قۇرمەتتى وقىرمان! «Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالى تۇراقتى تۇردە جۇرگىزىپ كەلە جاتقان ينتەرنەت-كونفەرەنتسيانىڭ وسى جولعى قوناعى تاۋەلسىز جۋرناليست، قوعام قايراتكەرى، «دات» گازەتتەر جوباسىنىڭ جەتەكشىسى، «جسدپ-اقيقات» پارتياسىنىڭ ەكس-توراعاسى ەرمۇرات باپي مىرزا بولدى.

«Abai.kz» وقىرماندارى تاراپىنان ەرمۇرات باپي مىرزاعا ۇزىن-ىرعاسى 50-دەن اسا سۇراق كەلىپ ءتۇستى. سپيكەرىمىز 2 ساعاتتان اسا ۋاقىت وتىرىپ، سىزدەردىڭ سۇراقتارعا جاۋاپ بەردى.

سۇراقتاردىڭ قايتالانۋى مەن وقىرماندار اراسىندا ويجارىس، پىكىر-تالاستىڭ ورىن الۋىنا بايلانىستى، سپيكەر ەرمۇرات باپي مىرزانىڭ سۇحبات بارىسىندا ايتقان وتكىر ويلارىن ىقشامداپ جاريالاۋدى ءجون سانادىق.

---

-ەراعا، اۋەلى قوش كەلدىڭىز! اڭگىمەمىزدى جسدپ سەزىنەن باستايىقشى. سەزدەن سوڭ وتكىر-وتكىر پىكىرلەر ايتتىڭىز. پارتياداعى «توڭكەرىستەن» كەيىن «بەسىگىندە جاتىپ ولگەن پارتيا» دەدىڭىز. سەزدگە قاتىسۋشىلار دا از عانا ادام. ءتىپتى، ءبىز سول سەزدىڭ وتەتىنىنەن حابارسىز بولدىق...

-بۇل تاقىرىپ ابدەن جاۋىر بولعان سياقتى... دەگەنمەن راس ايتاسىز، سەزد وتەدى دەپ الدىن الا حابار تاراتقان جوقپىز. ەكى كۇن بۇرىن عانا جۋرناليستەر مەن سەزد قوناقتارىن قۇلاعدار ەتتىك. بۇعان بىرنەشە سەبەپ بار. ءبىرىنشى - قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى: سەزد وتكىزگەلى وتىرعان قوناق ءۇيدىڭ قوجايىندارى سوڭعى ساعاتتا باس تارتۋى مۇمكىن ەدى. ونداي تاجىريبەنىڭ تۇزىن تالاي تاققامىز. ساقتىق جاسايىق دەگەن سىڭايىمىز عوي... بىراق ءبىر جاعىن قىمتاپ، ەكىنشى جاعىن الاڭ-اشىق قالدىرىپپىن... جاۋ سىرتتان ەمەس، ىشتەن شىقتى...

-سەزد نە ءۇشىن شاقىرىلدى؟ بارلىعى اياق-استى بولعانداي...

-پرەزيدەنتتىك سايلاۋدان كەيىن، جسدپ  «ۋلى» ۇيىم بولىپ شىقتى. ويتكەنى پارتيا سايلاۋعا بايكوت جاريالادى. سايلاۋعا قاتىسپادى. ونىڭ الدىندا ءتورت جىل بويى ۇيىقتاپ جاتقان، قوعامداعى ەشقانداي پروتسەستەرگە ەتەنە ارالاسپاعان، اندا-ساندا ءبىر مالىمدەمە جاريالاپ قويىپ، تىپ-تىنىش، قالىڭ ۇيقىدا جاتقان پارتيا ەدى عوي.

ءبىزدىڭ ماقسات – پارلامەنتتىك سايلاۋعا دايىندالۋ بولدى. ول ءۇشىن اۋەلى پارتيانى ۇيقىدان وياتىپ، ەڭسەسىن كوتەرىپ، سودان سوڭ ونى قوعامعا اكەلۋ كەرەك ەدى. ال قوعامعا اكەلۋ ءۇشىن ۇلكەن ساياسي پروتسەسس باستاۋ كەرەك. ونى مەن، توراعا رەتىندە وسى سەزدەن باستاعاندى ءجون كوردىم. ونىڭ ۇستىنە سايلاۋدان كەيىن مەنىڭ ءوزىم دە «توكسيچنىي» اتاندىم... ويتكەنى مەنى ءامىرجان قوسانوۆ شىققان «جاڭا قازاقستاننىڭ» وكىلى دەدى، «ەسكى وپپوزيتسيا» دەدى. «ءامىرجان قوسانوۆتىڭ باجاسى» دەپ، بەتالدى جازعىرعاندار بولدى. 

ونىڭ ۇستىنە، سايلاۋدان كەيىن قوعامدا جاڭا كۇشتەر، جاڭا پروتەستىك بۋىن كەلدى، وپپوزيتسيانىڭ جاس ۇرپاعى پايدا بولدى. «ويان قازاقستان» كەلدى. «مەن وياندىم»، «ۋ مەنيا ەست ۆىبور»، «Respulika» دەيتىن قوزعالىستار شىقتى. وعان قوسا، باقىلاۋشىلاردىڭ ۇلكەن ارمياسى كەلدى. قوعامدا ترانسفارماتسيا باستالدى.

بىراق، وسى جاڭا كەلگەن كۇشتەر ءبىزدىڭ پارتيانى دا، مەنىڭ ءوزىمدى دە قوعامدا ءتيىستى قوزعالىس جاسايتىن ساياسي كۇش دەپ باعالامادى. سوندىقتان مەن ويلانا كەلە، ءوزىم وتستاۆكاعا كەتەيىن، ءوزىمنىڭ ورنىما جاڭا ۇرپاقتىڭ ءبىر وكىلىن توراعالىققا ۇسىنايىن دەگەن وي بولدى.

جسدپ - «بەسىگىندە جاتىپ ولگەن» پارتيا

-ءسىز شامامەن 4 ايعا جۋىق توراعا بولدىڭىز...

-ءيا، ءتورت اي. قازىرگى ۋاقىتتىڭ شاپشاڭدىعى، اقپاراتتىڭ اعىنى، قوعامدىق پروتسەسستەردىڭ بۋىرقانىپ ءوتىپ جاتقانى سونداي، وسى ءتورت ايدىڭ ءوزى كەمىندە ءبىر جىلدىڭ جۇگىن ارقالاعانداي بولدى. سوندىقتان مەن وسى كۇزگى ساياسي ناۋقاندى سەزدەن باستاپ، سەزدە وتستاۆكاعا كەتىپ، ورنىما جانبولات مامايدى ۇسىنباقشى ەدىم.

بىراق، بۇل پارتيا جۇمىسىنان ءۇزىلدى-كەسىلدى كەتۋ ەمەس، جانبولاتتىڭ قاسىندا ءجۇرىپ، پارتياعا جاس كادرلاردىڭ كەپ جاتقانىن، زەلەنسكي سياقتى جاستاردىڭ بىزدە دە بار ەكەنىن كورسەتۋ كەرەك ەدى. قوعامعا سيگنال بەرۋ كەرەك بولدى. اسىرەسە، سوڭعى شىعىپ جاتقان ساياسي كۇشتەرگە، جاستارعا بەلگى بەرىپ، پارتيادا وسىنداي رەبرەندينگ باستالعانىن جاريا ەتۋ كەرەك ەدى.  

ودان باسقا تاعى ءبىر-ەكى ساياسي جوبامىز بولدى. 

بىراق، ەندى مۇنىڭ ءبارىن ايتا بەرسەڭ،  بۇگىن بىتپەيتىن ءسوز... قازىرگى ۋاقىتتىڭ جىلدامدىعى سونداي، وسى جيىرما كۇننىڭ ىشىندە بۇل تاقىرىپتىڭ ءوزى ءبىراز سۇرلەنىپ قالدى. سەزدەگى توڭكەرىستى قايتا-قايتا ايتا بەرسەم، اقتالعانداي بولامىن. توراعالىققا قايتا ۇمتىلعانداي، سول ورىن ءۇشىن جارماسقانداي، ولەرمەن بولىپ كورىنگىم كەلمەيدى. مەنىڭ ەشكىمنىڭ الدىندا اقتالاتىنداي كىنام جوق! اردىڭ دا، باردىڭ دا الدىندا تازامىن! 

دەگەنمەن بۇل تاقىرىپ مەنى ىشتەي مازالايدى. قاتتى قينايدى. بىراق مەن ەندى مۇنى قوعامعا تالقى قىلاتىن تاقىرىپ دەپ ويلامايمىن. ويتكەنى پارتيا «بەسىگىندە جاتىپ ءولدى». سوندىقتان، مۇنى قايتادان قوعامعا تىقپالاپ، «وسىنداي ساياسي كۇش، وعان ءالى سەنىم ارتۋعا بولادى» دەگەن ويلارمەن ەل-جۇرتتى قاجىتقىم كەلمەيدى.

سوتقا بەرەمىز

سەزدىڭ قوعام الدىنا شىعارماق ماقساتى ۇلكەن بولعانىمەن، ارسىز توڭكەرىسشىلەردىڭ ارتىندا تۇرعان ارام پيعىلدى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ىقپالىمەن وسىنداي پارتيالىق داعدارىس بولدى. بىراق ءبىز ولاردىڭ كىم ەكەنىن انىقتادىق. ساياسي كەڭەستىڭ 4-5 مۇشەسى اقشاعا ساتىلعان. ال ولارعا اقشانى كىم تولەگەنى دە ءمالىم. بىراق ازىرگە ولاردىڭ اتى-جوندەرىن اتاماۋدى ءجون كورىپ وتىرمىن. سەبەبى قانشالىقتى «ۋلى» بولسا دا، ەلدەگى جالعىز وپپوزيتسيالىق پارتيانى قوعام ءۇشىن ساقتاپ قالۋ - مەنىڭ جەكە نامىسىمنان دا ماڭىزدى مىندەت بولىپ تۇر. 

ال ەگەر پارتيانى يەلەنىپ كەتكىسى كەلگەندەر مۇنداي حالىقتىق-قوعامدىق مىندەتتى تۇسىنبەيتىن بولسا، امال جوق، ءىستى سوتقا بەرەمىن.

سەزدىڭ زاڭسىز بولعانى جونىندە قۇجاتتار دايىنداپ قويدىق. ويتكەنى وڭىرلەردە دەلەگاتتاردى سايلاعان كونفەرەنتسيا وتپەگەن. ول «قازاقستانداعى قوعامدىق بىرلەستىكتەر جانە ساياسي پارتيالار تۋرالى» زاڭعا قايشى. سوندىقتان بۇل سەزدىڭ لەگيتيمدىگىن سوتقا بەرىپ، پارتيانىڭ «ستاتۋس-كۆو» جاعدايىن قالپىنا كەلتىرەمىز.

