اڭگiمە
ادام ادامعا، جان دەنەگە قوناق.  حالىق ناقىلى
جاستايىنان اتىن ەستiپ، شىعارما­لارىن جاتا-جاستانا وقىپ وسكەن جازۋشى اعاسى كەيiنگi كەزدەرi كۇندiز ەسiنەن، تۇندە تۇسiنەن شىقپايتىن بولدى. ەكەۋi بiر اۋىلدان. ول ورتا مەكتەپتi بiتiرi­سiمەن ارمان قۋىپ الماتىعا اتتانىپ، وقۋعا ءتۇسiپ، ونى ۇزدiك تامامداعاننان كەيiن بiلدەي بiر باسپاعا رەداكتورلىق قىزمەتكە ورنا­لاسىپ، ءدام-تۇز بۇيىرىپ، استانادا تۇراقتاپ قالىپ قويعان.
سىناپتاي سىرعىعان ۋاقىتپەن بiرگە جاسى دا ۇلعايىپ، قىزمەتi دە ءوسiپ، مارتەبەسi جوعارىلاي بەردi. سودان ءومi­رiنiڭ سوڭىنا دەيiن وسى اسەم شاھاردا تiرشiلiك ەتiپ، ءماندi دە ماعى­نالى عۇمىر كەشتi. ىرىزدىق-نەسiبەسiن ەسە­لەپ، پەشەنەسiنە جازىلعان دۇنيە­نiڭ بار قىزىق-شىجىعىن باسىنان وتكەردi.
شاڭىراق كوتەردi, بالا ءسۇي­دi, نەمەرە كوردi. جالىندى شىعارمالارىن دا وسىندا جاز­دى. اق-ادال ەڭبەگiنiڭ ارقا­سىندا اتاقتىڭ دا بال ءدامiن تاتىپ، داڭق تۇعىرىنا كوتەرiلدi. مەم­لە­كەتتiك سىيلىق الدى، حالىق جازۋ­شىسى اتاندى. كەشەگi بiر تال شىبىقتى ات قىپ مiنگەن اۋىلدىڭ قارادومالاق بالاسى اراعا جىلدار سالىپ ەلiنە ەلەۋلi, حالقىنا قالاۋلى، قايتالانباس دارا تۇلعاعا اينالدى.

اڭگiمە
ادام ادامعا، جان دەنەگە قوناق.  حالىق ناقىلى
جاستايىنان اتىن ەستiپ، شىعارما­لارىن جاتا-جاستانا وقىپ وسكەن جازۋشى اعاسى كەيiنگi كەزدەرi كۇندiز ەسiنەن، تۇندە تۇسiنەن شىقپايتىن بولدى. ەكەۋi بiر اۋىلدان. ول ورتا مەكتەپتi بiتiرi­سiمەن ارمان قۋىپ الماتىعا اتتانىپ، وقۋعا ءتۇسiپ، ونى ۇزدiك تامامداعاننان كەيiن بiلدەي بiر باسپاعا رەداكتورلىق قىزمەتكە ورنا­لاسىپ، ءدام-تۇز بۇيىرىپ، استانادا تۇراقتاپ قالىپ قويعان.
سىناپتاي سىرعىعان ۋاقىتپەن بiرگە جاسى دا ۇلعايىپ، قىزمەتi دە ءوسiپ، مارتەبەسi جوعارىلاي بەردi. سودان ءومi­رiنiڭ سوڭىنا دەيiن وسى اسەم شاھاردا تiرشiلiك ەتiپ، ءماندi دە ماعى­نالى عۇمىر كەشتi. ىرىزدىق-نەسiبەسiن ەسە­لەپ، پەشەنەسiنە جازىلعان دۇنيە­نiڭ بار قىزىق-شىجىعىن باسىنان وتكەردi.
شاڭىراق كوتەردi, بالا ءسۇي­دi, نەمەرە كوردi. جالىندى شىعارمالارىن دا وسىندا جاز­دى. اق-ادال ەڭبەگiنiڭ ارقا­سىندا اتاقتىڭ دا بال ءدامiن تاتىپ، داڭق تۇعىرىنا كوتەرiلدi. مەم­لە­كەتتiك سىيلىق الدى، حالىق جازۋ­شىسى اتاندى. كەشەگi بiر تال شىبىقتى ات قىپ مiنگەن اۋىلدىڭ قارادومالاق بالاسى اراعا جىلدار سالىپ ەلiنە ەلەۋلi, حالقىنا قالاۋلى، قايتالانباس دارا تۇلعاعا اينالدى.
بiر تاڭعالارلىعى، قارىمدى قالام­گەر قايتىس بولارىنان از-اق كۇن بۇرىن بۇنىڭ اكە-شە­شەسiنiڭ تۇسiنە كiرiپ، بiر كەسكiن-كەيiپتە كورiنiپتi. ماڭدايىندا كۇندەي جارقىراعان التىن جۇلدىز بار ەكەن دەيدi. سونى ءوز قولىمەن جۇلىپ الىپ، بۇلاردىڭ الاقانىنا سالىپ كەتiپتi. ۇلكەندەر جاعى ونى جاقسىلىق­قا جورىپ، ءاردايىم ماقتانىشپەن ايتىپ وتىراتىن. سودان جىلدار بويى بالا كوتەرە الماي جۇرگەن شەشەسiنiڭ اياعى اۋىرلاپ، توعىز اي، توعىز كۇننەن كەيiن دۇنيەگە بۇل كەلiپتi. اتا-اناسى سول بiر جاقسى ءتۇستi ەستەرiنە الىسىپ، “€مiردە جۇلدىزى جانسىن!” دەگەن ىرىممەن ەسiمiن جۇلدىزجان قويىپتى.
