اراسىنان باتىر مەن بي ىزدەتەدى، مۇلدەم تاپپاسا، ناعاشى جۇرتىنا «شاۋىپ»، جاساندى باتىر تاپقىزادى. «باتىرعا» ەسكەرتكىش ورناتادى، كوشەنىڭ اتىن بەرەدى...
مىنەكي، ۇلتتىڭ ناعىز قورقاۋلارى وسىنداي بولادى...
- مىسالى، شەتەل اسىپ، «شىندىق كۇيىتتەگەن» قازاقتىڭ ءبىر باي-شونجارى مۇحتار ءابليازوۆ تا مەملەكەتتىڭ ورتاق قازانىنان شاماسى كەلگەنشە اساپ، قامسىز قارپىعان جىگىت. نەگىزى، قارىمى كەڭ، ۇلكەن بيزنەستەگى جىگىتتەردى مەملەكەتتىك قىزمەتكە تارتۋ زور ساياسي قاتەلىك. ويتكەنى، بيزنەسمەننىڭ وي-جۇيەسى جەكە پايداسى مەن ءوز قالتاسىن كۇيىتتەۋدەن ەكى دۇنيەدە دە اسا المايدى. جاقىن كۇندەردە مۇحتار مالىمدەمە جاريالاپ ەدى، ونىڭ ىشىندە «قازاق» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوز جوق. ەندى "ك+" تەلەارناسىنا بەرگەن سۇحباتىندا «بۇرىن ەلباسىنىڭ تۋعان كۇنىنە 2 ملن. اقش دوللارى كولەمىندە سىيلىق جاساعان ەدىم»، دەپ كەكىرەيەدى. قازاق ۇلتىنىڭ مۇددەسىن كوكسەگەن «قازاق ەلى» حالىقتىق قوزعالىسىنا كەلگەندە، مۇحتار ءابليازوۆ قۇمعا باسىن تىققان تۇيەقۇستاي ەشتەڭەنى كورمەي قالدى عوي؟!.
- قازاننان قاقپاق كەتسە، كىمنەن دە بولسا ۇيات كەتەدى. قازىر قازاق قوعامىندا تەك قانا قورىققانىن سىيلايدى. قورىقپاسا، قوراڭدى قوپارىپ، قوتانىڭدى تالقانداپ كەتەدى...
...قازاقتىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتى بۇگىندە تەمىرجول ۆوكزالىنا ۇقسايدى، كىم كەلىپ، كىم كەتپەي جاتىر؟ كەشەگى بازار باسشىسىن بۇگىن مينيستر قىلدىق، بۇگىنگى قىلمىسكەردى ەرتەڭ اكىم ەتتىك. وسىنى جۇرت بىلمەي مە، كورمەي مە؟ ارينە، كورىپ-ءبىلىپ وتىر. سوندىقتان، بيلىككە دەگەن سەنىم جويىلىپ بارادى...
ال، مەملەكەتتىك قىزمەتكە شاقىرىلاتىن ازامات، الدىمەن، ۇلتشىل بولۋى كەرەك. ويتكەنى، كەز كەلگەن ساتتە وعان مەملەكەتتىڭ مۇددەسىن ساتىپ، شەكسىز بايلىق يەلەنەتىن قۇيتۇرقى ۇسىنىستار ءتۇسۋى مۇمكىن. ەكىنشىدەن، شەنەۋنىكتىڭ جەكە باسىنىڭ قادىر-قاسيەتى، يمانى مەن ادامگەرشىلىگى، ءبىلىم-بىلىگى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ويلايتىن دارەجەدە بولۋعا ءتيىس...
- ۇزىنقۇلاقتىڭ قاۋەسەتىنشە، «استانانىڭ مەرى، قازاقتىڭ ءمورى» اتانعان يمانعالي تاسماعامبەتوۆتىڭ «قازاق ەلى» قوزعالىسىنا قاتىسى بار كورىنەدى؟..