-سەزدى سىزدەر شاقىرساڭىزدار، دەلەگاتتاردى كىم شاقىردى؟

- زاڭ بويىنشا، وبلىستىق كەڭەستەر كونفەرەنيا وتكىزەدى. سول كونفەرەنتسيادا دەلەگاتتار سايلانۋى كەرەك ەدى. بىرقاتار وبلىستاردا كونفەرەنتسيا وتپەگەن. فيليال توراعالارى وزدەرىنىڭ جاقىن-جاقىبايلارىن جاساندى قاتتاماعا دەلەگات رەتىندە تىركەي سالعان. قر ادىلەت مينيسترلىگىنە پارتيا لەگيتيمسىز سەزىنىڭ قۇجاتتارىن تىركەمەۋ تۋرالى اقپارات كەتتى. كەلەسى اپتانىڭ ىشىندە قۇجاتتاردى سوتقا وتكىزەمىز.

-سەزدە سويلەگەن جىگىتتەردىڭ كەيبىرى سىزگە «اكەجەن قاجىگەلدينمەن بايلانىسى بار» دەگەن ايىپ تاقتى. پاريجگە بارعانىڭىزدى ايىپتاي سويلەدى. كەيىن بەلگىلى بولعانداي، سول جىگىتتەردىڭ وزدەرى دە سول پاريج جيىنىنا قاتىسقان ەكەن...  

-مۇنىڭ بارلىعى ساندالباي سوزدەر. ونىڭ ارقايسىنا توقتالىپ، باعا بەرۋدىڭ ءوزى ارتىق. ويتكەنى، سول توڭكەرىسشىلەر ماعان سەزدگە دەيىن پارتيانىڭ ىشكى جۇمىسىنا بايلانىستى بىردە-ءبىر سىن-ەسكەرتپە ايتقان ەمەس. مەن ولاردىڭ ارقايسىسىنا اشىق بولدىم: كەز كەلگەن ساتتە كەمشىلىگىمدى بەتىمە باسۋعا مۇمكىندىكتەرى مول بولدى. بىراق ءبىر اۋىز "بۇنىڭىز ءجون ەمەس" دەگەن ءسوز بولمادى. بىراق ءبىر ءتۇننىڭ ىشىندە ۇياتتارى "ويانا" كەتىپ، پارتيانى مەنەن "قۇتقارىپ قالماق" بوپتى. پاريج جيىنىنا بارمايمىز دەگەن بىرەۋى بولمادى.

ءيا، اكەجان قاجىگەلدينمەن ساياسي ارىپتەس ەكەنىم راس. مەن مۇنى ەشقاشان جاسىرعان جوقپىن. ول كىسىمەن ۇزاق جىل بىرگەمىز. 25 جىلدان استى، بىلەم. ول كىسىنىڭ باسىنا ءىس تۇسكەندە، سوتتى بولعاندا مەن قاسىندا بولدىم. سوندىقتان مەن بۇگىن الدەبىر ساياسي كانيۋكتۋرا ءۇشىن ماعان جاناشىر بولعان ادامنان جالتارا المايمىن.

ماسەلە مەنىڭ پاريجگە بارعانىمدا نەمەسە قاجىگەلدينمەن جاقىندىعىمدا ەمەس. جىگىتتەردىڭ وزدەرى دە بارعان. ول جيىندا اشىق تاقىرىپتاعى اڭگىمەلەر بولدى. ول جەردە پارلامەنتتىك سايلاۋعا دايىندالۋدىڭ تاكتيكالىق جوسپارلارى تالقىلاندى. ال، جىگىتتەر ايتقانداي، «پارتيانى قاجىگەلدينگە ساتىپ جىبەرمەك بولدى» دەگەن اڭگىمەلەرىنىڭ ءبارى بوس ءسوز. پارتيانىڭ توراعاسى ونىڭ ەڭ جاقىن ساياسي ارىپتەسى بولسا، قاجىگەلدينگە بۇل پارتيانى ساتىپ الۋدىڭ كەرەگى نە ەدى؟ لوگيكا قايدا؟!

-ساتۋ تۋرالى اڭگىمە جارماحان تۇياقبايدىڭ كەزىندە دە بولدى عوي؟

-نەگىزىندە مەنىڭ پارتيا توراعالىعىنا كەلۋىمە سەبەپ بولعان جاعداي - ج.تۇياقبايدىڭ كەتكەلى ءجۇر دەگەن اڭگىمەسىن ەستىپ، باسقا ساياسي-الەۋمەتتىك توپتار پارتياعا كوز تىگە باستاعان عوي. سول كەزدە جارماحان ماعان اشىق ايتتى. «وسىنداي ادامدار كەلىپ جاتىر. مەن بىراق، وسى پارتيانى تازا قولعا بەرىپ كەتكىم كەلەدى. سوندىقتان سەن كەلىسىمىڭدى بەرسەڭ» دەدى. بۇل اڭگىمەنى ماعان ءبىر جىل بۇرىن ايتتى. وتكەن ناۋرىزدا نۇرسۇلتان نازارباەۆ وتستاۆكاعا كەتتى دە، توقاەۆ كەلدى. قوعامدا ءبىر سەڭ قوزعالعان سياقتى بولدى. سودان كەيىن وزگەرىستەرگە دەگەن ءۇمىت پايدا بولدى. ءبىر جىل بويى تۇياقبايدىڭ ماعان ايتىپ جۇرگەن، مەنى ۇگىتتەپ جۇرگەن اڭگىمەسى ءدال سول كەزدە ءپىسىپ-جەتىلگەن بولار... ونىڭ ۇستىنە پارتيانى الۋعا ىنتاسى بار توپتاردان جالعىز پارتيانى قۇتقارىپ قالۋ كەرەك بولدى. سەبەبى، وپپوزيتسيالىق جالعىز پارتيا. سول ءۇشىن دە مەن شەشىمگە كەلىپ، كەلىسىم بەردىم.

ال، پارتيانى ساتۋ ماسەلەسىنە كەلسەك، ساتاتىن دا، ساتىپ الاتىن دا وبەكتى جوق. مەن ونسىزدا پارتيانىڭ توراعاسىمىن، ونىڭ نەگىزگى جۇمىسىنا باسشىلىق جاساپ وتىرمىن، دەمەك ماعان ونى ساۋداعا سالۋدىڭ، قاجىگەلدينگە ساتىپ الۋدىڭ ەش قاجەتىلىگى جوق. سوندىقتان بۇل بوس اڭگىمە، ساندىراق ءسوز.

جاستارعا ورىن بەرۋ كەرەك

-سەزدەن سوڭ ءسىزدىڭ ورنىڭىزعا اسحات دەگەن جىگىت كەلىپتى. ورىس ءتىلدى جىگىت سياقتى. قازىر قوعامنىڭ قازاقىلانىپ، كەز-كەلگەن قوزعالىستاردىڭ، ميتينگتەردىڭ، جالپى ساياسي-قوعامدىق پروتسەستەردىڭ قازاقىلانىپ كەتكەنىن كوردىڭىز. وسىنداي قازاق قوعامى ويانىپ جاتقان تۇستا ورىس ءتىلدى ازاماتتىڭ جسدپ توراعالىعىنا كەلۋى قانشالىقتى ەففەكتيۆتى؟

-توڭكەرىس اياق-استىنان بولعاندىقتان، ونى ۇيىمداستىرۋشىلار مەن ولاردىڭ سىرتىندا تۇرعان ادامداردىڭ ءبىر ءتۇننىڭ ىشىندە شىعارعان شەشىمدەرى عوي. "توڭكەرىس جاساۋعا كىم قولايلى؟" دەگەندە، تازابەك پەن اسحاتتى ايتقان. سول ءتۇنى ولاردىڭ تەلەفوندارىنا كىم، قانشا رەت قوڭىراۋ شالعانىن ءبىلىپ وتىرمىز...

قازىر ەلدەگى قوعامدىق پروتسەستەردىڭ باسىم كوپشىلىگى قازاق ءتىلدى ورتادا جۇزەگە اسىپ جاتقاندىقتان، ەلدەگى وزگەرىستەرگە ۇيىتقى بولاتىن دا اۋەلى قازاقي ورتا. سوندىقتان، اسحات راقىمجانوۆ ول پارتيادا توراعا بولىپ ۇزاق وتىرا قويماس.

مەنىڭ تراگەديام - اڭعالدىقپەن، سەنگىشتىكپەن پارتيانى قولدان شىعارىپ الۋىم

-جالپى ادام رەتىندە جانىڭىزدا جۇرگەن جىگىتتەردىڭ وسى رەۆوليۋتسياسىنان كەيىن، ادامدارعا دەگەن سەنىم ازايعان شىعار...

-بۇل ساتقىندىق ماعان عانا جاسالعان جوق. بۇل قوعامعا، وزگەرىسكە قۇشتار قازاققا جاسالعان ساتقىندىق. سەبەبى، توڭكەرىسشىلەر قازاقستان قوعامىنداعى جالعىز وپپوزيتسيالىق پارتيانى الدەبىر ءۇشىنشى ءدۇدامال توپتىڭ، بيلىكتىڭ نەمەسە ءبىر بانديتتىك كلاننىڭ ىعىنا جىعىپ بەردى. ەرتەڭ بۇل پارتياعا ازاماتتىق قوعام وكىلدەرى كەلە مە، كەلمەي مە - بۇل ەكىتالاي ماسەلە.

ەكىنشىدەن، سايلاۋدان كەيىن ۇدەرە تۇرعان «باقىلاۋشىلار» دەگەن ۇلكەن كۇش بار. ولار وسى پارتياعا قايتادان ءۇمىت ارتا ما، ارتپاي ما؟

وسىنداي حالىقتىق مۇددەنى ساتىپ كەتتى، بۇل ايارلار. ەڭ ايانىشتىسى وسى. ال، مەنىڭ جەكە باسىما جاسالعان ساتقىندىق - ومىرىمدە ءبىرىنشى رەت بولعان ارسىزدىق . مەن ونى جەكە باسىمنىڭ قايعىسى دەپ ەسەپتەمەيمىن. مەنىڭ تراگەديام اڭعالدىقپەن، سەنگىشتىكپەن پارتيانى ۇستاي الماي قالعانىم بولۋى مۇمكىن.

ەگەردە ءبىز سوتتا جەڭىپ، مەن بۇل پارتياعا كەلىپ جاتقان جاعدايدا مەن تاعى دا ءوز باسىما پروبلەما تۋعىزامىن. ويتكەنى قوعام بۇنى ساياسي-قۇيتىرقى ويىن دەپ سانايدى. "باپي قايتا كەلدى، بۇل شىنىمەن بيلىكتىڭ پروەكتىسى بولدى" دەگەن وي تۋادى. سوندىقتان شىنىن ايتقاندا، مەن ەكى وتتىڭ ورتاسىندا تۇرعان اداممىن.

