قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق مۋزەيى 2019 جىلعى 12 قىركۇيەك كۇنى تۇركيا رەسپۋبليكاسى انكارا قالاسىندا انادولى وركەنيەتتەر مۋزەيىندە «ۇلى دالا: تاريح جانە مادەنيەت» كورمەسىن اشتى. كورمە «التىن ادامنىڭ الەم مۋزەيلەرىنە شەرۋى» حالىقارالىق كورمە جوباسى اياسىندا 2019 جىلعى 12 قىركۇيەكتەن 12 قازانعا دەيىن جالعاسادى.

سالتاناتتى جيىنعا قر ۇلتتىق مۋزەيىنىڭ ديرەكتورى ارىستانبەك مۇحامەديۇلى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇركيا رەسپۋبليكاسىنداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى ابزال ساپاربەكۇلى، مۋزەيلەر مەن مادەني ەسكەرتكىشتەردىڭ باس ديرەكتورى گوكحان يازگى، تيۋركسوي باس حاتشىسى ديۋسەن كاسەينوۆ قاتىستى.

كورمەنىڭ ماقساتى – قازاقستاننىڭ تاريحي-مادەني باي مۇراسىمەن شەتەلدىك كورەرمەندى تانىستىرۋ. كورمەگە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سيمۆولى سانالاتىن «التىن ادام» قويىلدى.

شارانىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا ءسوز العان قر ۇلتتىق مۋزەيىنىڭ ديرەكتورى ارىستانبەك مۇحامەديۇلى: "قازاقستان الەمدىك قاۋىمداستىقتى وزىندىك كوشپەلى وركەنيەتىمەن جانە تاريحىمەن ەرەكشە قىزىقتىرادى. قازىرگى ۋاقىتتا ەلىمىزدە قر تۇڭعىش پرەزيدەنتى ەلباسى ن.ءا. نازارباەۆتىڭ "رۋحاني جاڭعىرۋ", "ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى" باعدارامالارىنىڭ اياسىندا مادەنيەت پەن ونەر سالاسىندا كوپتەگەن جۇمىستار اتقارىلۋدا. سونىڭ ءبىرى جانە بىرەگەيى وزدەرىڭىز كۋا بولىپ وتىرعان "التىن ادامنىڭ الەم مۋزەيلەرىنە شەرۋى" حالىقارالىق جوباسى. قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن قر ۇلتتىق مۋزەيى جۇزەگە اسىرىپ وتىرعان بۇل جوبا اياسىندا قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ سيمۆولىنا اينالعان التىن ادام ەۋروپا، ازيا جانە وزگە دە جيىرماعا جۋىق مەملەكەتتىڭ نازارىنا ۇسىنىلماق. تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ انكارا قالاسىندا ۇيىمداستىرىلىپ وتىرعان بۇگىنگى كورمەنىڭ ماقساتى ەۋرازيانىڭ ۇلى دالا بەلدەۋىندە ەرتە تەمىر داۋىرىنەن قازىرگى زامانعا دەيىنگى قالىپتاسقان تاريحي-مادەني باۋىرلاس تۇركيا ەلىنە تانىستىرۋ بولىپ تابىلادى", - دەدى. سونىمەن قاتار ا. مۇحامەديۇلى كورمەنى ۇيىمداستىرۋعا كومەك كورسەتكەن تۇركيانىڭ مادەنيەت مينيسترلىگىنە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇركيا رەسپۋبليكاسىنداعى ەلشىلىگىنە، حالىقارالىق تيۋركسوي ۇجىمىنا العىس ءبىلدىردى.

1960-جىلداردىڭ سوڭى مەن 1970-جىلداردىڭ باسىندا الماتىنىڭ ماڭايىندا تانىمال ارحەولوگ كەمال اقىشەۆ زەرتتەپ جۇرگەن ەسىك قورعانىنان، كەيىن قازاقستاننىڭ سيمۆولىنا اينالعان، ساق پاتشاسى – «التىن ادامنىڭ» سۇيەگى تابىلعان ارحەولوگيالىق سەنساتسيا ورىن الدى. باعا جەتپەس ولجاعا «قازاق تۋتانحامونى» دەگەن ات بەرىلىپ، «عاسىر جاڭالىعى» دەپ تانىلدى.  ەجەلگى دالا بيلەۋشىسىنىڭ تاجىندەگى قاناتتى التىن پىراق اشەكەيلەرى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەلتاڭباسىنىڭ بولشەگىنە اينالدى، ال التىن ادامنىڭ ءمۇسىنى الماتىداعى تاۋەلسىزدىك الاڭىنا ورناتىلدى.

جارتى عاسىرعا جۋىق ۋاقىت وتكەننەن كەيىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق مۋزەيى حالىقارالىق «التىن ادامنىڭ الەم مۋزەيلەرىنە شەرۋى» جوباسىن جاريالادى. اۋقىمدى شارا شەڭبەرىندە بەلارۋس، رەسەي، ازەربايجان، قىتاي، پولشا جانە وڭتۇستىك كورەيا، وزبەكستان مۋزەيلەرىندە كورمەلەر ۇلكەن جەتىستىكپەن ءوتتى.

انادولى وركەنيەتتەر مۋزەيىندەگى كورمەدەن كيىمى التىن جاپسىرمالى جانە جەبە، قار بارىسى، ارقار، جىلقى جانە قۇس تۇرىندەگى التىن تىلىمشەلەر اشەكەيلەپ تۇرعان  كونۋس ءپىشىندى ەرەكشە باس كيىمدى التىن ادامنىڭ رەكونسترۋكتسياسىن  جانە  وسى جاس اق سۇيەك ساق جاۋىنگەرىمەن (ارحەولوگتاردىڭ پىكىرلەرى بويىنشا 17-18 جاستار شاماسىندا) بىرگە جەرلەنگەن ەرتە تەمىر عاسىرىنىڭ (ب.د.د V-IV عع.) ارحەولوگيالىق ولجالارىنىڭ كوللەكتسياسىن تاماشالاۋعا بولادى.

