سوڭعى ونجىلدىقتاردا ءومىر ايتارلىقتاي وزگەردى، جاڭا زامانعا ساي وزىندىك تالاپتار پايدا بولدى. سوعان وراي، قولدانىسقا جاڭا ۇعىمدار ەنىپ، ءتىلىمىز تىڭ تۇسىنىكتەرمەن تولىعا ءتۇستى. مىسالعا، ءبىر عانا جۇمىسقا تۇرۋ كەزىندەگى جاعدايدى ايتار بولساق، بۇگىندە كەز كەلگەن ادامنىڭ رەزيۋمە، مەنەدجەر، كورپوراتيۆتى مادەنيەت ىسپەتتى باسقا دا تولىپ جاتقان سونى ۇعىمدارعا ۇشىراسارى انىق. ماسەلە - سولاردىڭ ءمانىسىن ۇعىپ قانا قويۋدا ەمەس، بۇل ارادا كەيبىر جايتتاردىڭ قىر-سىرىن الدىن الا بىلۋگە، پسيحولوگيالىق تۇرعىدا تۇسىنۋگە تىرىسۋعا تۋرا كەلەدى. سودان دا بولار، قازىر قاي كىتاپ دۇكەنىنە باس سۇقساڭىز دا، «پسيحولوگيا» ايدارىمەن شىعىپ جاتقان ادەبيەتتەردەن كوز سۇرىنەدى.

سوڭعى ونجىلدىقتاردا ءومىر ايتارلىقتاي وزگەردى، جاڭا زامانعا ساي وزىندىك تالاپتار پايدا بولدى. سوعان وراي، قولدانىسقا جاڭا ۇعىمدار ەنىپ، ءتىلىمىز تىڭ تۇسىنىكتەرمەن تولىعا ءتۇستى. مىسالعا، ءبىر عانا جۇمىسقا تۇرۋ كەزىندەگى جاعدايدى ايتار بولساق، بۇگىندە كەز كەلگەن ادامنىڭ رەزيۋمە، مەنەدجەر، كورپوراتيۆتى مادەنيەت ىسپەتتى باسقا دا تولىپ جاتقان سونى ۇعىمدارعا ۇشىراسارى انىق. ماسەلە - سولاردىڭ ءمانىسىن ۇعىپ قانا قويۋدا ەمەس، بۇل ارادا كەيبىر جايتتاردىڭ قىر-سىرىن الدىن الا بىلۋگە، پسيحولوگيالىق تۇرعىدا تۇسىنۋگە تىرىسۋعا تۋرا كەلەدى. سودان دا بولار، قازىر قاي كىتاپ دۇكەنىنە باس سۇقساڭىز دا، «پسيحولوگيا» ايدارىمەن شىعىپ جاتقان ادەبيەتتەردەن كوز سۇرىنەدى.

جۇمىسقا قايتكەندە وڭتايلى ورنالاسۋعا بولاتىندىعىنان باستاپ، از ۋاقىتتىڭ ىشىندە جەتىستىككە قالاي قول جەتكىزۋ كەرەك، جۇرتپەن قالاي سويلەسىپ، قالاي قارىم-قاتىناس جاساعاندا ەسەبىڭ تۇگەلدەنەدى، قالاي بايۋ قاجەت، قايتكەندە باقىتتى بولاسىڭ، قايتكەندە قارجىلىق جاعدايىڭ تۇزەلەدى، قانداي جاعدايدا ءومىرىڭدى جاقسارتا الاسىڭ، ول - ول ما، ءتىپتى ايەلدىڭ جۇرەگىن قالاي تەز جاۋلاپ الۋعا بولادى، ەركەكتى ۋىسقا قالاي تۇسىرگەن دۇرىس دەگەن سياقتى ۇلكەندى-كىشىلى جايتتاردىڭ ءبارىنىڭ قۇپياسىن وزىنشە اشۋعا تالپىنعان كىتاپشالار قاتارى كوبەيگەن ۇستىنە كوبەيە تۇسۋدە. جانە وعان سەبەپ تە جوق ەمەس. باسقاشا ايتقاندا، قاراپايىم جۇرتشىلىقتىڭ دەنى تورىعىپ، تارىعىپ ءجۇر. ءومىردىڭ يىنىنە كونىپ، جاعدايعا بەيىمدەلۋگە تۋرا كەلەتىنى تاعى بار. وسى رەتتە، پسيحولوگيالىق ادەبيەتتەر تاعدىردىڭ تەگەۋرىنىنە قارسى تۇرۋعا تىرىسقان جۇرتتىڭ قارمانار تالىنا، تىرەۋىنە اينالىپ وتىر دەۋگە بولادى.