جۇلدىزجان جازۋشىنىڭ كوزiن كورگەن جوق. بۇل شىر ەتiپ جارىق جال­عان­نىڭ ەسiگiن اشقان جىلى سىرشىل سۋرەتكەر و دۇنيەگە اتتانىپ كەتە بار­عان. بiراق اۋىلداستارىنان ەسiمiن جيi ەستiپ، كiتاپتارىن قۇنىعا وقىدى. قالام­گەر جايلى نەشە ءتۇرلi اڭگiمەلەرگە جاسىنان قانىعىپ، كوپ جايتتى كوڭiلiنە توقىپ ءوستi. كوركەم شىعارمالارىندا باياندالاتىن كەيبiر وقيعالار وسى ماڭدا وتكەندiكتەن، ونداعى سۋرەتتە­لەتiن كەيiپكەرلەردiڭ باسىم كوپشiلiگi سول اۋىلدىڭ كوزi تiرi تۇرعىندارى بولاتىن. سول سەبەپتi دە جارىق كورگەن ءار تۋىندىسى اۋىلداستار اراسىندا قىزۋ تال­قىعا ءتۇسiپ، ۇنەمi تالاس-تارتىس تۋدىرىپ جاتاتىن. “جا­زۋ­شى بولسام!” دەگەن اڭسار-ارمانىن وياتقان دا سول اعاسىنىڭ ادەبي ەڭبەك­تەرi ەدi. “اۋىلدا تۋىپ تا وسىنداي ايگiلi جازۋشى بولۋعا بولادى ەكەن-اۋ!” – دەپ العاش وي تۇيگەن. سول بiر بالا كەزدەن كەۋدەسiنە ۇيا سالعان قيال قۇسىنىڭ جەتەگiمەن مەكتەپتi بiتiرە سالا الماتىعا جول تارتقان. قۇداي قولداپ، ساپارى ءساتتi بولدى. اعانىڭ سالعان iزi اداستىرعان جوق، العاشقى اسۋىنان القىنباي استى. قابىلداۋ سىناقتارى­نان سۇرiنبەي ءوتiپ، ستۋدەنت اتاندى.
وقۋعا تۇسە سالا سول ءوزi پiر تۇتقان سۋرەتكەردiڭ مۇراجاي-ۇيiنە بارۋعا اسىققان. تۇرعان پاتەرiن، تۇتىنعان زاتتارىن كورگiسi كەلگەن. ساباقتان قولى بوساماي، كەشەۋiلدەتە بەرگەن. سونىڭ ءساتi بۇگiن تۇسكەن سياقتى.
قالانىڭ قاق ورتاسىنداعى بەس قاباتتى سارى ءۇيدiڭ الدىنا كەلگەندە ازىراق ايالداپ، جان-جاعىنا باعدارلاي كوز تاستادى. تۇڭعىش رەت جولى ءتۇسiپ تۇرسا دا، بۇرىن كورگەن، تالاي كەلگەن جەرi سياقتى. ءۇي دە كوزiنە وتتاي باسىلدى. تiپتi ەشكiمنەن سۇرا­ماي-اق ءۇشiنشi قاباتتاعى مۇ­راجاي ورنالاسقان پاتەردi دە ءدال تاۋىپ كiردi. ەركiنەن تىس بiر تىلسىم كۇش جەتەلەپ اكەل­گەندەي. تابالدىرىقتان اتتا­عانى سول ەدi, الدىنان اقشا بەت، اققۋ مويىن سۇلۋ بيكەش سىلاڭداپ شىعا كەلدi.
– سالەمەتسiز بە؟ – يمەنشiك­تەي باسىپ iشكە كiردi.
– امانسىز با؟ – دەدi قىز جىلى جۇزبەن. – مۇراجايدى تاماشا­لاۋعا كەلدiڭiز بە؟
– ءيا، – دەدi سۇلۋعا سۇقتانا قاراپ. – ادەمi ەكەنسiز!
– وي، راقمەت! – كوزi كۇلiمدەپ كەتتi. – ءجۇرiڭiز!
ول اياعىن اقىرىن باسىپ، ار­تىنان iلەستi.
– مىنالار جازۋشى ومiرiنەن سىر شەرتەر سۋرەتتەر، – دەدi قىز كiرە بەرiستەگi قابىرعاعا iلiنگەن فوتوسۋ­رەتتەردi كورسەتiپ. – مiنە، مىناۋ – جازۋشىنىڭ تۋعان ءۇيi...
– بiلەم!
– بۇرىن كەلiپ پە ەدiڭiز؟
– جوق، العاش رەت.
– وندا قايدان بiلەسiز؟
– مەن سول اۋىلدا تۋىپ-وسكەم. بۇل ۇيدە بەرتiنگە دەيiن جازۋشى­نىڭ iنiسi تۇرعان. كەيiننەن بۇزىپ تاستادى.
– كiم؟
– اۋىلداعى بiر كاسiپكەر بiر جىل­قىعا ساتىپ الدى دا، جەرمەن-جەكسەن قىلىپ قيراتىپ، كەرەك-جاراقتارىن باس­قا بiر قۇرىلىسقا پايدالاندى. ال iنiسi كورشi اۋىلعا كوشiپ كەتتi.
– جازۋشى جايلى جاقسى بiلەتiن سياق­تىسىز عوي؟!
– ءيا، بiر كiسiدەي بiلەمiن! – بويىن ماقتانىش سەزiمi بيلەدi.
– ولاي بولسا سiزگە ايتىپ ءتۇسiندiرۋدiڭ قاجەتi جوق شىعار؟ مۇمكiن ءوزiڭiز كورە بەرەرسiز؟!
– جوق، مەن مۇندا بiرiنشi رەت كەلiپ تۇرمىن. سوندىقتان كەيبiر جايلاردى ايتىپ تۇسiندiرگەنiڭiز ارتىق بولماس. ءارi جاۋابىن تابا الماي جۇرگەن ساۋال­دارىم دا بار.
– وندا جاقسى. مىناۋ – اس ءۇي، – دەدi العاشقى بولمەگە كiرە بەرiپ، – وسىنداعى دۇنيە-مۇلiكتiڭ ءبارi ءباز-باياعى قالپىندا تۇر. ەشتەڭە وزگەرتiلگەن، جاڭارتىلعان جوق!
