ءبىزدىڭ قازاقتىڭ جەرىنىڭ استى دا، ءۇستى دە كەنگە باي، دەپ داۋەيتىپ سويلەگەندە دۇنيەنى شايقاپ جىبەرەردەي بولامىز، وسى. شىنىندا سولاي عوي. سولاي بولعاسىن دا سويتەمىز.

قازاقستان الەمدە:

ۆولفرام، قورعاسىن، باري قورىنان – 1,

حروميت، كۇمىس، تسينك قورىنان – 2,

مارگانەتس، ماليبدەن قورىنان – 3,

مىس قورىنان – 4,

ۋران قورىنان – 5,

التىن قورىنان – 6,

تەمىر كەنىنەن – 7,

قالايى مەن نيكەل قورىنان – 8,

كومىر  مەن تابيعي گاز قورىنان – 9 ،

مۇناي قورى بويىنشا – 13 ورىندا.

ءحروميتتىڭ الەمدىك قورىنىڭ ۇشتەن ءبىرى،  ۋران مەن مارگانەتستىڭ تورتتەن ءبىرى، تەمىردىڭ وننان ءبىرى ءبىزدىڭ جەردە.

قازاقستاننىڭ كومىرى (تاس كومىر مەن قوڭىر كومىر) شامامەن 200 ميلليارد توننا. ال مۇناي رەسۋرستارى شامامەن 13 ميلليارد توننا. كاسپي جاقتى قوسا ەسەپتەگەندە، مۇناي قورى 7 ميلليارد توننا. قاراشىعاناقتاعى تابيعي گاز قورى 1,3 تريلليون كۋب مەتر. مۇناي مەن گازدىڭ الىپ قورى ارالدان دا تابىلعان. بولجام بويىنشا، وندا 350 ميلليون توننا مۇناي مەن 100 ميلليارد كۋب گاز بار ەكەن. الەمدە مۇنايدىڭ بارلانعان قورى جونىنەن 12,  گاز بەن گاز كوندەنساتىنىڭ قورى جونىنەن 15, ال مۇناي وندىرۋدەن 23 ورىندامىز. ەلىمىزدەگى تەمىر كەنىنىڭ قورى 8 ميلليارد توننا. الاتاۋ تەمىر-مارگانەتس باسسەيىندە 500-دەي كەن ءىزى تابىلعان. وندا شامامەن 500 ميلليون توننا تەمىر، 80 ميلليون توننا مارگانەتس بار ۇقسايدى. ۇلىتاۋدا 500 ميلليون توننا تەمىر كەنى تاعى بار. حرومي كەنىن ءوندىرۋ بويىنشا قازاقستان دۇنيە جۇزىندە ءبىرىنشى ورىندا تۇر. بۇل تاعى بارلانعانى، ياعني انىقتالعانى.

بۇلاردان بولەك بىزدە حروميت تە، ۆانادي دە، تيتان دا، الليۋميني دە، نيكەل دە، مىس تا، قورعاسىن دا، مىرىش تا، التىن مەن كۇمىس تە، ۆولفرام مەن ماليبدەن دە، تانتال-نيوبي دە، تسيركوني-ۆيسمۋت تا، سىناپ پەن كادمي دە بار. بىزدە وسى ايتىلعانداردىڭ بارلىعى بار.

ەندى مىنا قىزىققا قاراڭىز. وتكەندە «KPMG» سايتى «قازاقستانداعى جەكە كاپيتال نارىعى» (Private equity market in Kazakhstan) اتتى زەرتتەۋىن جاريالادى. 122 بەتتىك جۋرنالدىڭ 23-24 پاراقتارىندا «قازاقستاننىڭ قازبا بايلىقتارىنا كىمدەر قوجالىق ەتىپ وتىر» دەگەن دوعال سۇراققا ءدوپ جاۋاپ بەرىپتى.

«نارىقتىق ەكونوميكاعا كوشۋ كەزىندە جەكەشەلەندىرۋ پروتسەسسىنىڭ وتە جىلدام جۇرگىزىلۋىنىڭ سالدارىنان سوڭعى 27 جىل ىشىندە قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك اكتيۆتەرى تەڭ بولىسكە سالىنعان جوق. جەكەلەگەن ادامدار مەن ولاردىڭ مەنشىگىندەگى الەۋەتتى كومپانيالار، بىلايشا ايتقاندا بيزنەس كونگلامەراتتار، وتباسىلىق وفيستەر ەل بايلىعىنىڭ اسا ءىرى بولىگىن يەمدەنىپ وتىر. «Credit Suisse» دەرەگىنە سۇيەنسەك، قازاقستاننىڭ ەڭ باي 50 بيزنەسمەنى حالىقتىڭ ەگدە بۋىنىنا تيەسىلى ورتاق بايلىقتىڭ 42 پايىزىن نەمەسە جالپى نومينالدى ءجىو كورسەتكىشىنىڭ 16 پايىزىن يەلەنگەن. زەرتتەۋگە قاراساق، قازاقستاندا 0,001 پايىز حالىق نەمەسە 162 ادام عانا جىلىنا 50 ميلليون دوللاردان كوپ تابىس تابادى ەكەن. ال حالىقتىڭ 3 پايىزىنىڭ عانا جىلدىق تابىسى 10 مىڭ دوللاردان 1 ميلليون دوللاردى قۇرايدى. سالىستىرمالى تۇردە ايتساق، بۇل كورسەتكىش ۋكراينا مەن بەلارۋسسيادا 1 پايىزدى، يندونەزيا، تۇركيا، رەسەي مەن برازيليادا 20 پايىزدى، ازيا-تىنىق مۇحيتى ايماعىندا 26 پايىز، جالپى الەمدە 35 پايىزدى، اقش پەن ۇلىبريتانيادا 71 پايىزدى قۇرايدى. ال ورتاق بايلىقتىڭ تەڭ بولىنبەۋى پوستكەڭەستىك ەلدەردە بايقالادى. وعان ءتۇرلى فاكتورلار، سونىڭ ىشىندە جەكە مەنشىكتىك سالىستىرمالى تۇردە از ۋاقىتتىڭ ىشىندە عانا قولدانىسقا ەنگەنى اسەر ەتۋى مۇمكىن»، دەپ جازىپتى.