قالاي دەگەنمەن دە، پسيحولوگيا - ادامنىڭ جانىن تانۋعا باعىتتالاتىن عىلىم. جانە وقىرماننىڭ بۇل باعىتتاعى ادەبيەتكە قىزىعۋشىلىعى بۇگىنگى ۋاقىت تىنىسىنا وراي عانا ارتىپ وتىرعان جوق. ءوزىن-ءوزى تانىپ بىلۋگە، سونداي-اق وزگەنى تۇسىنۋگە ۇمتىلۋ - ەجەلدەن-اق ءاربىر ادامعا ءتان قاسيەت. تەك وسى تۇرعىدان كەلگەندە، قاي ۇستانىمدى باسشىلىققا الاسىڭ، كىمنىڭ كەڭەسىنە جۇگىنەسىڭ، مىنە، ماسەلە سوندا. ايتالىق، پسيحولوگيا سالاسىنا ارنايى مامانداناتىن ستۋدەنتتەردىڭ عانا كادەسىنە جارايتىنى بولماسا، قازىرگى تاڭدا جالپى كوپشىلىكتىڭ ق.جارىقباەۆ، ءا.الدامۇراتوۆ، و.وزعانباەۆ ەڭبەكتەرىنە قاناعاتتانا قويۋى ەكىتالاي. وقۋ قۇرالى ەسەبىندە ەكەنى ءوز الدىنا، ەرتەرەكتە شىققان پسيحولوگيالىق ادەبيەتتەردىڭ دەنى - اۋدارما. ءتىلى دە، تاقىرىپتىق جۇيەلەنۋى دە تۇپنۇسقاسىنان الشاق كەتە قويماعان، ۇلتتىق ساناعا، ويعا قونىمسىزداۋ دۇنيەلەر بولىپ كەلەدى.

ءبىر داۋسىز جايت - پسيحولوگيا عىلىمىنا ءبىز كۇنى كەشەگە دەيىن جەتكىلىكتى ءمان بەرمەي كەلدىك. جەكە فاكۋلتەت رەتىندە ءبولىنىپ شىعىپ، وسى سالا بويىنشا مامان دايىندالا باستاعانىنا دا ون-ون بەس جىلدىڭ عانا ءجۇزى بولدى. پسيحولوگ قىزمەتىنىڭ اۋاداي قاجەت ەكەندىگىن قازىر ءومىردىڭ ءوزى كورسەتىپ وتىر. ويتكەنى جاڭارعان جۇيەگە كىرىگە الۋ، وزگەرگەن قۇندىلىقتاردى قايتا سالماقتاۋ، ورتاعا، ۋاقىتقا بەيىمدەلۋ ەكىنىڭ بىرىنە وڭايعا سوقپايدى. ونىڭ بەر جاعىندا وتباسىنداعى قارىم-قاتىناس پەن بالا تاربيەسىنە قاتىستى قانشاما تۇيتكىلدەر بار! ايتسە دە ەلىمىزدە اتالمىش عىلىمنىڭ كەنجەلەپ وتىرعانىن بىلاي قويعاندا، پسيحولوگتىڭ كەڭەسىنە جۇگىنۋ دەگەن - حالقىمىزدىڭ سالتىنا دا، ساناسىنا دا ءالى سىڭىسە قويماعان نارسە. سول سەبەپتى دە، الدەبىر شەشىم قابىلداۋعا تۋرا كەلگەندە نەمەسە ءوزىن مازالاعان جايتتاردىڭ اق-قاراسىن اجىراتۋعا تىرىسقاندا، قاراپايىم قازاق ماماننىڭ الدىنا بارىپ، كەڭەس قۇرعاننان گورى كەرەكتى كىتاپتى دۇكەننەن الىپ وقىپ، وزىنشە وي قورىتقاندى ارتىق كورەدى. بىراق جوعارىدا ايتقانىمىزداي، پسيحولوگيالىق ادەبيەتتەردىڭ دەنى قازاق وقىرمانىنىڭ تابيعاتىنا، تانىم-تۇسىنىگىنە لايىقتالىپ جازىلماعان.