كەنەت اس ۇستەلiنە زەر سالا قاراي بەرiپ ەدi, كوز الدىنا ونى جاعالاي جايعاسا تاماق iشiپ وتىرعان جازۋشىنىڭ وتباسى ەلەستەپ كەتتi. €زi, جۇ­بايى، ۇلى مەن قىزى ەمەن-جارقىن شۇيiركە­لەسiپ وتىر. بۇل كورiنiس جارق-جۇرق ەتكەن نايزاعايدىڭ جارقىلىنان پايدا بولعانداي قاسقاعىم ساتتە ەلەس بەردi دە، جوق بولدى. جۇل­دىزجان نە بولعانىن ءوزi دە تۇسiنە المادى، بiراق ەشتەڭە سەزدiرگiسi كەلمەدi.
– سiز ەشتەڭە بايقاعان جوقسىز با؟ – دەدi سىناي قاراپ.
– نەنi? – دەدi قىز تاڭدانعان پiشiنمەن.
جۇلدىزجان تۇسiنە قويدى دا:
– جازۋشىنىڭ بiر ۇل، بiر قىزى عانا بولعان عوي! – تۇك بولما­عانداي اڭگiمەسiن جالعاستىرىپ اكەتتi.
– ءيا، دۇرىس ايتاسىز! ۇلى قازiر ۇلكەن قىزمەتتە وتىر. بۇل مۇ­راجايدى ۇيىمداستىرعان سول كiسi. قىزى قاراپايىم مۇعالiم، وسىن­داعى 47- مەكتەپتە ساباق بە­رەدi. بايبiشەسi ەرتەرەك قايتىس بولعان.
– بiلەم.
– سiز ءوزi ءبارiن بiلەدi ەكەنسiز عوي!
– ءبارiن بولماسا دا، شەت-جاعالاپ بiلەمiن. بۇل كiسiنiڭ تاعى بiر كوڭiلدەس كەلiنشەگi بولعان عوي! سودان دا بiر ۇلى بار ەكەنiن بiلەتiن شىعارسىز؟
– جوق، ونداي اڭگiمە ەستiگەن ەمەسپiن!
– قالايشا؟! سiز وسى مۇرا­جايدىڭ قىزمەتكەرi ەمەسسiز بە؟
– بۇل وسەك-اياڭ جينايتىن ورىن ەمەس.
– مۇراجاي بiر جاعىنان عى­لىمي ورتالىق قوي!
– عىلىمي ورتالىق ەكەنi راس. بiراق ونداي ۇساق-تۇيەككە بولا باس قاتىرمايمىز!
– ول ۇساق-تۇيەك ەمەس قوي، جازۋشى ءومiرiنiڭ اجىراماس بiر بولشەگi, تالايلى تاعدىرى ەمەس پە؟! ودان نەگە قاشقاقتاي­سىزدار؟
– دالەلiڭiز بار ما، ءوزi?
– بار. تiپتi ول ايەلدiڭ كiم ەكەنiن دە جاقسى بiلەمiن. كەرەك بول­سا ۇلىن دا تانيمىن، اعا­مىزدىڭ اتىنا جازىلعان. ونى مەن عانا ەمەس، بiزدiڭ اۋىلدىڭ ءبارi بiلەدi. سiزدەر قالاي بiلمەي­سiزدەر؟!
– سiز ءوزi قىزىق ادام ەكەن­سiز! بۇل جازۋشىنىڭ ابىروي-بەدەلiنە كولەڭكە ءتۇسiرۋ ءۇشiن كەيبi­رەۋلەردiڭ ادەيi ويدان شىعارىپ الىپ جۇرگەن وسەك-اياڭى. سiز وعان سەنە بەرمەڭiز!
– بۇدان جازۋشىنىڭ ابىروي-بەدەلiنە قانداي كولەڭكە تۇسپەك؟ اتا-بابالارىمىز ءۇش-ءتورت ايەل العان عوي!
– بۇرىن بولسا بولعان شىعار. قازiر ونداي جوق قوي!
– نەگە، قازiر دە توقال الىپ، جىر­عاپ جاتقاندار جەتەرلiك. سiز كورمەي ءجۇر ەكەنسiز!
– سiز ءوزi بۇندا نە ءۇشiن كەلدi­ڭiز؟ – دەدi قىز ءتۇسiن سۋىتىڭقىراپ.
– مۇراجايدى كورۋ ءۇشiن.
– ەندەشە ارتىق-اۋىز اڭگiمەنi نە قىلاسىز، ودان دا مۇراجايدى تاماشا­لامايسىز با؟
– جاقسى، كەشiرiڭiز! – دەدi سا­بىرلى قالپىن ساقتاپ.
– مىناۋ – جازۋشىنىڭ كابي­نەتi, – دەدi بويجەتكەن ەكiنشi بولمەگە كiرە بەرە، – اناۋ – جازۋ ۇستەلi, ۇستiندەگi قاعاز-قارىن­داشىنا دەيiن كوزi تiرiسiندە ءوزi تۇتىنعان زاتتار.
كەنەت تاعى دا قالامگەردiڭ جازۋ جازىپ وتىرعان ايشىقتى ءساتi ەلەس بەردi. قاۋىرسىن قانات قالامىن اق پاراقتىڭ بەتiنە اسىعىس-ۇسiگiس سۇيكەپ جاتىر. بۇنى ەلەس دەپ تە ايتۋعا بولماس، كادiمگi كۇندە كورiپ جۇرگەن جۇمىر باستى پەندەنiڭ تiرi بەينەسiن انىق كوردi.
– سiز... سiز... – دەپ كەلە جا­تىر ەدi, لەزدە كوزدەن عايىپ بولدى.
– كەشiرiڭiز، سiز كiمگە سويلەپ تۇرسىز؟ – دەدi قىز ۇرپيە قاراپ.
– مەن... مەن... – نە ايتارىن بiلمەي تۇتىعا بەردi. – مەن...