باسىلىمنىڭ دەرەگىنە سەنسەك، قازاقستان قازبا بايلىقتارىنىڭ تەڭ جارتىسى (55 پايىزى) بار بولعانى 162 ادامعا عانا تيەسىلى ەكەن.

قازاقستاندا 18 ميلليونان اسا ادام بولسا، سونىڭ ىشىندە 12 ميلليون 85 مىڭ 857 ادام  ەرەسەك بۋىنعا جاتادى ەكەن. وسى 12 ميلليون ادامنىڭ 96,6 پايىزىنىڭ جىلدىق تابىسى 10 مىڭ دوللارعا جەتپەيدى. مىنە قاراڭىز:

96,6 پايىز (11 711 334 ادام) – 10 مىڭ دوللاردىڭ شەگىندە;

2,7 پايىز (326 322 ادام) – 10-100 مىڭ دوللار ارالىعىندا;

0,35 پايىز (42 301 ادام) – 100 مىڭ مەن 1 ميلليون دوللار ارالىعىندا;

0,05 پايىز (5 838 ادام) – 1-50 ميلليون دوللار ارالىعىندا;

0,001 پايىز (162 ادام) – 50 ميلليون دوللاردان جوعارى تابىس تابادى (ورتاق بايلىقتىڭ 55 پايىزى).

112 ادام – 50-80 ميلليون دوللار،

45 ادام – 80-800 ميلليون دوللار،

5 ادام – 2-3 ميلليارد دوللار ارالىعىندا تابىس تابادى. بۇل ءبىر جىلدىق تابىستىڭ ەسەبى.

جوعارىدا قازاقستاننىڭ قىرۋار قازبا بايلىعى مەن ولارعا قوجالىق جاساپ وتىرعان قاباق قارىن قوماعايلار تۋرالى قوس دەرەكتى كوردىڭىزدەر. بۇل ەكى مالەمەت تە 2018 جىلدىڭ ەسەبى.

2019 جىلدىڭ دەرەگى مىناۋ، مىنە: قازاقستاندا تامىزدان باستاپ ورتاشا جالاقى مولشەرى 186,5 مىڭ تەڭگە. سەنسەڭىز دە وسى، سەنبەسەڭىز دە...

ءتۇيىن. ءيا، قازاقستان تابيعي قازبا بايلىقتارعا دا، مينيرالدى رەسۋرستارعا دا وتە-موتە باي مەملەكەت. اقوردا جاقتاعى ايتقىشبەكتەردەن باستاپ، اۋىلدىڭ شوپىرلارىنا دەيىنگى بارلىعىنىڭ ايتاتىنى وسى اسا پافوستى ايدىك ءسوز.

وسىنشا بايلىعى بار مەملەكەتتىڭ باسپاناسىز بوسىپ جۇرگەن كوپ بالالى انالارى اقوردانىڭ الدىندا پرەزيدەنتتەن ءۇي سۇراپ ءجۇر. وسىنشاما بايلىعى بار مەملەكەتتىڭ بيلىگى جاعدايى جوق وتباسىلارعا 21 مىڭ تەڭگەنى جەتىستىرىپ بەرە الماي، تاۋىق ساناپ ءجۇر. وسىنشاما بايلىعى بار مەملەكەتتىڭ باسشىلارى ەكى سيىردىڭ جىرىن جىرلاپ ءجۇر. وسىنشاما باي مەملەكەتتىڭ 5 ميلليونعا جۋىق ادامى بانككە قارىز. وسىنشاما باي مەملەكەتتىڭ 1 ميلليونعا جۋىق ادامى قارىزىن تولەي الماي قاشىپ ءجۇر. وسىنشاما باي مەملەكەتتە ۇيسىزدەر كوپ.وسىنشا بايلىعى بار مەملەكەتتە كەدەيلەر كوپ. پارادوكس پا؟ پارادوكس.

ال ءبىزدىڭ اناۋ 162 وليگارحىمىز ەل بايلىعىن بولىسە جەپ، ءبۇيىرى ءىسىپ ءجۇر، انە.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz