ءلاززات شاعاتاي. سەكتانت قىزدىڭ سىرى...
«گوسپودي، تى مويا جيزن!... «ەست لي ۋ مەنيا تاكايا پوزيتسيا؟ بوگۋ يا بۋدۋ سلۋجيت، ا يزمەنياتسيا ي چيتات بيبليۋ ي موليتسيا نە بۋدۋ....»
سوڭى تراگەديامەن اياقتالعان قايعىلى جاعداي وسىدان ءتورت جىل بۇرىن باستالدى، بۇل ءوزىن-ءوزى ولىمگە قيعان حريستيان ۇيىمىنداعى قازاق قىزىنىڭ جەكە كۇندەلىگىنىڭ العاشقى بەتىندەگى جازبالارى ەدى. يا، ومىردەن وتكەن ادامنىڭ سىرىن جايۋعا دا بولماس، بىراق، ءوزىم قاتارلاس جاستاردىڭ بۇلاي اداسىپ، رۋحاني جول تاپقانىن قالامايمىن. اجار قىزدىڭ ارۋاعىنان مىڭ مارتە كەشىرىم سۇراي وتىرىپ، «ادام نەگە سەكتادان شىعا المايدى» دەگەن ساۋالعا وسى كۇندەلىكتەگى جازبالاردى زەرتتەۋ ارقىلى جاۋاپ بەرگىم كەلدى.
«گوسپودي، تى مويا جيزن!... «ەست لي ۋ مەنيا تاكايا پوزيتسيا؟ بوگۋ يا بۋدۋ سلۋجيت، ا يزمەنياتسيا ي چيتات بيبليۋ ي موليتسيا نە بۋدۋ....»
سوڭى تراگەديامەن اياقتالعان قايعىلى جاعداي وسىدان ءتورت جىل بۇرىن باستالدى، بۇل ءوزىن-ءوزى ولىمگە قيعان حريستيان ۇيىمىنداعى قازاق قىزىنىڭ جەكە كۇندەلىگىنىڭ العاشقى بەتىندەگى جازبالارى ەدى. يا، ومىردەن وتكەن ادامنىڭ سىرىن جايۋعا دا بولماس، بىراق، ءوزىم قاتارلاس جاستاردىڭ بۇلاي اداسىپ، رۋحاني جول تاپقانىن قالامايمىن. اجار قىزدىڭ ارۋاعىنان مىڭ مارتە كەشىرىم سۇراي وتىرىپ، «ادام نەگە سەكتادان شىعا المايدى» دەگەن ساۋالعا وسى كۇندەلىكتەگى جازبالاردى زەرتتەۋ ارقىلى جاۋاپ بەرگىم كەلدى.
اجار ول كەزدە نەبارى 28 جاستا بولاتىن. بۇل ۇيىمعا كەلمەستەن بۇرىن ول كوپ نارسەگە ۇمىتپەن قارادى، بيىكتەرگە عانا ۇمتىلدى. ونىڭ بالا كەزگى ارمانى ۇلكەن بەلەستەردى باعىندىرسام دەيتىن. زاماننىڭ قيىن تۇسىنا تاپ كەلسە دە، ونىڭ تاڭداعانى، زاماناۋي اعىلشىن ءتىلى ماماندىعى ەدى. ءوز بەلسەندىلىگى، العىرلىعىنىڭ ارقاسىندا كوللەدجدى دە، ينستيتۋتتى دا جاقسىعا ءتامامدادى. مۇعالىم بولىپ، ارتىنان رەپيتيتورلىققا اۋىستى، اۋدارماشى دا بولدى. وسىلاي بىرتىندەپ، ويعا العان ماقساتتارى جۇزەگە اسىپ جاتتى. تەك، «اتتەگەن-ايى»، ول - جەتىم بالالار ۇيىندە تاربيەلەندى. انا الاقانىنا زار، اكە مەيىرىمىنە قات بوپ وسكەندىگى جالعىزدىعىن ۇمىتۋ ءۇشىن جات ادامعا جالتاقتاپ، ودان جىلىلىق كۇتۋگە ۇمتىلۋىندا ەدى. تاعدىرىنىڭ وسى وسال تۇسى ونى ءوز جولىنان ومىرلىك سۇرىندىرۋگە سەبەپ بولدى. ول بىلىكتى مامان دارەجەسىنەن كوشەدەن اقشا مەن تاماق سۇرايتىن دارەجە قالاي جەتتى، نازار اۋدارىڭىز...
تاستاپ كەتكەن اتا-اناسىنا وكپەلى ول ەسەيە كەلە بار جىلۋدى اينالىپ كەلگەندە بوتەن شىركەۋدەن، ياعني، ورالدىڭ قاق ورتاسىندا ورىن تەپكەن جات ءدىننىڭ ساناتىنا جاتاتىن «بلاگوداتتان» تاپتى، مۇندا ءوزىن بىرەۋگە كەرەكپىن دەپ سەندىردى. الايدا ءبارى بەكەر ەدى، كورسوقىر ارمانى ونى الداپ، جاردان ءبىرجولاتا قۇلاتتى... نەگە، ويتكەنى جاراتىلىسىنان مۇسىلمان بولعاندىعى بوتەن سەنىمدى، باسقا ءدىننىڭ قۇدايىن ۇزاق ۋاقىت جۇرەگىنە قابىلداي الماي، كوپ قينالدى.
ول قۇدايدى تانىعىسى، كورگىسى كەلدى، ونىڭ مەيىرىمىنە بولەنىپ، داۋىسىن ەستىگىسى كەلدى... بۇل وزىندىك ويى مەن ءتانىنىڭ قالاۋى بولدى، ال، ىشكى جان-دۇنيەسى، جۇرەگى، رۋحى نە دەدى؟ ونى جازباسىندا جالعاسقان مىنا جولداردان بايقايسىڭ... «...مەن ءوزىمنىڭ كوپكە دەيىن قۇداي جولىنداعى ادام ەكەنىمە سەنگىم كەلمەدى، ماعان شىركەۋدە «وقى» دەپ بەرگەن كىتاپتارىن دا وقىمادىم، ءتىپتى، اشىپ تا قارامادىم. ويتكەنى، يسا...يسا جوق...
...كەرەك دەسەڭىز، يساعا بىرنەشە رەت سەنىمسىزدىك ارتتىم، ونىڭ ءوز بالالارىنا قامقور بولىپ، قولدايتىنىنا دا يلانعان ەمەسپىن. يا، راس ايتامىن، بىراق.....مۇنىم دۇرىس پا؟»
وسىلاي دەپ وزىنە قارسى سۇراق قويادى دا، مۇنىسىنا وكىنىش ءبىلدىرىپ بىلاي دەيدى: «...يسا، مەنىڭ ودان ءارى ءومىرىم ءۇشىن ۇلكەن كۇش پەن قۋاتىڭدى بەرشى! وتىنەم، سەنىڭ جاقسىلىعىڭنان ءالى دە ءۇمىتتىمىن، ماعان سوڭعى... سوڭعى مۇمكىندىگىندى بەرشى...
...ماعان ءبارىن ويلاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن سانا بەرۋگە كومەكتەسشى، جالىنام...».
قانداي ايانىشتى! سوزدەرىنە قاراپ، ونىڭ كۇن سايىن ىشتەي ءوشىپ بارا جاتقانىن سەزەسىڭ. ءتىپتى، شىركەۋگە كەلىپ، باعىتىنان دا ايرىلىپ قالعانداي ما دەيسىڭ: «...قۇدايىم، رۋحاني الەمىمدە الداعى ۋاقىتتا قالاي جىلجيتىنىمدى ايقىنداۋ ءۇشىن ماعان باعىتىڭدى كورسەتشى...»