– سiزگە نە بولدى؟
– ەشتەڭە... – دەدi باسىن شايقاپ.
–             ەندەشە بىلاي قاراي ءجۇ­رi­­ڭiز. مىناۋ – قوناق بولمە. وسىندا اتاقتى ادامداردىڭ كوبi بولعان، جەڭگەمiزدiڭ قولىنان ءدام تاتقان.
تاعى دا كوز الدىندا تiرi بەينەلەر پايدا بولدى. ۇلكەن اس ۇستەلدi جاعالاي جايعاسىپ، ەت جەپ، قىمىز iشiپ، ءماز-ءمايرام بولىپ وتىر. ءبارi دە سىرتتاي تانيتىن تانىمال ونەر ادامدارى. كiلەڭ كiل جۇيرiكتەر. Iشiندە قالامگەرلەرمەن قوسا عالىم، ارتيست، سازگەر، ءانشi-كۇيشiلەر دە بار.
جالما-جان قاسىنداعى قىزعا كوز قيىعىن قادادى. ول اۋزى-اۋزىنا جۇق­پاي الدەنەلەردi ايتىپ ءتۇسiندiرiپ جاتىر. بiراق قۇلاعىنا ەشتەڭە كiرiپ-شىعار ەمەس. شۋىل كۇشەيiپ بارادى. قوس قولىمەن قۇلاعىن تاس قىپ جابا كiلت بۇرىلدى.
– سiزگە نە بولدى، ءوزi? – دەدi قىز تاڭىرقاي.
– جايسىزدانىپ تۇرعانىم...
– باسە، سۇرىڭىز قاشىپ كەتتi عوي! سiزگە دەمالۋ كەرەك شىعار؟! ۇيiڭiزگە تەزiرەك جەتiپ الىڭىز. كەيiن تاعى كەلەرسiز.
– ەندi كەلسەم، تەك سiز ءۇشiن كەلەرمiن! – دەدi سوندا دا سىر الدىرعىسى كەلمەي. – سiزدi كورۋ ءۇشiن عانا!
– كەلiڭiز! – دەدi قىز دا قاراپ قالماي. – ساعىندىرماي كەلiپ تۇرىڭىز!
– تۇسiنiگiڭiز مول ەكەن!
– قازاقتىڭ قىزى ەمەسپiز بە، ءازiل-قالجىڭدى تۇسiنەمiز عوي!
– بۇل قالجىڭ ەمەس، شىنىم.
– شىندىقتى ايتا بiلگەنگە نە جەتسiن! – قىز سىڭعىرلاي كۇلدi. – ايتەۋiر وتiرiكتi شىنداي قىل­ماساڭىز بولدى دا.
– ونداي جامان ادەتiم جوق، تەك سۇلۋ كورسەم جۇرiسiمنەن جاڭىلىپ قالاتىنىم راس. تانىسۋدى دا تارس ەسiمنەن شىعارىپپىن-اۋ! كەشiرەرسiز، ەسiمiڭiز كiم؟
– ايجان.
– و، اتىڭىز زاتىڭىزعا ساي ەكەن!..
كەنەت تەرەزە جاققا كوزi ءتۇسiپ كەتكەن. اۋلاداعى ۇلكەن بiر جالعىز تەرەكتiڭ جانىنان گاراج پايدا بولا كەتتi. ونىڭ الدىڭعى جاعىنان جازۋشىنىڭ سۇلباسى كورiندi. €زi سۋرەتتەن تالاي كورگەن اق جەيدەسi مەن الا شالبارىن كيiپ الىپتى. باسىندا اق قالپاق. تاپ بiر تiرi كەزiندەگiدەي اياعىن الشاڭ باسىپ بارىپ، گاراجدىڭ ەسiگiن ايقارا اشتى دا، اق ۆولگاسىن ايداپ سىرتقا شىعاردى.  
– سونشا نەگە تەسiلە قالدى­ڭىز؟ – قىز دا تەرەزەگە كوز سالدى. – نە كورiپ تۇرسىز؟
– ا، جاي اشەيiن، ويىما بiر­دەڭە ءتۇسiپ كەتiپ... – ەشتەڭە بiلدiرمەۋگە تىرىسىپ، تۇك بول­ماعانداي قىزعا قارادى. سۇلۋدىڭ كوزi جىپىلىق قاعادى. تۇككە تۇسiنە الماي تۇرعانى سوستيعان سۇرىنان-اق كورiنiپ تۇر. الاڭ كوڭiلمەن قايتادان تەرەزە جاققا كوز قيىعىن سالا بەرiپ، تاڭ-تاماشا قالدى. جاڭا­عى كورiنiس كوزدەن بۇل-بۇل ۇشىپ، iزiم-قايىم جو­عالعان. جالعىز تەرەك قانا جايمەن تەربەلiپ تۇر.
– انا تەرەكتi كورiپ تۇرسىز با؟
– ءيا، نە بولدى؟
– سونىڭ جانىندا گاراج بولىپ پا ەدi?
– شىنىمدى ايتسام، بiلمەي­مiن. بiراق وسىندا كوپتەن بەرi قىزمەت iستەيتiن بiر ادام بار. €زi دە تانىمال قالامگەر. بiر بiلسە، سول كiسi بiلەر!
– جولىعۋعا بولا ما؟
– نەگە بولماسىن، ءجۇرiڭiز!

<!--pagebreak-->
قىز تۋفليiن تىق-تىق ەتكiزiپ، قازداڭداي باسىپ جۇرە بەردi. جۇلدىزجان سالپاقتاپ سوڭىنان ەردi. ەكi-ءۇش بولمەنi قيىپ ءوتiپ، تۇپكi جاقتاعى بiر ەسiكتi اشىپ قالىپ ەدi, iركەس-تiركەس قويىلعان جازۋ ۇستەلدەرiنە جاعالاي جاي­­عاسقان ەكi-ءۇش كiسi ءوزارا ءشۇل­دiرلەسiپ وتىر ەكەن. اڭگiمەلەرiن قويا سالىپ، بۇلارعا جالت قاراستى. قىز بiردەن شەتتەۋ وتىرعان اق­باستى اقساقالعا جاقىنداپ بارىپ:
– مىنا جiگiت سiزدەن بiردەڭە سۇراسام دەيدi, – دەدi دە، ول كiسiنiڭ جاۋابىن دا كۇتپەستەن كەرi بۇرىلا بەردi.