-«Anti-colorados» دەيتىن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: ەرمۇرات ءىنىم، لەتارگيالىق ۇيقىداعى دينوزۆار پارتيادان كەتكەنىڭ جاقسى بولدى. كەشەگى كپسس پەن ۆلكسمنىڭ شينەلىنەن شىققاندار قازاق قوعامىن وزگەرتە المايدى. مەيلى ولار شەتەلدەن قاقاساسىن، مەيلى ولار قازاقستاندا زارلاسىن. ولاردىڭ ميلارى 20ع. قالىپ قويعان. وپپوزيتسيانىڭ ەڭ كارى اقساقالى 40-45 جاستا بولۋى كەرەك.

قازاقستاندا وزگەرىس جاسايتىندار – كسرو دەگەن قىزىل يمپەريانى كورمەگەن، قىزىلكوزدەر مەن كومسومولداردىڭ جەتەگىنە ەرمەگەن، «نۇرسۇلتان-قازاقستان!» دەگەن ۆيرۋسكە شالدىقپاعان، وتىزىندا وردا بۇزاتىن جىگىتتەر مەن قىزدار. وسى پىكىرمەن كەلىسەسىڭ بە؟

- مەن بۇل كىسىنىڭ پىكىرىمەن تولىق كەلىسەمىن. پارتيانى، بىرىنشىدەن قوعامدى وزگەرتەتىندەي مۇمكىندىگى جوق دەگەن ءسوز ەگەر ءبىز وسى سەزدە ويعا العان جوسپارلارىمىزدى جۇزەگە اسىرىپ، جانبولات مامايدىڭ توراعالىعىمەن، باسقا ازاماتتاردىڭ ىقپالىمەن پارتيانى ازاماتتىق قوعامعا الىپ كەلگەن جاعدايدا، وندا قوعامنىڭ پروتەستىك مۇمكىندىكتەرىن پايدالانىپ، ءبىز پارلامەنتتىك سايلاۋعا تەكەتىرەس جاعدايىندا باراتىن ەدىك. ول كەزدە قوعام بىزگە سەنەتىن ەدى، ىلەسەتىن ەدى.

پارتيادا جالپى 146 مىڭ ادام بار دەپ ەسەپتەلەدى. بىراق ولاردىڭ قانشاسى بار، قانشاسى جوق؟ ونىڭ ەسەبى جاسالماعان. ال، ءوز ويىمشا 200-300 ادامنىڭ اينالاسىندا بەلسەندىلەر قالعان شىعار. بۇل ءوزى ءولىمشى حالدەگى پارتيا. ونى ازاماتتىق قوعامنىڭ كومەگىنسىز، سول كۇيىندە پارلامەنتكە قۇلاعىنان سۇيرەپ اپارۋ مۇمكىن ەمەس. 

-«ۇلت» دەيتىن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: ەرەكە، قازىر جالپى جاعدايدى كورىپ تۇرسىز. ءبارى ءماز ەمەس. سەكسەندەگى شالى بار ءۇيدىڭ جاعدايى قالاي بولاتىنى بەلگىلى. وتىزعا تولعان بالاسىنىڭ جاعدايى قيىن. قازىر ارى-بەرى وتكەن جۇرت ايتىپ ءجۇر، شاڭىراقتارى شايقالاتىن كەزگە جەتىپتى دەپ. سوعان انا كورشىلەر اقشانى قارىزعا بەرىپ-بەرىپ ەندى ۇيلەرىنىڭ ورنىن سىپىرىپ تاستاپ، زاۋىت-فابريكا سالامىن دەپ وتىر. ءبىز وتىرمىز. وبال بولادى. قارا شاڭىراق دەيمىز. ولار وتىر، قارىزىن سۇراپ. جاعداي قيىن. قازىر ءبىر ءۇيلى جان قايدا بارادى؟ كۆارتيرانىڭ باعاسى قىمبات. اتامىزدىڭ جاعدايى اۋىر قازىر. تۋىس-تۋعان دا قارامايدى. بارلىعى بايىپ العان. ال، ولار وتىزداعى بالاسىنا قارايلاسپايدى. وعان جانى اشيتىن ادام بار ما؟

-بۇل قازاق قوعامىنىڭ جالپى جاعدايىن سيپاتتايتىن سۇراق. قازاقستاننىڭ مۇنداي جاعدايعا تاپ بولۋى ۇزاق جىلعى ءبىر ساياسي جۇيەنىڭ سالدارىنان پايدا بولعان قاسىرەتتى جاعداي. مەنىڭشە، قوعامداعى الەۋمەتتىك تارتىستىڭ سالدارىنان ءبىر وتباسىنىڭ وزىندە نەشە ءتۇرلى ۇرىس-كەرىس تۋىپ جاتىر: كرەديت، باسپاناسىزدىق، جۇمىسسىزدىق. سوندىقتان بۇل جۇيەنى وزگەرتپەسە، جەكە ءبىر ورتاشا وتباسى دا، ەل دە ۇشپاققا شىعا المايدى.

وپپوزيتسيانى بىرىكتىرۋ مۇمكىن ەمەس جانە ونىڭ قاجەتى دە جوق

-«سەكەن» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: ەرمۇرات مىرزا، قازاقستاندا ءبىرتۇتاس وپپوزيتسيا بولا ما؟ قاشان؟ ول ءۇشىن نە ىستەلىپ جاتىر؟

-قازىر قازاقستاندا ءبىرتۇتاس وپپوزيتسيا بولۋ مۇمكىندىكتەرى وتە قيىن. كۇردەلى. سەبەبى، بيلىك رەجيمدى ساقتاۋعا مۇددەلى. سوندىقتان، قالىپتاسىپ كەلە جاتقان، بىرىگىپ كەلە جاتقان توپتاردىڭ ءوزىن بىت-شىت قىلىپ، بىرنەشە بولىككە ءبولىپ جىبەرۋگە بار كۇشتەرىن سالۋدا. ماسەلەن، سوڭعى سايلاۋدان كەيىن پايدا بولعان باقىلاۋشىلاردىڭ ءوزى قازىر بىرنەشە توپقا ءبولىنىپ كەتتى. قازىر ء"بولىپ ال دا، بيلەي بەر" تەحنولوگياسى قاتتى بەلەڭ الىپ تۇر.

سوندىقتان وپپوزيتسيانى بىرىكتىرۋ مۇمكىن ەمەس جانە ونىڭ قاجەتى دە جوق. ونى تەك ءبىر يدەياعا، جۇيەنى وزگەرتۋگە جۇمىلدىرۋعا بولادى. ماسەلەن، پارلامەنتتىك سايلاۋدا بيلىككە قارسى كۇش رەتىندە بىرىگۋگە بولادى. ايتپەسە، سوناۋ التىن وردا زامانىنان بەرى  دۇرىستاپ، باسى ءبىر بىرىكپەگەن قازاقتى وپپوزيتسياعا توپتاستىرا قويۋ - قيامەت شارۋا.

-«تەحاس» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: ەرمۇرات مىرزا، وپپوزيتسيا «اققۋ، شورتان ءھام شايان» بولىپ حالىقتى شاتاستىرىپ جىبەردى. سىزشە وپپوزيتسيادا ءبىر جەڭنەن قول شىعاراتىن كۇن قاشان تۋادى؟ «نۇر وتاندى» جەڭەتىن پارتيا بولا ما، الدە ول كپسس سياقتى بيلىكتى ەشكىمگە بەرمەي 70 جىل ءومىر سۇرە مە؟

-ەگەر ءادىل سايلاۋ بولاتىن بولسا، «جسدپ-نىڭ» ءوز جاعدايىندا، «نۇر وتانمەن» تىرەسكە تۇسۋگە بولادى. حالىق بيلىك پارتياسىنا قارسى داۋىس بەرۋ ءۇشىن عانا جسدپ-نى قولداۋى ابدەن مۇمكىن.

-«مارات ومار» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: ءسىزدىڭ ورنىڭىزعا بارعان ادام قاجىگەلدين، رىسقاليەۆتارمەن بولعان، بيلىكتى سىناعان وتىرىستارعا قاتىسقان جوق پا؟ ول قالاي توراعا بولدى؟ الدە ول «ءۇش ارىپتەن» باردى ما؟

-«ءۇش ارىپتەن» دەگەن ءسوز جايدان-جاي ايتىلىپ وتىرعان جوق. سەبەبى پارتيالىق توڭكەرىستىڭ ارتىندا سول "كونتوردىڭ" ادامدارى تۇردى دەگەن تاعى ءبىر اقپارات بار. كەزىندە 2008-10 جىلدارى پارتياعا كەلگەن، كەيىن كەتىپ قالعان ءبىراز جىگىت كىمنىڭ قانداي جاعدايدا كەلگەنىن، جاڭاعى توڭكەرىسشىلەردىڭ اراسىندا "كنب"-نىڭ ينستيتۋىندا ساباق بەرگەن ادامداردىڭ بولعانىن ايتىپ جاتىر. ونى ءسىزدىڭ وقىرماندارىڭىزدىڭ الدىندا تىرناق استىنان كىر ىزدەگەندەي قىلىپ، جىپكە تىزگەندەيت ايتقىم كەلمەيدى. بىراق، ونداي اڭگىمە بار. ول ناقتى دەرەكتەرمەن دالەلدەنگەن.

-«ۇلت» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: سىزگە ايتار حالىقتىڭ رەنىشى وتە اۋىر. سوڭعى كەزدە ءسىزدى ءتۇسىنۋ قيىن بولىپ كەتتى. بىرەسە جسدپ-عا توراعا بولىپ كەتتىڭىز، ودان كەيىن جاڭا قازاقستان ارقىلى پاريجدە بولدىڭىزدار. وندا ەلدەگى بيلىككە تالاپ قويدىڭىزدار. قوسانوۆ توڭىرەگىندە حالىقتى جيناپ، توقاەۆتى وتىكىزىپ جىبەرىپ حالىقتى الداپ سوقىتىڭىزدار. ودان كەيىن جسدپ-دان توراعالىقتان كەتكەنىڭىزدى كوردىك. وسىنىڭ ءبارى بيلىكتىڭ لاس ساياساتى ەكەنى بەلگىلى. مۇنىڭ ءبارى ەلدە حالىقتىق ساياسات جوق ەكەنىن كورسەتىپ وتىر. بيلىك ويىنا كەلگەنىن ىستەيدى. وعان حالىق نارازىلىعى ارتىپ بارا جاتقانى ايقىن. جاقىندا قۇرىلتاي بولدى وندا دا ءبارى ءسوز جۇزىندە قالدى. ەندى بۇكىل حالىقتى قوزعالىسقا اكەلىپ وزگەرىس جاساۋ كەرەك سياقتى. وسى جولدا باعىتىڭىز قانداي؟

-مەن بۇل كىسىنىڭ پىكىرىنە قوسىلامىن. بىراق، مەن جسدپ پارتياسىنا كەلگەننەن كەيىن، "جاڭا قازاقستاندا" بولعان جوقپىن. ودان كەيىن سايلاۋعا بايكوت جاريالاۋعا دا مەنىڭ قاتىسىم جوق. سەبەبى، ول مەن توراعا بولىپ سايلانعانعا دەيىنگى سەزدە قابىلدانعان شەشىم بولاتىن. 

