قازاقستاندىق ونەرتانۋشىلار نەمىس جانە اعىلشىن ونەرتانۋشىسى ەرنست گومبريحتىڭ «ونەر تاريحى» ەڭبەگىن قازاق تىلىنە اۋداردى. اۋدارماشىلاردىڭ ءبىرى جانە عىلىمي رەداكتورى قازاقستاننىڭ ەڭبەڭ سىڭىرگەن قايراتكەرى، ونەرتانۋشى بايتۇرسىن ومىربەكوۆ ەڭبەكتىڭ قۇندىلىعى تۋرالى ايتىپ بەردى.

كىتاپ نەمىس جانە اعىلشىن ونەرتانۋشىسى ەرنست گومبريح دەگەن وتە تانىمال اۆتوردىڭ ەڭبەگى. ول 1954 جىلدارى جازىلعان كىتاپ. بىراق سودان بەرى قاراي كىتاپتىڭ دۇنيەجۇزىندەگى تارالىمى 8 ملن داناعا دەيىن جەتكەن. 16 رەت باسىلىپ، الەمنىڭ 30 تىلىنە اۋدارىلعان. ورىس تىلىنە وسىدان 3 جىل بۇرىن اۋدارىلعان، ەندى مىنە قازاق تىلىنە اۋدارىلىپ وتىر. مەن وسى كىتاپتى اۋدارماشىلارىنىڭ ءبىرىمىن جانە عىلىمي رەداكتورىمىن.

كىتاپ مەملەكەتتىك تاپسىرىسقا سايكەس، «گۋمانيتارلىق ءبىلىم – 100 وقۋلىق» باعدارلاماسى اياسىندا قولعا الىنىپ، اۋدارىلعان. ونەرتانۋشى مازمۇنى باي ەڭبەك بولعاندىقتان دۇنيەجۇزىندەگى تارالىمى ۇلكەن دەپ وتىر.

كىتاپ ونەر تاريحى تۋرالى بولعاندىقتان، وتە ءبىر ەرەكشە دۇنيەلەرى كوپ. سوندىقتان تارالىمى، باسىلىمى كوپ. بىرىنشىدەن، كىتاپ قاراپايىم، حالىققا تۇسىنىكتى تىلمەن جازىلعان. ونەردىڭ كەرەمەت تەرميندەرىنىڭ انىقتىلىعىمەن حالىققا جەتكىزۋىمەن، ءتىلىنىڭ جاتتىقتىعىمەن ەرەكشەلەنگەن. جانە بۇرىنعى ونەرتانۋشىلاردىڭ كىتاپتارى سياقتى ەمەس، جاس وسپىرىمدەرگە ارنالىپ، ونەردىڭ تىلسىم قاسيەتىن جاستارعا تۇسىنىكتى بولۋىن ماقسات تۇتقان كىتاپ. اۆتور سونى ورىنداعان. سوندىقتان كىتاپتىڭ ءمانى زور بولعاندىقتان قازاق تىلىنە اۋدارۋ قولعا الىنعان. «گۋمانيتارلىق ءبىلىم – 100 وقۋلىق» باعدارلاماسى بويىنشا مەملەكەتتىك دارەجەدە ەسكەرىلگەن ەڭبەك بولىپ سانالادى. سوندىقتان كىتاپتىڭ ءمانى ەرەكشە. بەللە ونەرىنىڭ تاريحى بۇرىن بىزگە تەك رەسەيلىك، ورىس تىلىندە باسىلعان كىتاپتار ارقىلى، ورىس ونەرتانۋشىلارىنىڭ كوزقاراسىنان جانە كەڭەستىك ساياسي داۋىردەگى سوتسياليستىك رەاليزم نەگىزىنەن عانا ايتىلاتىن دۇنيەلەر ارقىلى عانا بىلەتىنبىز. ايتىلاتىن سۋرەتشىلەردىڭ شىعارمالارى باتىسقا، امەريكاعا، سول سياقتى كاپيتاليستىك دۇنيەلەر دەگەن ۇعىم ارقىلى شەكتەۋ قويىلاتىن دۇنيەلەر بولدى.

پروفەسسوردىڭ ايتۋىنشا، ەڭبەكتىڭ قازاق ونەرتانۋشىلارىنا سەپتىگى زور بولماق.

بىزگە – قازاق وقىرماندارىنا، قازاق ونەرتانۋشىلارىنا كىتاپتىڭ ەرەكشەلىگى زور. وسىنىڭ بارلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، نەگىزگى ماقسات – ەركىن پايىمداۋ، ەركىن ونەردىڭ قىر-سىرىنا توقتالۋ ت.ب. بارلىعىن قازاقتىلدى وقىرمانعا جەتكىزۋ. قازاق تىلىندە ونەرتانۋ بولدى، كىتاپتار جازىلدى. ولاردىڭ ەڭ ءبىر بەدەلدى اۆتورلارىنىڭ ءبىرى – بولات كەسىكبايۇلى بايجىگىتوۆ. سول سياقتى ءبىرتالاي اۆتورلاردىڭ قازاق تىلىندە قازاق ونەرى، ءبىزدىڭ دۇنيەتانىمىمىز بەن قولدانبالى ونەرىمىز ارقىلى قازاقتىڭ ۇلتتىڭ ونەرى جايلى ايتىلادى. ال ەندى دۇنيەجۇزى ونەرىمەن سالىستىرىپ ايتىلاتىن سۇبەلى ەڭبەك جوق. سوندىق وسى كىتاپ وسى كەمشىلىكتىڭ ورنىن تولتىراتىنىنا كۇمانىم جوق.