– سالەمەتسiز بە؟ – دەدi جۇل­دىزجان سىپايى سالەمدەسiپ.
– امانسىڭ با، اينالايىن! – دەدi اقساقال دا جىلى شىراي تانىتىپ. – كەل، وتىرا عوي!
ول ورىندىققا جايعاسىپ وتىرعان سوڭ:
– ءيا، بالاقاي، بۇيىمتايىڭ­دى ايتا بەر، – دەدi تاعى دا ءسوزدi ءوزi باستاپ، – نە سۇرايىن دەپ ەدiڭ؟
– مەنiڭ بiلەيiن دەگەنiم، انا اۋلاداعى كوك تەرەكتiڭ تۇبiندە گاراج بولىپ پا ەدi? – دەدi تەرەزە جاققا جالتاقتاپ.
– ءيا، بولعان. سەن ونى قايدان بi­لەسiڭ؟
–             ەستiپ ەدiم. – €تiرiك سوعىپ قال­دى. – اعامىزدىڭ اق ۆولگاسى بولىپ پا ەدi?
– ءيا، بولعان. مەنiڭ قۇر­داسىم شايقاپ ءومiر ءسۇردi عوي! ءبارi بولدى وندا!.. ساعان ونىڭ نە كەرەگi بار؟
– جازۋشىنىڭ ءومiرi مەن شى­عارماشىلىعىن زەرتتەۋمەن اينالىسايىن دەپ ەدiم! – تاعى دا امالسىزدان وتiرiك ايتتى.
– ا، وندا جاقسى ەكەن! تالا­بىڭا نۇر جاۋسىن، قارعام! ءيا، تاعى قانداي سۇراعىڭ بار؟
جۇلدىزجان “سۇراسام با، سۇراماسام با ەكەن” دەگەن ەكi­ۇشتىلاۋ ويمەن ءسال كiدiرiپ قالدى دا، “شەشiنگەن سۋدان تايىنباس” دەگەندەي:
–             جازۋشىنىڭ زاڭدى ەكi با­لا­سىنان باسقا تاعى بiر ۇلى بار عوي. سiز ونى بiلەتiن شىعارسىز؟ – دەپ قويىپ قالدى.
– ساعان ونىڭ نە قاجەتi بار؟ – اقساقالدىڭ قاس-قاباعى ءتۇيiلiپ، ءتۇسi بۇزىلىپ كەتتi. – مەن ونداي قيتۇرقى سۇراقتارعا جاۋاپ بەر­مەيمiن! سەن ءوزi جۋرناليست ەمەسسiڭ بە؟
– جوق، ءالi ستۋدەنتپiن!
– سەنi مۇندا كiم جiبەردi?
– ەشكiم جiبەرگەن جوق، ءوزiم كەلدiم!
– بiلەم، بiلەم... كiمدەردiڭ جiبەرگەنiن... ەشتەڭە بiلمەيتiن اڭقاۋ قازاقتى تاپقان ەكەنسiڭ! سولار عوي، سەنi ادەيi جiبەرiپ وتىرعان... كوزi تiرiسiندە دە تۇرتپەكتەپ مازا بەرمەپ ەدi, ولگەننەن سوڭ دا تىنىش جاتقىزار ەمەس!.. ەندi قويسا بولار ەدi عوي!.. سەلكiلدەپ-قالتىلداپ جۇرسە دە، جان-جاعىنا ءزار شاشۋىن تىيار ەمەس... ءاي، سەن بالا، ولارعا iلەسپە! ايتاعىنا ەرiپ، ايداۋىنا جۇرمە! ولار بۇلiنگەن، بۇزىلعان، كiرلەنگەن ادامدار... ار-يمان جوق، سەنi دە بiر كۇنi بوققا باتىرادى! سوندىقتان ونداي يتتەردەن اۋلاق ءجۇر!..
– ولار كiمدەر؟ – دەگەن سا­ۋالدىڭ اۋزىنان قالاي شىعىپ كەتكەنiن ءوزi دە بايقاماي قالدى.
– باسە، ولار كiمدەر؟ – اق­ساقالدىڭ ءاجiمدi ءجۇزi ودان سايىن سۇرلانىپ، كوزi اقشيىپ كەتتi. قولى دiر-دiر ەتەدi. – تۇك بiلمەي قالۋىن قاراشى-ەي، مۇنىڭ! شىق بۇل جەردەن، جوعالت كوزiڭدi! انا ايتاقشىلارىڭا ايتا بار، مەن ەندi ولارعا قارسى جاڭا شابۋىل باستايمىن. اجالدا­رىنان بۇرىن ءولتiرiپ، كوزدەرiنە كوك شىبىن ۇيمەلەتەمiن! ءاي، سەن بالا، ەستiپ تۇرسىڭ با، سولاي ايت، ايتا بار انا قاۋساعان قارا ءبۇلدiر­گiلەرگە... – دەدi تۇكiرiگi شاشىراپ.
جۇلدىزجاننىڭ زارەسi ۇشىپ كەتتi. ەشتەڭەنiڭ بايىبىنا بارا الماسا دا، ورنىنان اتىپ تۇرىپ، شىعار ەسiككە قاراي تۇرا جۇگiردi. شىعىپ بارا جاتىپ تا:
– ءيا، سولار عوي، بۇل ءسۇ­مە­لەكتi جiبەرگەن، كورلەرiڭدە وكiرگiر يتتiڭ بالالارى... – دەگەن ءسوز­دەردi قۇلاعى شالىپ قالدى.