ال، وزگەرتۋگە قاتىستى قانداي ويىڭىز بار دەگەنگە كەلەتىن بولساق، 4 ايدىڭ ىشىندە كوزىم جەتكەن دۇنيە - ەلدەگى قارسىلىق شارالارنا بيزنەس وكىلدەرى كەلمەيىنشە، ەشتەڭە وزگەرمەيدى. وليگارحتىق دەڭگەيدەگى بيزنەس وكىلدەرى قوعامنىڭ وزگەرىسىنە جاناشىرلىق تانىتىپ، ەلدە تۋىنداپ جاتقان ساياسي الەۋمەتتىك كۇشتەرگە جاردەم بەرمەسە، مەن سياقتى بىرەن-ساران ازاماتتار ءوز ەرىك جىگەرلەرىمەن ەشتەڭە ىستەي المايدى. ماتەريالدىق-قارجىلىق جاعىنان ىقپال ەتەتىن بيزنەس وكىلدەرى كەلۋ كەرەك.

بايكوت – پارتيانىڭ ۇلكەن ساياسي قاتەلىگى بولدى

- «مارات ومار» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: سايلاۋعا بايكوت جاريالاعاندا ءبىز ۇيدە جاتىپ الساق، ەلدىڭ كوبى سايلاۋعا قاتىسپاسا، باس ۇرىلاردىڭ ءبىر جەرىن كەسىپ الامىز دەپ ويلادىڭىزدار ما؟ الدە حالىقتى كەرى تارتۋعا باعىتتالعان وتىرىك وپپوزيتسياسىزدار ما؟

-بايكوتقا مەنىڭ توراعا رەتىندە اسەرىم بولعان جوق. مەن ويتكەنى سەزدىڭ كۇن تارتىبىندەگى ءۇشىنشى سۇراقپەن تاعايىندالدىم. بايكوت كۇن تارتىبىندەگى ءبىرىنشى ماسەلە بولىپ بەكىتىلگەن. سوندىقتان، جەكە پارتيا مۇشەسى رەتىندە بارلىعىمەن بىرگە بايكوتقا داۋىس بەرگەنىم راس. سەبەبى، مەن ءوزىم سايلاۋعا تۇسۋدەن باس تارتقاندىقتان مەن ءوزىمنىڭ پارتيالاستارىمنىڭ ورتاق شەشىمىنە قوسىلدىم. بىراق، بۇل شەشىمنىڭ دۇرىس بولماعانىن سول كەزدىڭ وزىندە ىشتەي سەزدىم. ال، سايلاۋ كەزىندە ول انىق كوزگە كورىندى. بۇل جەردە مەنىڭ ساياسي پارتيالارعا قاتىستى تاجىربيەمەنىڭ ازدىعى دا بولدى. بۇل پارتيانىڭ ۇلكەن ساياسي قاتەلىگى بولدى.

-«باۋىرجان سەرىكبايدىڭ ىزىمەن» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: پاريجگە بارعان ادامدى باسشىلىقتان الىپ، ورنىنا پاريجگە بارعان ەكىنشى ادامدى قويعانى قالاي؟ حالىققى تانىمال ەمەس جاس جىگىت كەلدى. كۇماندى. نەگە ءالسىز كانديدات تاڭدالدى؟ الدە وتىرىك وپپوزيتسيا بولۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ شەشتى مە؟ جسدپ-نى ءالى دە وپپوزيتسيالىق پاريا دەپ سەنىپ جۇرە بەرە مە؟

-بۇل پارتيا وسى توڭكەرىستەن كەيىن ءوزىنىڭ وپپوزيتسيالىق كوزقاراسىنان تولىق اينىدى دەپ ايتا الامىن. سوڭعى ءبىر اپتانىڭ ىشىندە پارتياعا مۇشە قابىلداۋعا ماراتوري جاريالاندى. قازىر مۇشە قابىلداۋ توقتاتىلدى. سەبەبى، جاڭا كۇشتەر پارتياعا كەلىپ، توڭكەرىسشىلەر مەن كونسەرۆاتورعا قارسى شىعىپ، ورىندارىنان تايدىرا ما دەگەن قورقىنىشتىڭ سالدارىنان پارتياعا مۇشە قابىلداۋدى توقتاتتى. ەكىنشىدەن، ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنە بارامىز دەگەن شەشىم شىعاردى. توقاەۆ مىرزانىڭ قۇرعان كەڭەسىنە بارۋ - بيلىكپەن ىمىرالاسۋ دەگەن ءسوز. ال، ءبىزدىڭ قوعامنىڭ بيلىككە قارسى نارازىلىعى ۋشىعىپ تۇرعاندا، ءبىز سونى پايدالانىپ، سول قوعاممەن بىرگە پارلامەنتتىك سايلاۋعا بيلىكپەن بەتپە-بەت، تەكەتىرەس جاعدايىندا بارۋىمىز كەرەك ەدى. سوندىقتان ەگەر بىرەۋلەر اقىل سۇراپ جاتسا، ەگەر پارتيا بيلىكپەن ىمىرالاسىپ كەتكەن جاعدايدا، قازىر بۇل پارتياعا سەنىم ارتۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ ايتار ەدىم. بۇل مەنىڭ ازاماتتىق ويىم. پاريجگە بارۋ تۋرالى سۇراققا جاۋاپ بەرىلدى. بۇل توڭكەرىسشىلەردىڭ ساندىراعى عوي.

-«ەسەن» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى (قر كونستيتۋتسياسى مەن زاڭنامالارعا سايكەس سۇراقتاعى كەيبىر سوزدەر وزگەرتىلدى –رەد.): قازىر حالىق بيلىكتى جەك كورەتىنى سونشالىق، ونى تاقتان كەتىرۋ ءۇشىن دۇلەيلەردىڭ ارتىنان ىلەسۋگە بار. دۇلەي بولا الار ما ەدىڭىز؟

-قازىرگى جاعدايدا قوعامدا الدەبىر نارازىلىق قوزعالىسىن ۇيىمداستىرىپ جاتقان ءابىليازوۆتىڭ باستاماسىن ءبىر جاعىنان قولدايمىن، ءبىر جاعىنان حالىقتى دۇلەيگە قارسى ايداپ سالۋعا قارسىمىن. ال، مەنىڭ جەكە باسىم الاڭدا اتويلاپ جۇرەتىن جاستان اسىپ كەتتىم. مەن دۇلەي بولاتىن جاستان اسىپ كەتتىم: 60-تان اسىپ بارامىن...

-«قازاق» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: توقاەۆتى قۇتتىقتاعانى ءۇشىن قوسانوۆتى «ساتقىن» دەي سالۋ قانشالىقتى ادىلەتتى؟ ەگەر توقاەۆ ءادىل جولمەن باسىم داۋىس الىپ جاتسا ونى قۇتتىقتاماۋ قىزعانىش كورە الماۋ بولار ەدى. ال، توقاەۆ سايلاۋعا قاتىستى ۋادەسىن ورىندامادى. ال قوسانوۆ بيۋلەتەن جاشكىتەرىنە زاڭسىز سالىنعان داۋىستاردى كورىپ وتىرىپ، توقاەۆتى قۇتتىقتادى عوي... بۇل قوسانوۆتىڭ وپاسىزدىعى ەمەي نە سوندا؟

-جالپى، بۇل قوعامعا عانا ەمەس، ءامىرجاننىڭ وزىنە دە ۇلكەن وپىق جەگىزگەن ارەكەت بولدى. سوندىقتان جىعىلىپ جاتقاندى تومپەشتەۋ مەنىڭ ارىما ساي ەمەس. نەگىزىندە، مەن بىلەتىن ءامىرجان بولعاندا، بۇل ءدال وسىنداي قوعامعا قارسى ارەكەتكە بارماس ەدى. بۇل سىرتقى اسەردەن بولعان شەشىم دەپ ويلايمىن. الدەبىر قورقىتۋ، ۇركىتۋ بولدى ما، الدە ارادا اقشا ءجۇردى مە، باسقا بولدى ما، ول جاعىن مەن انىقتاپ ايتا المايمىن. دەگەنمەن بۇل ەلىمىزدىڭ جاڭا تاريحىندا ۇلكەن اقتاڭداق بوپ قالاتىن، حالىققا بەلگىلى جاعدايدا ساياسي قاسىرەت بولعان جاعداي دەپ ويلايمىن.

-«ەرلان» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: ەرەكە، مىنا بيلىك ەل باسقارۋدى حالىققا بەيبىت جولمەن بەرمەيتىنىن وتكەندە كورسەتتى. توقاەۆ سايلاۋدان بۇرىن «مەن ءوز جەڭىسىمە سەنىمدىمىن» دەدى. وسىنىڭ ءوزى كوپ نارسەنى ايتىپ تۇرعان جوق پا؟ كسرو-نىڭ قاي ەلى سايلاۋمەن بيلىكتى وزگەرتىپ ەدى؟ ءيا، سايلاۋ بولدى. ۋكراينا، ارمەنيا، گرۋزيا سياقتى ەلدەر.... سوندىقتان «بەيبىت جولمەن وزگەرتەمىز» دەگەن تەك يلليۋزيا. سەبەبى كۇشتى تەك كۇش قانا تانيدى. وسىعان ءسىزدىڭ ويىڭىز...

-مەن 4-5 كۇننىڭ ماڭايىندا ەلدەگى ميتينگكە، قارسىلىق اكتسيالارىنا قاتىسىپ جاتقان ازاماتتاردى قاماۋ جاعدايلارىن كورىپ وتىرىپ، شىنىندا دا بۇل ازاماتتىڭ پىكىرىمەن كەلىسۋگە تۋرا كەلەتىن سياقتى. سەبەبى قازىر ەلدە قوس ۇكىمەت تۇر. ءبىرى حالىققا بۇرىلايىن دەسە، ەكىنشىسى جىبەرمەيدى. ەكى ءجۇزدى، ماسكا كيگەن بيلىك قالىپتاستى. سوندىقتان قازىر توقاەۆتىڭ ۇكىمەتى حالىققا قانداي وزگەرىستەر اكەلەم دەسە دە ول مۇمكىن ەمەس. ءوزى مالىمدەمە جاسادى، «نازارباەۆتىڭ ساياساتىن ارى قاراي جالعاستىرامىن» دەدى. مۇنىڭ ارتىندا ۇلكەن ءمان جاتىر. ياعني، سونداي ۇلكەن وزگەرىس كۇتپەي-اق، قويىڭدار دەگەن وي بار. سوندىقتان، وزگەرىستى تەك قانا رەۆوليۋتسيالىق جولمەن جاساۋدىڭ العىشارتىن بيلىكتىڭ ءوزى جاساپ بەرىپ وتىر. ەرتەڭ حالىق الاڭعا شىعاتىن بولسا وعان حالىق كىنالى بولمايدى، ەگەر حالىققا وق اتىلاتىن بولسا، سونىڭ بارىنە وسى ەكى ءجۇزدى بيلىك كىنالى بولادى.

