2019 جىلدىڭ 4-6 قىركۇيەك كۇندەرى نۇر-سۇلتان قالاسىندا قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «ازيا ەلدەرى قالامگەرلەرىنىڭ I فورۋمى» وتەدى. وعان 44 مەملەكەتتىڭ قالامگەرلەرىمەن قاتار  جازۋشىلار وداعىنىڭ وكىلدەرى قاتىسادى.

بۇل فورۋمدا قانداي ماسەلەلەر قوزعالادى؟ ازيا كەڭىستىگىندەگى قازاق ادەبيەتىنىڭ الاتىن ورنى قانداي؟ بۇگىنگى ادەبيتەتتىڭ جەتىستىگى مەن كەمشىلىگى، تاعى باسقا دا سۇراقتار توڭىرەگىندە اقىن قۋات قايرانبايدان سۇراپ بىلگەن ەدىك...

قۋات قايرانباي، اقىن:

-بالەنباي جىلدان كەيىن وتكىزىلگەلى وتىرعان ازيا ەلدەرى قالامگەرلەرىنىڭ فورۋمىن قالامگەر رەتىندە قۇپتايمىن، قۋانامىن. قانداي ماسەلە قوزعالعانىن قالايسىز دەگەن ەكەنسىزدەر، ارينە قازىر ادەبيەتتىڭ ماسەلەسى وتە كوپ قىرلى.سونىڭ ىشىندە، ءتىپتى، جازۋىنان باستاپ، كىتاپتىڭ شىعۋى، تارالۋى دەگەن ماسەلەلەر وتە كوپ. سونىڭ ءبارىن فورۋمنىڭ كۇنتارتىبىنە ەنگىزۋگە بولادى. بىراق، بۇل ەندى شەشىلەتىن نارسەلەر عوي.

جالپى، ازيا ەلدەرىنە كەلگەن كەزدە مەن اۋدارما ماسەلەسىنە كوڭىل اۋدارعىم كەلەدى. ويتكەنى ءبىز قازىر كورشىمىز وزبەكتەر، قىرعىزدار، تاجىكتەر، تۇركىمەندەر نە جازىپ جاتقانىن بىلە بەرمەيمىز. بۇرىن ماسكەۋدە شىعاتىن جۋرنالدار ارقىلى ورىس تىلىندە ءبىلىپ وتىرساق، قازىر، قولىمىزعا تۇسكەن كەيبىر دۇنيەلەر بولماسا، مۇلدە بەيحابارمىز. سوندىقتان، ازيا ەلدەرىنىڭ ادەبيەتشىلەرىنە ورتاق ۇيىم قۇرىلىپ، سولار ادەبيەتتىڭ ەڭ وزىق ۇلگىلەرىن بارلىق تىلدەرگە اۋدارىپ وتىرسا دەگەن ۇسىنىس بار.

تاعى ءبىر ۇسىنىسىم – قازىر جاستار ادەبيەت وقىمايدى، جالپى كىتاپقا قارامايدى دەگەن ماسەلە بار. تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن قولدارىنداعى تەلەفونعا شۇقشيىپ وتىرعان جاستار كوركەم شىعارما وقيدى دەگەنگە ءوزىم سەنبەيمىن. سوندىقتان، مەن قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيكالىق شىعارمالارىن كينو تىلىنە اۋدارسا، كينو تىلىنە كوشىرسە دەگەن ۇسىنىس ايتار ەدىم. سەبەبى، قالاي بولعاندا دا، كوركەم فيلم  بولعاننان كەيىن قارايدى عوي. مىسالى، جاقىندا ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ شىعارمالارىنىڭ نەگىزىندە تۇسىرىلگەن “كوشپەندىلەر”، “قازاق حاندىعى" فيلمدەرى شىقتى. ول فيلم بولعان سوڭ، ءبارىبىر نازارعا ىلىگەدى. ال، ەندى ءبىز وسى ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ شىعارماسىمەن قوسا قازاق حالقىنىڭ تاريحىن بۇكىل الەمگە تانىتتىق. ەگەر كورگەن ادام بولسا، قازاقتىڭ تاريحى جايلى ازداپ بولسا دا حابار الاتىن ەدى. سول سياقتى بىزدە مۇحتار ماعاۋيننىڭ شىعارمالارىن نەگە اۋدارماسقا؟ ءابىش اعامىزدىڭ شىعارمالارىن نەگە كينو قىلىپ تۇسىرمەسكە؟ جاقسى-جاقسى شىعارمالارىمەن الەمدىك دەڭگەيدەگى فيلمدەر تۇسىرۋگە بولادى. سونى قولعا الساق جاقسى بولار ەدى دەپ ويلايمىن.

جاڭا ايتقانىمداي، كورشىلەرىمىزدىڭ نە جازىپ جاتقانى ءبىز ءۇشىن وتە بۇلىڭعىر. ولاردىڭ وزىق شىعارمالارىن، ولەڭدەرىن، پروزالىق شىعارامالىرىنىڭ ءوزى قولعا تيە بەرمەيدى. سالىستىرىپ ايتۋ قيىن. بىراق، مەنىڭ ويىمشا  قازاق ادەبيەتى قازىر مىقتى دامىپ كەلە جاتىر. اسىرەسە، پوەزيا ۇلكەن ءبىر دامۋ ۇستىندە. كەرەمەت-كەرەمەت جاستار شىقتى. ولاردىڭ ولەڭدەرىن وقىپ وتىرىپ ريزا بولاسىڭ، سۇيسىنەسىڭ. مىسالى ءوزىمىز اقىن بولساق تا، قىزعانىشپەن ەمەس، ءسۇيسىنىپ قارايمىز، قازىرگى جاستاردىڭ قادامدارىنا.