كۇندەلىگىنە ۇڭىلسەڭ، ونىڭ كۇن وتكەن سايىن مىنەزىنىڭ تۇيىقتالىپ، ءوزىن-ءوزى كىنالاۋى جيىلەي تۇسەدى: «...ءوز-وزىمنەن بۇگىن بىرنەشە رەت جيىركەندىم....بۇگىندىككە ءوزىم تۋرالى ەڭ لاس، ەڭ جامان ويلاردى عانا ەسكە ءتۇسىردىم،-دەيدى دە: ...و، يسا، ماعان ەندى قانداي جوسپار قۇرۋداسىڭ، مەنىمەن ءبولىسشى... ماعان تاعى نە كورسەتپەكسىڭ، تاعى قانداي ويىڭ بار، ايتشى، وتىنەم....» دەپ ناليدى، جىلايدى. الايدا، بۇل ىشتەگى قورقىنىشىن قۇدايدان ەمەس، وزىمنەن دەپ توقتاتادى. كەيدە ءوز السىزدىگىنەن كۇنىنە كەم دەگەندە 3-4 اداممەن رەنجىسەتىنىن، ءتىپتى، كۇنا ەكەنىن سەزە تۇرا ولارعا عايبات ءسوز ايتاتىنىن دا جاسىرماعان.
راسىمەن، وقىپ وتىرىپ ءوزىڭ بىرگە جىلايسىڭ، ەرىكسىز! سەبەبى، ول مىنا ۇيىمعا كىرگەلى ءومىرىن قۇردىمعا جىبەردى. ءتاپ-ءتاۋىر جۇمىسىنان ايىرىلدى. بىرەۋدىڭ بالاسىنا كۇتۋشى بولدى، الايدا، وعان ءدىني ۋاعىز جۇرگىزەسىڭ دەپ شىعارىپ جىبەردى. كورشىلەرى دە ودان اۋلاقتادى. ەندى امالسىز كوپ جەرلەردە ىدىس جۋشى، ەدەن جۋشى بولىپ كۇنىن كورگەندىگىن ايتادى. سولاي بولا تۇرا، قالتاسىنداعى سوڭعى اقشاسىنا دەيىن شىركەۋگە ساداقاعا جۇمساعانىن جازادى. ويتكەنى، ول شىركەۋ مەن قۇداي اراسىنداعى قۇپيا مۇگەدەكتەرگە، السىزدەرگە كومەكتەسۋ دەپ ءتۇسىندى، قۇداي ماعان ءبارىن كەرى قايتارىپ بەرەدى، مۇنى سىناق دەپ قابىلدايتىنىن دا جاسىرماعان. ءتىپتى، قاي كۇنى قانشا تەڭگە جويعانىن دا ەكىنشى ءبىر قويىن داپتەرىنە تۇگەلدەي ءتىزىپ جازعان. وقىساڭ، دەنەڭ تۇرشىگەدى: «بۇگىنگى تابىسىم 500 تەڭگە، ونى «بلاگوداتتاعى» ايەل اياعاننان بەردى، بۇل تابىستىڭ 50 تەڭگەسى - «دەسياتيناعا» (تابىستىڭ ون پايىزىن بەرۋ شارت), 25ت - شىركەۋگە ساداقا، 25ت - پاستورعا ساداقا، 25ت - جينالعان قاۋىمعا ساداقا، 25ت - مۇگەدەك ادامدارعا ساداقا، 25ت - ميسسيونەرلىك قىزمەتكە ساداقا... 140 تەڭگەگە العان قارىزىمدى وتەدىم. بۇدان 185ت قالدى، 80ت شىركەۋگە بارىپ، ۇيگە قايتۋ ءۇشىن جولاقىعا، 35ت كارتوپ، 40ت باتون، 30ت سابىن الدىم...» دەپ كۇندەگىسى ءدال وسىلاي جالعاسىپ كەتە بەرەدى. شىركەۋگە بەرەتىن شىعىنى كۇن سايىن وسە بەرگەنى جازبادا ايقىن ورنەكتەلگەن، جۇمىسسىز اجارعا قيىن سوقتى. ءتىپتى، بىرنەشە رەت تاتارعا ءنار تاپپاي، جۇرگەن جەرىندە ۇرلىق جاساعانىن، بىرەۋلەردى الداعانىن ايتىپ، قۇدايىنان ءجۇز مارتە كەشىرىم دە سۇراعانىن كۇندەلىگى دالەلدەيدى. امالى قۇرىعاننان وزگەگە جاۋتاڭداۋى كۇشەيەدى: «...مەن وسى اپتانىڭ كەشىندە ءبىر ايەلدىڭ ۇيىندە بولدىم. ونىمەن ۇزاق اڭگىمە ايتتىم. كەتەرىمدە ول كەشكى اس ازىرلەپ جاتتى، مەن تەلەديدار قاراپ وتىرسام دا، قارنىم اشقانى سونداي، ماعان دا سورپا مەن ءبىر ءتىلىم نان بەرسە ەكەن دەپ كۇتتىم...