سونداي بوگدە ادەبيەتتەردى بەتكە ۇستاعان پسيحولوگسىماقتارىمىزدىڭ كەيبىرى وزدەرىنىڭ ءتىپتى قازاققا مۇلدە جات تىلدە سويلەيتىندىكتەرىن سەزىنبەۋگە اينالعان سىڭايلى. ماسەلەن، «قازاقتىڭ بەلگىلى پسيحولوگى» دەپ، التى الاش اۋزىنا قاراپ جۇرگەن اننا مەرگەنبايقىزى قايسىبىر جىلى «اقجۇنىس» باعدارلاماسىنا قاتىسىپ وتىرىپ، ءبىر كەيىپكەرگە: «پريليچنىي قىزداردا نەڭ بار؟ ايەلگە بارعىڭ كەلسە، وڭدى-سولدى جۇرگىڭ كەلسە، 500 تەڭگە تولە دە، ساين كوشەسىنىڭ بويىنداعى قىزدارعا بار. ولار «بالا تابامىن» دەمەيدى، ەشتەڭە تالاپ ەتپەيدى» دەگەن «اقىل» ايتتى. مۇمكىن، مادەنيەتتى، بۇگىنگى زامانعا ساي بولىپ كورىنگىسى كەلگەنى شىعار. بىراق قالاي بولعاندا دا، قازاقتىڭ ساناسىنا، ءداستۇرلى تۇسىنىگىنە مۇلدە جات نارسەنى ايتىپ، جوق جەردەن جىك شىعارعاندا، نە ۇتامىز؟! اسىرەسە، پسيحولوگيا ىسپەتتى، ادامنىڭ جان دۇنيەسىن زەرتتەيتىن عىلىمنىڭ ءاربىر تۇجىرىمى ايدالادان الىنباي، اركىمنىڭ جۇرەگىنە، كوڭىلىنە قوناتىنداي بولعانىنا نە جەتسىن!

وسى ورايداعى ءبىر انىق نارسە - بىزدە ۇلتتىق دۇنيەتانىمى
كەڭ، قازاقتىڭ جانىنا تەرەڭ بويلاي الاتىن، قازاقشا جان-جاقتى ويلاي الاتىن پسيحولوگ ماماندار تاپشى. كوبىسىنىڭ ايتاتىنى - كىتابي، جاتتاندى ءسوز. جانە ونىسى قازاق تابيعاتىمەن ەش قابىسپايدى. وسىنداي جاعدايدا جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتى ەرىكسىز ەسكە الاسىڭ. الاشتىڭ ايتۋلى ارىسىنىڭ سوناۋ حح عاسىردىڭ باسىندا-اق «پسيحولوگيا» دەگەن ەڭبەك جازىپ، ۇلتىنىڭ جان دۇنيەسىن تانۋعا تالپىنعانى تەگىن ەمەس ەكەن عوي...

سىنا
...پسيحولوگيالىق ادەبيەتتەر ىرگەلەس ورىستى بىلاي قويىپ، بىزگە ەندى تىكەلەي باتىستان اۋىسا باستادى. پسيحولوگيا ءتول عىلىم رەتىندە ءالى دە دامىپ ۇلگەرمەگەن قازاق توپىراعىندا الۋان ءتۇرلى تەستەر مەن ترەنينگتەر تامىر جايىپ تا ۇلگەردى. بىراق باتىس جۇرتىنىڭ مەنتاليتەتى مەن ءبىزدىڭ تابيعاتىمىزدىڭ ەكەۋى ەكى بولەك. ءبىز قانشا قالاساق تا، ءبارىبىر اعىلشىن بولا المايمىز. سوندىقتان ءار نارسەگە ءوز كوزقاراسىمىز تۇرعىسىنان كەلىپ، ءتىپتى بولماعان جاعدايدا باتىستىق شيكىزاتتى ءوز جاعدايىمىزعا بەيىمدەي وتىرىپ پايدالانساق، ۇتىلماسىمىز انىق.

روزا راقىمقىزى

"الاش ايناسى" گازەتى  18 ماۋسىم 2009 جىل