(اڭگىمە)

اتامدى سوڭعى كورگەنىمدە قاباعى سىنىق ەكەن. قولىنداعى كۇرەگىنە سۇيەنىپ، اۋىل شەتىندەگى قىردان جانارىن الماي، قاراپ تۇر. سول قىرداعى قاز-قاتار ورنالاسقان «ارۋاقتار» اۋىلىندا ەلۋ جىلعا جۋىق وتاسقان كەمپىرى سۋىق توپىراقتى كورپە ەتىپ جامىلىپ، قالىڭ ۇيقىدا جاتىر. بايبىشەسىنەن ايىرىلعالى جىلدار وتسە دە اتام ءجيى كوز تىگىپ، كەمپىرى قول بىلعايتىنداي سول قىرعا ءجيى مويىن بۇرادى. مەن بەيباق اتامنىڭ ءتىلىم-ءتىلىم بولىپ، قان جىلاپ جۇرگەن جۇرەگىن ءسال دە بولسا ەمدەگىم كەلىپ، كەمسەڭدەگەن جۇزىنە كۇلكى ءۇيىرىپ، كوڭىلىن كوتەرۋگە تىرىسامىن-اۋ. بىراق بۇل جولى وڭباي قاتەلەستىم. سول قاتەلىگىم ءۇشىن وكىنەمىن...

اتام قوي اۋزىنان ءشوپ الماس مومىن ءارى بالاجان ەدى. بالالارىنىڭ ەشبىرىنە دە قاباق شىتىپ، ەشقايسىسىنىڭ كوڭىلىن قالدىرعان ەمەس. بالا دەسە باۋىر ەتىن ءۇزىپ بەرۋگە دايىن. ال، بالالارىنان كورگەن نەمەرەلەرى ءۇشىن بارىن دا، جانىن دا بەرەتىن جان. ونىڭ ۇستىنە مالجاندى بولاتىن. قارداي اپپاق كوڭىلىنە، ماقتاداي تازا نيەتىنە قاراي جاراتقان يە ىرىس-داۋلەتىن مول ەتىپ، مال-جاندى قىلدى. دەگەنمەن سول مومىندىعىنان، سابيدەي سەنگىش اڭقاۋلىعىنان كوپ وپىق جەپ قالاتىن. اۋىلداستارىنىڭ بىرىنەن اساۋ بيە ساتىپ الىپ، اياعىنان ايىرىلدى. قۇرىق سالىنىپ كورمەگەن اساۋ بيە اتامدى جازىم ەتتى. جالعىز اياقپەن قالسا دا شاڭىراعىمىزدىڭ بايتەرەگى جاسىمادى. «ە، اللا، ابىروي بەرە گور» دەپ قولىنان كەلەر كاسىبىمەن اينالىسىپ، نەسىبەسىن تاپتى. اعاش اياقپەن ءجۇرىپ، ۇيىرلەپ جىلقى، وتارلاپ قوي، تابىنداپ سيىر ۇستادى. سول اساۋ اتتان تاراعان جىلقىلاردىڭ ىشىنەن اتا مەن اجەم قاسقاتايدى ەرەكشە جاقسى كوردى. الا شۇبار بوز بيە قۇلىنداعاننان كەيىن ءولىپ كەتتى. كوزى جاۋتەڭدەپ قالعان قۇلىنشاقتى اتام مەن اجەم اياپ، بالاداي باپتادى. قۇلىن وڭالىپ، جەم جەگەن سايىن اتام كۇرسىنىپ: «سەنى ۇيىرگە قوسىپ جىبەرسەم، ارمانىم بولماس ەدى» دەيتىن.