...ءبىزدىڭ پاتەردە تۇراتىن اپاي مەنى تاماققا شاقىرا ما دەپ ويلادىم، بىراق شاقىرمادى...
...مەن كورشىمنەن قارىزعا تاعى دا اقشا سۇرادىم، بىراق ول وسى جولىماعان قاتتى ۇرسىپ تاستادى، سونداعى ايتقانى «سەن شىركەۋگە بارعاننان باستاپ، بارلىق اقشاننان ايىرىلدىڭ، ولار سەنى الداپ ءجۇر، ولارعا سەن ەمەس، سەنىڭ اقشاڭ كەرەك»،-دەيدى
...بۇگىنگى ويىم ەندى قايدان جۇمىس ىزدەسەم دەپ ويلاندىم...
...كەشە كەشكىسىن جۇمىس تۋرالى ۇمىتىپ، باسقا ويدىڭ قۇشاعىنا ەندىم...نەسىنە ويلايمىن، ءبارى مەنەن باس تارتادى، ەشكىمگە كەرەك ەمەسپىن، ءتىپتى قۇدايعا دا؟ «بلاگوداتتاعى سەسترالارىمنان» قاشانعا قارىز الام، ەندىگى ونى قايتارۋ مۇمكىن ەمەس...و، يسا، قايداسىڭ سەن؟ سەنىڭ بارىڭا تاعى سەنبەيمىن، ەگەر بولساڭ سەن مەنى تىڭدار ەدىڭ عوي، داۋىسىمدى، جالىنىپ جىلاعانىمدى ەستىر ەدىڭ عوي...قايداسىڭ، ەڭ بولماسا، بۇگىن كورىنشى ماعان، راسىمەن بار بولساڭ...»
ۇيىمعا كەلگەلى اجاردىڭ ءومىرى ءدال وسىلاي وزگەرىپ سالا بەردى. قانشا جىل وتسە دە، قۇدايعا سەنبەي ءوزىن قيناعانىن عانا سەزەسىڭ: «...مەن كەشە تاڭەرتەڭ توسەگىمنەن تۇرۋعا ەرىنىپ، بوسقا ۋاقىت وتكىزدىم، تاعى دا ءوزىم ءۇشىن قۇلشىلىق جاساۋعا ارەكەتتەنبەدىم.
...كەشە تاعى دا قۇدايعا سىيىنۋدى ءبىلىپ تۇرىپ، ۇمىت قالدىردىم...
...بۇگىن بىرنەشە رەت قۇلشىلىقتان دا، باسقا اۋىر ويلاردان دا ارىلدىم، قاسيەتتى رۋحتىڭ الدىندا نازارىمدى اۋدارتتىم...
...بۇلا اپتادا، ياعني، ءبىرىنشى، ەكىنشى... جەكسەنبى دەپ اياقتالىپ، قايتا باستالاتىن وسى اپتادا قۇداي ءسوزىن ايتپادىم، جەكە قۇلشىلىقتى جاسامادىم...مەن نەشەنشى اپتا قۇدايعا جالبارىنۋ ءراسىمىن جاساماعانىمنان جاڭىلىستىم...»
اجار شىركەۋگە بارماۋ كەرەك ەكەندىگىن بىلسە دە، ءوزىن توقتاتا المادى. ءسويتتى دە، جات اعىم ونى تۋرا جولدان وسىلاي اداستىردى. ونى كۇندەلىگىنە جازا بەردى، جازا بەردى.