اۆتور وقىعان كەزەڭدە مۇسىلمان ونەرى تۋرالى جازىلعان ەڭبەكتەر از بولعان. ال ەرنست گومبريحتىڭ «ونەر تاريحىندا» يلليۋستراتسيامەن بىرگە، شىعارمانىڭ تاريحي كەزەڭى مەن وعان سەبەپ بولعان فاكتور، مۇسىلمان، شىعىس ونەرى تۋرالى جازىلعان.

كىتاپ 28 تاراۋدان تۇرادى. 680 بەتكە جاقىن. ءاربىر ايتىلعان شىعارمانىڭ يلليۋستراتسياسى كورسەتىلگەن. سونىمەن قاتار، كىتاپتاعى كەرەمەت نارسە – ءار شىعارمانىڭ قانداي مەملەكەتتەن ەكەنىمەن قوسا، اۆتورلاردىڭ ەڭبەگىنە سول كەزدەگى مەملەكەتتىڭ ساياسي-الەۋمەتتىك جاعداي سەبەپ بولعانى قاتار قاراستىرىلعان. ياعني، شىعارما مازمۇنىنا اسەر ەتكەن فاكتوردى ايتا كەتەتىن بىردەن-ءبىر وقۋلىق. بۇل جەردە بەينەلەۋ ونەرى بولعاندا، كەسكىندەمە، ءمۇسىن، ساۋلەت ونەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىمەن سولاردىڭ شىعارمالارىنا جاۋاپ بەرىلەدى. سونىمەن قاتار، جالپى بەينەلەۋ ونەرىنىڭ دامۋىنا ءدىننىڭ اسەرى، اسىرەسە، حريستيان ءدىنىنىڭ اسەرى تۋرالى تولىعىراق ايتىلعان. كوپ جەردە اراب ونەرى ايتىلمايتىن. مىسالى، بىزدەن ونەرتانۋدا وقىعاندا مۇسىلمان ونەرى دەگەن جوقتىڭ قاسى ەدى جانە شىعىس ونەرى تۋرالى ماعلۇماتتار از ەدى. ال بۇل كىتاپتا مۇسىلمان ونەرى جايلى ماعلۇماتتار بەرىلگەن. بۇل دا – وسى كىتاپتىڭ ەرەكشەلىگى مەن پايداسىنىڭ كورىنىسى دەپ ويلايمىن.

ەڭبەكتى اۋدارۋعا 3 اي ۋاقىت كەتكەن. ال رەداكتسيالاپ، تولىق اياقتاۋعا 4-5 اي  ۋاقىتتى العان.

كىتاپتى اۋدارۋعا شەكتەۋلى ۋاقىت بەردى. 3 ايدا بىتىردىك. بىراق ونىڭ ارتىندا رەداكتسيالاۋ، تۇزەتۋ دەگەندەي بولدى. وسىلايشا 4-5 ايدا تولىق اياقتادىق. كىتاپتا اۆتوردىڭ ءوزى «ونەرتانۋ تەرميندەرىن كوپ قولدانا بەردىم، ويتكەنى جاس وقۋشىلارعا ارنالعان ەڭبەك بولعاندىقتان، كىتاپ ناقتىلى، دالەلدى، پايىمداۋلارى تۇسىنىكتى بولۋ كەرەك» دەيدى. سوندىقتان ءبىز دە تەرميندەردى قازاق تىلىندە ءتۇسىندىرىپ ايتىپ، ءمانىن بارىنشا جەڭىل جەتكىزۋگە تىرىستىق. ورىس، اعىلشىن تىلدەرىندەگى نۇسقاسىن سالىستىرا وتىرىپ، رەداكتورلار تۇسىنبەيتىن، كەلمەي قالعان جەرلەرىن ناقتىلادى. وسىنداي ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا اۋدارما ءوزىنىڭ عىلىمي قۇندىلىعىن جويمايدى دەپ سەنەمىن.

ەرنست گومبريح. ونەر تاريحى. الماتى: ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسى. – 2019 جىل. – 680 بەت.

اۆستريا جانە اعىلشىن تاريحشىسى، بەدەلدى ونەرتانۋشى ەرنست گومبريحتىڭ «ونەر تاريحى» العاش رەت 1950 جىلى باسىلعان. سودان بەرى الەمدىك بەستسەللەرلەر قاتارىندا اتالاتىن، ونەر تاريحىنا ارنالعان ەڭبەكتەردىڭ ىشىندەگى ەڭ تانىمالى سانالاتىن تۋىندى 16 مارتە قايتا باسىلىپ، الەمنىڭ 30 تىلىندە 8 ميلليون دانامەن تارالعان. كىتاپتا تاسقا سالىنعان ەجەلگى كەسكىندەردەن باستاپ، قازىرگى كەزەڭگە دەيىنگى ونەر تاريحىنا جان-جاقتى شولۋ جاسالادى. جاس وقىرمانعا ارنالىپ جازىلعان «ونەر تاريحى» – وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەردى اتالعان پانمەن تانىستىراتىن كىرىسپە وقۋلىق ءارى ونەرگە قىزىعۋشى كوپشىلىككە تارتىمدى عىلىمي تانىمدىق ەڭبەك.