ەلىمىزدە بالالى وتباسىلاردى الەۋمەتتىك تۇرعىدان قورعاۋعا ايرىقشا ءمان بەرىلىپ كەلەدى. بۇل ەلباسى ساياساتىنىڭ ماڭىزدى بولىگى دەسەك تە قاتەلەسپەيمىز. ولارعا ءارتۇرلى الەۋمەتتىك تولەمدەر مەن مەملەكەتتىك جاردەماقىلار، سالىق سالۋ جەڭىلدىكتەرى مەن جۇمىسپەن قامتۋ شارالارى دا جاتادى.

قازىردە اتالعان الەۋمەتتىك كومەك وتباسىلارعا تومەندەگى 5 سانات بويىنشا بەرىلەدى:

-كوپبالالى وتباسىلارعا;

-از قامتىلعان وتباسىلارعا;

-مۇگەدەك بالاسى بار وتباسىلارعا;

-1 جاسقا دەيىنگى بالاسى بار انالارعا جانە وتباسىلارعا

-بالا اسىراپ العان نەمەسە قامقورلىعىنا العان وتباسىلار مەن اسىراۋشىسىنان ايىرىلعان بالالارعا

مەملەكەتتىك ساياسات تا ەل ازاماتتارىنا بارلىق جاعدايدا قولداۋ كھرسەتىپ كەلەدى. اتالعان جۇيە ءارتۇرلى الەۋمەتتىك دارەجە مەن ومىرلىك جاعدايلاردى تولىق قامتىعان. ال، اتالعان الەۋمەتتىك تولەمدەر ءار جىلدا ينفلياتسيا دەڭگەيىندە بەلگىلەنەدى. قازىر ەلىمىزدە ومىرگە كەلگەن ءار نارەستەگە جاردەماقى بەرۋ قاراستىرىلعان. اتالعان جاردەماقى كولەمى بالا تۋ سانىنا قاراي بەرىلەدى. بيىلعى جىلى ءبىرىنشى، ەكىنشى، ءۇشىنشى بالا دۇنيەگە كەلگەندەگى جاردەماقى مولشەرى – 95 950 تەڭگەنى قۇرادى. ال، ءتورتىنشى جانە ودان كوپ بالالى بولعاندار 159 075 تەڭگە كولەمىندە جاردەماقى الادى. ايتا كەتەيىك، بالا تۋعا بەرىلەتىن جاردەماقى مولشەرى سوڭى ءۇش جىلدا 38% كە ءوستى. وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، بالالى وتباسىلاردى قولداۋ ماقساتىندا بەرىلەتىن جاردەماقىعا مەملەكەت تاراپىنان 40,7 ميلليارد تەڭگە بولىنگەن. بۇل جاردەماقىنى ەلىمىزدە 395 مىڭ ادام العان.

ودان بولەك، ەلىمىزدە 1 جاسقا دەيىنگى بالا كۇتىمى بويىنشا دا الەۋمەتتىك قولداۋ شارالارى قاراستىرىلعان. مۇنداي كومەككە جۇمىس ىستەيتىن دە، جۇمىسسىز انالار دا يە بولا الادى.

ەگەر نارەستەنىڭ اناسى جۇمىسسىز بولسا، بالا ومىرگە كەلگەننەن كەيىن وعان ءبىر جاسقا دەيىنگى بالا كۇتىمى بويىنشا الەۋمەتتىك كومەك بەرىلەدى. اتالعان كومەك اي سايىن ءبىر جىل بويىنا بەرىلەدى. ال،اي سايىنعى الاتىن جاردەماقى مولشەرى 14 544 تەڭگەدەن 22 473 تەڭگەگە دەيىنگى ارالىقتى قۇرايدى.

وتكەن جىلى اتالعان الەۋمەتتىك جاردەماقىنى 125 مىڭعا جۋىق ادام العان. ونىڭ جالپى كولەمى 30 ميلليارد تەڭگەنى قۇرايدى. ال، 2016-2019 جىلدار ارالىعىندا مۇنداي جاردەماقىنىڭ كولەمى 19% كە ارتتى.

ايتا كەتەيىك، نارەستەنىڭ اناسى بوسانعانعا دەيىن جۇمىس ىستەگەن بولسا، وعان دا الەۋمەتتىك جاردەماقى بەرىلىپ تۇرادى. ونداي انالارعا نەگىزىنەن مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ قورى ارقىلى الەۋمەتتىك جاردەماقى تاعايىندالادى.