جاس ارۋ اركەز ءوزىن كىنالى سەزىنىپ، شىركەۋگە بارۋعا لايىقتى ەمەسپىن دەپ شەشتى، كۇندەلىگىندەگى سوڭعى جازبالار قۇداي ونى ەستىمەگەنىن، ال ونىڭ جۇرەگى قۇدايعا اشىلماعانىن جەتكىزەدى. نە دالەل ايتساق تا، ءومىرىنىڭ ەڭ سوڭعى ساتىنە دەيىن قازاق قىزى يسانى مويىنداي الماعانى ارتىندا قالعان قويىن داپتەرىندە انىق قولتاڭبا بولىپ قالىپ قويدى: «...بۇگىن قۇداي تۋرالى ەمەس، ءوزىم تۋرالى كوپ ويلاندىم. ويلانىپ وتىرىپ كوپ ابىرجىدىم...
...شىنىن ايتايىن با...مەن وسىنشا ۋاقىت وتسە دە، مەن قۇدايدى تانىعىم كەلگەن جوق. ونىڭ مىنەزىن بىلگىم دە كەلگەن جوق، كەرەك دەسەڭىز مەن ونىڭ سوزدەرىندە وقىعىم كەلمەدى، بىراق وسىنىڭ ءبارى قالاي بولعانىن ءوزىم تۇسىنبەيمىن...»
قىزدىڭ كۇندەلىگىندە ايتىپ قالارلىقتاي ەشقانداي جاقسى سوزدەر مۇلدە كەزدەسپەيدى. تەك ومىردەن ءتۇڭىلۋ، وكىنۋ، جىلاۋ مەن قايعىرۋ، ءوزىن و دۇنيەگە ازىرلەۋ بار.
مىنە، وقىرمان، كوز الدىڭدا ادامنىڭ تاعدىرىنىڭ وپ-وڭاي قۇردىمعا كەتكەنىنىڭ سەن دە كۋاسى بولدىڭ. ومىرگە قۇشتار جاننىڭ ءدىن جولىنا ءتۇستىم دەگەننەن كەيىن قانداي حالگە دۋشار بولعانىنا كۇيىنىش ءبىلدىرىپ وتىرعان شىعارسىڭ؟! بوگدە ءدىننىڭ، جات اعىمنىڭ باستى ماقساتى - ساۋاتتى، قوعامعا پايدالى جاس ازاماتتاردىڭ اقىلىن ۋلاۋ، وزدەرىنە تيىن تەبەن بولسادا الداپ پايدا تابۋ ءۇشىن قوعامنان الشاقتاتۋ، ءسويتىپ ءبىرجولا قۇرتۋ. وسىنداي قىسپاققا تۇسكەن ادامنىڭ ولىمنەن باسقاسىن ويلاۋى مۇمكىن ەمەس ەدى. اجار ءوزىن ەشكىمگە، اسىلى، قۇدايعا دا كەرەك سانامادى. وتىز ەكى عانا جاسىندا سەگىزىنشى ەتاجداعى ءۇيىنىڭ بالكونىنان سەكىرىپ اقىرى اجال قۇشتى، بۇل اجار قىزدىڭ ءومىرىنىڭ سوڭعى تاڭداۋى، ءارى شەشىمى بولدى. ءولىمى جۇمباق بولعانىمەن، سەبەپتەرى ايقىن ەدى. وعان كۋا - ارتىندا قالعان قويىن داپتەرى مەن كۇندەلىگى.
بۇل وسىلاي قۇردىمعا كەتكەن ءبىر ادامنىڭ عانا تاعدىرى، ال كوپشىلىگىنەن بەيحابارمىز.
ماقالادا ارۋاقتىڭ سىرىن كوپكە جايۋدى ەمەس، ماقساتىم وسى ارۋدىڭ قاتەلىگىن وزگەلەر قايتالاماسىن دەپ، جوعارىداعى سۇراققا دالەلدى جاۋاپ بولسىن دەپ جازدىم. قانداي دا ءبىر شەشىم، ياكي قورىتىندى شىعارۋدان اۋلاقپىن، وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، ساراپتاما جاساۋدى وزدەرىڭىزگە قالدىردىم. ءسىز نە دەيسىز، وقىرمان؟
«يا نە حوتەلا پوزناۆات بوگا ي ۋزناۆات ەگو حاراكتەر ي چيتات سلوۆو ەگو....» بۇل اجاردىڭ كۇندەلىگىندەگى سوڭعى جازۋ.
ءلاززات شاعاتاي،
ورال قالاسى