- قازاقتى قۇرتاتىن، تۇبىنە جەتەتىن جەگى قۇرت - جۇزگە ءبولىنۋ مەن رۋعا بولشەكتەنۋ. «يمانعالي تاسماعامبەتوۆتىڭ «قازاق ەلى» قوزعالىسىنا قاتىسى بار» دەگەن قاۋەسەت تاراتاتىندار ءجۇزشىل، رۋشىل پاسىقتار، نەمەسە بىزگە سىرتتان شۇيلىككەن ورىستىڭ، قىتايدىڭ، امەريكاننىڭ، ءجويتتىڭ وكىلدەرى...
قاي دۇشپان دا قازاقتىڭ ەڭ وسال تۇسىن بىلەدى. ورىس يمپەرياسى ءۇش ءجۇز جىلدان استام ۋاقىت قازاقتى ءداپ وسى ەڭ وسال تۇسىنان مىقتاپ ۇستاپ، اراسىنا ىرىتكى سالۋمەن شەكسىز بيلەپ كەلدى.
تاسماعامبەتوۆ ەكەۋمىزدىڭ ءجۇزىمىزدىڭ ءبىر ەكەندىگى «ءبىزدىڭ باۋىرىمىز جابىسىپ قالعان» دەگەن ءسوز ەمەس. نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءوزى ۇلى ءجۇزدىڭ ءاربىر جىگىتىنىڭ باسىنا ماي قۇيا المايتىنى ءتارىزدى، تاسماعامبەتوۆتىڭ كابينەتىنىڭ تابالدىرىعىن تالاي الشىننىڭ بالالارى توزدىرىپ جۇرسە دە، تاسماعامبەتوۆ ولاردىڭ تۇگەلىن جارىلقاي المايدى. سوندىقتان، يمانعالي تاسماعامبەتوۆتىڭ «قازاق ەلى» قوزعالىسىنا كوك ءتۇيىر قاتىسى جوق. جانە وسىنداي وسەك-وتىرىك تاراتۋشىلاردىڭ وزدەرى دە تاسماعامبەتوۆتىڭ مەملەكەت باسشىسىنا قارسى قارىس اۋىز ءسوز ايتپايتىنىن بىلەدى. ارانداتۋشىلاردىڭ ارمانى، بىرىنشىدەن، «سۋعا سالسا - باتپايتىن، وتقا سالسا - جانبايتىن» تاسماعامبەتوۆكە تاعى ءبىر قارا كۇيە جاعىپ قالۋ بولسا، ەكىنشىدەن، «قازاق ەلى» قوزعالىسىنىڭ ابىرويىنا داق سالۋعا تىرىسۋ...
قادىم زاماننان جالعاسقان قازاقتىڭ ءبىر سالتى بار: شەشىمى كۇرمەۋلى باسەكەگە تۇسكەندە - جەڭىلىس تاپقان ادام استىنداعى اتىنان ءتۇسىپ، جەڭىمپازعا سىيعا تارتقان. ەگەر الگى وسەك وتىن ۇرلەۋشىلەر «قازاق ەلى» قوزعالىسىنا تاسماعامبەتوۆتى قاتىستىرا السا، مەن دە اتا-بابامىزدىڭ سالتىن اتتاپ وتپەك ەمەسپىن...
جاقىندا «قازاق ەلى» حالىقتىق قوزعالىسى ۇيىمداستىرۋ توبىنىڭ قۇرىلعانىنا ءجۇز كۇن تولادى. قاراپايىم قازاقتار ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن لەگ-لەگىمەن ءبىزدىڭ قوزعالىسىمىزعا قوسىلىپ جاتىر. ءاربىر وبلىس ورتالىقتارىندا، ءار اۋداندا، شىعىس پەن وڭتۇستىكتىڭ ەكى اۋىلىنىڭ بىرىندە بولىمشەلەرىمىز قۇرىلۋدا. ماڭعىستاۋ مۇنايشىلارى ءبىزدىڭ قولداۋ-مالىمدەمەمىزگە قاتتى ريزاشىلىقتارىن ءبىلدىرىپ، مۇناي-گاز كاسىپورىندارىنان «قازاق ەلى» قوزعالىسىنىڭ بولىمشەلەرىن قۇرۋعا نيەت ءبىلدىردى. قايسىبىر اتا-اجەلەرىمىز اق باتالارىن بەرىپ، قازاقتى قاناۋدىڭ شەگىنە جەتكەنىن ايتىپ، وزدەرىنىڭ تالعاجاۋ ەتكەن زەينەتاقىلارىن قارجىلىق دەمەۋ رەتىندە ءبىزدىڭ قوزعالىسىمىزعا اۋدارعىسى كەلەتىندىكتەرىن مالىمدەۋدە...