-«سۇراعىم كوپ» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: «بيلىككە اركىمنىڭ دە بار تالاسى» دەمەكشى يۋتۋبتاعى ساياسي جۇلدىزدار قاجىگەلديننىڭ، ءابىليازوۆتىڭ، تۇرعىمبايدىڭ، نارىمبايدىڭ ساياسي پورترەتتەرىن جەكە-جەكە، سوسىن اۋىلداعى وپپوزيتسيانىڭ ىردۋ-دىردۋىن، جاسى كەلىپ، سىرقاتتانىپ جۇرگەنىنە بايلانىستى سەرىكبولسىن اقساقالدى قوسپاي، وپپوزيتسياعا كىرمەيتىن بەلەندىلەردىڭ پورترەتتەرىن جەكە سيپاتتاپ بەرسەڭىز... قوسانوۆ پەن اناۋ كەڭەستەگىلەردى قوسا...

-مۇنىڭ بارىنە جەكە سيپاتتاۋعا كوپ ۋاقىت كەرەك. ءبىر كىتاپقا تاتيتىن سۇراق، بۇل. ال، سىرتتاعى، ەلدەگى ساياساتكەرلەردىڭ بارىنە ورتاق سيپاتتاما – بۇلاردىڭ بارلىعىنىڭ ويى ءبىر: قوعامدا وزگەرىس جاساۋ. بىراق، ارقايسىنىڭ تاكتيكاسى ءارتۇرلى. مىسالى، ەلدەگىلەر زاڭدى جولمەن پارلامەنتكە ءوتىپ، جەڭىپ العىسى كەلەتىن بولسا، سىرتتاعىلار توڭكەرىسسىز وزگەرىس بولمايدى دەپ ويلايدى. ال مەنىڭ ويىم - نازارباەۆ بيلىكتەن كەتپەيىنشە، ەلدە ەشقانداي وزگەرىس بولمايدى. ال ونى كەتىرۋى كەرەك قوعام - الا-قۇلا...

-«سۇراعىم كوپ» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: «بيلىكتى سىناي بەرەدى، بىراق، وزدەرىنىڭ ناقتى ۇسىنىستارى جوق» دەگەن وي ايتىلدى. ماسليحاتقا دەيىن بيلىكتى ءوز پارتيالارىمەن مونوپوليالىق جولمەن الماقشى ەكەنىن اشىق ايتتى. ولاي بولسا بيلىككە وپپوزيتسيالىق جولمەن جەتەمىز دەگەندەردىكى قيال ەمەس پە؟ ايتپاقشى، ەلدەگى ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك تىعىرىقتان شىعۋدى باسقا بىرەۋ كورسەتىپ بەرەتىن بولسا، وندا ول بيلىكتىڭ نە قاجەتى بار؟

-مەن ەلدى كوتەرىلىس ارقىلى وزگەرتۋگە بولادى دەگەنگە تاعى ءبىر وزگەرىس ەنىگزەيىن. بيلىكتىڭ قازىرگى يەسى تولىعىمەن كەتپەيىنشە، بۇل ەلدىڭ دە، ساياسي ەليتانىڭ دا وزگەرمەيتىنىنە كوز جەتتى. وعان حالىقتىڭ عانا ەمەس، اقوردا ماڭىنداعىلاردىڭ دا كوزى جەتتى. جۋىردا سول ماڭداعى ۇلكەن لاۋازىمداعى كىسىنىڭ جانىندا كومەكشىلىكتە جۇرگەن جىگىتپەن سويلەسكەنىمدە سولاردىڭ ءوزى ايتىپ وتىر. مىنا اجداھا جۇيە كەتپەيىنشە ەشتەڭە وزگەرمەيدى. سەبەبى، ونىڭ جوعالتاتىن دۇنيەسى بار. بايلىق بار، ءوزىنىڭ ساياسي جاعدايى بار. بۇعان ابدەن بايلانىپ قالعان بيلىك يەلەرى زاڭدى جولمەن ەلدى وزگەرىسكە اپارمايتىنى بەلگىلى.

-«بەرگەي رىسقالي» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: م.شاحانوۆ، ب.تۇرسىنباي، م.ءابليازوۆ، ج.قۋانىشاليندەر نەگە وتكەن سايلاۋدا توقاەۆتى قولدادى دەپ ويلايسىز؟

-مەن ەندى بۇلاردى توقاەۆتى قولدادى دەپ ايتا المايمىن. بۇلار نەگىزىنەن سايلاۋعا قارسى بولدى. بەلگىلى ءبىر جاعدايدا قوسانوۆتى بيلىكتىڭ پروەكتىسى دەدى دە، ولاردىڭ امىرجانعا قارسى شىققانى ەكىنشى جاقتى قولداعان سياقتى بولىپ كەتتى. سوندىقتان بۇل جەردە توقاەۆتى ەمەس، سايلاۋ جۇيەسىنە قارسىلىق ءبىلدىردى دەپ ويلايمىن.

-«سۇراۋ» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: جارماحان تۇياقباي «سەكسوت» بولىپ كەلگەن بە؟

-بۇل سۇراققا ناقتى دالەل بولماعان سوڭ، اناۋ-مىناۋ دەۋگە بولمايدى. بىراق، مەن بۇل كىسىنىڭ ماعان سەنىم ارتقانىن باعالايمىن. سەبەبى، وپپوزيتسيالىق قوزعالىستا 20 جىلدان استام جۇرگەن جىگىتكە الدەبىر كوررۋپتسياعا، كلاندىق توپتارعا قاتىسى جوق ماعان ۇسىنىس جاساۋى ازاماتتىق ۇستانىم دەپ ويلايمىن.

ازاماتتىق قوعام ءوز ەركىمەن پارتيا قۇرا المايدى

-«احمەت» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: ەرەكە، ساياساتتا پارتياسىز تۇك بىتىرە المايسىز. اقتاعانىم ەمەس، كەشەگى سايلاۋدا قوسانوۆتى قولدايتىن پارياسى بولماعان سوڭ «سىعىپ» الدى. پارتياسىز ساياساتتا بارلىعى «ءنول». ال ءسىز شە جاڭا پاريا قۇرۋ ويدا بار ما؟

-قوسانوۆتىڭ ارتىندا پارتيا بولماسا دا، حالىق بولدى. ەگەر سول سايلاۋ ءادىل وتكەن جاعدايدا ەكىنشى تۋر بولۋى ابدەن مۇمكىن ەدى. ءتىپتى، كەيبىر جەرلەردە قوسانوۆتىڭ جەڭىپ كەتكەنىن ايتادى. سوندىقتان ءدال سول سايلاۋدىڭ جاعدايىمەن سالىستىرىپ ايتاتىن بولساق، قوسانوۆتىڭ اتى ارقىلى قوعامداعى وزگەرىستى قالاعان حالىق بولدى. ءنوپىر بولدى. سوندىقتان قوسانوۆ پارتياسى بولماي، سىعىلىپ قالدى دەۋ - قيسىنعا كەلمەيدى.

ال، جاڭا پارتيا قۇرۋ دەگەن قازاقستاننىڭ قازىرگى جاعدايىندا جۇزەگە اسپايتىن قيال. سەبەبى، 1000 ادامدىق قۇرىلتاي سەزىنىڭ ءوزىن شاقىرۋ وڭاي ەمەس. وعان كەلگەن دەلەگاتتاردى ءبىر-بىرىنەقارسى قويىپ، بيلىك ارەكەتكە بارۋى مۇمكىن. سوندىقتان، بيلىك تاراپىنان قولداۋ كورىپ جاتقان توپتار قۇرماسا، ال، جالپى ازاماتتىق قوعام ءوز ەركىمەن پارتيا قۇرا المايدى.

جەكە ادامدار قوعامعا تۇلعا بولا المايدى

-«ماكىش» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: قاجىگەلدين، ءابلازوۆ دەپ شىلعي ۇرى-قارىلاردى اتاي بەرمەسەڭىزدەرشى. حالىقتىڭ سەنىمىنە يە بولعىلارىڭ كەلسە، ەشتەڭەگە بىلعانباعان تازا بىروەۋلەردى العا شىعارىڭدار. نەمەنە، قاجىگەلدين مەن ءابىليازوۆتان العان اقشالارىڭا بولا سولاردى كوتەرمەلەپ،  سولارعا  ستالينگە تابىنعانداي تابىنىپ... بارلىعىڭ بيلىكتەن شىققانسىڭدار، بيلىكتىڭ ۇيالاستارىسىڭدار. حالىقتى نەگە ويلامايسىڭدار. وڭكەي جاعىمپازدار...

-بۇل جەردە سۇراقتىڭ توركىنى تۇسىنىكتى. مەنىڭ ويىمشا قاجىگەلدين دە، ءابىليازوۆ تا الدە ءبىر قىلمىس جاساپ نەمەسە قوعامدى، قارجىنى توناپ كەتكەن ازاماتتار ەمەس. بۇلار، بيلىككە قارسى شىققانى ءۇشىن قۋدالاۋعا تۇسكەن ازاماتتار. سوندىقتان، بۇل پىكىرمەن كەلىسپەيمىن. ەكىنشىدەن، ءبىز قوعامعا قوزعاۋ سالاتىن ازاماتتاردى باسقا جاقتان اكەلە المايمىز. قىرعىزستاننان نەمەسە مارستان ادام الدىرا المايمىز. ءوز ىشىمىزدەن، قوعامنىڭ ءوز ىشىنەن شىققان ازاماتتار سۋىرىلىپ العا شىققاندا عانا قوعام ولارعا ەرەدى. ال ەندى بۇعان دەيىنگى ءبىزدىڭ تاريحتى بىلەسىزدەر: تالاي ازاماتار سۋرىلىپ شىعىپ، تالايىنىڭ جەلكەسى قيىلدى.