سونىمەن قاتار، پروزا سالاسىندا دا ءوزىم بىلەتىن داۋرەن قۋات باۋىرىمىزدان باستاپ، كەرەمەت-كەرەمەت جاستار ءوسىپ كەلە جاتىر. بيىل عانا الماتى وبلىسى جيىرمادان استام جاس اقىن-جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارىن كىتاپ قىلىپ باسىپ شىعاردى. سوندىقتان مەن ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىز الەمدىك ادەبيەتپەن يىق تىرەسە تۇراتىن ادەبيەت دەپ ويلايمىن.

ال، جەتىستىگى مەن كەمشىلىگى قانداي دەگەن سۇراق وتە كۇردەلى.

بۇرىن ورىستىڭ ءتىلى ارقىلى وداقتىق دەڭگەيدەگى ادەبي تۋىندىلاردى جۋرنال-گازەتتەردەن قاراپ وتىراتىنبىز. قازىر ونىڭ ءبىرى جوق، ءبىزدىڭ قولىمىزدا. ءبىز ءوز قازانىمىزدا ءوزىمىز قايناتىپ جاتىرمىز. سوندىقتان قازاق ادەبيەتىنىڭ جەتىستىگى مەن كەمشىلىگى تۋرالى  ايتۋ وتە قيىن. ال، كەمشىلىگىنە كەلگەن كەزدە، ول ادەبيتەتتىڭ كەمشىلىگى دەپ تە ايتۋعا بولمايتىن شىعار، بىراق بىزدە ادەبيەتتى ناسيحاتتاۋ، كىتاپتاردى شىعارۋ، قالامگەرلەردى ىنتالاندىرۋ ماسەلەسى مۇلدە جوق دەسە دە بولادى.

وسىدان ءۇش-ءتورت جىل بۇرىن قالامگەرلەرگە مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن شىعارعان كىتاپتارىنا قالاماقى تولەنەدى دەگەن ماسەلە قوزعالدى. بىراق مەن، سول باعدارلاما بويىنشا كىتاپ شىعارىپ، قالاماقى الىپتى دەگەن ءبىر اقىن، ءبىر جازۋشىنى ەستىگەن جوقپىن ءوز باسىم. قازىرگى جاستار ءۇشىن وتە قيىن. ولار ءوزىنىڭ تازا سۇيىسپەنشىلىگى مەن ءوزىنىڭ ىشكى رۋحاني دۇنيەسىمەن ادەبيەتكە بارىپ جاتىر. وسى تۇرعىدان كەلگەن كەزدە ۇلىقبەك اعامىز باستاعان جازۋشىلار وداعى ۇلكەن-ۇلكەن دۇنيەلەر جاساپ جاتىر. سول جالعاسىن تاۋىپ، قالامگەرلەرگە قالاماقى تولەۋ ماسەلەسى ءبىر رەتكە كەلتىرىلسە دەپ ويلايمىن.

ال، ورتاق پروبلەما – سول اۋدارما شىعار. سەبەبى، جوعارىدا ايتتىم، ءبىز ءوز قازانىمىزدا ءوزىمىز قايناپ جاتىرمىز. وقىرمانمەن بايلانىس جوق. مىسالى، رەسەيدى قاراڭىزشى، ولار كىتاپ تاراتۋ ماسەلەسىن ابدەن جولعا قويعان. بەلگىلى قالام يەلەرىنىڭجەكە تاراتۋشىلارى، ادەبي اگەنتتەرى بار. ءتىپتى ادەبيەت ارقىلى، پروزا اسىرەسە دەتەكتيۆ جانرى ارقىلى ميلليونەرلەر شىعىپ جاتىر ورىستاردا. ولار جولىن تاۋىپ العان. وكىنىشكە قاراي، بىزدە نە پروزادا، نە پوەزيادا ونداي جوق، ال، دەتەكتيۆ جانرى مۇلدە كەنجەلەپ قالدى دەسەك تە بولادى. بىلتىرلارى وسى جانردا بايقاۋلار جاريالاپ جاتتى. بىراق، ونىڭ وزىنەن سەرپىلىپ وقيتىن تۋىندى شىعا قويدى دەپ ويلامايمىن. ويتكەنى ەستىگەن دە، كورگەن دە جوقپىن. مىنە، وسى جاعىنا كوڭىل اۋدارىلسا دەيمىن.

جانە، ادەبيەتتى، كىتاپتاردى تاراتاتىن، ناسيحاتتايتىن ۇيىمدار جۇمىس ىستەسە دەپ ويلايمىن. جازۋشىنىڭ جاقسى كىتابىن ىزدەپ ءجۇرىپ شىعارىپ، ساتىپ، جازۋشىعا دا قارجى بەرىپ، ءوزىنىڭ دە قالتاسىن تولتىراتىن ەلگەزەك ادامدار كوبەيسە قۇبا قۇپ بولار ەدى.  

Abai.kz