ءيا، بيلىكتىڭ باتەڭكەسىن كيمەگەن، ساياساتتىڭ سۇيەگىن مۇجىمەگەن اق پەيىل، ادال جۇرەك جايساڭ قازاقتار ءبىزدىڭ رۋحىمىزعا قۋات بەرىپ، سەنىمىمىزدى بەكىتە ءتۇستى. دەگەنمەن، وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە قازاقتىڭ باي-باقۋاتتى جىگىتتەرىنىڭ ءبىرى دە تەلەفون شالمادى. قازاقتىڭ اتقا مىنگەن شەنەۋنىكتەرى دە حابارلاسپادى...
جارايدى، يمانعالي تاسماعامبەتوۆتى ۇلتشىل ازامات دەيىك. ەندەشە، پىشاقتىڭ جۇزىندەگىدەي وتكەن ءجۇز كۇندە يمەكەڭ، تىم قۇرىسا، ءوزىنىڭ وكىلدەرى ارقىلى بىزگە ءبىر اۋىز جىلى ءسوزىن ايتىپ، قولداۋ كورسەتۋى كەرەك ەدى عوي؟!.
ۇيىم قۇرىلعان ءجۇز تاۋلىكتە مەن ناعىز «ءجۇز كۇندىك جالعىزدىقتى» باسىمنان كەشكەندەي بولدىم. اقتامبەردى جىراۋدىڭ:
«جاعالباي دەگەن ەل بولار،
جاعالتاي دەگەن كول بولار،
جاعالتايدىڭ جاعاسى
جاسىل دا بايتاق نۋ بولار.
اتادان التاۋ تۋعاننىڭ
جۇرەگىنىڭ باستارى
التىن مەنەن بۋ بولار،
اتادان جالعىز تۋعاننىڭ
جۇرەگىنىڭ باستارى
سارى دا جالقىن سۋ بولار،
جالعىزدىق، سەنى قايتەيىن!» - دەپ جىرلاعانى بار.
مەن قيىندىق كورىپ وسكەن جىگىتپىن، سوندىقتان، جالعىزدىق مەنى جاتىرقانبايدى. تەك، جانىما باتاتىنى: «ماعان ءتۇننىڭ جارىمىندا حابارلاسىپ، زەينەتاقىسىن ۇسىنعان اياۋلى انالارىمىز پەن اسقار تاۋداي اكەلەرىمىزدىڭ ەرتەڭگە دەگەن سەنىمىن قالاي اقتاساق ەكەن؟!.» - دەگەن ۋايىم...
- قازاقتا قارنى تويعانىنىڭ ءتۇپ-تۇقيانى ۇلتىن ۇمىتسا، شىندىعىندا، شىڭىراۋدىڭ شەگىنە جەتكەن ەكەنبىز. ءوز باسىم، يمانعالي تاسماعامبەتوۆتى ۇلتشىل تۇلعا تانيتىنمىن. كەشەگى «باقاي» مەن «شاڭىراقتىڭ» شۋىندا دا يمەكەڭ جاعىنا شىعىپ، ءباسپاسوز بەتىندە شىرىلداپ، قورعاشتاپ ەدىك...
- ماسەلە، جالعىز تاسماعامبەتوۆتە بولسا، جارامىز جەڭىل بولار ەدى-اۋ. ماسەلە - تۇتاستاي جۇيەنىڭ ءىرىپ-شىرۋىندە...