التىنبەك پەن زامانبەكتىڭ اتىلعانىن، قاجىگەلديندەردىڭ قۋدالاۋعا ۇشىراعاندارىن ايتپاعاندا، بولات ابىلوۆتەر بار، وراز جاندوسواۆتار بار، بارلىعى بيلىكتىڭ تەحنولوگياسىمەن قارسىلىق قوزعالىسىنان كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. ارينە، حالىقتى ويلايتىن ازاماتتاردى تابۋ قيىن بولادى. قازىر دە بىرەۋ شىقسىنشى، ونى دا قىرقىپ سالۋعا دايىن.  مەنىڭ سوڭعى كەزدەگى سۇحباتتارىمدا ايتىپ ءجۇرمىن. پارتيادا جۇرگىزگەن ساياساتىمدا، «جسدپنى بيلىكپەن ىمىراعا اپارمايمىن» دەدىم. مەنىڭ سول وي-نيەتىم ءۇشىن دە مەنى ساياسي تۇرعىدا جولورتادا ساياسي قىلتامدى قىرقىپ تاستاعان شىعار. سوندىقتان، ءبىز سونداي سۋىرىلىپ شىققان ازاماتتارعا جالپى  قوعامدىق قولداۋ كورسەتۋىمىز كەرەك. ورتاق يدەياعا جۇمىلۋ بولمايىنشا، جەكە ادامدار قوعامعا تۇلعا بولا المايدى. ولاردىڭ سوڭىنان حالىق ەرمەيىنشە، ۇلكەن كۇشكە اينالمايىنشا وزگەرىس بولمايدى.

-«سەرىك» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: توڭكەرىستىڭ ىقتيمالدىلىعى قانداي؟

-توڭكەرىستىڭ ىقتيمالدىلىعى بيلىكتىڭ قازىرگى قوعامدا حالىققا قارسى جاساپ جاتقان ارەكەتىنە تۋرا پروپورتسيونال بولادى. بيلىك حالىقتى الدىمسىراتىپ، جاڭاعى 21 مىڭ تەڭگەمەن نەمەسە نەسيەلەرىن جاۋىپ بەرۋ ارقىلى حالىقتى وزىنە قاراتىپ الماقشى نيەتى بار. ءبىر جاعىنان دۇرىس نيەت شىعار. بىراق، بۇل الدامسىراتۋ. حالىق ونداي الداۋعا كونبەيدى. سەبەبى حالىق 30 جىلعى بيلىكتەن شارشادى. سوندىقتان، بيلىكتىڭ ءوز ىشىنەن ەلدى وزگەرتۋگە ىنتا-جىگەر بولماسا، بيلىكتىڭ ساياساتى حالىقپەن ۇندەس بولىپ شىقپاسا، وندا ەلدەگى توڭكەرىستىڭ العىشارتىن بيلىك ءوزى جاساپ بەرەدى.

تۇرعىمبايدى وپپوزيتسيانىڭ قۇدايى قىلۋدىڭ قاجەتى جوق

-«ۇلت» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: قازىرگى جاعداي كۇن سايىن وزگەرۋدە. ساياسي اقپاراتتار وتە كوپ. ونىڭ بارلىعىن يگەرى مۇمكىن ەمەس. بىزدەگى ءساياساتبىر جۇيەگە كەلمەگەن، شاشىراڭقى. پوليادا جاتىر. سوعان قاراي جسدپ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتتا ارەكەت ەتۋگە مۇددەلى. بۇل پارتيا ەكى جاقتى ساياسات جۇرگىزەدى. «نۇر وتاننىڭ» شاماسى شەكتەۋلى.ال جسدپ بۇرىنعى ساياسي وپپوزيتسيىلىق پارتيالاردىڭ ورنىنا كەلگەن جۇيە. ەندى ونىڭ وتكەن شاعىنا ورالساق، تۇياقبايدىڭ بارلىق ساياسي بەينەسى شىعادى. بۇل ويپاتتاعى ساياسي كوكجالداردىڭ ايقاسىن كوز الدىعا ەلەستەتەدى. جسدپ ءجۇرىپ وتكەن جولى شيەلىنىسكە تولى. ەندى وسى جسدپ تاقىرىبى «Abai.kzتە» كوتەرىلۋى – بۇكىل ساياسي اقپارات جان-جاقتى قوزعالىسقا ءتۇستى. شەتەلدە ءابىليازوۆ، تۇرعىمبايلاردىڭ سۇحباتى پايدا بولدى. كەيىن قاجىگەلديننىڭ اقپاراتى شىقتى. وسىنىڭ بارلىعى ەلدەگى ساياساتتى جاڭا باعىتقا جىلجىتقانداي بولدى. ەلدەگى اۋىر ساياسي الپاۋىتتاردىڭ سوعىسى ەندى ايقىندالا ءتۇستى. جسدپ تاعدىرىن الدا داريعا شەشەتىن سياقتى. ەگەر ول بيلىككە كەلسە، ءىسىن جسدپدان باستايدى...

-بىرىنشىدەن، جسدپ تاريحى شيەلەنىسكە تولى دەگەن پىكىرمەن كەلىسپەيمىن. جسدپ ارينە ازاتتان بولىنگەندە ءوزى بولەك پارتيا بولىپ كەتتى. سوڭعى كەزدەگى ماتەريالدىق جاعدايلارعا، باسقا دا ماسەلەلەرگە، پارتيانىڭ باسىندا تۇرعان ساياسي جەتەكشىلەردىڭ سامارقاۋلىعىنا بايلانىستى سوڭعى ونشاقتى جىلدىڭ كولەمىندە بۇل پارتيا قوعامدىق قوزعالىستارعا ەتەنە ارالاسقان جوق. جسدپ ساياسي شيەلەنىستى كورگەن پارتيا ەمەس. شيەلەنىس  وسى سەزدە باستالدى. سوندىقتان جسدپعا  بۇرىنعى جسدپنىڭ تاريحىمەن قاراپ، سوعان ءۇمىت ارتۋ، ەگەر پارتيا سول كۇيىندە قالاتىن بولسا، وندا بۇل بوس قيالدىڭ اڭگىمەسى.

ەكىنشىدەن، تۇرعىمبايدى مىسالعا كەلتىرگەن بىرنەشە سۇراق بولدى.  تۇرعىمباي بۇل سىرتتا جاتىپ الىپ، ەلدى سۇحباتقا شاقىرىپ، ودان كەيىن اۋزىنا كەلگەندى ايتىپ جۇرگەن ازامات. ءتىپتى ازامات دەپ ايتا المايمىن. ول قوعامداعى پروتسەسستەرگە ارالاسپاعان، نە ەل ىشىندە ءۇش ادامدىق توپ قۇرا الماعان ادام. سىرتتا جاتىپ الىپ، ينتەرنەت ارقىلى سۇحات الىپ، اۋزىنا كەلگەندى كوكىپ ءجۇر. بۇل ەركەكتىك ءىس ەمەس.

تۇرعىمبايدى وپپوزيتسيانىڭ قۇدايى قىلۋدىڭ قاجەتى جوق. ول ءوز الدىنا كەك قۋىپ جۇرگەن ادام. ارينە ءبىر كەزدەرى وسى جاقتان قۋعىن كورىپ، قىلمىستىق ىسپەن نەمەسە باسقا سەبەپتەرمەن سىرتقا كەتكەن شىعار. ول ونىڭ ءوز پروبلەماسى. ونىڭ سىرتقا كەتۋىنە  قوعامداعى پروتسەسستەردىڭ ەشقانداي قاتىسى جوق. سوندىقتان، ونى تۇلعا ساناۋدىڭ قاجەتى جوق. اۋلانىڭ ىشىنە تىعىلىپ الىپ ۇرەتىن شاۋىلدەكتەر ەلگە تۇتقا بولا المايلى. الدىمەن قالىڭ قوعامنىڭ ورتاسىندا ءجۇرىپ، ەرەگەسپەن، تەكەتىرەسپەن  جۇمىس ىستەپ كور. سودان كەيىن ءوزىڭدى تۇلعا رەتىندە تانىت. ول ەندى باسقا ماسەلە.

ۇشىنشىدەن، جسدپنى داريعا يەلەنىپ كەتۋى مۇمكىن بە دەگەن سۇراققا، قوسىلامىن. سەبەبى قازىرگى ەلدەگى جۇيەنى ۇستاپ تۇرعان ەكى قۇرىلىم بار. ءبىرى – قاۋىپسىزدىك كەڭەسى. ەكىنشىسى – پارلامەنت. پارلامەنتتە  - "نۇر وتان". ول نازارباەۆتىڭ مەنشىك پارتياسى. نۇر وتان پارتياسىنىڭ ەڭ ءبىرىنشى باقتالاسى - بۇعان دەيىنگى جسدپ بولدى. ال ەندى قازىرگى ءحالى وزگەرۋى مۇمكىن. ويتكەنى جىگىتتەر قوعامدىق كەڭەسكە بارسا، ودان كەيىن پارتياعا قوعامنىڭ جاڭا وكىلدەرىن قابىلدامايتىن بولسا، ارينە، مۇنىڭ ارتىندا داريعانىڭ مۇددەسى تۇرۋى ابدەن مۇمكىن. ارينە، ول ءوزىنىڭ باقتالاس پارتياسىن كۇشەيتپەيدى عوي.  سوندىقتان، ەرتەڭگى كۇنى داريعا ءوزى الىپ الماسا دا، ءوز ادامى ارقىلى تۇقىرتىپ، پسەۆدو پارتيا قىلىپ ۇستاۋى مۇمكىن.

ەرتىسباەۆ بيلىك الدىندا ءوزىن ساۋداعا سالىپ وتىر

-«سۇراعىم كوپ» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: بيلىكتىڭ بۇلبۇلى اتالىپ كەتكەن ەرتىسباەۆ «قىتايدان ەش قاۋىپ جوق، بولعان جوق، بولمايدى دا. ال ەگەر بولا قالسا، ول ەڭ اۋەلى قىتايدىڭ وزىنە زيان» دەپتى. ەرتىسباەۆتى بۇلاي سايراتىپ وتىرعان كىم دەپ ويلايسىز؟بيلىك پە، الدە قىتايلار ما؟ ول قاشاننان بەرى قىتايتانۋشى بولعان؟

-ەرتىسباەۆتىڭ داۋرەنى ءوتىپ بارا جاتقانىن وسى جولعى «پوليتوندا» بولعان ءابىليازوۆ ەكەۋىنىڭ پولەميكاسىنان كورۋگە بولادى. نەگىزى ەرتىسباەۆ وتە وراتور، ءسوزىنىڭ قيسىنىن كەلتىرەتىن، لوگيكالىق ويلارى تەرەڭ جىگىت. بىراق، ونىڭ قازىر ءالسىز بولىپ قالۋى – ونىڭ اۋزىنداعى ريتوريكا. ول بيلىكتى قورعاعاننان كەيىن، بيلىك حالىققا قيانات جاساپ وتىرعاننان كەيىن، ول ارينە بەلگىلەنىپ قويعان بيىكتەن سەكىرىپ سويلەي المايدى. ابىليازوۆتەن تىرداي بولىپ جەڭىلگەنى دە سوندىقتان.