قاسقاتاي  قۇلىن كەزىنەن ءوزى سونداي سۇيكىمدى بولدى. ماڭدايىندا اپپاق جۇرەكشە بار ەدى. اتام سول تاڭباسىنا قاراپ، قۇلىندى قاسقاتاي اتادى. ۇل-قىزدان ەرگەن نەمەرەلەرىن جازدىكۇنى ەرتە وياتىپ الىپ، قاسقاتايعا شاقپاق قانت بەرگىزەتىن. اجەمىزدىڭ كوزىن الا بەرە اتام باستاعان «ۇرى توپ» اس ۇيدەن قانت ۇرلايمىز. ارەكەتىمىزدى اجەم كورسە، ۇرىسا جونەلەتىن. پەيىشتە نۇرى شالقىعىر، ول كىسى داۋسىن ءسال كوتەرىپ، ۇرىسىڭقىراعانىمەن، جۇزىنەن مەيىرىمدىلىكتىڭ شۋاعى شاشىلىپ تۇراتىن. اتامنىڭ قىر باسىنا ءجيى مويىن بۇرىپ، جانارىن جاسقا مالاتىنى شۇيكەدەي قارا كەمپىرىن ساعىنىپ، ىشتەي مۇڭ شاعۋى مەيىرىمدىلىكتى اڭساۋى ەدى. ...كۇن كوككە كوتەرىلىپ، اينالاعا جىلۋىن توككەن سايىن اتام مەن اجەمدى ەسكە الامىن...

...قاسقاتاي تاي بولىپ، قۇلىندايتىن جىلى اجەم ماڭگىلىك مەكەنگە كەتىپ قالدى. اجەمدى اقتىق ساپارعا اتتاندىرعاندا اتى مال دەمەسەك، قاسقاتاي دا كوزىنەن جاس پارلاتتى. كىلەمگە ورالعان مۇردەنى ءۇيدىڭ تابالدىرىعىنان شىعارماي جاتىپ، قاسقاتاي ارقانعا وراتىلىپ، ءشوپ سالاتىن ناۋاعا قۇلاپ، ىشىندەگى قۇلىنىن ءولتىرىپ الدى. سول كۇننەن كەيىن قاسقاتايدى دا كوڭىلسىزدىك باستى. اتام بۇرىنعىداي قانت بەرمەك تۇگىلى، جالىنان سيپاپ ەركەلەتۋدى دە قويدى. ويىن بالاسى ءبىز دە ۇمىتتىق. كەيىن قاسقاتاي ءىزىم-عايىم جوعالىپ كەتتى. جىلقىنى قانشا ىزدەگەنىمەن، تابا المادىق. ءبىز ونى نە قاسقىرعا تالاندى، بولماسا ۇرىلار قولدى قىلدى دەپ شەشتىك...

... سول جىلدىڭ جاڭا جىلىن تويلاۋ ءۇشىن اۋىلدان قالاعا اتتاندىم. پويىزعا مىنبەس بۇرىن اتامنىڭ ۇيىنە كەلدىم. سول جىلى قار قالىڭ جاۋدى. اتام ءۇي ارتىنىڭ قارىن كۇرەپ ءجۇر ەكەن. اعاش اياعى الىستان «اندەتىپ»، سىقىرلاپ ءجۇر.

- اتا، نەگە دەمالمايسىز؟ قانشا كۇرەگەنىڭىزبەن قازىر قايتا قار جاۋىپ، ەڭبەگىڭىز زايا كەتەدى.

اۋزىم بۇرتيىپ، وزىمشە اقىلىمدى ايتا باستادىم. كوزىن سىعىرايتا كۇلگەن اتام:

- ءا، مەن جاتسام اۋىرىپ قالامىن، سوسىن مەنى كىم باعادى؟ - دەدى.

ۇستىنە كۋپايكى كيگەنىمەن، موينى اشىق ەكەن. قوزعالىپ جۇرگەندىكتەن بە، ازىناعان جەلدىڭ سۋىقتىعىن ەلەر ەمەس.

- اتا، توڭدىڭىز عوي - دەدىم اياپ.

- جوعا، جۇمىس قىزعان كەزدە قىستىڭ سۋىعى ۇمىت قالادى، - دەدى تاعى بالاشا ىرجيىپ.

كوزىم كويلەگىنىڭ جاعاسىنا ءتۇستى. جانىم اۋىرىپ كەتتى. كوپتەن جۋىلماعان كويلەكتىڭ كىرى بەس باتپان.