مەنىڭ ءبىر دوسىم بار. ءوزى جازۋشى، جورنالشى ءارى ەكونوميست-بانكير. مەملەكەتتىك قىزمەت تە اتقارعان. ۇدايى ۇلتشىل، وراسان وتانشىل، مىقتى مەملەكەتشىل جىگىت. سىرلاس-مۇڭداسپىز... مەن ءار كەزەڭدە دوسىمنان: «قازىر كىمدى وقىپ ءجۇرسىڭ؟» دەپ سۇراعانىمدا، ءۇش رەت: «اباعامدى - ءابىش كەكىلباەۆتى!» دەپ جاۋاپ بەردى...
سويتسەم، ونىڭ جاۋابىنىڭ سىرى تەرەڭدە جاتىر ەكەن. تاياۋدا اباعاڭنىڭ «حانشا-داريا حيكاياسىنان» شىڭعىسحاننىڭ بيلىگى تۋرالى مىناداي جولداردى وقىدىم: «...بۇل سالعان ويران-بۇلىكتەردىڭ تۇسىندا تەك باسىن باققانداردىڭ عانا قول-اياعى ساۋ قالادى. باسىن باققاندار تەك باسىن باعاتىنداردى تۋادى. ءسويتىپ، بۇدان بىلاي دۇنيەدە تەك باسىن باعاتىندار عانا ءومىر سۇرەدى...
باسىن باعاتىنداردىڭ مويىن ومىرتقا سۇيەگى وسال بولادى. سوسىن بۇل، بۇنىڭ اناۋ شاعاتاي، ۇگەدەي، جوشىلارى، ولاردىڭ جەر بەتىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ءوسىپ-ءوربيتىن شاشىراندى تۇقىمدارى وڭشەڭ قۇرتتاعان شىبىشتىڭ قۇيرىعىنداي شىبىنداعان باستاردى عانا كورەدى. شىبىنداعان باستار ماڭايىندا نە بولىپ، نە قويىپ جاتقانىن كورە المايدى. ولار، ءسويتىپ، تەك باستان عانا ەمەس، كوزدەن دە ايرىلادى. بۇنىڭ تۇقىمىنا باس پەن كوزدىڭ قاجەتى شامالى، جىبىرلايتىن اياق پەن قيمىلدايتىن قول تابىلسا بولعانى...».
ەڭ قاۋىپتىسى - قازىرگى بيلىككە دە تەك قانا اياعى عانا جىبىرلاپ، قولى عانا قيمىلدايتىندار قاجەت بولىپ تۇر...
- قاجەكە، بۇل تۇجىرىمىڭىزعا قارسى ايتار ءۋاجىم بار. ماسەلەن، «اقجول» پارتياسىنىڭ كەشەگى سەركەسى ءاليحان بايمەنوۆ باتىسقا ات باسىن تىرەي قالسا، وزىڭىزبەن جۇرەتىندىگىن بىلەمىز. سول سەرىكتەسىڭىز تابان استىندا پارتياسىن ساتىپ، بيلىكتىڭ قوينىنا كىرىپ الدى. ولاي بولسا، ءاليحاننىڭ دا تەك باستان عانا ەمەس، كوزدەن دە ايىرىلعانى ما؟
- ماحامبەتتىڭ مىناداي ءبىر ولەڭى بار:
ازىرەتتەن انت ءىشىپ،
اقىرەتتى جانعا بايلانىپ،
تالاي جۇردىك دالادا،
ءادىل جاننان ءتۇڭىلىپ...
مىنەكي، ءاليحان بايمەنوۆ الدىمەن بيلىكتىڭ ءتاتتى ءدامىن تاتسا دا، ءوز ىرقىمەن حالىقتىڭ جاعىنا شىعىپ، جۇرەگىن جارار، جانىنا باتار قانشاما كۇستانا-ءسوز ەستىسە دە، ەل ارالاپ، ءادىل جانىنان ءتۇڭىلىپ، تەر توككەن جىگىت...
