وسى جولداۋدىڭ بارىنشا اۋقىمدى ماسەلەلەر قاتارىن قامتۋعا دەگەن تالپىنىس جاساعانى بايقالىپ وتىر. بۇل كەزدەيسوقتىقتان ەمەس دەپ ويلايمىن، سەبەبى ايتىلعان ماسەلەلەردىڭ كوبى سوڭعى ۋاقىتتا ساراپشىلاردىڭ كوتەرگەن، اقپاراتتىڭ كەڭىستىكتە ورىن العان جانە ەڭ ماڭىزدىسى حالىقتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن الاڭداۋشىلىقتار. سايكەسىنشە بۇل بۇگىنگى تاڭداعى وزەكتى جانە ايتىلۋى ءتيىس، قاجەت جانە ومىرشەڭ ماسەلەلەر.

اتاپ ايتقاندا، پرەزيدەنت ق.ق. توقاەۆ حالىق ءۇشىن ءتيىمدى مەملەكەت قۇرۋدان باستاپ وڭىرلەردى دامىتۋعا دەيىنگى ماڭىزدى ماسەلەلەرگە توقتالىپ ءوتتى. نەگىزگى ەكپىن – بيلىك پەن قوعام اراسىنداعى ۇيلەسىمدىلىككە قويىلىپ وتىر، ال قوعامداعى كەيبىر ينستيتۋتتاردىڭ ديسفۋنكتسياسى بۇل ۇيلەسىمدىلىككە كەرى اسەرىن تيگىزىپ وتىرعانى بەلگىلى.

كەز-كەلگەن ەل مەن ۇلتتىڭ ءال-اۋقاتى «ءومىر ساپاسى» دەگەن كاتەگوريامەن سيپاتتالادى. بۇل قوعامدىق ديسكۋرستا كەڭ تالقىعا يە ۇعىمداردىڭ ءبىرى. جولداۋدا وسى ءومىر ساپاسىن جاقسارتۋدىڭ بىرقاتار ينديكاتورلارىنا نازار اۋدارىلىپ وتىر، ونىڭ ىشىندە توقتالىپ وتكىم كەلەتىنى – تۇرعىن ءۇي ماسەلەسى مەن وڭىرلەردەگى ينفراقۇرىلىم. بۇل ماسەلەلەردىڭ پايدا بولۋىنا تۇرتكى بولاتىن ۋربانيزاتسيا ءۇردىسى. ويتكەنى ءبىر جاعىنان، ۋربانيزاتسيا قالالار مەن ولاردىڭ حالقىنىڭ ءوسۋى، سايكەسىنشە ەلدىڭ ءجىو ارتۋىمەن بايلانىستا بولسا، ەكىنشى جاعىنان، بۇگىنگى شىنايىلىق ۋربانيزاتسيا مەن دامۋ ۇنەمى ءبىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستا بولا بەرمەيتىنىن كورسەتىپ وتىر.

جالپى الەمدىك تاجىريبە كورسەتىپ وتىرعانداي، ۋربانيزاتسيا ۇردىسىمەن تۋىنداپ وتىرعان سىن-تەگەۋرىندەردىڭ ءبىرى – تۇرعىن ءۇيدىڭ تاپشىلىعى مەن قولجەتىمسىزدىگى. بۇدان قازاقستان دا تىس قالمادى، ەلدە بىرقاتار مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارى مەن يپوتەكالاردىڭ جۇمىس ىستەۋىنە قاراماستان، 2,5 ملن. ادام نەمەسە حالىقتىڭ 14% تۇرعىن ۇيگە مۇقتاج[1]. ءبىزدىڭ سوڭعى جۇرگىزگەن الەۋمەتتانۋلىق زەرتتەۋلەرىمىزگە ساي ەلدەگى قالا تۇرعىندارىنىڭ 30% ءوز تۇرعىن ۇيىمەن قامتىلماعان.

كورىپ وتىرعانىمىزداي، قابىلدانعان تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارىنىڭ تيىمسىزدىگى نەمەسە ەلىمىزدىڭ باستى قالالارىنىڭ قارجىلىق جانە باسقا دا مۇمكىنشىلىكتەرى بۇگىنگى تاڭداعى تۇرعىن ۇيگە دەگەن سۇرانىستى قاناعاتتاندىرا الماي وتىر. وسىعان بايلانىستى ەل باسشىسى ق.ق. توقاەۆ ءوز جولداۋىندا ۇكىمەت جۇيەسىز باعدارلامالار قابىلداۋ تاجىريبەسىن توقتاتىپ، تۇرعىن ءۇي ساياساتىن جەتىلدىرۋدىڭ بىرىڭعاي مودەلىن دايىنداۋ قاجەت دەپ تاپسىردى.

وڭىرلەردى دامىتۋ جانە ۋربانيزاتسيامەن بەتپە-بەت كەلىپ وتىرعان ەكىنشى پروبلەما – ينفراقۇرىلىمنىڭ ءتيىستى تۇردە دامىماۋى مەن تاپشىلىعى. جولداۋدا ايتىلعانداي، ەلىمىزدىڭ ءار ايماعىنىڭ تۇرعىندارىنىڭ تازا اۋىز سۋعا، تابيعي گازعا، كولىك ينفراقۇرىلىمىنا قول جەتكىزۋ دەڭگەيى بىركەلكى ەمەس. ەگەر سوڭعى الەۋمەتتانۋلىق زەرتتەۋدىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، ءاربىر ءۇشىنشى قازاقستاندىق قالادان تىس جەرلەردەگى جولدىڭ ساپاسىنا قاناعاتتانبايدى. سايكەسىنشە، پرەزيدەنت ق.ق. توقاەۆ مۇنداي تەڭسىزدىكتى جويۋ ءۇشىن جۇمىستى جانداندىرۋ قاجەت دەپ ايتىپ ءوتتى جولداۋدا.

2022 جىلعا قاراي وڭىرلەردى دامىتۋ بيۋدجەتى 800 ميلليارد تەڭگەدەن استام بولماق، ال مۇنداعى تەك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا مەملەكەت 2022 جىلعا دەيىن 1,2 تريلليون تەڭگەدەن استام ينۆەستيتسيا سالادى دەپ كورسەتىلگەن جولداۋدا.

قورىتىندىلاي كەلە، قالالار مەن وڭىرلەردى دامىتۋ جانە ولاردى جوسپارلاۋ تاجىريبەسى كورسەتىپ وتىرعانداي، بۇل كەڭىستىكتەر ەڭ الدىمەن «حالىققا باعىتتالعان» – تۇرعىنداردىڭ ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن قولايلى جانە ولاردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق قاجەتتىلىكتەرىن تولىق قامتاماسىز ەتە الۋى قاجەت.

مۋسينا الماگۇل ماقسۇتقىزى
ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا ينستيتۋتىنىڭ باس ساراپشىسى، PhD

Abai.kz