ساقتار (پارسى تىلىنەن اۋدارعاندا  – «الىپ ەرلەر») – قازاقتاردىڭ ەرتەدەگى بابالارى. گرەك اۆتورلارىنىڭ شىعارمالارىندا ولاردى ازيالىق سكيفتەر (saka ءسوزى سكيفتەردىڭ «بۇعى» سوزىنەن تۋىندايدى), باسقا ەجەلگى دەرەككوزدەرىندە «ۇشقىر اتتى تۋرلار» دەپ كوركەم سيپاتتاعان. وسى تايپالاردىڭ ۇلكەن ءۇش توبىنىڭ قاتارىندا «التىن ادام» جەرلەنگەن ەسىك قورعانى تابىلعان ايماقتا تۇرعان ساق-تيگراحاۋدتار («شوشاق بورىكتىلەر») بار بولاتىن. قورعاننان اراسىندا كيىمدەردى بەزەندىرەتىن دەتالدار، سول سياقتى اشەكەيلەر مەن تۇرمىستىق زاتتار بار ءتورت مىڭنان استام التىن بۇيىمدار تابىلدى. زەرتتەۋشىلەردىڭ قورىمداعى زاتتاردىڭ توپوگرافياسىن تەر توگىپ زەرتتەۋلەرى ناتيجەسىندە، كورمەگە ۇسىنىلىپ وتىرعان ساق جاۋىنگەرىنىڭ كەلبەتىن جاڭادان جاساپ شىعۋ مۇمكىن بولدى.

ەسىك قورعانىنان تابىلعان زاتتار اراسىندا ەجەلگى جازبا ەسكەرتكىشتەرىنىڭ ءبىرى رۋنا جازۋمەن جازىلعان جازباسى بار كۇمىس توستاعاننىڭ ەكسپوزيتسيادان الار ورنى ەرەكشە.

ەجەلگى دالا ونەرىنىڭ ماڭىزدى ەرەكشەلىگى سانالاتىن زوومورفتىق بەينەلەردىڭ باسىمدىعى دا ميفولوگيالىق ويلاۋ ولشەمدەرىمەن بەلگىلەنەدى. مۇنىڭ سيۋجەتىنىڭ ءدراماتيزمى جاقسىلىق پەن جاماندىقتىڭ كۇرەسى، جارىق پەن قاراڭعىنىڭ باستاۋى، جاڭا ءومىردىڭ جاسالۋى، قاراما-قايشىلىقتاردىڭ ماڭگىلىك قوزعالىسىنىڭ جانە ماڭگىلىك كۇرەسىنىڭ سيمۆولى رەتىندە تۇسىندىرىلەدى. وسىنداي قاراما-قايشىلىقتىڭ ايقىن ۇلگىسى رەتىندە كورمەگە ۇسىنىلعان التىننان قالىپتاۋ جانە بەدەرلەۋ تەحنيكاسىمەن جاسالعان V-IV عاسىرلارعا ءتان جاپسىرماسى ءبىرىن ءبىرى ءدال قايتالايتىن قوس بارىس تۇرىندەگى ايىلباستى ايتۋعا بولادى.

حريستياندىق پەن مۇسىلماندىقتىڭ ورنىعۋىنا قاراي «اڭ ءستيلى» بىرتىندەپ پۇتقا تابىنۋشىلىق پەن تۇسىنىكتەن شىعاتىن باستاپقى ءمانىن جوعالتا باستادى. الايدا باستاپقى سيقىرلى مانىنەن ايرىلعان جانۋارلاردىڭ ساندىك بەينەلەرى زەرگەرلىك بۇيىمداردا، مينياتيۋرا كىتاپتاردا، اعاش، تاس جانە سۇيەك ناقىشتارىندا، ساۋلەت سىندى ورتاعاسىرلىق ونەردە الدەقايدا جيناقتالىڭقىراعان تۇردە، ستيلدەنگەن ويۋ، زەر ەلەمەنتتەرىنىڭ ءپىشىنىن قابىلداپ قولدانىستا قالا بەردى. بۇل ۇردىستەر ەكسپوزيتسياعا قويىلعان XV عاسىرعا ءتان دەپ داتالانعان سايرام كومبەسىنەن تابىلعان زەرگەرلىك ونەر بۇيىمدارىنان ايقىن بايقالادى. كورمەدە سول سياقتى تاقساي (باتىس قازاقستان وبلىسى), تالدى-2 (قاراعاندى وبلىسى) جانە بەرەل (شىعىس قازاقستان وبلىسى) سىندى ساق قورعاندارىنان تابىلعان ارحەولوگيالىق بىرەگەي ولجالار دا كورسەتىلدى.

كورمەگە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق مۋزەيىنىڭ قورلارىنان بارلىعى 207 زات قويىلدى. كورمەگە ۇسىنىلعان قازاقستاننىڭ ەجەلگى جانە ورتاعاسىرلىق ونەرىنىڭ جاۋھارلارى – بۇل ەۋرازيا دالا مادەنيەتى مۇراسىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىن كورسەتەتىن بۇرىنعىنىڭ اتاۋسىز شەبەرلەرى تۋىندىلارىنىڭ از عانا بولىگى.

قر ۇلتتىق مۋزەيى ءباسپاسوز ءبولىمى

Abai.kz