ءسىز: «پارتياسىن ساتىپ...» - دەپ وتىرسىز. قانشاعا «وتكىزىپتى»؟..
- ءدال سوماسىن بىلمەدىم...
- ەشقاشان بىلە دە المايسىز. ويتكەنى، بۇل - ىشىنە ماي اينالمايتىن وتىرىكشىلەردىڭ وسەگى. قازاق قوعامىندا پارتيا ساتقاننان گورى، پاميدور ساتقان ءتيىمدى. ونىڭ ۇستىنە مەن بىلەتىن الەكەڭنىڭ بولمىسى مۇنداي ماعىناسىز قادامعا بارمايدى.
ەندى بايمەنوۆ بيلىكتىڭ مۇمكىندىگىمەن قازاقتىڭ مۇددەسىن قورعاشتايتىنىنا سەنەمىن. مەملەكەتتىك قىزمەتكە قازاقتىلدى، يماندى، ۇلتىن سۇيگىش ازاماتتاردىڭ كوپتەپ تارتىلاتىن كۇنى تۋدى. البەتتە، كەشە عانا الەكەڭە توپىراق شاشقان بيلىكتىڭ ادامدارى ەندى «ءلاپپاي، تاقسىر!» دەپ، اينالاسىنا قۇجىناي باستايدى. دەگەنمەن، الەكەڭ وڭاي شاعىلاتىن جاڭعاق ەمەس. ءوز شارۋاسىن مىعىم بىلەدى، مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ دە جامپوزى.
- قاجەكە، «ءبىر اشتىقتىڭ - ءبىر توقتىعى بولادى» دەمەكشى، «اقجولدىڭ» باسشىسىمەن «قوشتاسىپ» جاتقاندا، «حالىق مايدانى» اتتى ۇيىم دۇنيەگە كەلدى...
- ەلدىڭ قامىن جەيتىن ۇيىم بولسا بىزگە كوپتىك ەتپەيدى...
«ميراس ناسيحات»: - بىراق، ماسەلەن، ۋكراينانىڭ «حالىق مايدانىنىڭ» تاققا وتىرعىزعان پرەزيدەنتى ورنىنان ءتۇسىپ، ۇكىمەت باسشىسى سوتتالىپ جاتقان جوق پا؟
- ارينە، وزگەنىڭ قاتەلىگىنەن ساباق الۋ - اقىلدىلىق بولار ەدى. قازاقتىڭ باسىن «بيلىككە جەتەمىن» دەگەن پيعىل ەمەس، «قازاقتىڭ قامىن جەيمىن» دەيتىن نيەت قانا بىرىكتىرە الادى...
- «حالىق مايدانىنىڭ» تاساسىندا قانداي وليگارحتاردىڭ تىعىلعانى بىردەن كوزگە ۇرىپ تۇر. ءسىز سەرىكتەستەرىڭىزدىڭ ايلىعىن تولەمەسەڭىز، ءبىرازى قاعار ەسىگىن الماستىرىپ، «حالىق مايدانىنان» تابىلار، دەپ قاۋىپتەنبەيسىز بە؟
- ءسوز جوق، كەيبىرەۋلەردىڭ جۇرەگى مەن ءتىلىنىڭ قالاۋى ارقالاي. مىسالى، تىلىمەن: «قازاعىم!» دەسە، جۇرەگىمەن: «ايلىعىم!» دەيدى...
ماتەريالدىق، پەندەلىك تۇرعىدا مەن ولاردى تۇسىنەمىن. بىراق، مەن قازاقتىڭ قازىناسىنا قول سالىپ، الىسقا اسىرعان باۋكەسپە ۇرى ەمەسپىن. مەملەكەتتىك قىزمەتتە دە ءبىر ساعات جۇمىس اتقارعان جوقپىن. ۇلكەن بيزنەسپەن دە شاتىستىعىم بولماعان.