ەرiكسiز ەزۋiنە كۇلكi ءۇيiرiلدi. باسىن شايقاي بەردi. “اقساقال نەگە سونشا اشۋلاندى ەكەن؟ – دەپ ويلادى. – ولار كiمدەر، كiمدەردi مەڭزەپ وتىر؟ ءاي، كiم بولسا، ول بولسىن، مەنiڭ قانداي قاتىسىم بار؟ اتا ساقالى اۋزىنا تۇسكەن ادام، جازۋشى دەگەن دارداي اتى تاعى بار. سونشاما كارiن توككەنi نەسi?! مەنiڭ نە جازىعىم بار؟ ولاردى تانىماق تۇگiل، كiم ەكەندەرiن دە بiلمەيمiن عوي! مۇنىسى نەسi ەكەن، ءا؟! جازۋشى بولامىن دەيمiن، مىنانداي بولسا، جازۋشى بولۋ دا وڭاي ەمەس قوي! بiرiن-بiرi كورە الماي، بiر-بiرiنiڭ جاعاسىنا جارماسىپ، ەتەگiنەن تارتىپ، ايتىسىپ-تارتىسىپ جا­تادى دەپ ەستۋشi ەدiم. سول شىن بولعانى ما؟! ايتپەسە، جوق جەردەن جاۋ iزدەپ نە كەرەك؟ سوندا مەن جازۋشى بولۋدى نە ءۇشiن ارماندادىم؟! وسى ءۇشiن بە؟ جو... جوق!.. مەن ءبارiبiر جازۋشى بولامىن! العان بەتiمنەن قايت­پايمىن، باعىتىم­نان اينىماي­مىن! مۇنداي داۋ-شارلارعا مۇلدە ارالاسپايمىن، جازۋمەن عانا اينالىسامىن! ءتۇپتiڭ-تۇبiندە ۇلى جازۋشى بولىپ، ماقساتىما جەتەمiن!”
ول سىرتقا شىعىپ، اۋلاداعى كوك تەرەكتiڭ تۇبiندەگi ورىندىققا كەلiپ وتىردى. باعاناعى ءوزi كورگەن گاراجدىڭ ورنىنا قادالا ۇزاق قارادى. “مەنiڭ كوزiمە گاراج قالاي ەلەستەدi. ەلەستەگەن جوق، مەن ونى انىق كوردiم عوي! – دەدi تەرەڭ ويعا باتىپ. – تiپتi جازۋشىنى دا... ونىڭ اق ۆولگاسىن دا... بۇل نە سوندا؟ تۇك تۇسiنسەم بۇيىرماسىن! ءيا، انىق كوردiم. بۇل ءتۇسiم ەمەس، ءوڭiم عوي! ەندەشە بۇل قالاي بولدى؟ بۇل نە؟ نەنiڭ بەلگiسi, جاقسىلىقتىڭ با، جوق الدە جاماندىقتىڭ با؟”
توڭiرەك تىپ-تىنىش. جانعا جايلى سالقىن سامال ەسەدi. ماڭايدا قىبىر ەتكەن پەندە جوق. كوك كەپتەرلەر عانا ۇشىپ-قونىپ ءجۇر. كەنەت بiر اق كوگەرشiن ۇشىپ كەلiپ، قارسى الدىنا قوندى دا، اينالشىقتاي بەردi. شەگiر كوزiنiڭ سۇعىن قاداپ، iشiپ-جەپ بارادى. قاناتىن قاعىپ-قاعىپ، موينىن سوزىپ-سوزىپ قويادى. گۋگ-گۋگ ەتiپ گۋiلدەيدi. بiردەڭە ايتقىسى كەلەتiن سياقتى. بiراق جۇلدىزجان قۇستىڭ تiلiن قايدان ۇقسىن؟! اۋزىن اشىپ، كوزiن جۇما بەردi. اق كوگەرشiننiڭ ەشتەڭەگە قاراي­لايتىن ءتۇرi جوق، وڭمەنiنەن وتەر­دەي سۇقتانا قارايدى. كەنەت كوزiنە كوزi ءتۇسiپ كەتتi. قاسقاعىم ساتتە قارسى الدىندا ايەل پايدا بولدى. قولاڭ شاشىن جايىپ جiبەرگەن، اشاڭ جۇزiنەن نۇر توگi­لiپ، تال بويىنان شۋاق شاشى­رايدى.  
–             سiز كiمسiز؟ – دەدi بۇل ساس­قالاقتاپ.
اقماڭدايلى ارۋ تiل قاتار ەمەس. جاۋاپتىڭ ورنىنا وتكiر جانارىنان وتتى جالىن جارق ەتە قالعانداي بولدى. جۇلدىزجان كوزiن تاس جۇمىپ، الاقانىمەن بەتiن بۇركەي بەردi. بiراق بالەندەي وقىس ەشتەڭە بولا قويعان جوق. جاسقانشاقتاي كوزiن قايتا اشتى. ايەل ۇشتى-كۇيلi جوق، قارسى الدىندا اق كوگەرشiن موليە قاراپ ءالi تۇر. جاۋتەڭ-جاۋتەڭ ەتەدi. كەنەت سەكiرiپ ورىندىققا شىقتى. وندا دا تۇراقتاي الماي، قولىنا قوندى. تىپىرشىپ تىنىش تۇرا الار ەمەس. جۇلدىزجان دا جاتسىنباي كوگەرشiننiڭ جوتاسىنان جايمەن سيپالادى. سول جاق قاناتى ءسال مايىرىلىپ قالىپتى. ءۇستi-باسى جىپ-جىلتىر، جىپ-جىلماعاي. اسiرەسە مويىن تۇسى قىزىلقوڭىر تۇسكە بويالىپ، كۇن كوزiنە شاعىلىسا جالت-جۇلت ەتەدi. قيمىل-قوزعالىسى سونداي شيراق. بiر كەزدە قاناتىن قاعا سەكiرiپ، يىعىنا قوندى. قايتا-قايتا موينىن سوزا قاراپ قويادى.