- اتا، ۇيگە كىرىپ، باسقا كويلەك كيىڭىز. قالادان كەلگەن سوڭ كويلەگىڭىزدى جۋىپ بەرەمىن، - دەدىم، داۋىسىمدى قاتايتىپ.

- ۇيگە وسى كويلەك جارايدى. قانشا جۋعانىمەن، ءسىڭىپ قالعان كىر كەتپەيدى. ونىڭ ۇستىنە كىرلەنگەن كيىم توڭدىرمايدى، - دەدى.

- ەندەشە قالادان جاڭا ۇلگىدە شىققان كويلەك اكەلىپ بەرەمىن.

- ە-ە، مەن نەمەنە، كەمپىر العالى ءجۇر دەيسىڭ بە؟

ىزالانىپ كەتتىم دە اياعىممەن قاردى تەۋىپ كەپ قالدىم.

- جارايدى، قازىر ۇيگە كىرىپ اۋىستىرامىن. ءوزىڭ قايدا بارا جاتىرسىڭ؟ - دەدى.

- قالاعا بارامىن. جاڭا جىلدى دوستارىممەن قارسى الايىن دەپ ەدىم...

- ءوزىڭ قالادا وقيسىڭ عوي، بيىلعى جىلدا مەنىڭ قاسىمدا بول. بۇل مەنىڭ...

- ءتۇي، اتا، اۋىلدا تۇك قىزىق جوق. ونىڭ ۇستىنە... - ايتىپ جاتىرمىن، ايتىپ جاتىرمىن. اتام مەنىڭ سوزىمە ءمان بەرمەي تاعى كەمپىرى جاتقان قىرداعى قورىمعا كوز تىكتى.

- اتا، قاسقاتايدى كۇتىپ تۇرسىز با؟ - دەدىم.

- جوق، قىزىم، مەن قاسقاتايدى كۇتە المايمىن...

مەن بۇل جولى الاقانداي جۇرەگىنىڭ ءتىلىم-ءتىلىم بولىپ، قان جىلاپ تۇرعانىن سەزسەم دە، ەش جۇبانىش ءسوز ايتا المادىم.

پويىز ۋاقىتى تاياپ قالعان ەدى.

جاڭا جىلدى قارسى الىپ، دوستارىممەن دۋمانداتىپ جۇرگەنىمدە، اتام جاڭا كويلەك كيمەستەن «ۇيىقتاپ» كەتىپتى.

قاسقاتاي مەنەن الدەقايدا اقىلدى بولىپ شىقتى. ادام ايتسا، سەنگىسىز، ءبىز ۇشتى-كۇيلى جوعالتىپ العان قاسقاتاي اتام باقيلىق بولعان كۇنى قايدان كەلگەنى بەلگىسىز، ۇيگە ورالىپتى. قوراعا كىرىپ، ءوزى تۇراتىن ورىنعا بارىپ، جەم سالعىشىن اقىرعى رەت يىسكەپتى. ۇيدەگىلەر جىلقى مالىنىڭ تەكتىلىگىنە كۇنى بۇگىنگە دەيىن تاڭ قالادى. ءسىرا، اتام دا سەزسە كەرەك، «قاسقاتاي جول تاۋىپ ۇيگە كەلسە، جانازاما سويىڭدار» دەگەن كورىنەدى. اۋلەتتىڭ ۇلكەندەرى اقىلداسىپ، مارقۇمنىڭ اقتىق ساپارىنا ايتقان تىلەگىن ورىندادى. قاسقاتاي وسىلاي سۇيىكتى اتامنىڭ جانازاسىنا سويىلدى.

ال، مەن ول كەزدە اتاما كويلەك الۋدى ۇمىتىپ كەتكەن ەدىم... اتامدى ءبىر قۋانتا الماي كەتكەنىم، ماڭگىلىك وكىنىشىمە اينالاتىنىن سەزگەنىم جوق...

ايگۇل جۇبانىش

Abai.kz