«قازاق ەلى» حالىقتىق قوزعالىسىنا قازاعىنا شىنايى جاناشىر ادامدار عانا كەلەدى. قازاق توپىراعىنىڭ بايلىعى قاراپايىم قازاققا دا تيەسىلى. وسىنداي جارقىن دا جەڭىستى كۇندەرگە جەتۋ ءۇشىن قيىنشىلىقتاردى جەڭە بىلۋگە ءتيىسپىز. بوتەن يتكە قانشا جۋىندى قۇيساڭ دا، جاتتىعىن كورسەتىپ، بالاعىڭنان قاباتىنى سياقتى قازىر بايلىعىمىزدى توناپ جاتقان جاتجۇرتتىقتار ءبىر زاماندا ءوز ەلىنە كەتەتىن بولادى. ءوز قولىمىز ءوز اۋىزىمعا جەتىپ، باي-قۋاتتى كۇن كەشەتىن كەزەڭدى ءسات سايىن، ساعات سايىن جاقىنداتا ءتۇسۋ - ءبىزدىڭ پارىزىمىز.
- قۇرىلعانىنا ءۇش اي بولعان «قازاق ەلى» قوزعالىسى باسپاسوزدە نەگە جيىرەك كورىنبەيدى؟
- كۇن سايىن باسپاسوزدە جىلتىڭداي بەرەتىن اكىمدەر ەمەس پە؟ ساياسات - سابىرلىلىق پەن ساليقالىلىقتىڭ جولى. كۇندەلىكتى قىزۋ جۇمىستىڭ قارقىنى باسىلعان جوق. «قازاق ەلى. kz» گازەتى شىعا باستادى. «مايدان. kz» سايتىن اشىپ جاتىرمىز...
- استانا تويىنا ات باسىن بۇردىڭىز با؟
- توي تويلايتىن ۋاقىتتى تاپقان ەكەنسىز. مۇنايشى مۇڭدانىپ جۇرسە، ادىلدىك السىرەگەن كۇي كەشسە، قاڭعىرعان قازاقتىڭ باسى بىرىكپەي جاتسا...- نەسىنە جەتىسىپ توي تويلايمىن! اۋەلى، ستينگ قۇرلى بولمادىق-اۋ! «قازاق بيلىگى قازاقتىڭ مۇنايشىلارىنىڭ قۇقىقتارىن تابانعا تاپتاپ جاتىر. ونداي وزبىر ەلگە بارمايمىن!» دەپتى، ايدىك ءانشى. وزگەدەن ۇيرەنەرىمىز دە از ەمەس-اۋ، ءبىزدىڭ!
- وتكەنىڭىزگە، بۇگىنىڭىزگە وكىنىشىڭىز بار ما؟
-. دوسپامبەت جىراۋ بابامىز:
«توعاي، توعاي، توعاي سۋ،
توعاي قوندىم، وكىنبەن،
تولعامالى الا بالتا قولعا الىپ،
توپ باستادىم، وكىنبەن،
توبىرشىعى بيىك جاي سالىپ،
دۇسپان اتتىم، وكىنبەن
توعىندى سارتى نار جەگىپ،
كوش تۇزەدىم، وكىنبەن.
تۋ قۇيرىعى ءبىر تۇتام
تۇلپار ءمىندىم، وكىنبەن.
تۋعان ايداي نۇرلانىپ
دۋلىعا كيدىم، وكىنبەن،
زەرلى ورىندىق ۇستىندە،
اق شىمىلدىق ىشىندە
تۇلىمشىعىن توگىلتىپ
ارۋ ءسۇيدىم، وكىنبەن.
بۇگىن، سوڭدى وكىنبەن،
وكىنبەستەي بولعانمىن،
ەر مامايدىڭ الدىندا
شاھيد كەشتىم، وكىنبەن!» - دەپتى عوي.
ەڭ باستىسى، بالالارىمىز بەن نەمەرەلەرىمىزدىڭ الدىندا جانارىمىزبەن جەر شۇقىپ قالمايىق! كەلەشەگىمىزگە قاپا بولماۋدىڭ قامىن بۇگىننەن باستاساق يگى...
سۇقباتتاسقان:
جانكەلدى ەستەنباي،
«ميراس ناسيحات»