جۇلدىزجان جاڭاعى كورiنiستiڭ اسەرiنەن ارىلا الماي، مەڭ-زەڭ كۇيدە ماڭگiرiپ وتىرىپ، تاعى دا وي تەڭiزiنە شومىپ كەتتi: “بۇگiن ماعان نە بولدى ءوزi?! كوزiمە نە كورiندi?! ادام با، الدە جىن-شايتان با؟ بۇل نەعىلعان ارۋ؟ €زi سونداي سۇلۋ ەكەن! پەرiنiڭ قىزى ەمەس پە؟! جازۋشىنىڭ ايەلi باياعىدا ءولiپ قالماپ پا ەدi? ءيا، ەندi ەسiمە ءتۇستi. بۇل شىنى­مەن سول اعامنىڭ ۇيiندەگi جەڭگەي عوي! بiرگە تۇسكەن سۋرەتتەرiن تالاي كورگەم. ءيا، بۇل سول، جازۋشىنىڭ بايبiشەسi. ول مەنiڭ كوزiمە نە ءۇشiن كورiندi? مۇندا قانداي قۇپيا-سىر بار؟ الدە مەنi شىنىمەن جىن-شاي­تاندار يەكتەپ العانى ما؟! بۇل بiر ءساتسiز كۇن بولدى-اۋ! مىنا كوگەرشiنگە نە جوق؟! يىعىما شىعىپ الىپ، تايراڭداپ تۇرعانىن قاراشى! تاپ بiر مەنiڭ اسىراندى توتىقۇسىم سياقتى، قورقۋ، ۇركۋ، جاتسىنۋ جوق. ءاي، بiراق، مەن بiلسەم، بۇل تەگiن كوگەرشiن ەمەس. بويىنان ءبiرتۇرلi بiر جىلىلىقتى سەزiنiپ تۇرمىن. كوزiنiڭ ءوزi كوپ سىر ايتىپ تۇر. قاسيەتiڭنەن اينا­لايىن، ادالدىقتىڭ اق پەرiشتەسi, نە ايتقىڭ كەلiپ تۇر، سارناشى بiر كوسiلiپ. تىڭدايىن بiر زەيiن قويىپ. ايتشى، كانە، نە دەيسiڭ؟”
ول نازارىن كوگەرشiنگە قايتا اۋداردى. و توبا، قۇستىڭ كوزi جاساۋراپ تۇر. ويلانىپ تا ۇلگەرمەي جاتىپ، كوگەرشiننiڭ ءمولت-ءمولت ەتكەن جانارىنان بiر تامشى جاس ءۇزiلiپ ءتۇستi. تاعى بiر تامشى... جانارى جاسقا تولىپ كەتتi. ءموپ-ءمولدiر مويىنشاقتار بiرiن-بiرi قۋالاي، سىناپتاي سىرعىپ بارادى.
جۇلدىزجان قۇستىڭ جىلاعانىن ال­عاش رەت كوردi. بiراق وعان تاڭدانىپ، تاڭداي قاعا قويعان جوق. €يتكەنi ول دا بiر بويىندا جان، تامىرىندا قان بار تiرشiلiك يەسi عوي. ونىڭ دا ادام سەكiلدi جۇرەگi, باۋىرى، بۇيرەگi بار. ءسوز جوق، جانى قينالادى، جۇرەگi سىزدايدى، باۋىرى ەزiلەدi, بۇيرەگi بۇلكiلدەيدi.
كوگەرشiننiڭ كوزiنەن پورا-پورا جاس پارلاپ تۇر. ەكi-ءۇش تامشى جاس الاقانىنا تامدى. جايلاپ جالاپ كورiپ ەدi, ءدامi اششىلاۋ تاتىدى. “قۇستىڭ دا جاسى اششى بولادى ەكەن-اۋ! – دەپ ويلادى. – كوزiنەن سوراسىن اعىزىپ، نەمەنەگە ەگiلiپ تۇر؟! وسىعان نە جەتپەيدi ەكەن؟! ءاي، بiراق قۇس ەكەش قۇستىڭ دا بiز بiلە بەرمەيتiن ءوز ءومiرi, تاعدىر-تالايى بولادى عوي! قايعى جامىلىپ، قاسiرەت ارقالاپ ءجۇر مە ەكەن؟! سىڭارىنان ايىرىلدى ما، جوق الدە باۋىر ەتi – بالا­پاندارىن جوعالتتى ما؟! كiم بiلسiن! ايتەۋiر، بiر مۇڭ بار-اۋ! بۇلاردىڭ دا بiرگە تۋعان ەت-جاقىندارى بولادى ەمەس پە؟! الدە باسىنا بiر iس ءتۇسiپ ءجۇر مە ەكەن؟! وي، ءوزi مەن نە قيالداپ كەتتiم؟ ەگەر وسى ويىمدى بiرەۋ-مiرەۋ وقىپ قويسا، ارتىن اشىپ كۇلەر ەدi-اۋ!.. اسiرەسە قۋ تiلدi قۋان بiلمەي-اق قويسىن! ول ەستiسە، بۇكiل ەلگە جايىپ، ماس­قارامدى شىعارادى-اۋ!.. نەگە ەكەنiن بiلمەيمiن، سول-اق مەنi اڭديدى دا جۇرەدi. ءاي، قويشى سونى، يت تە بولسا دوسىم عوي!..”
اق كوگەرشiن سەكiرiپ باسىنا شىقتى. توبە-قۇيقاسى شىمىرلاپ قويا بەردi. بiراق مىسقالداي دا اۋىرلىعى بiلiنەر ەمەس. تەك قوزعالعان سايىن تىرناقتارى باتىڭقىراپ، جىبىرلاتىپ اكەتiپ بارادى. جانىنان قيىس ءوتiپ بارا جاتقان بiر اققۇبا قىز بۇعان قاراپ مىرس ەتiپ كۇلiپ جiبەردi. بۇل دا جىلى جىميىپ، كوزiن قىسىپ قالدى. “ساسقان ۇيرەك ارتىمەن جۇزەدi” دەمەكشi, نە ءۇشiن كوز قىسقانىن ءوزi دە انىق اجىراتىپ جاتپادى. قىسىلىڭقىراپ قالعان بويجەتكەن ءجۇزiن جىلدام بۇرىپ اكەتتi دە، ءلام-ميم دەپ تiل قاتپاستان، اياعىن اسىعا باسىپ، جونiنە جونەي بەردi.