ال ەندى ءوزىنىڭ ءداۋىرى ءوتىپ بارا جاتقاننان كەيىن ءوزىنىڭ قاجەتتىلىگىن بيلىككە دالەلدەۋ كەرەك قوي. قىركۇيەك ايىندا ول پەنسياعا شىعۋى كەرەك. پەنسيا جاسىنا جەتكەنىمەن، ونىڭ ءالى قارىم-قاجىرى تۇگەسىلمەگەن جىگىت. سوندىقتان، بيلىكتىڭ الدىندا ءوزىن ساۋداعا سالعانداي بولىپ، كۇن تارتىبىندەگى نەگىزگى تاقىرىپتىڭ ءبىرى – قىتاي بولعاندىقتان، سول ارقىلى بيلىكتى قورعاپ قالۋ سەكىلدى ارەكەتتەر جاساپ جاتقانى تۇسىنىكتى جاعداي.

-«مۇرات» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: ءسىز قوسانوۆ ساتقىن دەگەن اتپەن باستالعان قارالاۋ ناۋقانىن قالاي باعالايسىز؟ توقاەۆتى قۇتتىقتاعانى ءۇشىن «ساتقىن» دەۋ قانشالىقتى ادەلەتتى؟

-بۇل سۇراققا دا ەكى ءتۇرلى اسپەكتىمەن جاۋاپ بەرۋگە بولادى. بىرىنشىدەن، قوسانوۆ تاقىرىبى ابدەن جاۋىر بولدى. قازىر ءبىرىنشى سىنىپتىڭ بالاسىنان سۇراساڭىز دا، وسى تاقىرىپتى تارقاتىپ ايتىپ بەرە الادى.

ەكىنشىدەن، قوسانوۆ سايلاۋعا بارعاندا ول بازاردان بەس كەلى كارتوپ ساتىپ الۋعا بارعان جوق. ول وزىنە داۋىس بەرەتىن، ءوزىن قولدايتىن ەلەكتوراتتىڭ بار ەكەنىن ءبىلىپ، سول ەلدىڭ مۇددەسىن، وپپوزيتسيالىق مۇددەنى قورعايمىن دەپ باردى.

سوندىقتان قوسانوۆ ول جاۋاپكەرشىلىكتەن جالتارا المايدى. ول قايدا باراتىنىن ءبىلدى. سەبەبى، سونىڭ الدىنداعى ءبىزدىڭ گازەتكە بەرگەن سۇحباتىندا ول: «يا ۆىبرال سۆوي پۋت» دەدى. ارينە، ول ونىڭ ساياساتكەر رەتىندەگى جەكە ۇستانىمى، جولى شىعار. الايدا ونىڭ ارتىندا قولداعان حالىقتىڭ ءۇنى، مۇددەسى تۇردى عوي. بۇل جەردە ول حالىقتىق ەرىك-جىگەردىڭ پەرسوناجى رەتىندە سايلاۋعا ءتۇستى.

بىراق، ول بوساڭدىق تانىتتى. سول ارقىلى ءوزىنىڭ ساياسي كارەراسىنا بالتا شاپتى.  ويتكەنى قوعام ەندى ونى كەشىرمەيدى.

-«ۇلت» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: توقاەۆ ءوزى مويىنداعانداي نازارباەۆتىڭ ءىسىن جالعاستىرۋشى. بيلىك ەسكى قولدا. مۇنىڭ بارلىعى ۋاقىتشا قۇبىلىستار ەكەنى تۇسىنىكتى. بۇل بيلىك الدا تاعى وزگەرەدى. ۋاقىت سوعان اكەلە جاتىر. بارلىعى كلاندار اراسىنداعى قاقتىعىسقا قاراي شەشىلەتىنى بىزدە بەلگىلى ەمەس پە؟! ونى توقاەۆ تا سەزىپ وتىر. وسى جاڭعىنان ول ەكىنشى پلانعا ءىلىنىپ، كەيىنگە شەگەرىلۋى مۇمكىن. قازاق قوعامىندا جاڭاشا وزگەرىستەر پايدا بولدى. بيلىكتى پارلامەنتكە قاراي سىرعىتىپ، تاسماعامبەتوۆتى العا شىعارۋ جاعىن ىشتەي قاراستىرىپ وتىرعان كورىنەدى. وسىعان بايلانىستى ءماسىموۆتىڭ دە پوزيتسياسى وزگەرەدى. بيلىك داريعانىڭ توڭىرەگىنە شوعىرلانىپ ءجۇر. ەندى يمانعالي مەن داريعا ەكەۋى قالاي قوزعالىپ، ساياسي ءجۇرىس جاسايدى، بارلىعى سوعان بايلانىستى. قازىر شەشۋشى جاعدايعا جاقىندادى. ەندى روكيرورۆكا جاسالىپ، پەشكىلەر قۇرباندىققا شالىنادى. ەلدەگى ساياسات تا وزگەرەدى. جسدپداعى وتكەندەگى امالدار دا سونىڭ كورىنىسى. ولار قازىر قورعانىستارىن كۇشەيتىپ، ساياسي ويىنشىلاردىڭ شابۋىلىن كۇشەيتپەك. وسى جاعى قيىن...

-بۇل جەردە ءبىر عانا كەلىسپەيتىنىم، داريعا مەن يمانعالي اراسىندا تاندەم بولۋى مۇمكىن ەمەس. سەبەبى، وعان داريعانىڭ اكەسى جول بەرمەيدى. سەبەبى بيلىكتى باسقا رۋدىڭ وكىلىنە بەرىپ كەتە المايدى.

سايلاۋعا دەيىن توقاەۆ بىرەر جىل وتىرىپ، كەيىن داريعا بيلىككە كەلەدى ەكەن دەگەن بولجامدار بولدى عوي. بىراق، سايلاۋدان كەيىن بۇل بولجامداردىڭ بىت-شىتى شىقتى. ويتكەنى، قازاق قوعامى سايلاۋعا دەيىن ءبىر باسقا بولىپ كىردى دە، سايلاۋدان باسقا قوعام بولىپ شىقتى. سوندىقتان، مونارحيالىق جۇيە ورناتۋعا نيەت بولعانىمەن، سەنات سپيكەرىنە ستاۆكا جاسالمايتىنىنا ابدەن كوزدەرى جەتتى. ەگەر داريعا پرەزيدەنتتىككە كەلەر بولسا، قوعام تۇگەلىمەن قارسى شىعاتىنىن اقوردا ءبىلىپ وتىر. ونداي جاعدايدا پوستترانزيتتىك كەزەڭ جىلدامىراق جۇرەدى. ءتىپتى، داريعا مەن يمانعالي تاندەمى تۋرالى نيەت بولعان كۇننىڭ وزىندە تاسماعامبەتوۆ وعان بارمايدى.

-«قوبىلان» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: نازارباەۆ قانداي باسشى؟

-نازارباەۆ نەگىزى وتە دارىندى، وتە تالانتتى ساياساتكەر. ونىڭ ينتريگالىق ساياساتىنا الەمدە جەتەتىن ادام جوق دەپ ويلايمىن. بىراق، وسى ساياساتتىڭ بارلىعى، ونىڭ دارىنى، تالانتىنىڭ بارلىعى حالىققا قىزمەت ەتكەن جوق.

ەگەردە ول ءوز بويىنداعى وسى دارىنىن، تالانتىن، ەڭبەگىن ەلگە، حالىققا ارناعان جاعدايدا قازاقستان قازىر 25 جىلدا وزگەرگەن اراب امىرلىكتەرى سياقتى مەملەكەت بولار ەدى.

-«سۇراعىم كوپ» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: نازارباەۆ وتستاۆكاعا كەتەر كۇنى نەگە پۋتينمەن سويلەستى؟

-ارينە، ەكى جاعىمىزدا  ەكى الىپ دەرجاۆا تۇرعاندىقتان، نازارباەۆ ءوزى قۇرعان جۇيەنىڭ اسەرىنەن، ەكەۋىنىڭ بىرەۋىنە قاراۋعا ءماجبۇر بولدى. ەگەر ول 1995 جىلدارى دەربەس ساياسات ۇستانىپ، كوپۆەكتورلى ساياساتتى بارلىعىنا ورتاق ساياسات قىلعاندا، ونداي بولماس ەدى. قازاقستاندا رەسەي مەن قىتايدىڭ عانا ىقپالى كۇشتى بولماي، بۇكىل الەمدىك كاپيتالدىڭ  ورتاق جيىنتىق كۇشى بولعان جاعدايدا، رەسەيدىڭ قازاقستانعا ىقپالى نەمەسە قىتايدىڭ قازاقستانعا تىزەسى باتپايتىن ەدى. بۇل ءوزىنىڭ جاندايشاپ كومەكشىلەرىنىڭ اسەرىمەن بولعان شىعار. الدا-جالدا الاعايدا بۇلاعاي كەزەڭ بوپ كەتكەن جاعدايدا باس ساۋعالاپ باراتىن جەر دە سول بولماق. باسقاسى قابىلدامايدى.

-«جۇمىسشى» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: «بەس بالاڭ بولىپ، ۇيدە جاتساڭ 21 مىڭ تەڭگە بەرەدى ەكەن. ال بەس بالاڭ بولىپ، ايەلىڭ ەكەۋىڭ ەرتەدەن-كەشكە دەيىن جۇمىس ىستەپ، 80 مىڭ تەڭگە تاپساڭ، 1 تيىن دا جاردەماقى بەرىلمەيدى. جالقاۋلىقتى ىنتالاندىراتىن بۇل دانالىقتى قاي عۇلاما ويلاپ تاپقان؟ بالكىم وعان وسى ءۇشىن نوبەل سىيلىعىن بەرۋ كەرەك شىعار؟..

-بۇل دانالىق ەمەس، ەلدەگى قوعامدىق پروتەستتى الدارقاتۋ. كۇشەيىپ كەلە جاتقان نارازىلىقتىڭ ەكپىنىن باسۋعا ارنالعان ساياسات. بۇل ماسىلدىقتى تۋدىرىپ وتىرعان بيلىكتىڭ ءوزى. سەبەبى ەلدەگى مەمپلەكەتتى قۇرۋشى قازاق قوعامىن بۇل رەجيم تۇراقتىلىقتى سىلتاۋراتىپ، باسقا دا ساياسي سايقال ارەكەتتەردى سىلتاۋراتىپ تۇقىرتىپ كەلدى. باسقا ۇلىستاردىڭ الدىندا تۇقىرتىپ كەلدى. وسى جاعدايدا قازاق قوعامىنىڭ اشۋ شاقىراتىن، قالىپتاسقان بيلىكتى وزگەرتۋگە دەگەن قۇلشىنىسىنىڭ ارتاتىن جاعدايى بار. 21 مىڭنىڭ ورنىنا، كوپ بالالى انالارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاما بولىپ، كوپ  بالا تابۋدىڭ ستيمۋلىن قالىپتاستىرۋ ساياساتى بولعان جاعدايدا الدەقايدا حالىق قولدايتىن قادام بولار ەدى. سەبەبى، قازاقستاندا كىم كوپ بولاتىن ەدى؟ ارينە قازاق. كىم دەموگرافيانى جاسايدى؟ ارينە قازاق. ال ەندى 21 مىڭ تەڭگەمەن الدارقاتىپ، 5 بالامەن، جۇمىسى بار اداممەن، جۇمىسى جوق ادامدى سالىستىرۋدىڭ ناتيجەسى اينالىپ كەلگەندە  قوعامدى ءبولىپ الىپ بيلەۋدىڭ، حالىقتى ءبىر-بىرىنە ەگەستىرىپ قويۋدىڭ بەلگىسى جاتىر.