ول، اۋەلى، جۇكتىلىك جانە بالا تۋ كەزىندە بەرىلەتىن تولەم. ونىڭ مولشەرى ايەل ادامنىڭ سوڭعى ءبىر جىلداعى ورتاشا ايلىق تابىسىنىڭ نەگىزىندە بەلگىلەنەدى. 2018 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، اتالعان تولەمنىڭ ورتاشا مولشەرى 391 170 تەڭگەنى قۇراعان.

ودان كەيىن، بالا ءبىر جاسقا تولعانشا بەرىلەتىن بالا كۇتىمىنە ارنالعان جاردەماقى. ول سوڭعى ەكى جىلداعى ورتاشا ايلىق تابىستىڭ ء40%%ىن قۇرايدى. وتكەن جىلى بقل جاردەماقىنىڭ  ورتاشا مولشەرى 32 361 تەڭگە بولدى.

ال، جالپى، وتكەن جىلى 400 مىڭ اتا-انا مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ ءوورى ارقىلى جالپى سوماسى 165 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە جاردەماقى الدى.

سونىمەن قاتار، مەملەكەت اۋىر اياق ايەلدەردىڭ دەكرەتتىك دەمالىسىندا، ورتاشا ايلىق تابىستىڭ 10% كولەمىندەگى مىندەتتى زەينەتاقى جارناسىن الىپ وتىرادى. بۇل بالا كۇتىمىمەن ۇيدە وتىرعان انالاردىڭ زەينەتاقى جيناعى ءتووتاپ قالماۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتقان قادامدار.

ەندى، جۇمىس ىستەيتىن ايەلدەردىڭ قۇقىعى مەن كەپىلى ەڭبەۋ زاڭناماسى نەگىزىندە قورعالادى. ماسەلەن، قارجىلىق سەبەپتەرمەن شتاتتى قىسقارتۋ نەگىزىندە، جۇمىس كولەمىن تومەندەتۋدە ەڭبەك كەلىسىم-شارتى بۇزىلمايدى. اتالعان كەلىسىمشارت - 3 جاسقا دەيىنگى بالالارى بار ايەلدەرمەن،  جۇكتىلىگى تۋرالى انىقتاماسى بار جۇكتى ايەلدەرمەن جانە 14 جاسقا دەيىنگى بالا تاربيەلەپ وتىرعان ، سونىمەن قاتار، 18 جاسقا دەيىنگى مۇگەدەك بالاسى بار جالعىز باستى انالارمەن جاسالادى.

سونىمەن قاتار، مەملەكەت تاراپىنان جەكە كاسىبىن اشۋدى ماقسات تۇتقان ايەلدەرگە دە جان-جاقتى كومەكتەر قاراستىرعان. بۇل تۇرعىدا نازىك جاندىلاردىڭ كاسىپكەرلىك جولىن قولدايتىن ءارتۇرلى ەمملەكەتتىك باعدارلامالار دا بار. ماسەلەن، وتكەن جىلى مەملەتتىك ناتيجەلى جۇمىسپەن قامتۋ جانە جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ باعدارلاماسى بويىنشا 3033 ايەل ميكروكرەديت جانە 1243 ايەل جاڭا بيزنەس جوبالارىن دامىتۋعا 100 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش كولەمىندە مەملەكەتتىك گرانت الادى.

ايتا كەتەيىك، مەملەكەت تاراپىنان كوپبالالى انالارعا دا ەرەكشە كوڭىل بولىنگەن. جانە، ولار ءۇشىن بىرقاتار جەڭىلدىكتەر دە قاراستىرىلعان.

ياعني، ءاربىر كوپبالالى اناعا مەملەكەت تاراپىنان “التىن القا”، “كۇمىس القاعا”  يە بولعاندارعا سونىمەن قاتار، بۇرىن “باتىر انا” 1,2 دارەجەلى “انا داڭقى” وردەنىمەن ماراپاتتالعاندارعا اي سايىن مەملەكەتتىك جاردەماقى بەرىلەدى. اتالعان جاردەماقى ۇنەمى جانە ءبىرجولا تاعايىندالعان. سونداي-اق، انا زەينەتكەرلىككە شىققان كۇندە دە توقتامايدى. ياعني، بۇل جاردەماقى انانىڭ تابىسىنان تىس تولەنەدى.

جاردەماقىنىڭ كولەمى 16 مىڭ 160 تەڭگەنى ياعني، 6,4 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشتى قۇرايدى سونىمەن قاتار، ول جىل سايىنعى ينفلياتسيا دەڭگەيىندە بەرىلەدى. سوندىقتان دا اتالعان جاردەماقى تومەنگى كۇن كورىس دەڭگەيىمەن بايلانىستىرىلمايدى. ايتا كەتەيىك، قازىر ەلىمىزدە انالاردىڭ مۇنداي قۇرمەتتى اتاعىنا 237 مىڭ اناعا بەرىلەدى. ول ءۇشىن جىل سايىن رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 45 ميلليارد تەڭگە بولىنگەن.

تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، “التىن القا” جانە “كۇمىس القا” اتاعىنا يە بولعان كوپبالالى انالار بىرنەشە جەكەلەگەن سالىقتاردان دا بوساتىلادى. ياعني، جەر سالىعىنان جانە كولىك قۇرالدارى سالىعىنان، تولقۇجات نەمەسە جەكە كۋالىك الۋ كەزىندە نوتاريالدىق جانە زاڭگەرلىك ماڭىزى بار قىزمەت تۇرلەرى ءۇشىن مەملەكەتتىك باجدان جانە تۇرعىلىقتى جەرىن تىركەۋ بارىسىندا بىرنەشە جڭىلدىكتەر قاراستىرىلعان.

ءتورت جانە ودان كوپ بالاسى كاسەلەتتىك جاسقا جەتپەگەن وتباسىلارعا ارنايى مەملەكەتتىك جاردەماقى تاعيىندالعان 2018 جىلى مۇنداي جاردەماقىنى 271 مىڭ وتباسى يەلەنگەن. ال، ونىڭ جالپى كولەمى 32,8 ميلليارد تەڭگەنى قۇراعان.

سونىمەن قاتار، زەينەتاقىمەن قامتۋ جاعىنان بەس جانە ودان كوپ بالاسى بار انالار زەينەتكەرلىككە 53 جاسىندا شىعا الادى.

ال، تابىسى تومەن وتباسىلارعا مەملەكەت تاراپىنان قانداي قولداۋ شارالاراى بار؟

وتكەن جىلدىڭ 1-قاڭتارىنان باستاپ تابىسى تومەن، از قامتىلعان وتباسىلارعا اتاۋلى كومەك كورسەتۋدىڭ باسقا ءتارتىبى ەنگىزىلدى. ياعني، اتالعان كومەكتى تاعايىنداۋ ءۇشىن كەدەيلىك شەگىنىڭ مولشەرى كۇندەلىكتى تابىس دەڭگەيىنەن 40% تەن 50% كە دەيىن ۇلعايتىلعان. بۇل 2017 جىلمەن سالىستىرعاندا اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتىڭ ورتاشا كولەمى 2 ەسەگە ۇلعايعانىن كورسەتەدى.

بۇگىندە اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك جاڭا باعىتتا بەرىلىپ جاتىر. ول تەك اقشالاي عانا ەمەس، ءتۇرلى الەۋمەتتىك قىزمەت تۇرلەرى ارقىلى دا قاراستىرىلعان. ونىڭ ىشىندە وقىتۋ، ميكروكرەديت بەرى، جۇمىسقا تۇرۋعا قولداۋ كورسەتى سياقتىماڭىزدى بولىگىن ايتىپ كەتۋ كەرەك.

سونىمەن قاتار، قازىر ەلىمىزدە مۇگەدەك بالا اسىراپ وتىرعان وتباسىلاردى، اسىراۋشىسىنان ايىرىلعان وتباسىلاردى تاعى باسقا الەۋمەتتىك ءالسىز توپتاردى قولداۋ ءۇشىن بىرنەشە شارالار قاراستىرىلعان.

ياعني، 16 جاسقا دەيىنگى مۇگەدەك بالاعا بەرىلەتىن اي سايىنعى الەۋمەتتىك جاردەماقى كولەمى 41578 تەڭگە كولەمىندە بەكىتىلگەن. ال، 16 جاستان 18 جاسقا دەيىنگى مۇگەدەك بالالارعا ءاترۇرلى توبىنا قاراي بەرىلەدى: ءبىرىنشى توپتاعى مۇگەدەك بالاعا – 57 مىڭ 21 تەڭگە، ەكىنشى توپتاعى مۇگەكدەك جاندار ءۇشىن 47 مىڭ 220 تەڭگە، ءۇشىنشى توپتاعى بالاعا – 35 مىڭ 638 تەڭگە كولەمىندە تولەنەدى.

بۇل تولەمدەرگە قوسا، بالا كامەلەت جاسىنا تولعانعا دەيىنگى مۇگەدەك بالا تاربيەلەپ وتىرعان اتا-انالارعا دا جاردەماقى تولەنەدى. وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 80,6 مىڭ ادام اتالعان جاردەماقىنى العان. ال، مۇنداي جاردەماقى كولەمى 2019 جىلى 31183 تەڭگەنى قۇراعان.

وتكەن جىلدىڭ 1-شىلدەسىنەن باستاپ، ەلىمىزدە 18 جاستان اسقان بالا كۇنىنەن ءبىرىنشى توپتاعى مۇگەدەك جانعا كۇتىمى بويىنشا جاردەماقى بەرۋ ەنگىزىلگەن. مۇنى وتكەن جىلى 11,5 مىڭ ادام العان. ال، بيىل اتالعان جاردەماقى كولەمى 31 183 تەڭگە بولدى.

سونىمەن قاتار، تەحنيكالىق قۇرال-سايماندارمەن قامتاماسىز ەتۋدى قاجەت ەتەتىن بالالار، ءجۇرىپ-تۇرۋى ءۇشىن قاجەتتى قۇرالمەن جانە شيپاجايدا ەمدەلۋ مەن مىندەتتى گيگيەنالىق قۇرالدارمەن تەگىن قاماتاماسىز ەتىلەدى.

ال، اسىراۋشىسىنان ايىرىلعان وتباسىلارعا مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن 25 مىڭ 541 تەڭگە كولەمىندەگى اي سايىنعى جاردەماقى تاعايىندالعان. بۇل اسىراۋىندا ءبىر بالا ءۇشىن، ال، التى نەمەسە ودان دا كوپ بالا اسىراپ وتىرعاندار 62 663 تەڭگە كولەمىندە جاردەماقى الادى.

سونداي-اق، حالىق ءۇشىن مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ قولجەتىمدى بولۋى ءۇشىن 2018 جىلدان باستاپ ءتورت ءتۇرلى قىزمەت بويىنشا پرواكتيۆتى رەجيم ەنگىزىلگەن. ياعن، ازاماتتار قاجەتتى قىزمەتتى الۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك ورگاندارعا بارماي-اق،قىزمەت ءتۇرىن الا الادى. ول جەردە جاڭا تۋعان بالانى تىركەۋ، بالانى بالاباقشا كەزەگىنە ورنالاستىرۋ، بالا ومىرگە كەلگەندەگى بەرىلەتىن جاردەماقىنى جانە 1 جاسقا دەيىنگى بالا كۇتىمى بويىنشا بەرىلەتىن  تولەمدى ەلەكتروندى راسىمدەۋ ءبىر پرواكتيۆتى رەجيمدە بەرىلەدى.

تاعى ءبىر ايتا  كەتەرلىگى، مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ ارقاسىندا انا مەن بالانى قورعاۋ جايلى قابىلدانعان شارالار وڭ ناتيجەسىن بەرىپ كەلەدى. ءسويتىپ، ەلىمىزدە دەموگرافيالىق احۋال ەداۋىر جاقسارعان. ماسەلەن، سوڭعى 10 جىلدا بالا تۋ كورسەتكىشى 10%  كە ارتتى. ياعني، 2008 جىلى 356,6 بالا تۋىلسا، 2018 جىلى 391 مىڭ بالا دۇنيەگە كەلگەن.

بۇل تۇرعىدا انا مەن بالانى الەۋمەتتىك قورعادىڭ  مەملەكەتتىك شاراسى ءساتتى جۇزەگە اسىرىلعانىن تاعى ءبىر مارتە ايتىپ وتۋگە ءتيىسپىز.

Abai.kz