وتكەن ايدا بۇۇ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كەڭسەسىنە قىتايداعى ادام قۇقىعى ماسەلەسىنە بايلانىستى ەكى حات كەلىپ تۇسكەن. ونىڭ بىرىندە 22 ەلدىڭ بۇۇ-داعى ەلشىلەرى شىڭجاڭداعى ءدىني ازشىلىقتارعا جاسالىپ جاتقان قىسىمدى توقتاتۋدى تالاپ ەتىپ، قىتايدىڭ ساياساتىن ايىپتاعان. ال ەكىنشىسىندە 37 ەلدىڭ جەنەۆادا تۇراقتى تۇراتىن باس ەلشىلەرى پەكيننىڭ شىڭجاڭداعى ساياساتىن قولدايتىنىن مالىمدەگەن.

2017 جىلدىڭ كوكتەمىنەن بەرى قىتايدىڭ شىڭجاڭ ايماعىنداعى لاگەرلەر ماسەلەسى حالىقارالىق دەڭگەيدە تالقىلانۋدا. مۇنى بىرەۋلەر قولداسا، تاعى بىرەۋلەر ايىپتاپ جاتىر. بۇنى جوعارداعى مالىمەتتەن انىق اڭعارۋعا بولادى. قىتاي ساياساتىن قولداۋشىلار دا، ايىپتاۋشىلار دا شىڭجاڭ وڭىرىندەگى جەرگىلىكتى حالىقتىڭ قۇقىعىنان گورى، وزدەرىنىڭ مۇددەسى ءۇشىن جۇمىس ىستەپ جاتقانىن ەسكەرسەك، بۇل ساندى مالىمەتتەر ءالى تالاي وزگەرەرى ءسوزسىز.

ءبىز ايتىپ وتىرعان، 37 ەلدىڭ وكىلى قول قويعان حاتتا شىڭجاڭدا بارلىق ەتنيكالىق توپتاردىڭ نەگىزگى قۇقىقتارى ساقتالاتىنى، پەكين ارەكەتىنىڭ ارقاسىندا "ايماقتاعى جاعدايدىڭ قاۋىپسىز بولا باستاعانى", سوڭعى ءۇش جىلدا مۇندا تەرروريستىك شابۋىل بولماعانى ايتىلادى. حات اۆتورلارى بۇعان قوسا شىڭجاڭ تۇرعىندارىنىڭ "باقىتتى ءارى تاتۋ-ءتاتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىن" اتاپ وتكەن.

سونىمەن قاتار، باس ەلشىلەر بىرلەسكەن حاتتا قىتايدىڭ حالىقتى وزەك ەتكەن دامۋ يدەياسىنا تاباندى بولىپ، دامۋ ارقىلى ادامدىق قۇقىقتى قورعاۋدى ىلگەرلەتىپ، ادامدىق قۇقىق ىستەرىندە زور جەتىستىككە قول جەتكىزگەنىن، حالىقارالىق ادامدىق قۇقىق ىستەرىنە ۇلكەن ۇلەس قوسقانىن ماداقتاعان.

حاتقا قول قويعان ەلدەر اراسىندا ساۋد ارابياسى، رەسەي، سولتۇستىك كورەيا، ۆەنەسۋەلا، كۋبا، بەلارۋس، ميانما، فيليپپين، سيريا، پاكىستان، ومان، كۋۆەيت، كاتار، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى، باحرەين بار بولاتىن.

ال قىتايدى ايىپتاعان 22 ەلدىڭ حاتىنىڭ مازمۇنى مۇلدە بولەك. ولار قىتايدان شىڭجاڭداعى ءدىني ازشىلىقتارعا جاسالىپ جاتقان قىسىمدى توقتاتۋدى تالاپ ەتىپ، حات جازعان بولاتىن. ول حاتتا قىتايدىڭ از ۇلتتارعا سونىڭ ىشىندە ۇيعىر، قازاق، قىرعىز جانە وزگە ەتنيكالىق توپتارعا جاساپ وتىرعانىن قىسىمىن ايىپتاعان بولاتىن.

8 شىلدەدە جازىلعان حاتقا اۆستراليا، ۇلىبريتانيا، كانادا، فرانتسيا، گەرمانيا، جاپونيا، شۆەيتساريا جانە باسقا دا ەو ەلدەرىنىڭ ەلشىلەرى قول قويعان.

بۇعان قوسا، جاقىندا عانا قىتايدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى شىڭجاڭداعى ساياساتتى قولدايتىن 50 ەلدىڭ ءتىزىمىن جاريالاپ وتىر. بۇل تىزىمدە اتى اتالعان ەلدەر شىڭجاڭداعى ادامدىق قۇقىق ىستەرىنىڭ دامۋ جەتىستىكتەرىن، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ مەن راديكاليزمدى الاستاۋ ناتيجەلەرىن جوعارا باعالاعان. ءارى رەسمي پەكيننىڭ شىڭجاڭعا قاتىستى ماسەلەلەردەگى مايدانىن قولداعان.

بۇل تىزىمدە، ءبىز جوعاردا جازعان ومان، كۋۆەيت، كاتار، ءباا، باحرەين، پاكىستان، ساۋد ارابياسى، سيريا سىندى مۇسىلمان ەلدەرىنەن بولەك، رەسەي، وزبەكستان، تۇركىمەنستان، تاجىكستان سەكىلدى جاقىن كورشىلەرىمىز دە بار ەكەن.

Abai.kz