كەنەت توبەسi سۋلانىپ كەت­كەندەي بولدى. ول قۇستىڭ باسىنا ساڭعىپ جiبەرگەنiن سەزدi دە، قولىمەن قاتتىراق قاعىپ جiبەرiپ، ورنىنان اتىپ تۇردى. كوگەرشiن انانداي جەرگە ۇشىپ بارىپ توپ ەتە ءتۇستi. جالما-جان قالتاسىنان قول ورامالىن سۋىرىپ الىپ، توبەسiن سۇرتە باستادى. العا­شىندا اشۋعا مiنسە دە، ارتىنشا-اق بالاشا قۋاندى: “قۇستىڭ توبەڭە ساڭعىعانىن جاقسى ىرىمعا بالاپ جاتۋشى ەدi عوي كونەكوز قاريالار. “باسىڭا باق قونىپ، داۋلەتiڭ ارتادى، ىرىس-قۇتىڭ مولايادى” دەمەۋشi مە ەدi! بۇل جاقسىلىقتىڭ نىشانى شىعار؟! قۇداي بiردەڭە بەرەر! مۇمكiن، اياق-استىنان بايىپ كەتەرمiن! ءاي، بiراق كiم بiلەدi?! قوي، قۇر بوسقا قيالداي بەرگەنشە، جاتاقحاناما بارىپ، ەرتەڭگi ساباققا دايىن­دالايىن. الدىمەن تەزدەتiپ بارىپ جۋىنىپ الايىن، قۋاياق قۋان باسىمداعى بوقتى كورسە، ءومiر بويى اۋزىنان تاستاماي جىر عىپ ايتىپ جۇرەر! ويباي، ول بiلمەي-اق قويسىن!”
ول iلبي باسىپ، ايالداماعا قاراي اياڭدادى. جان-جاعىنا كوز تاستاپ قويادى. ادام اياعى از، كوشە بويلاپ اعىلعان ماشينالار زۋ-زۋ ەتiپ، زۋىلداپ ءوتiپ جاتىر. ايالداماعا كەلiپ، بوس تۇرعان ورىندىققا وتىرا بەرگەنi سول ەدi, اق كوگەرشiن سەكەڭدەپ جانىنا جەتiپ كەلدi: “€ي، مىناۋ مەنiڭ ارتىمنان قۋىپ كەلگەن بە؟!” – دەپ تاڭ-تاماشا قالدى. ءاي-شاي جوق، قايتادان قولىنا كەلiپ قوندى.
ايالداماداعى ادامدار بۇ­لارعا قاراي مويىن بۇرعان. €زiنەن-ءوزi قىسىلىپ-قىمتىرىلا باستادى. ابىروي بولعاندا تاپ وسى كەزدە كۇتكەن اۆتوبۋسى دا كەلە قالدى. اتىپ تۇرىپ، جۇگiرiپ كiردi. اۆتوبۋس كوپ ايالداماستان ءجۇرiپ كەتتi. ارت جاعىنا كوز تاستاپ ەدi, اق كوگەرشiن قالماي ۇشىپ كەلەدi ەكەن. كەلەسi ايالداماعا توقتاعان كەزدە، بۇل تۇرعان تەرەزە جاققا تاقاپ كەلiپ، قاناتىن سابالاي بەردi. قوشتاسىپ تۇرعان سياقتى.
اۆتوبۋس قوزعالا بەردi. كوگەرشiن قالىسار ەمەس. بiر كەزدە اۆتوبۋس سولعا قاراي كiلت بۇرىلدى. بەيبiتشiلiك قۇسى ادەيi iستەدi مە، جوق الدە ءوزiن-ءوزi توقتاتا الماي قالدى ما، ۇشقان بويى ەكپiندەپ كەلiپ الدىڭعى تەرەزەگە دۇڭك ەتiپ سوعىلدى دا، جالپ ەتiپ قۇلادى. جۇرگiزۋشi اۆتوبۋستى توقتاتا قويعان جوق، تۇك بولماعانداي تاپتاپ وتە شىقتى. جۇلدىزجان ادامداردى قاعا-ماعا اۆتوبۋستىڭ ارت جاعىنا قاراي تۇرا ۇمتىلدى. جاپالاقشا جاربيىپ جاتقان اق كوگەرشiن اعىلعان كولiكتەردiڭ استىندا مىجىلىپ قالا بەردi. تەك شار سياقتى دوڭگەلەنگەن كوكشiل جالىننىڭ كوككە كوتەرiلiپ بارا جاتقانىن بايقاپ قالدى.
كوڭiلi سەڭدەي بۇزىلىپ قويا بەردi. جانارىنا جاس iركiلدi. ارت جاقتاعى بوس تۇرعان ورىندىققا سىلق ەتiپ وتىرا كەتتi. ماڭدايى­نان سۋىق تەر بۇرق ەتە قالدى.
كوز الدىنا باعاناعى ايەلدiڭ بەينەسi قايىرا ەلەس بەردi. قان-ءسول جوق، سۇپ-سۇر، سۇپ-سۋىق. قۋداي قۋارعان جۇزiنەن ءولiمنiڭ تابىن تانىعانداي بولدى.
جۇلدىزجان شوشىنا سەلك ەتە ءتۇستi. جۇرەگi دۇرسiلدەپ كەتتi.
– ءبiسسiمiللا... ءبiسسiمiللا!.. – Iشتەي كۇبiرلەپ، كوزiن جۇما بەردi. – قۇدايىم ساقتاي گور!.. قۇدايىم ساقتاي گور!..

دۋمان رامازان

http://zhasalash.kz/ruhaniyat/4971.html