-«بەرىك» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: اۋ جاراندار، ەسەپتەيىكشى، «دات» گازەتىنىڭ تيراجى 18 مىڭ. ءبىز ونى 140 تەڭگەدەن ساتىپ الامىز. ونى تاراتۋشىلار 100 تەڭگەدەن الادى دەسەك، ءبىر نومەردەن 1 ملن 800 مىڭ تەڭگە كىرىس تۇسەدى. ال ەندى ونداعى رەداكتسيا ۇجىمى ەڭبەكاقى الماي ما؟ اۆتورلارعا، باسقان جەرلەرگە، قاعازعا ت.ب. تولەم تولەنبەي مە؟ سوندىقتان ولار وسى اقشادان قىرۋار پايدا تاۋىپ جاتىر دەۋدەن اۋلاقپىن.گازەتتى حالىق اسىراپ وتىر. گازەت تە حالىققا قىزمەت قىلۋدا. ەرەكە، ەر جىگىت نەبىر سىنعا دايىن بولۋى كەرەك. ءسىزدى پارتيا تۋعان جوق. ونسىز دا ءومىر سۇرە الاسىز. تەك ەلگە دەگەن ۇستانىمىڭىز نىق بولسىن! ءسىزدىڭ ادال ەكەنىڭىزگە سەنەمىز...

-وقىرمانعا راحمەت. مەن شىعارىپ كەلگەن «دات» گازەتى ءبىر پارتيانىڭ قىزمەتىن اتقارىپ كەلدى. مەن ول پارتياعا كوسەم بولۋ ءۇشىن بارعان جوقپىن.  مەن قوعامداعى ساياسي كۇشتەردى توپتاستىرۋعا مەنەدجەر بولۋعا باردىم. ال ەندى باعاسىنا كەلسەك، ءسال جاڭساقتىق بار. گازەتتى ءبىز كوتەرمە ساۋداگەرلەرگە 50 تەڭگەدەن بەرەمىز. ونىڭ شۋدا نەمەسە قاراعاندىدا 200 تەگەدەن ساتىلىپ جاتۋىنا ءبىز كىنالى ەمەسپىز. ول بۇگىنگى جۇيەنىڭ قۇرعان ساياسي نارىعىنىڭ سالدارى.

ونان سوڭ بۇل گازەتكە قاجىگەلديننىڭ ەش قاتىسى جوق. العاشقىدا، العاشقى «داتتى» شىعارىپ جاتقاندا، گازەتتىڭ ءبىرىنشى قۇرىلتايشىسى قاجىگەلديننىڭ بولعانى راس. ونان كەيىن «سولداتقا» قاز-قاز تۇرىپ كەتۋىنە كومەك جاساعانى دا راس. ونان كەيىن قاجىگەلديننىڭ گازەتكە ەش قاتىسى بولعان جوق. قازىر رەداكتسيا تەك قانا سول 50 تەڭگەگە ساتقان قارجىمەن عانا كۇن كورىپ كەلە جاتىر. ەڭ كوپ ايلىق 150 مىڭ تەڭگە. مايعا شىلقىپ وتىر دەگەن پىكىر الدەكىمدە قالىپتاسسا، ول جاڭساقتىق دەپ ايتار ەم.

-«مارات ومار» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: ەرمۇرات باپيعا قانداي سۇراق قويۋعا بولادى؟ ول دا وسى سايتتا وتىرعان ءبىز سياقتى كوممۋنيستىك ءداۋىردىڭ ءونىمى. سول كوممۋنيستىك بيلىكتىڭ شەكپەنىنەن شىققان، قازىر بۇرىن تاباقتاس بولعاندارمەن جاعالاسىپ، بيلىكتىڭ مايلى جىلىگىنە تالاسىپ ءجۇر. قازىر حالىقتى ويلايتىن جاستار عانا. تەك وعان سەندەر سەكىلدى پارتوكراتتاردىڭ بيلىكقۇمارلىق اۋرۋىن جۇقىرماۋ كەرەك...

-قوعامدى وزگەرتەتىن جاستار دەگەن پىكىرمەن كەلىسەمىن. سەبەبى ولاردىڭ الدىندا ۇلكەن عۇمىر بار. ولار وزگەرگەن ەلدە تۇرىعىسى كەلەدى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە ولاردىڭ باسقا الەۋمەتتىك توپتارعا قاراعاندا وزگەرىسكە مۇددەلىلىلىگى الدەقايدا كۇشتى.

ەكىنشىدەن، كوممۋنيستىك تاربيەدەن شىققان پارتوكراتتار دەگەنگە كوپ كەلىسە بەرمەيتىنىم – مەن ونداي توپقا جاتپايمىن. مەنىڭ كوممۋنيست بولعانىم شىن. مەن كانديداتتىق ستاجبەن جۇرگەن كەزىمدە سوۆەت وداعى تاراپ كەتتى دە، مەن پارتياعا تولىق مۇشە بولا الماي قالدىم. ال ەندى بيلىككە تالاسۋ دەگەنگە كەلسەك، بيلىككە كىم تالاسادى؟ بيلىككە سول  بيلىكتە بولىپ، ايرىلىپ قالعاندار تالاسادى. ال بيلىكتە بولماعاندار – جەتۋگە تىرىسادى. ال ەندى جەتۋگە تىرىسقان ادامنىڭ ويى ءارتۇرلى بولۋى مۇمكىن. بىرەۋى بيلىككە جەتىپ الىپ، وسى قوعامدى وزگەرتسەم دەيدى. ەكىنشىسى جاڭاعى ايتقان مايلى جىلىككە جەتسەم دەيدى.  مەن سول مايلى جىلىگىن كورگەن ادام ەمەسپىن.

مەنىڭ وسى 22 جىل بويى «داتتى» شىعارىپ كەلگەندەگى ويىمنىڭ ءوزى سول قوعامدى بيلىكتى وزگەرتۋگە جۇمىلدىرۋ جانە ساياسي ساۋاتتىلىقتى دارىپتەۋ بولدى.

سوندىقتان پارتوكراتتاردىڭ بارلىعىنىڭ مۇمكىندىگى جوق دەگەنمەن جاپرتىلاي كەلۋسىگە دە بولادى. شىنىندا مىناۋ ءومىرى ءوتىپ بارا جاتقان ۇرپاق، الپىستان اسقان ۇرپاق، ولار بۇرىنعى كوممۋنيستىك زامان تاربيەسىن قالاي دا بويىنا ءسىڭىرىپ قالعان ۇرپاق.

-«سۇراعىم كوپ» دەگەن وقىرمانىمىزدىڭ سۇراعى: ءدىني كوزقاراسىڭىز قالاي؟ بەت سيپاۋدان اسا الدىڭىز با؟ دىنشىلدەردىڭ ساياساتقا ارالاسا باستاۋى، ساياسي ۇيىم قۇرۋى مۇمكىن بە؟

-دىنگە كوزقاراسىم، قوعامدا تەرىس پيعىلدى اعىمداردىڭ كوبەيۋىمەن مەنىڭ يسلامعا دەگەن كوزقاراسىم كۇرت وزگەرگەن. الەمدىك دىندەردىڭ بارلىعى، نەگىزگى دىندەر كوتاليستەر دە، پروتەستانتتار دا، ءتىپتى پراۆوسالۆتاردىڭ ءوزى دە رەفورمادان وتكەن. ال يسلام مىڭداعان جىلدار بويى رەفورمادان وتپەگەن، اعىمدارمەن كەلە جاتقان ءدىن. سوندىقتان، سوڭعى 15 جىلدىڭ ىشىندە ەلدەگى جات اعىمداردىڭ قاپتاپ شىعۋى مەنىڭ وعان دەگەن كوزقاراسىمدى وزگەرتتى.

بۇل اللانىڭ كوكتەن تۇسكەن كىتابى دەسەك تە، ونى وقيتىن، ونى تانيتىن، ونى دارىپتەيتىن ادام. سوندىقتان، ۋاقىتىندا ۇلكەن عۇلاما كەلەتىنىنە، ونىڭ رەفورما جاسايتىنىنا سەنەمىن. مىناۋ كاپىر دەگەن تۇسىنىكتەن ارىلىپ، ءدىن جالپى ادامزاتقا بەت بۇرمايىنشا، مەيىرىم جاسامايىنشا، جات اعىمداردىڭ تارتىسى ءارى قاراي دا جالعاسا بەرەدى.

كەزىندەگى حريستوستان تاراعان دىندەردىڭ  بىرنەشە بولىككە ءبولىنىپ كەتۋى دە سول ەدى. قازىر سول زاماندى ءبىز باسىمىزدان كەشىپ جاتىرمىز. ەندى ءبىر 40-50 جىلدان كەيىن يسلامنىڭ ءوزى دە وسى سياقتى ءبولىنىپ كەتۋى مۇمكىن.

ال ءدىندارلاردىڭ ساياساتقا كەلۋىنە توقتالساق، سالافيتتىك نەمەسە باسقا دا اعىمداعى ازاماتتاردىڭ بيلىك ماڭايىنا توپتاسىپ جاتقانى شىن. بىراق، جالپى بيلىكتىڭ ساياساتى ەلدەگى ءدىننىڭ قىرىققا ءبولىنىپ كەتۋىنە تىكەلەي اسەر ەتتى. ءدىن دەگەن قوعامدى تۇتاستىراتىن كەرەمەت كۇش قوي. ءبىر عانا مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسىنا بىرىگىپ، بارلىعى ءبىر يسلامنىڭ كۇشى بولاتىن بولسا،  ەرتەڭگى كۇنى بيلىكتى توڭكەرىپ تاستايتىن كۇش بولۋلى مۇمكىن. سوندىقتان، بۇل كۇشتى قىرىققا ءبولىپ، ارقايسىسىن ىرىڭ-جىرىڭ قىلىپ، قويۋ ءتيىمدى.

-ەراعا، ۋاقىت ءبولىپ كەلىپ، پورتالىمىزدىڭ وقىرماندارىنىڭ سۇراقتارىنا بۇكپەسىز جاۋاپ بەرگەنىڭىز ءۇشىن راحمەت!

-مەن وسىنداي ءبىر جەكە باسىما قاتىستى ساياسي كەزەڭدى باستان كەشىپ جاتقان كەزىمدە، مەنىڭ وي پىكىرىمدى ەلگە جەتكىزۋگە، قوعامعا ويلارىمدى جەتكىزۋگە ىنتا بىلدىرگەن سىزدەردىڭ پورتالدارىڭىزعا راحمەت ايتامىن.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz